ਸੋਚਣ ਵਿਚ ਬੋਲਣ ਵਿਚ

ਰੇਤ ਦਾ ਛੱਟਾ ਹੈ...

ਸੁਣੋ/ਰੇਤ ਸੰਗ ਪਹਿ ਰਹੀ ਰੇਤ ਨੂੰ

ਕਲ੍ਹ ਤਕ ਸ਼ਹਿਰ ਪਿੰਡ

ਨਿਰੇ ਥਲ ਹੋਣਗੇ

ਬੰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਬੁੱਤ ਜਿਹੇ ਭੁਰਭੂਰੀ ਰੇਤ ਦੇ...

ਸੁਣੋ ਰੇਤ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

(ਚੌਥੇ ਦੀ ਉਡੀਕ, ਪੰਨੇ 18,19)

ਨੇਕੀ ਕਾਵਿ : ਪਾਰ-ਦੇਸ਼ ਦੀ ਚਿੰਤਾ

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇਕੀ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਸਾਧਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹੁ-ਰੰਗੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਬਲ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਜੇਹਾ ਕਲਾਧਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਿਆਨਵੇਤਾ (Oriental Scholar) ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦਾ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਨਾਤਨੀ ਗਿਆਨ-ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨਤਮ ਖੋਜਾਂ ਤੱਕ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ, ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰ (Theology). ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਕਲਾ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਦੇਣ ਲਾਸਾਨੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਪ੍ਰਬੁੱਧ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ, ਅਨੁਭਵੀ ਚਕਿਤਸਕ, ਗੰਭੀਰ ਦਰਸ਼ਨ ਵੇਤਾ, ਜਗਿਆਸੂ ਧਰਮ-ਸਾਧਕ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਵੀ ਅਤੇ ਸੁਚੇਤ ਕਾਵਿ- ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹੈ। ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ-ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਖੋਜੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਮੁਤਾਲਿਆ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਗਿਆਨ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨੀ ਚਿੰਤਨ-ਪਰੰਪਰਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਧੁਨੀਆਂ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ-ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਰਸੀਆ ਪਾਠਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵਿਖਿਆਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਚਿੰਤਕਾਂ: ਖਲੀਲ ਜਿਬਰਾਨ, ਉਮਰ ਖਯਾਮ, ਵਰਡਜ਼ਵਰਥ ਅਤੇ ਟੀ. ਐਸ. ਈਲੀਅਟ ਆਦਿ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਕਬੂਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਨਾਤਨੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲਈ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨ ਖੋਜਾਂ ਦਾ ਗਿਆਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆਨ-ਮੰਡਲ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪਾਸਾਰਾਂ ਤੱਕ ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ-ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਅਸਲੇ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਗਿਆਸਾ ਨੂੰ ਅਸਲੋਂ ਨਵੇਂ ਕਾਵਿਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਕਲਾ-ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਕਾਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਅਸਲੇ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜਿਥੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦਿੱਖ ਤੋਂ ਪਾਰ