ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਦਖਲ ਉਸਦੇ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਿੱਜਤਵ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਉਸਦੇ ਸਮੂਹਿਕ, ਜਾਤੀਗਤ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਵਿਅਕਤੀ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਹਿਜ਼ ਉਸਦੇ ਨਿਜਤਵ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਅੰਸ਼-ਮਾਤਰ ਯੋਗਦਾਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, "ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਬੜਾ ਆਨੰਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਿਰੋਲ ਮੇਰੀਆਂ ਨਹੀਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਛਾਣਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅੱਜ ਤਕ ਅਚੇਤ ਅਤੇ ਬੇ-ਪਛਾਣ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।" (ਮੇਰੀ ਕਾਵਿ ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨਾ 17)

ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਜੇ ਮਹਾਂ-ਨਗਰੀ ਵਸੇਬੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ- ਮਾਨਸ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਅਵਚੇਤਨ 'ਚ ਵੱਸੇ ਲੋਕ-ਸੰਸਕਾਰ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਆਪਣੇ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਨਾਲੋਂ ਮੇਰਾ ਸੰਬੰਧ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਾ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਤੱਥ ਵੱਲ ਹੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ-ਪਰੰਪਰਾ ਮਾਂ- ਭੈਣ-ਦਾਦੀ ਤੇ ਰਾਗੀਆਂ/ਢਾਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਮੋੜਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ, ਕਵੀ ਦੇ ਨਿੱਜ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਉਸਦੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਮੂਹ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਹੀ ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਵਿ-ਕਰਮ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੇ ਸਮੂਹਕ ਜਾਂ ਜਾਤੀ-ਅਵਚੇਤਨ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੀ ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ (ਯੁੱਗ, ਲਾਕਾਂ) ਅਤੇ ਫੂਕੋ ਤੇ ਦੈਰੀਦਾ ਆਦਿ ਦੇ ਕਾਵਿ -ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਮੰਥਨ ਦੁਆਰਾ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ : 'ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੁਧ ਮੌਲਿਕ ਰਚਨਾ ਕੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਸਾਡੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ ਅਤੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਕਵੀ ਨੂੰ ਮੌਲਿਕ ਅਣਵਰਤੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਹਰ ਕਵੀ ਲਈ ਕਾਵਿ- ਪੂਰਨੇ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਪਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਧ- ਸਾਧ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਇਕੋ ਨਾਟਕ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਖੇਡਦੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਪਾਤਰ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸਮਾਂ ਤੇ ਸਥਾਨ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮੂਲ ਕਿਰਤ ਇਕੋ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।" (ਚੋਲਾ ਟਾਕੀਆਂ ਵਾਲਾ, ਪੰਨਾ 207)

ਕਵੀ ਦਾ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਕੋਈ ਅਸਲੋਂ ਇਕੱਲੀ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ, ਉਸਦਾ ਨਿੱਜੀ ਤੋਂ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਸਮਾਜਕ ਪਰਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਉਪਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਗਤਿ-ਮਿਤ ਦੇ ਅਰਥ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਾ ਕਵੀ ਉਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਦਿਤੀ ਚੇਤਨਾ, ਸੰਸਕਾਰਾਂ, ਰੁਚੀਆਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੁਹਜ-ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਅਸਲੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ-ਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਆਦਿ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਸਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਦਬਾਓ ਅਧੀਨ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤ-ਚਿੰਤਕਾਂ ਨੇ