ਜਿਹੇ ਚਿੰਤਕ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੇਕ ਜਾਤੀ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਮੁੜ ਮੁੜ ਉਸਦੇ ਮੂਲ ਮਿੱਥਕ ਪੈਟਰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਯੁੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਆਦਿ-ਕਾਲੀ ਅਨੁਭਵ ਹੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਆਦਿ-ਕਾਲੀ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾ-ਸਾਧਨ ਹੈ। ਨੇਕੀ ਦੀ ਇਹ ਟਿੱਪਣੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਅਨੁਸਰਣ ਹੈ : 'ਅਸੀਂ ਕਵੀ ਪਾਸੋਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਇਹ ਉਮੀਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ' ਲਈ ਸੁਯੋਗ ਅਤੇ ਢੁਕਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟਾਉ ਲਭ ਲਵੇ। ਆਦਿ-ਕਾਲੀ ਅਨੁਭਵ ਹੀ ਸਿਜਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਹਾਥ ਲੈਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।'' (ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਿਛੋਕੜ, ਪੰਨਾ 167) ਨੇਕੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿੱਥ- ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾ-ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ (ਨਸਲੀ) ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਫੈਲਾਉਂਦਿਆਂ ਗਹਿਰਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਸਮਕਾਲੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਅਨੁਕਰਣ ਮੂਲਕ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਬਿੰਬਾਂ-ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਵਚੇਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਨੇਕੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਵਿ-ਜਗਤ ਨੂੰ ਵਸਤੂ-ਜਗਤ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਮੰਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਕਵੀ ਦੇ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾ ਲਈ ਨਵੀਨ ਅਨੁਭਵ-ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਸਤਹੀ (Empirical) ਚਿਤਰਣ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਬਹੁ-ਪਰਤੀ, ਬਹੁ-ਆਯਾਮੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ, ਸਮੱਗਰਤਾ ਤੇ ਜਟਿਲਤਾ ਵਿਚ ਰੂਪਮਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ, "ਸਮੂਹਿਕ ਨਿਮਨ-ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਕਵਿਤਾ ਸਤਹੀ ਸਤਹੀ, ਵਕਤੀ ਜਹੀ ਕਿਰਤ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਤੇ ਪੁਲਾੜ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਟੱਪਣ ਵਾਲੀ, ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਟੁੰਬਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ। ਪਦਾਰਥਕ (Empirical) ਤੱਕਣੀ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਛਿੱਲੜ ਤੋਂ ਉਪਜਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਉਸਦੀ ਨਿੱਜੀ ਚੇਤਨਾ ਤਕ ਤਾਂ ਕੀ ਪਹੁੰਚਣੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਰ ਸੰਰਚਨਾਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਯਕ ਲਾਕਾਂ ਅਤੇ ਯਕ ਦੈਰੀਦਾ ਆਦਿ ਨੇ ਮਿੱਥਕ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਅਵਚੇਤਨ ਵਿਚ ਪਈ ਟਰੇਸ (Trace) ਦੇ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਗਾਕੇ ਅਰਥਾਤ ਪੁਨਟ ਸਿਰਜ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਆਦਿਮ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਟੋਹ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨੇਕੀ ਨੇ ਮੱਨੁਖੀ ਅਵਚੇਤਨ ਦੇ ਮਰਮ ਨੂੰ ਲੱਖਣ ਲਈ ਵੇਦਾਂ, ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ, ਪੁਰਾਣਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਮਾਨਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਅਨੇਕਾਂ ਮਿਥਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਵਾਚਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ 'ਗੰਗਾ ਸ਼ਨਾਨ' (ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਾਂ ਦੇ ਸਰੋਵਰ 'ਚੋਂ) ਵਿਚ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ''ਮਿਥਿਹਾਸ ਜੇ ਸੱਤ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੱਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।" ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ :