''ਭਾਸ਼ਾ-ਰਚਨਾ ਵਾਂਗ ਸਾਹਿੱਤ-ਰਚਨਾ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ-ਬਾਹਰੇ ਧੁਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਇਹ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ-ਸੰਸਕਾਰ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਹੀ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ, ਸਾਹਿੱਤ-ਰਚਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਵੇਂ ਉਹ ਇਸੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸਾਹਿੱਤ-ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਨਿਭਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਾਹਿੱਤ-ਰਚਦੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਜੀਅ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਸਾਹਿੱਤ-ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਦੈਵੀ-ਦਾਤ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।' (ਸਾਹਿੱਤ ਅਧਿਐਨ, ਪੰਨਾ 30)

ਕਵੀ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ-ਰਚਦੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਜੀਅ ਕਹਿ ਕੇ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੈਵੀ- ਸੰਵੇਦਨ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਉਸ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਵੀ ਨੂੰ ਦਿੱਬ-ਤੱਤ ਨਾਲ ਵਰੋਸਾਈ ਅਸਧਾਰਨ ਹਸਤੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਸਧਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਹੇ-ਬਗਾਹੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸਰੋਤ ਸੁਹਜ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕੋਚੇ ਦਾ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ-ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਕੋਚੇ ਅਨੁਸਾਰ, ''ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ, ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰਲੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਭਾਸ਼ਾ, ਰੰਗ ਜਾਂ ਧੁਨੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ ਵਸਤੂ-ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਮਨੋ-ਮੂਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਅਖਾਉਤੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸਰਮਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹਰ ਸਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਾ-ਯੋਗਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਜੀਅ ਦੀ ਸਹਿਜ ਯੋਗਤਾ ਹੈ। (ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ, ਪੰਨਾ 43) ਇਉਂ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਮਾਜਕ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਕਲਾ-ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਮੂਲ ਸਰੋਤ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ।

ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ- ਕਾਵਿ ਦਾ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾ ਅਤੇ ਭਾਵ-ਵਿਰੇਚਨ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਵਾਦ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੂਰਵਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਬੇਰੋਕ, ਮੂੰਹ-ਜ਼ੋਰ ਆਮਦ ਕਹਿ ਕੇ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਭਾਵ-ਕੁਹਰਾਮ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਲਿਆ। ਉਸਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸ਼ਿਵਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਨੇ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਲਾਪ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦਿਆਂ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਭਾਵ-ਵਿਰੇਚਨ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਰਚਨਹਾਰ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸੁਚੇਤ ਮਨਸ਼ਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਨਿੱਠ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਵਿਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਸਰਲ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ