ਵਿਅਕਤੀਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵ, ਸਾਮੰਤੀ ਭਾਵ-ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜਕੜ, ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਨਾਲ ਓਪਰੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਸਤਹੀ ਸਮਝ ਕਾਰਨ ਭਾਵੇਂ ਮੁਢਲੇ ਪੜਾ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਰ ਵਾਲੇ ਕਾਵਿ-ਉਚਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਹੇ, ਪਰ ਮਾਰਕਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਚੇਤ/ਅਚੇਤ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਜਨਤਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਕਾਰਣ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਰਾਜਨੀਤਕ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਉਭਰੇ ਲੋਕ-ਮੁਹਾਜ਼ ਦੇ ਭਾਰੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਪੜਾਅ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਲੋਕ-ਹਿੱਤ ਮੁਖੀ, ਉਸਾਰੂ ਅਤੇ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੇਖ ਹੈ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਇਸਦਾ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਵਿਧਾਰਾ ਭਾਰਤੀ ਮੱਧ-ਵਰਗ ਦੀ ਉਸਾਰੂ ਰੁਚੀ ਦਾ ਰਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤਿਉਤਰ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਾਜਕ-ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਨੂੰ ਕਲਾ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਕਸੌਟੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ-ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਦੇ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣਿਕ ਰੁਮਾਂਸਵਾਦ, ਮਕਾਨਕੀ ਦੁਹਰਾਅ ਅਤੇ ਕਲਾਹੀਣ ਨਾਹਰੇਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲੇ ਕਾਵਿ-ਉਚਾਰ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਨਿਖੇਧ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਾਵਿ-ਧਾਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਅਜੇਹੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਚੇਤ ਕਾਵਿਕ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਸਿਰਜਣ ਅਤੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਮਵਿਥ ਤੁਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਮਕਾਲੀ ਕਾਵਿ-ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿ -ਚਿੰਤਨ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮਾਪਦੰਡ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਾਵਿਧਾਰਾ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਮਨੋਰਥ ਸਨਅਤੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਨਵੇਂ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਵਿ ਦੀ ਹੋਂਦ-ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਲੱਖਣ ਕਾਵਿ- ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ 'ਪਰੰਪਰਾ', 'ਪ੍ਰਯੋਗ', 'ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲਤਾ', ਅਤੇ 'ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾ' ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਕਲਪਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ। 'ਪਰਪੰਰਾ' ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਾਂਝੇ ਲੱਛਣ ਰੱਖਦੀਆਂ ਪਰਪੱਕ ਹੋਈਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂੜੀਆਂ ਦੇ ਦੁਹਰਾਉ ਤੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਨਵ-ਸਿਰਜਨਾ ਲਈ ਗਲ-ਘੋਟੂ ਸਿਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂੜੀਆਂ ਦੇ ਮਕਾਨਕੀ ਦੁਹਰਾਉ ਦੇ ਸੁਚੇਤ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਉਹ 'ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲਤਾ' ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। 'ਪ੍ਰਯੋਗ' ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਵੀ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਵ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਲਾਤਮਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਯੋਗਵਾਦੀ ਕਵੀ ਜਦੋਂ ਕਲਾ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਸਾਧਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ 'ਆਤਮ' ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਨਿਜਤਵ ਤੋਂ ਨਹੀਂ। ਉਹ 'ਆਤਮ' ਵਿਚ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਨਿਜ ਤੇ ਪਰ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਆਤਮ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਹੀਗਲ ਦੇ (concrete universal) ਸੰਕਲਪ ਉਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨਿਜੀ ਹੈ, ਪਰ ਕਲਾਕਾਰ ਇਹ ਅਨੁਭਵ