ਕਵੀ-ਕਰਤੇ ਦੀ ਸੁਚੇਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲ ਮਾਤਰ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜਤ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ-ਚਿਹਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੀ ਸੁਚੇਤ ਇੱਛਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਕਹਿਣ ਦੀ ਸਮੱਰਥਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਕਵਿਤਾ, ਕਵੀ ਦਾ ਦੁਹਰਾਅ ਨਹੀਂ, ਨਵ-ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ, ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ।" (ਮੇਰੀ ਕਾਵਿ ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨਾ 6) ਕਲਾ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਇਹ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸੁਹਜ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕਰਿਸਟੋਫਰ ਕਾਡਵੈੱਲ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਜੋ ਕਲਾ ਨੂੰ ਆਤਮ- ਪ੍ਰਗਟਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਤਮ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਲਾ ਉਸਦੇ ਰਚਨਹਾਰ ਦੇ ਨਵ-ਆਪੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਸ਼ਿਅਰ ਕਹਿਣਾ ਮੇਰਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ, ਸ਼ਿਅਰ ਕਹਿ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।' (ਉਹੀ, ਪੰਨਾ5). ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਡਵੈੱਲ ਦੇ ਮੱਤ ਦੀ ਹੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਕਵੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਦਰਪਨ ਮੰਨਣ ਦੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ-ਵਿੱਥ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਸੁਚੇਤ ਹੈ ਕਿ 'ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਨਿੱਜਤਾ' ਅਤੇ 'ਕਲਾਤਮਕ ਵਿੱਥ-ਸਿਰਜਣ ਦੋਵੇਂ ਕਲਾ- ਸਿਰਜਣਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਹਨ। ਕਵਿਤਾ ਇਕੋ ਵੇਲੇ 'ਅੰਦਰਲੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿਚ ਖਲੋ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਬਿਆਨ' ਵੀ ਹੈ. 'ਫ਼ਾਸਲੇ ਉਪਰ ਖੜ੍ਹੋ ਕੇ ਕੀਤਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸੁਹਜ-ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ । ਕਵੀ ਦੇ 'ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਨਿੱਜਤਾ' ਅਤੇ 'ਕਲਾਤਮਕ ਫ਼ਾਸਲਾਸਾਜ਼ੀ' ਦੇ ਮੱਹਤਵ ਬਾਰੇ ਉਸਦੇ ਇਹ ਕਥਨ ਮੱਹਤਵਪੂਰਨ ਹਨ :

ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਵਿਚਰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ. ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਅਚੇਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕਵੀ ਦੀ ਕਿਰਤ ਉਹਦੇ ਆਪੇ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਪਾਰਗਾਮੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿਚੋਂ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਵੀ ਕਵਿਤਾ, ਕਵੀ ਦੇ ਆਪੇ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ। ਖ਼ੁਦ ਕਵੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕਵੀ ਦਾ ਅਵਚੇਤਨ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਕਮਾਇਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਸਨੂੰ ਲੰਮੀ ਪਰੰਪਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਪਾਸੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਅਣਕਮਾਇਆ, ਅਣਜਾਣਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਖ਼ੁਦ ਕਵੀ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਅਚੇਤਨ ਵੀ ਉਸਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚ ਇਉਂ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਇਸਦਾ ਚਿਤ-ਚੇਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ... ਮੇਰੀ ਕਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਨਿਰੀ ਪੁਰੀ ਮੇਰੀ ਨਹੀਂ।

....ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਮੇਰੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜਿੰਨੀ ਵਿੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਜਿੰਨੀ ਹੀ ਨੇੜ ਹੈ।

(ਮੇਰੀ ਕਾਵਿ ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨੇ 5,6.8)

ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੇ ਸੁਚੇਤ ਆਪੇ