ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਸੁਹਜ-ਸਿਰਜਣਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸੁਹਜ- ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕਾਂਤ ਦੇ ਕਲਾ-ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁਧ-ਆਨੰਦ ਜਾਂ ਨਿਰਲੇਪ- ਆਨੰਦ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਮਾਜਕ ਮੁੱਲ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਇਸ ਮੱਤ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਸਵੈ-ਕਥਨ ਤੋਂ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਾਂਤ ਦਾ ਨਾਮ ਲਏ ਬਗੈਰ ਹੀ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ "ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦਸਿੱਆ ਕਿ ਸੁਹਜ ਉਪਯੋਗ ਤੋਂ ਨਿਖੜਿਆ ਹੋਇਆ ਅਨੁਭਵ ਹੈ... ਸੁਹਜ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਜਾਂ ਵਿਪਰੀਤ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਤੋਂ ਵਾਫ਼ਰ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਹੈ।" (ਮੇਰੀ ਕਾਵਿ ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨਾ 9) ਕਾਵਿ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਹੋਂਦ-ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੀਖਿਆਤਮਕ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਥਾਈਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੁਹਜ-ਨਿਸ਼ਟ ਵਸਤੂ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਸਮਾਜਕ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਸਮਾਜਕ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਦੂਜੈਲਾ ਮਨੋਰਥ ਹੈ। ਕਾਵਿ-ਸੁਹਜ ਨੂੰ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜਨ ਵਾਸਤੇ ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਲਈ 'ਬੰਸੀ ਦਾ ਸੁਰ' ਅਤੇ 'ਕੋਇਲ ਦਾ ਬੋਲ' ਆਦਿ ਸੰਗਿਆਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਾਵਿ ਦੇ ਕਾਵਿੱਤਵ (Poeticity) ਦੇ ਅਸਤਿਤਵ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਸਦੀ 'ਕਵਿਤਾ' ਨਾਮੀ ਇਹ ਰਚਨਾ ਹੈ :

ਸਿਖ਼ਰ ਦੁਪਿਹਰਾਂ ਵਿਚ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ

ਇਕ ਕੋਇਲ ਦਾ ਬੋਲ

ਜਿਉਂ ਅਗਨੀ ਦੇ ਝੁਰਮਟ ਥਾਣੀ

ਲੰਘੇ ਇਕ ਛਾਂ ਸੁਹਲ

ਇਕ ਹਰਿਆ ਸੁਰ ਮਹਾਂ-ਅਗਨ ਵਿਚ ਬੁਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਿਸਰੰਗੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੀਨੇ

ਝਿਲਮਿਲ ਦੀਪ ਜਗੇ

ਜਿਉਂ ਮਿਰਤਕ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ

ਇਕ ਚਿਣਗੀ ਸੁਆਸ ਲਵੇ

ਚਾਰ ਕਦਮ ਤੁਰਕੇ ਹੀ ਚਿਣਗੀ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।...

(ਨਾ ਧੁੱਪੇ ਨਾ ਛਾਵੇਂ, ਪੰਨਾ 103)

ਇਸ ਕਵਿਤਾ 'ਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਵੇਕ ਮੁਤਾਬਕ ਕਾਵਿ-ਕਿਰਤ ਸਿਖਰ ਦੁਪਿਹਰਾਂ ਵਿਚ ਸਕੂਨ ਦਿੰਦੇ ਕੋਇਲ ਦੇ ਬੋਲ, ਅਗਨੀ ਦੇ ਝੁਰਮਟ ਵਿਚ ਠਾਰ ਪਾਉਂਦੀ ਸੁਹਲ ਛਾਂ, ਰਾਤ ਦੀ ਕਾਲਖ ਵਿਚ ਝਿਲਮਿਲ ਜਗਦੇ ਦੀਪ ਅਤੇ ਮਹਾਂ-ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਸਾਏ 'ਚ ਧੜਕਦੀ ਜੀਵਨ ਚਿਣਗ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਸੁਹਜ-ਵਸਤੂ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੁਹਜ-ਆਨੰਦ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਵਿ-ਕਿਰਤ ਉਪਯੋਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੁਹਜਮਈ ਹੈ ਜਾਂ ਸੁਹਜਮਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ