ਸਿਰਲੇਖ ਹੈ 'ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਬਾਰੇ' (On the Crown)। ਇਸ ਭਾਸ਼ਣ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਈਸਕੀਨੀਚ ਏਥਨਜ਼ ਛੱਡ ਗਿਆ। ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਮੋਇਆ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਪੂ: ਈ: 323 ਵਿੱਚ, ਬੇਬੀਲੋਨ ਵਿਖੇ, ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਏਥਨਜ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਉੱਤੇ ਡਿਮਾਸਥੀਨੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 322 ਪੂ: ਈ: ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਡਿਮਾਸਥੀਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਈਸਕੀਨੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕੁਝ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ, ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਸਮਝੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸੱਚਾ-ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਚੰਦ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿਰੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੰਦ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਡਿਮਾਸਥੀਨੀਜ਼ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੈਨਿਕ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਕੁਰਤਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਈਸਕੀਨੀਜ਼ ਵਾਂਗ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਸੱਤਾ-ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਸਥਾਰ-ਪੂਰਬਕ ਵਿਆਖਿਆ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੋਰੀਆ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਚਾਣਕਿਯ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਚਾਣਕਿਯ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਗਠ-ਬੰਧਨ, ਦੋਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜਿਹਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਿੱਤ੍ਰਤਾ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਚਾਣਕਿਯ ਬੇ-ਵਸਾਹੀ ਅਤੇ ਛੜ-ਯੰਤ੍ਰ ਨੂੰ ਮਿੱਤ੍ਰਤਾ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਗੱਠਜੋੜ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਫੜ-ਯੰਤ ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਕਾਇਵਲੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਆਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ-ਮਾੜ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਸੱਤਾ-ਸੰਤੁਲਨ ਕੇਵਲ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਵਪਾਰਕ, ਵਿੱਦਿਅਕ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਕ ਆਦਿਕ ਸਾਰੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਛੜ-ਯੰਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ; ਗੱਠਜੋੜ (Alliance) ਨੂੰ ਮਿੱਤ੍ਰਤਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਹੀ ਮਾਨਵ-ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਕੌਮਾਂ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹ ਲੋਡ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗੀ।

ਕੌਮੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ-ਸੰਤੁਲਨ ਨਹੀਂ: ਇਹ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ਹੈ। ਇਸ ਦੌੜ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਮੁਲਕ-ਗੀਰੀਆਂ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਫਸਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਮੁਲਕ-ਗੀਰੀਆਂ (ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ) ਦਾ ਯੁਗ ਨਹੀਂ; ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਛੜ-ਯੰਤ੍ਰਾਂ ਦਾ ਯੁਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਪਰੰਤੂ ਛੜ- ਯੰਤ੍ਰ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦਾ ਅਸਲਾ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ 'ਕਸ਼ਮੀਰ' ਪੈਦਾ ਕਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।