ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੇਵਲ ਉਸਦੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਤਬੀਅਤ ਨਹੀਂ, ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚਲੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਮਾਣਨ ਦੀ ਇਹ ਸੁਰ ਸਮਕਾਲੀ ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਅਕਾਂਖਿਆ ਦੀ ਹੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਧੁਨੀ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ 'ਮੁੜ ਪਸ਼ੂ ਥੀਣ ਦੀ ਲੋਚਾ ਹੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਆਤਮ-ਸੋਝੀ ਰਾਹੀਂ 'ਆਪਣਾ ਮੁੱਲ ਪਾਉਣ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵੀ ਜਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਕਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਲੋਕਿਕ ਸੱਚ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਰੱਬ ਜੇ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਸਦੇ ਮਾਨਵ ਕੇਂਦਰ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਲੌਕਿਕ ਸੱਚ ਤੋਂ ਪਰੇ ਦਾ ਕੋਈ ਸੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਕ ਨਾ ਕੋਈ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਨਾ ਕੋਈ ਪਰਾ-ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ। ਕਾਵਿ ਨਾ ਕਵੀ ਲਈ ਮੁਕਤੀ ਹੈ, ਨਾ ਪਾਠਕ ਦੇ ਰੋਗ-ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਸਾਧਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਦੋਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ (ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਬਦਲਣ ਦਾ) ਵਸੀਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਚੇਤਨ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਮਾਜਕ- ਰਾਜਸੀ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਉਦਾਸੀਨ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਕਾਵਿ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘੀ ਰੁਮਾਂਸ ਵਾਲੀ ਕਾਵਿ-ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਟ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਸਮਾਜਕ-ਰਾਜਸੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਸਤਪੰਜਾ ਲੈਣ ਲਈ ਅਹੁਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ 'ਰਹੱਸ ਅਤੇ 'ਰੁਮਾਂਸ' ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਕ ਧਰਾਤਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰਾਜਸੀ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਣ 'ਸਰਬ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸੰਘ' (1936 ਈ.) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਰੰਗ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਲਗ ਪਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਾਮੰਤੀ ਭਾਵ-ਸੰਸਕਾਰਾਂ, ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਸੰਵੇਦਨਾ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਸ਼੍ਰੇਣਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਵੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਰਲ ਗੱਡ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਪਰ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮਧਵਰਗੀ ਰੁਮਾਂਸ ਦੀ ਧੁੰਦ ਘਟਦੀ ਗਈ; ਇਹ ਕਵੀ ਵਧੇਰੇ ਯਥਾਰਥਮੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਵਕਾਲੀ ਕਾਵਿ-ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਮੋਹ-ਭੰਗ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸੀ ਕਾਵਿ-ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੋਂ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸੁਰ ਉਚੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।

ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਗਰਣ ਦੀ ਉਪਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਆਪਣੇ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਪੂਰਵਲੀ ਕਾਵਿ-ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਨਾਲ ਸੁਚੇਤ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੀ