ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਬੰਸੀ ਨਾਲ ਰਤਾ ਵੀ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ

ਜਾਂ ਬੰਸੀ ਸਾਹਵੇਂ ਆਪਣੇ ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ

ਤੂੰ ਬੰਸੀ 'ਤੇ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾ ਕੇ ਤੁਰਦਾ ਹੈ...

ਮੈਂ ਧੁੱਪ ਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੀਤ ਸੁਣਾ ਲਾਂ ਗਾ।

(ਪੰਨੇ 94-95)

ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਤਰਾਜ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰ ਦਾ ਬਦਲ ਮੰਨ ਕੇ ਕਲਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ- ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਹੋਂਦ-ਵਿਧੀ (Ontology) ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਿੰਬ ਹੈ, ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ। ਕਵਿਤਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਿਆਖਿਆ (ਦਰਸ਼ਨ) ਨਹੀਂ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੁਹਜ-ਚਿਤਰ ਹੈ। ਬਿੰਬ ਜਾਂ ਸੁਹਜ-ਚਿਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਥਮਤਾ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, 'ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਬਿੰਬ ਹੈ, ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਸੀਮਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਉਪਰ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਬਿੰਬ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦਾ ਹਾਂ, ਕਿਸੇ ਅਨੁਭਵ-ਖੰਡ ਨੂੰ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।... ਮੈਂ ਮਾਂਗਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ, ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਮੁੱਲਵਾਨ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ।" (ਚੋਲਾ ਟਾਕੀਆਂ ਵਾਲਾ, ਪੰਨਾ139) ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਜਦੋਂ ਜੁਝਾਰ ਕਵੀ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਰੋਹ ਭਰੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਕਾਵਿ-ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ. ਉਸ ਸਮੇਂ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਇਹ ਕੇਹੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ ਦੋਸਤੋ' ਨਾਮੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ। ਗੰਭੀਰ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣੀ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਖੇ ਸੁਰ ਵਿਚ ਉਠਾਇਆ ਕਿ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਚੋਂ ਅਨਿਵਾਰੀ ਤੱਤ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ 'ਨਿਰਣਾਇਕ ਸ਼ਕਤੀ' ਵਾਲੀ ਹੈ ਜਾਂ 'ਸਹਾਇਕ ਵਾਲੀ'? ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਪੇਸ਼ ਹਨ :

ਇਹ ਕੇਹੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ ਦੋਸਤੇ!

ਜੋ ਦਿਲ ਚੋਂ ਨਹੀਂ, ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਨਾਲੀ ਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ

ਜੋ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਬਸ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ

ਇਹ ਕੇਹਾ ਸ਼ਿਅਰ ਹੈ ਦੋਸਤੋ ਜੋ ਸਿਰਫ ਕਤਲ ਵਿਚ ਹੀ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ

ਜੋ ਆਪਣੇ ਨਹੀਂ, ਪਰਾਏ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਤੇ ਇਹ ਕੇਹਾ ਫ਼ਤਵਾ ਹੈ ਨਾਸ਼ਨਾਸੀ ਦਾ

ਕਿ ਮੈਂ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਬੂ ਨੂੰ ਮਹਿਕ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ।