ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਕਾਵਿ: ਰੱਬ ਦੀ ਬੇਦਖ਼ਲੀ

ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੇਗਮੱਤੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਰਮ, ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਰੂਪਕ-ਬੰਧਨ ਦੀ ਮੁਥਾਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵਿਭਿੰਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਭਾਵੇਂ ਉਸਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਕਈ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਸਰਬਗ੍ਰਾਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਕੇ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ। ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਾਂਗ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਬਹੁ-ਰੰਗੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਆਯਾਮੀ ਹੈ। ਇਕ ਟਕਸਾਲੀ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਜੰਮੇ-ਪਲੇ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਧਰਮ ਬਦਲੇ। ਜਾਪਾਨੀ ਬੁੱਧ ਮਤ, ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੇ ਵੇਦਾਂਤੀ ਸੰਨਿਆਸ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਈ, ਰਹੁ- ਰੀਤੀ ਬੰਧੇਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਧਿਅਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਧਰਮ ਉਸ ਲਈ ਸੰਸਥਾਈ ਰਹੁ-ਰੀਤ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਆਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ਸੰਕੀਰਣਤਾ ਅਤੇ ਮੂਲਵਾਦੀ ਸੋਚ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਹੁ-ਧਰਮ ਅਨੁਭਵ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਅਨ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਖੁਲਾਸੇ ਜਪਾਨੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਤਿ ਨੇੜਲੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਬਖ਼ਸ਼ੀ। ਉਸਨੇ ਨੀਤਸ਼ੇ, ਬਰਗਸਾਂ, ਵਾਲਟ ਵਿੱਟਮੈਨ ਡਾ. ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਅਤੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਹੱਸਵਾਦ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋਅ ਵਿਚ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬਾਦ ਵੀ ਰਚਾਇਆ। ਇਕ ਸੁਚੇਤ ਚਿੰਤਕ ਅਤੇ ਰਚਨਾ-ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਧਰਮ, ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦਾ ਰਵਈਆ ਪਿਛਲੱਗਤਾ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਸੰਦੇਹਵਾਦੀ ਆਤਮਿਕ ਜਗਿਆਸੂ ਵਾਲਾ ਸੀ । ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪਕ- ਭੇਖ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਕਠੋਰਤਾ ਦੇ ਬੰਧੇਜ ਤੋਂ ਆਕੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪਕ-ਬੰਧਨ ਦੀ