ਗੰਭੀਰਤਾ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਮਨੁੱਖ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਬਪੇੜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਰ ਸਹਿੰਦੇ; ਕਿਸੇ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਨਿੰਦਦੇ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਲਾਹੁੰਦੇ; ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗਦੇ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜੀਵਨ ਲੀਲ੍ਹਾ ਦਾ ਨਿਗੂਣਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ, ਅਪਣੀ ਵਡਿਆਈ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਕਦੇ ਕਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੋਚ- ਸਾਗਰ ਦੇ ਧੁਰ ਹੇਠਲੇ ਤਲ ਵਿੱਚ ਹਿਲਜੁਲ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਬਿਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਕਿਸਾਨੇ ਸਮਾਜਾਂ ਨੇ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਕਦਮ ਪੁੱਟਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਚ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਮਨੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਅਵਿਗਿਆਨਿਕ ਹੈ। ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਖਦਾ, ਪਰਖਦਾ, ਨਿਹਾਰਦਾ, ਤਿਆਗਦਾ, ਵਿਕਸਾਉਂਦਾ, ਵਟਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਂਦ, ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਆਨੰਦ (ਸਤ-ਚਿੱਤ੍ਰ-ਆਨੰਦ-ਸੱਚਿਦਾਨੰਦ) ਕਿਸੇ ਪਰੀਪੂਰਣ, ਵਿਕਾਸਹੀਣ ਅਤੇ ਅਗੋਅ (ਨਾ ਜਾਣੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ) ਅਲੋਕਿਕ ਸੱਤਾ ਦੇ ਲਖਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ 'ਸਤ' (ਪਦਾਰਥ) ਵਿੱਚ ਉਪਜਣ ਵਾਲੀ 'ਚੇਤਨਾ' (ਚਿੱਤ) ਅਤੇ ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ 'ਇਹਸਾਸ, ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸੋਚ' ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਿਆਂ ਵਿਚਲੇ 'ਸੰਤੁਲਨ' (ਆਨੰਦ) ਦੇ ਅਰਥ ਅਤੇ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਅਜੋਕੀ ਸੋਰ ਇਹ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚਿਦਾਨੰਦ ਪਰੀਪੂਰਣ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ। ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਅਟੱਲ ਨਹੀਂ; ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਹੈ। ਇਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਿਸੇ ਰਚਣਹਾਰ ਦਵਾਰਾ, ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ, ਰਚੀ ਗਈ ਜਾਂ ਸਾਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਹੈ; ਇਹ ਸਦਾ ਤੋਂ 'ਹੈ' ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ 'ਰਹੇਗੀ'। ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ (ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਸਫੋਟ) ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਅਨਾਦੀ, ਅਨੰਤ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਅਜੇਹਾ ਕਾਲ-ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਵੱਖ ਵੱਖ ਜੀਵ-ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਹਸਾਸ, ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸੋਦ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਸੋਚ, ਸੱਭਿਅ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਰਲਤਾ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਰਸਮਾਂ, ਰਿਵਾਜਾਂ, ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਜਿਸ ਸਰਲਤਾ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤ ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਰਲਤਾ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤ ਉਸ ਆਨੰਦ ਦੇ ਅਵਿਕਸਿਤ ਸਮਾਜਕ ਰੂਪ ਆਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ, ਇਹਸਾਸ, ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਆਖਿਆ ਹੈ।

ਰਸਮਾਂ, ਰਿਵਾਜਾਂ, ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਰਲਤਾ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਉਸ ਸੋਚ ਨਾਲੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਭੁੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਦੋਂ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਦ੍ਰੋਹ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਅਤੇ ਅੰਤਰਮੁਖਤਵਾਦ ਹੈ। ਸੂਫੀਵਾਦ ਅਤੇ ਯੋਗ, ਵਾਰੋ ਵਾਰੀ