ਸਾਮਰਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਰੋਹ ਜਗਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੌਮੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਜਨਵਾਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ/ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ। ਦੁਬਿਧਾ ਗ੍ਰਸਤ ਮੱਧਵਰਗ ਦੀ ਰਲਗੱਡ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਨਰ-ਜਾਗਰਣ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਉਸਾਰੂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਉਸ ਦੁਬਿਧਾ ਗ੍ਰਸਤ ਮੱਧਵਰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਲੇਖਕ ਹੈ, ਜੋ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਕਰਕੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਨੀਤੀ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਸਾਮੰਤੀ ਭਾਵ-ਬੋਧ ਕਰਕੇ ਅਤੀਤ ਮੁਖੀ ਸੀ ਪਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਧੀ ਤੇ ਉਪਜ- ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲੀ ਆਰਥਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਕਾਰਨ ਚੰਗੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਆਸਵੰਦ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਹੋਣੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਦੁਵੱਲੀ ਝਾਕ ਸੀ। ਪਦਾਰਥਕ ਉੱਨਤੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਰਾਹਤ ਲਈ ਉਹ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਆਤਮ- ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਗੌਰਵ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਸੀ। 1857 ਦੇ ਗਦਰ ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਸੰਗਠਿਤ ਜਨ-ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਉਹ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਵੀ ਝਿਜਕਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਟੇਕ ਕਿਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮਝੌਤੇ ਉਪਰ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸਨੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀਆਂ ਰਹਿਮਤਾਂ ਦੇ ਜਸ-ਗਾਣ ਰਾਹੀਂ ਜਿਥੇ ਸਥਾਪਤੀ ਪੱਖੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਉਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਤੇ ਕੌਮੀ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਨਵਾਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ।

ਸੰਕਰਾਂਤੀ ਕਾਲ ਦੇ ਦੁਬਿਧਾ-ਗ੍ਰਸਤ ਮੱਧਵਰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਚਨਾ-ਸੰਸਾਰ ਸਨਾਤਨੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ-ਬੋਧ ਦੇ ਤਣਾਉ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੇ ਅਰਥ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਇਹ ਦਵੰਦ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ, ਅਤੀਤ ਤੇ ਵਰਤਮਾਨ, ਬ੍ਰਹਮ ਤੇ ਮਨੁੱਖ, ਸਵਰਗ ਤੇ ਧਰਤੀ, ਕਬੀਲਾ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦਮਨ ਤੇ ਸਪੂਰਤੀ ਅਤੇ ਹੋਸ਼ ਤੇ ਮਸਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ-ਜੁੱਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਕਰਾਂਤੀ ਕਾਲ ਦੀ ਇਸ ਰਲਗੱਡ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੀ ਡਾ. ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 'ਜਟਿਲ ਚੇਤਨਾ' ਵਾਲਾ ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ 'ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਫ਼ਿਊਡਲ ਅਤੇ ਬੁਰਜੁਆ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ।' (Punjabi Literature in Perspective) ਸੰਕਰਾਂਤੀ ਕਾਲ ਦੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਚ ਕਈ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ-ਸੁਭਾਅ ਵੱਲੋਂ ਉਹ ਏਕਾਂਤ-ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੈ. ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਜੋਂ ਕਬੀਲਾ ਜਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਮੁਖੀ। ਸੰਵੇਦਨਾ ਉਸਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਹੈ ਪਰ ਯੁੱਗ-ਚੇਤਨਾ ਸਨਾਤਨੀ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ