Back ArrowLogo
Info
Profile

ਕਿੱਥੇ ਨੇ ਉਹ ਕੱਲ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ

ਕਿ ਝੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਗੱਡ ਕੇ ਇਮਪੋਰਟਿਡ ਝੰਡੇ ਜੋ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਸੀ

ਕਿ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਗਦੀ ਹੈ

ਕਲ੍ਹ ਵੀ ਫ਼ਤਵਾ ਸੀ ਨਾਸ਼ਨਾਸੀ ਦਾ

ਕਿ ਮੈਂ ਰੰਗੀ ਹੋਈ ਟਾਕੀ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਆਖ ਨਾ ਸਕਿਆ

ਝੰਡੇ, ਬੰਦੂਕ ਜਾਂ ਫ਼ਤਵਾ, ਇਹ ਸ਼ਾਇਰੀ ਬੀਮਾਰ ਵਕਤਾਂ ਦੀ

ਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਬੀਮਾਰ ਪੁਰਸੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ...

ਇਹ ਕੇਹੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ ਦੋਸਤੋ ! ਇਹ ਕੇਹੀ ਦੋਸਤੀ ਹੈ ਸ਼ਾਇਰੋ!

ਜਿਹੜੀ ਕਵਿਤਾ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਕਤੀ ਨਾਹਰੇ ਜਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਚੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਹਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਉਸਨੂੰ 'ਬੀਮਾਰ ਵਕਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ' ਕਹਿ ਕੇ ਉਸਦੀ ਕਾਵਿਕਤਾ ਅੱਗੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ 'ਰੰਗੀ ਹੋਈ ਟਾਕੀ (ਝੰਡਾ) ਸੂਰਜ ਦਾ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਤਿਵੇਂ ਪਰਾਇਆ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਮਾਂਗਵਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਵਿ-ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਵੇਦਨ ਅਤੇ ਸੁਹਜ-ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਹੈ. ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। (ਵਿਅੰਗ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਦ ਇਕ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਉਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਵਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਖ਼ੁਦ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਸੰਦੇਹ ਹੈ. ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।) ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲ ਜਾਂ ਨੈਤਿਕ/ਸਮਾਜਕ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਕਲਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਹਜ-ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਹੀ ਕਾਵਿ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਮਕਾਲੀ ਆਲੋਚਕਾਂ ਵਲੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਕਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ :

ਮੇਰੇ ਕਾਵਿ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾ ਉਤੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਕਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵੀ ਮਿਹਣੇ ਵਾਂਗ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਸੀ ਇਹ ਦੁਰੁਸਤ।... ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ ਉਪਯੋਗਿਤਾ-ਸੁਹਜ ਦੀ ਪਹਿਲ-ਦੂਜ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਉੱਦਮ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਦੇ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦਾ ਵਿਰਚਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜ। ਤਿਆਗਿਆ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਉਪਯੋਗੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਆਪਣੀ ਥਾਵੇਂ ਟਿਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਕਵੀ ਸੁਹਜ ਨੂੰ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਥਾਂ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਉਸ ਕੋਝ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬੇਪਰਤੀਤੀ ਦਾ ਮਤਾ ਹੈ, ਜੇ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅੰਗ ਹੈ। (ਮੇਰੀ ਕਾਵਿ-ਯਾਤਰਾ, ਪੰਨਾ 10)

99 / 153
Previous
Next