ਹਰ ਬੰਦੇ ਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਗੁਆਚਾ ਹੋਇਆ

ਕੋਈ ਗੁਆਚਾ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੇ

ਕੋਈ ਗੁਆਚਾ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੇ

ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਸ਼ਕਰੀ।

(ਮੱਥਾ ਦੀਵੇ ਵਾਲਾ, ਪੰਨਾ 23)

ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਪਾਤਰ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਏ 'ਚਾਨਣ ਦੀ ਜੋਤ ਦੀ ਥਾਂ ਚਾਨਣ ਦੇ ਧੂੰਏਂ" ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਹੈ, ਉਥੇ ਉਹ 'ਅੰਨ੍ਹੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਜਗਦੀ-ਮਘਦੀ ਚਾਨਣ ਦੀ ਇਕ ਛਿੱਟ' ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸਮਰਥਾ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂੰ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਗੋਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੋਣੀ ਦੀ ਸੋਝੀ ਅਤੇ ਸਵੈ- ਚੇਤਨਤਾ ਹੀ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਪਾਤਰ ਦੇ ਚਰਿਤਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਡਾ. ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਕੇਸਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, 'ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਗਪਗ ਸਾਰੀ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਅਜੋਕੇ ਲਘੂ, ਬੇਵੱਸ, ਭੈਭੀਤ ਪਰ ਸੂਝਵਾਨ ਮੱਧਵਰਗੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸਵੈ-ਚੇਤਨਤਾ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਰੁਦਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਖਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਰੋਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਾਤਰ ਰੋਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਸੋਚਦਾ ਹੈ।... ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਆਤਮ-ਚਿੰਤਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ ਤੇ ਇਹੋ ਆਤਮ-ਚਿੰਤਨ ਉਸਦੇ ਪਾਤਰ ਨੂੰ ਤਰਸ ਦਾ ਪਾਤਰ ਤੇ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਕਰੁਣ-ਰਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। (ਸਿਰਨਾਵਾਂ ਜਨਵਰੀ 1989) ਸਵੈ-ਚੇਤਨਤਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸਦਾ ਕਾਵਿ-ਪਾਤਰ 'ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਝੱਖੜ 'ਚੋਂ ਬਿਨਾ ਜਗੇ ਲੰਘ ਜਾਣ', 'ਨਿਰੀ ਨੰਗੀ ਨਿਕੱਦੀ ਹੀਣਤਾ' ਭੋਗਣ ਅਤੇ 'ਝਿਰਕ ਝਿਰਕ ਦਾ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਹਉ- ਹੀਣੇ ਅਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਆਪੇ ਨੂੰ ਤੱਜੇ ਬਗੈਰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਦਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਗੌਰਵ ਗੁਆ ਕੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਤੋਂ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰਕੇ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ :

ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਬਿਨ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮੁਮਕਿਨ

ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ/ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਮਰਨ ਦੇ,

 

ਦੁਨੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਹਟਕ ਲਿਆ ਹੈ ਹਰ ਬਰਕਤ ਤੋਂ

ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਣੇ ਤਾਈਂ ਹਟਕੀਏ

ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ?

 

ਹਰੀਆਂ ਲਾਲ ਮਸ਼ੀਨੀ ਬੱਤੀਆਂ ਨੇ

ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਤੋਰ 'ਚ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਹੈ ?