saaeins daa sansaar
aj je koee aakhe ki sabhia samaajaan de lok hun rab dee banaaee hoee duneea de naheen, sagon vigiaan dee vikasaaee hoee duneea de vasaneek han taan uh galat naheen keh rihaa hovegaa| saaraa sabhia sansaar saaeins naal, koee naa koee sanbandh zaroor rakhadaa hai| meraa anumaan hai ki ikeeveen sadee de vich vich sansaar de saare asabhia samaajaan noo vee sabhiataa de bhaaeevaal banaa ke saaeins dee duneea de vasaneek banaa ditaa jaavegaa ate is kam noo karan vich uh saaree katthorataa ate kuroopataa naheen varatee jaavegee jiharree pichhaleean dtaaeetin sadeean vich varatee gee hai| ajehaa main is lee sochadaa haan ki aaun vaale samen vich vigiaan daa virodh ghattan ate is pratee aadar de vadhan dee mainoo pooree pooree aas hai; ate is lee vee ki vigiaan aap, samen sathaan deean hadaan ton pare hon karake, aapane sanparak vich aaun vaaliaan noo desh kaal deean unhaan valaganaan vichon nikalan dee samat ate samarathaa devegaa jinhaan kaaran vigiaan kolon aparaadh hoe han|
agale kujh lekhaan vich main aapanee is aas jaan aapane is vishavaas de vigiaanak aadhaar dee viaakhiaa karaangaa|
jis duneea noo main saaeins daa sansaar aakhiaa hai, eis dee umar karorraan naheen arabaan saal ho chukee hai| manakh aj ton atth das lakh saal pahilaan is dharatee daa vaasee baniaa maniaa jaandaa hai| das ku hazaar saal pahilaan is ne aapane lee an ugaaun dee jaach sikh lee see| chhe ku hajaar saal pahilaan manakh noo likhan parrhan dee jaach sikhan daa khiaal aaeaa see ate saaeins noo pake paireen pirr vich aaeaan tin ku sau saal hoe han| is thorre jihe samen vich is ne enaa kujh kar vikhaaeaa hai ki ajoke sabhia sansaar noo saaeins dee duneea aakhanaa vadhere yog lagadaa hai| keval is lee hee naheen ki saaeins ne sanat ate takaneek noo janam de ke manakh de rahin sahin vich vaddee tabadeelee paidaa kar ditee hai, sagon is lee vee ki is ne manakh de vichaaraan ate vishavaasaan noo navaan roop de ditaa hai; eis ne vishav vich manakh noo aapanee thaan pachhaanan daa navaan dtang dasiaa hai; eis ne manakh noo vishav de anaadee ate anant hon dee jaanakaaree de naal naal is baare ttheek ate lorreendaa giaan praapat karan dee jaach dasee hai| ih sabh kujh karan vaalee saaeins koee jaadoo naheen| ih eis brahimandd, brahimandd vichale jeevan ate jeevan vichalee jagiaasaa dee tarakapooran jaan vivekasheel
viaakhiaa daa jatan hai| chan, sooraj taare mudt ton hee manakh dee jagiaasaa daa kendar bane rahe han| aad manakh ne lakhaan saal ddar, thurr, agiaan ate bevasaahee daa jeevan jeeviaa see| ih saare bhaav us noo aapane pashoo pooravajaan kolon viraso vich vee mile san ate us de nijee anubhav ne vee inhaan noo vadhaaeaa, vikasaaeaa ate drirrh karavaaeaa see| uh jadon vee jagiaasaa de aakaash vich uddan dee koshis karadaa see, einhaan bhaavaan daa bhaar us dee budhee ate kalapanaa de paraan noo bharapoor auddaaree naheen see bharan dindaa| aapane aaleduaale pasare hoe jeevan ate jeevan aute faile hoe anant aakaash sanbandhee us de man vich utthan vaale saare prasnaan de utar bauadhik naheen san hunde sagon us agiaan jaa adhoore giaan dee upaj hunde san jis ute uh bharosaa naheen see kar karadaa; jiharraa ddar, thurr ate bevasaahee de bhaar hetth pal pal ttuttadaa, banadaa ate badaladaa see| is ttuttabhaj de nateeje vajon upaje hoe kujh ik anumaanaan noo us ne aapane prashanaan de utar man liaa| sikaaree manakh de kisaan ban jaan naal sabhiataa daa aaranbh hoeaa| sabhiataa de saare safar vich ddar, thurr ate bevasaahee ne manakh daa saath naheen chhaddiaa| is de ulatt, sabhiataa ne pahiliaan naalon vadhere bhiaanak te paidaa karan de ucheche uparaale keete han| bhai noo manakh aapanee har samasiaa daa samaadhaan samajhadaa aaeaa| hai| sabhia manakh de saare buniaadee prabandh ddaikendrit han; keval siaasee ate samaajee hee naheen sagon adhiaatamak ate dhaaramak vee| manakh de dharam te binaan bhagatee noo sanbhav naheen manade| iaun lagadaa hai ki manakh daa upajaaeaa hoeaa saaraa darashan jaan falasavaa vee nirol bauadhik kirat naheen| kujh ik puraatan yoonaanee daarashanikaan noo chhadd ke baakee saariaan dee soch taikendrit hai| bhai ate krodh ik sike de do paase han| inhaan ton ghrinaa janam laindee aaee hai| vair, virodh, hatiaa, hinsaa ate bevasaahee daa gheraa vishaal hundaa aaeaa hai| ih saare bhaav manakhee asale daa zarooree ang bane rahe han ate filaasafee use manakhee bauadhikataa dee upaj hai jiharree inhaan bhaavaan de parachhaaven vich paladee aaee hai| lakhaan saalaan de jangalee jeevan ne manakh noo skatee ton ddaran, shakateesaalee hon dee ichhaa karan ate skatee noo poojan dee preranaa ditee see| sabhiataa de saare itihaas vich skatee dee nirankus saradaaree saahamane sir jhukaaeaa jaandaa rihaa hai| skatee dee saradaaree ate bhai de parachhaaven vich vicharadaa vikasadaa jeevan aapane adhoore giaan de sahaare aapanee jagiaasaa dee tripatee daa jatan karadaa aaeaa hai| is jatan de sitte vajon kee prakaar de vichaar, vishavaas ate vahim upaje han| jeevan deean lorraan manakhee samaajaan noo vakh vakh samiaan vich, vakh vakh sathaanaan ute, vakh vakh vichaaraan, vishavaasaan ate vahimaan naal jorradeean aaeean han| vakh vakh samaajaan vich vakh vakh dhaaranaavaan, maanataavaan ate pranparaavaan sathaapit hundeean aaeean han| saare samaaj avikasit giaan de sahaare baneean paranparaavaan ate maanataavaan noo dhuron aaeaa sach manade han ate
doojiaan noo manavaaun lee shakatee dee varaton karade aae han| paranparaagat vichaaraan, vishavaasaan ate reeteerivaajaan de virodh noo pooree taakat naal khatam karan dee kosis karade aae han|
jis samen saaeins daa aagaman hoeaa, aus samen tak saaddee dharatee ute vasade manakhee samaajaan ne aapo aapaneean siaasee, samaajee ate dhaaramak paranparaavaan noo nisachit roop de liaa hoeaa see ate inhaan vich kise prakaar de vikaas dee sanbhaavanaa noo sahije saveekaar karanaa bahut aauakhaa ho chukaa see | saaeins noo sabh ton pahilaan paranparaa de virodh vich khalonaa piaa| ih larraaee vigiaan ne bauadhik padhar ute larree| chhetee hee yauarap vich sanatee inakalaab aaeaa, jis naal saaeins noo jeevan lee upayogee samajhadiaan hoeaan is lee satikaar de bhaav paidaa hone shuroo ho ge| saaeins, sanat ate takanaalojee de vikaas ne samaajak jeevan vich naven prabandhaan noo janam de ke manakh de viakateegat ate kauamee rishatiaan vich vaddeean vaddeean tabadeeleean karaneean aaranbh kar diteea| brahimandd baare, anumaanaan dee thaan, bharoseyog jaanakaaree de ke manakh noo is vich aapanee thaan pachhaanan ate paravaan karan dee salaah de rahee hai saaeins|
agale kujh lekhaan raaheen saaeins dee is bhoomikaa dee viaakhiaa karan daa jatan keetaa jaa rihaa hai|
saaeins ate socha1
saaeins dee paribhaashaa karadiaan main kihaa see ki eih jagat de paasaare dee tarakapooran viaakhiaa daa jatan hai| tarakapooran viaakhiaa ton meraa bhaav hai, auh viaakhiaa jiharree giaanaeindareean raaheen praapat keete hoe giaan ute aadhaarit hai ate jis noo tarak raaheen ttheek jaan galat saabat keetaa jaa sakadaa hai; jis dee aalochanaa keetee jaa sakadee hai; jis noo antalaa sach manan dee zid naheen keetee jaandee|
saaeins ton pahilaan jeevan de rehas dee viaakhiaa daa kam dharam dee ajaaraadaaree see | saadhaaran manakh lee jeevan de bhet noo jaananaa sanbhav naheen see| ih maniaa jaandaa see ki srishattee rachanaa kiven ate kadon hoee jaan keetee gee, eih gal is srishattee daa rachanahaar hee jaanadaa hai| kade kade uh is bhedd noo duneea de lokaan tak pahunchaaun lee kise vises viakatee daa sahaaraa lai laindaa hai| us viakatee noo uh ih bhet dasadaa hai ate uh viakatee age lokaan noo dasan dee khechal karadaa hai| eise tarhaan jeevan naal sanbandhat kee galaanjiven jeevanamauat, bhootabhavakh, dukhasukh, nekeebadee ate ameereegareebee aadik daa bhet vee duneea noo banaaun vaale noo hee pataa hai ate aapane kise piaare noo ih bhet das ke uh sansaar de lokaan dee sevaa de kam laa dindaa hai, eiaun maniaa jaandaa see |
eih saaree kaaeinaat kee hai ate manakh naal is daa kee rishataa hai eih gal vee kujh ik aadameean noo pataa see ate unhaan de dase hoe noo binaan heel hujat paravaan karan dee majabooree see | eesaaee dharam de paidaa hon ton pahilaan bebeeloneean ate sumereean lokaan ne chan, sooraj ate taariaan baare kujh jaanakaaree praapat keetee see| ih jaanakaaree aam lokaan dee samajhe naheen see paindee| yoonaanee vichaaravaan arasatoo ne brahimandd dee rooparekhaa daa ik nakashaa kalapiaa see| uh nakasaa koree kalapanaa hon de baavajood aam lokaan vich ttheek is lee maniaa jaandaa see ki arasatoo varage vidavaan dee gal noo galat kahin dee hinmat kise vich naheen see| eesaaeean ne arasatoo de brahimandd naal ralade milade brahimandd dee rooparekhaa ute rabee manjooree dee muhar laa ke aaun vaaleean kee sadeean lee har prakaar de kitoo daa raah rok ditaa|
kujh ik sahim ate vahim sabhia manakh noo jangalee jeevan vichon mile hoe san ih sahim ate vahim manakhee man vich ene ddoonghe utar ge san ki puraatan
daarashanik inhaan noo manzoor karan lee majaboor san ate unhaan ton pichhon sansaar de vadde vadde dharamaan ne vee unhaan daa virodh karan dee lorr naa samajhee ate ih kee prakaar deean dhaaranaavaan ate maanataavaan daa roop dhaar ke jeevan dee bheerr vich lukachhup jaan vich safal ho ge| iaun kee prakaar deean dhaaramik, samaajik ate paashavik paranparaavaan naal bajhee hoee see manakhee soch, jadon saaeins daa janam hoeaa| inhaan paranparaavaan de bharamajaal vichon soch noo mukat karan vich saaeinsadaanaan daa bahut zor lagaa hai| pooree safalataa aje naheen hoee, par jis tezee naal ih safalataa praapat hoee hai, aus ton ih anumaan laaeaa jaa sakadaa hai ki samachee manakhataa duaaraa vigiaanak soch noo apanaaeaa jaanaa hun bahute lame samen dee gal naheen hovegee| sabh ton pahilaan paashavik paranparaav dee gal karade haan| paasavik paranparaa ton meraa bhaav hai uh paranparaa jis dee jarr manakh de us jangalee jeevan vich hai, jadon uh pashoo padhar ute vasadaa ate vicharadaa see| us haalat vich jiharraa bhaia us de jeevan daa hisaa baniaa, aus noo us ne age chal ke jinaanbhootaan daa roop de liaa| jinaanbhootaan ate jaadoottooniaan vich manakh daa vishavaas aje tak vee hai| bhaarat vich vasan vaale lokaan noo is daa yakeen divaaun lee kise misaal dee lorr naheen| aje tak tarakaseel sabhaavaan noo sangatthit ho ke unhaan lokaan daa pol kholhan dee lorr pai rahee hai, jiharre jaahal lokaan deean jangalee manotaan daa laabh lainde han|
pachhamee yauarap vich vee ih paranparaa dter chir tak jeevit rahee hai| ingalisataan de baadashaah jaaraj teeje noo 1810 vich paagalapan daa rog lagaa see| uh 1815 vich mar giaa see| us daa ilaaj karan vaale us noo bahut maarade kuttade rahe han, eis vishavaas adheen ki unhaan dee maar deean sattaan us baadasaaha noo naheen, sagon us noo chanbarre hoe bhoot noo lag raheean han| meraa khiaal hai ki bahuteean misaalaan de ke lekh noo lamaa naa keetaa jaave|
bhootaan dee hond de vishavaas daa ik hor roop ih hai ki ih bhoot jaan aatamaavaan kise praanee vich varr ke us kolon kee asaadhaaran kam karavaaunde han| jinhaan praaneean vich ih aa vasade han, aunhaan noo kee ver ih pataa naheen lagadaa ki uh kise bhoot de vas vich han| chauadhaveen sadee vich eesaaee dharam ne ajihe aadameean dee mukatee daa kam aaranbhiaa see | sataarhaveen sadee de ant tak yauarap ate amareekaa vich do lakh ton bahute isatareepurashaan noo jiaoonde jalaaeaa jaa chukaa see| faraans dee jon aav aarak noo vee angarezaan ne ise prakaar de dos kaaran 1431 eesavee vich jiaoondee jalaaeaa see| us samen us dee umar 19 saal see| 1920 eesavee vich faraans de dhaaramik aagooaan ne us noo sant dee padavee ditee| jalaaee jaan ton panj ku sau saal pichhon us noo sentt jon aav aarak aakhiaa jaanaa aaranbh ho giaa| manakh daa ih vishavaash ki koee chetan shakatee bimaaree, bhukhamaree, harrh, bhoochaal
jaan kise hor roop vich manakhaan noo unhaan de paapaan dee sazaa dindee hai, vee jinaanbhootaan vichale vishavaas varagaa hee hai| parantoo us skatee noo bhoot dee thaan paramaatamaa jaan rab daa naan ditaa jaan karake ih vishavaas bahut satikaarayog maniaa jaan lag piaa hai| aseen bhaaratee lok taan ih manade haan ki beemaareean, bhuchaalaan ate harrhaan daa sahaaraa lain dee thaan uh aap hee sudarashan chak varagaa koee hathiaar lai ke dusttaan daa daman karan aa jaandaa hai| hun saaeid uh ajihaa naheen kar sakegaa, kiaunj dushattaan kol haaeiddrojan banb han, aunhaan naalon bahutaa shakateesaalee banb lai ke aaun vaalaa paramaatamaa daa avataar sabhiataa de vinaas daa avataar ban jaavegaa|
2 satanbar, 1666 vaale din landdan vich ik ag lagee see| is ag ne teraan hazaar ghar saarr sutte 89 giraje is dee bhett charrh ge| mauataan keval veeh hoeean| ingalish paaraleemaintt dee ik silaikatt kamettee noo is ag de kaaranaan dee jaanch karan daa kam sauanpiaa giaa| kamettee ne riporatt vich ih visvaas vee pragatt keetaa ki thaamas habaz naan de padaarathavaadee deean dharam virodhee likhataan vee is tabaahee deean jinmedaar han| ih hukam jaaree kar ditaa giaa ki us deean likhataan noo ingalaindd daa koee prais naa chhaape| iaun hee keetaa giaa| nikeean nikeean agaan bhaaven kee lag chukeean han, par onee vaddee ag murr kade naheen lagee| thaamas haabaz bach is lee giaa ki uh baadashaah daa usataad reh chukaa see| 1935 vich koeinaa balochisataana bhuchaal naal dtatth giaa see| ih gal bahut aam see ki enaa paap hundaa see koeitte vich dtahindaa kiven naa|
yag, havan, daanapun, paatthapoojaa ate charrhatacharrhaavaa de ke paramaatamaa noo prasan karan daa khiaal vee dter puraanaa hai| jangalee kabeele yudh dev noo prasan karan lee manakhee balee dinde san| puraane samiaan de misar aadik desh haaree hoee sainaa de sipaaheean dee balee de ke aapane devat daa dhanavaad karade san| sabhiataa ne is pakh vich kujh sudhaar keetaa hai, par taan vee kaalee de mandir vich maasoom pashooaan dee balee ditee jaandee hai| paas ovar ute har yahoodee parivaar ik bakare dee balee de ke rathe raheem daa sukaraanaa karadaa hai ate hajaaeedaan ute maare jaan vaale pasooaan dee ginatee lakhaan dee lakeer ttap jaandee hai| rab enee khusee kiven saanbhadaa hovegaa|| jis visvaas dee jarrh jaangaleeat vich hai, aus vichon pashoopune daa pooraa alop ho jaanaa zaraa muskil hai| ajihaa karan lee saaeid ih kahinaa pavegaa ki kise vee poojaa paatth naal paramaatamaa noo prasan karan daa vishavaas jhootthaa hai| iaun kahin naal paramaatamaa de pairaan hetthon mittee nikal jaavegee| is tarak daa visathaar meraa manorath naheen|
sooraj ate chand de grahin naal jurre hoe kee bebuniaad vishavaas aje tak manakhataa daa pichhaa naheen chhadd rahe| ttuttade taariaan vich badasganeean vekhan dee siaanap manakhee jeevan vich udaaseean upajaaun vich safal ho jaandee hai|
yoonaanee vidavaan arasatoo ne saadde brahimandd dee roop rekhaa kiaasee ate auleekee see| us anusaar dharatee brahimandd de kendar vich see ate sooraj, chand, taare is dee parakaramaa karade san| ih viaunt yahoodee dharam noo bahut pasand see| ih unhaan de dhaaramik vishavaasaan dee prorrataa karadee see| yahoodee, eesaaee ate musalim mahathaan dee paravaanagee de sahaare vishav dee ih kalapanaa de hazaar saal tak jeevit rahee | inhaan dharamaan daa jaan saare dharamaan daa visvaas hai ki manakh kaaeinaat daa kendar hai| ih saaree sristtee manakh noo dhiaan vich rakh ke keetee gee hai| is de rachanahaar de diladimaag ute aadamee hee chhaaeaa rahindaa hai| kaaeinaat dee har saia aadamee dee sevaa lee hai; ethon tak ki is daa karataar vee| uh aadamee de pal pal, savaas savaas daa lekhaa rakhadaa hai| is de keete kamaan daa pooraa pooraa hisaab rakhan de naal naal is deean nekeean de badale vich is noo sukh den lee janat daa prabandh karadaa hai ate buraaeean dee sazaa den lee narakaan daa niramaan karadaa hai|
rab dee sreshatt utapatee, manakh ate is asharafaulamakhalookaat de rahin vaalee dharatee brahimandd dee kise ik nukar vich kiven ho sakadee hai eih is de kendar vich hai; baakee sabh kujh is de duaale ghunmadaa hai, eiaun manadaa aaeaa see manakh| main haan srishattee daa antalaa manorath mere anubhav dee ameeree lee likhee gee hai prakiratee dee pusatak; keval mere bhale bure dee chintaa hai braham noo; meree mukatee de aahar vich lagaa hoeaa hai paramaatamaa| do hazaar saal tak soch manakh dee saravochataa ate aatamavisathaar dee bhaavanaa dee parakaramaa karadee rahee| saravachataa dee bhaavanaa vich dharam shaasatar daa visathaar upajiaa ate aatamavisathaar dee reejh vichon vadde vadde siaasee ate samaajee prabandhaan dee viaakhiaa ne janam liaa|
einhaan visathaaraan vich rujhee hoee soch noo kauaparaneekas, gailileeo, kaipalar ate niaoottan deean labhataan ne aapane baare sochan dee salaah de ditee| inhaan vichon koee vee dharam daa virodhee naheen see| koparaneekas 1473 eesavee vich polaindd vikhe paidaa hoeaa see| is ne sitaariaan dee chaal sanbandhee chaar so pane daa granth 1530 ee vich samaapat keetaa| is de vichaar prachanit dhaaranaavaan de ulatt san | ih samajhadaa see ki sooraj kendar vich hai ate dharatee us de duaale ghunmadee hai| chan dharatee duaale ghunmadaa hai ate budh, shukar aadik greh vee sooraj dee parakaramaa karade han| inhaan vichaaraan daa nighaa savaagat naheen see keetaa giaa taan vee pop valon inhaan noo chhaapan dee manjooree de ditee gee| ih pusatak 1543 vich chhapee| ise saal koparaneekas dee mauat ho gee|
koparaneekas duaaraa aadhunik taaraa vigiaan dee rakhee hoee neenh ute agalee usaaree daa kam gailileeo ne keetaa| gailileeo ittalee de shahir peesaa vich 1564 vich paidaa hoeaa| is noo doorabeen daa niramaataa vee kihaa jaandaa hai, par kujh lok ih naheen manade| unhaan anusaar haalaindd de liparashee naame aadamee ne doorabeen dee kaadt kadtee see| gailileeo ne harakat jaan chaal de pahile nem dtirasatt laa odd nottiona dee viaakhiaa keetee taan jhagarraa kharrhaa ho giaa| ih nem kahindaa hai ki
koee vee harakat karadee cheez onaa chir harakat vich rahegee, jinaa chir koee rukaavatt us noo rokan lee naa aave| chan, sooraj, taare ate greh kise de chalaae hoe naheen chalade; sagon chaal inhaan daa asalaa hai| dharam de aagooaan noo ih gal pasand naa aaee| unhaan anusaar rab de hukam naal har harakat ho rahee see| gailileeo noo dharam adaalat saahamane kharraa kar ditaa giaa| rom dee adaalat saahamane is noo muaafee manganee pee ate atth saal nazarabandee dee sajaa vee milee| taan vee inhaan vichaaraan noo halaasheree milee ki dharatee gol hai; sooraj duaale ghunmadee hai ate padaarathak vasatooaan de aapane attal nem han| kattarr dharamee lok gailileeo dee doorabeen raaheen vekhan noo paap samajhade san| uh kahinde san ki ih saitaanee cheez hai, je uh kujh vikhaaundee hai, auh asal vich ho naheen|
gailileeo daa hee samakaalee see jaramanee daa kaipalar, jis ne ih dasiaa ki grahiaan de rasate gol naheen, sagon anddaakaar han| ih vichaar virodhaan de baavajood age turadee rahee ate angarez vigiaanee niaoottan deean labhataan raaheen parapakataa noo puj gee| is ne vigiaaneean de naven vichaaraan ate dhaaramik vishavaasaan vich sukhaavaan sanbandh paidaa karan lee kihaa ki grahi, aupagreh aapasee khich dhoo de nemaan vich bajhe kise baaharalee sahaaeitaa ton binaan aapo aapane rasatiaan ute ture rahinde han| inhaan dee harakat hun beshak aapanee hai, eis noo janam den vaalaa jaan mudtalee harakat paidaa karan vaalaa paramaatamaa hai| us duaaraa ik ver aaranbhee jaan ute hun ih harakat sadaa lee jaan kiaamat tak jaaree rahegee| aakhiaa jaandaa hai ki yauarap de lokaan ne jinaa aadar niaoottan noo ditaa hai, onaa hun tak kise hor noo naheen ditaa| niaoottan 1642 vich janamiaa see| ose saal gailileeo dee mauat hoee see| niaoottan 1727 tak jeevit rihaa|
niaoottan de jeevanakaal vich hee ingalaindd de baadashaah chaaralaj dooje ne raaeil susaaeittee kaaeim kar ke saaeins de satikaar ate prachaar vich vaadhaa karan dee kosis keetee| eho samaan sanatee inakalaab daa samaan vee see| maseenee kraantee jeevan saahamane naven supane uleek rahee see| lok ih vekh rahe san ki saaeins ate sanat dee sahaaeitaa naal jeevan lee sukh saamagaree paidaa karan vich sahaaeitaa miladee see| sanat, saaeis ate vaapaar de sahaare pachhamee yauarap de desh dhan ate prabhutaa praapat karan vich saval ho rahe san| inhaan noo jeevan deean sanchaalak skateean mananaa subhaavik see|
rinesaans naven vichaaraan noo apanaaun dee saalaah de chukee see| raifarameshan ne pep dee taakat ghatt kar ditee see ate navaan dharam prottaisattainttizam, raashattaravaadee bhaavanaa dee upaj hon karake kauamee siaasat daa hisaa ban giaa see| is lee ih vee bahutee der tak saaeins daa virodh naa kar sakiaa| pachhamee yauarap vigiaanak soch daa dhaaranee ho giaa| eis samen saare yoorap vich saaeins daa virodh alop ho chukaa hai| is daa virodh
taan hun dharatee de kise hise ute vee naheen keetaa jaandaa| haan, bhaarat varage deshaan vich is noo adhiaatamavaad naalon zaraa ku neevaan darajaa ditaa jaandaa hai| ih saaddee soch noo lagaa hoeaa puraanaa rog hai, aseen sansaarak praapateean lee har prakaar dee naitikataa noo tilaanjalee den lee tiaar rahinde hoe moonhon aakhee jaande haan, eih aiven parachhaaviaan pichhe bhajan vaalee gal hai| aapane rab ate guroopeer ton sache hon lee paramaarath daa gal piaa dtol vajaaunde hoe aseen is kam noo jeevan daa iko ik manorath vee aakhade haan| aapane dharam granthaan vich likheean galaan de ulatte sidhe arath kar ke aseen ih kahin daa jatan karade haan ki saaddaa dharam vigiaanak hai, eis lee sreshatt hai| bhaav ih ki aseen vigiaan noo dharam dee sresttataa daa aadhaar manade haan ate iaun manade hoe dharam noo vigiaan naalon vadheea aakhade haan| saaddee soch vich zaroor koee ghaatt hai| vigiaan ate sanat de dite hoe sukh maanade hoe aseen vigiaan de viradh, adhiaatamavaad de hak vich gavaahee dinde haan; khaande haan raam jee de mandiron ate pahiraa dinde haan bhauandoo shaah de takee|
saaeins ate socha2
rinesaans, raifarameshan ate maseenee kraantee dee safalataa ne pachhamee yauarap dee soch noo naveean sedhaan diteean| siaane lokaan ne dharam de dabadabe ton sutantar ho ke sochanaa aaranbh keetaa| is ruchee de adheen ih ravaeea apanaaeaa jaan lag piaa ki gal noo onaa chir ttheek naa samajhiaa jaave, jinaa chir us de ttheek hon de sansaarak saboot saadde saahamane naa hon| kise dee aakhee hoee gal noo us dee shakhaseeat de prabhaav kaaran naa maniaa jaave, sagon ih vekhiaa jaave ki uh gal jeevan de ganbheer nireekhan vichon upajee hoee hon de naal naal saadde tarak dee kasauattee ute vee pooree utaradee hai jaan naheen|
nireekhan noo kise vichaar dee sachaaee daa aadhaar maniaa jaan kaaran padaarathak jeevan manakhee soch daa satikaarayog vishaa maniaa jaan lag piaa ate ih kihaa jaan lag piaa ki panj tataan ton upajiaa hoeaa ih sansaar aapanee sutantar hond rakhadaa hai ate is vich hon vaaleean saareean tabadeeleean bhauatik nemaan anusaar hundeean han| bhauatik nemaan anusaar vikasadaa ate badaladaa hon karake ih kise manorath naal naheen, sagon padaarath vichalee rasaaeinik kiriaa jaan samaajik sanbandhaan dee taabiaadaaree karadaa hai| ddakaarattee varage fraanseesee vichaaravaan taan ih vee kahin lag pe ki niree jarr parakiratee hee naheen, sagon chetan jeev vee bhauatik nemaan anusaar varatade vicharade han|
einhaan daaviaan daa nateejaa ih hoeaa ki pachham vich soch de khetar vich dharam, eilahaam ate antaradrishattee daa ekaadhikaar khatam ho giaa| soch de do daavedaar ho ge; soch de do prakaar ho ge| adhikaar de aadhaar ute hukam de roop vich ditee gee soch noo vishavaas daa visaa man liaa giaa ate indreeanubhav vigiaanak prayog jaan nireekhan de aadhaar ute sanbhaavanaa ate nijee raae de roop vich ditee gee vichaar noo tarak jaan sansaarak budhee daa visaa man liaa giaa| dohaan vichaaraan ne ik doojee daa virodh band kar ditaa, jis de nateeje vajon upayogitaa jaan laabhadaaeikataa noo vichaaraan ate sidhaantaan vichale sach daa aadhaar maniaa jaan lag piaa| vigiaanak vichaar de visathaar ne haualee haualee pachhamee yauarap de janajeevan ate janajeevan dee soch vichon dharam de vishavaasaan, sidhaantaan ate karamakaanddaan dee upayogitaa ate laabhadaaeikataa daa vishavaas ghattaaunaa suroo kar ditaa
ate unhaan doshaan de janasaadhaaran noo aapaneean ih reejhaan pooreean hon de paralokee supane vekhane painde han| uthe aje vee dharamaan de sidhaantaan, karamakaanddaan ate tarakashoon visvaasaan vich laabhadaaeikataa, aupayogitaa ate saarathakataa daa anubhav keetaa jaandaa hai|
dharam de dabadabe vichon nikaladiaan hee saaeins ne unatee dee dishaa vich lameean pulaanghaan puttaneean suroo kar diteean| dharam ate vigiaan daa virodh khal aisattraanomee ton aaranbh hoeaa see | khagol de khetar vich hun khulheean auddaareean lagan lag peean| vaddeean vaddeean doorabeenaan ban geean, jinhaan dee sahaaeitaa naal saaeins ne anant pulaarr vich anekaan soorajaan ate soorajee parivaaraan ate akaash gangaa daa pataa laa liaa| vadde vadde pulaarree faasale naapan de yog hon ute vee aadamee noo asamaanaan vich narak surag dee koee ttoh naa milee| je narak surag dee hond naheen hai taan jeevan daa koee manorath vee naheen| jeevan de manorath dee gal keval dharam ne hee naheen keetee see, sagon eesaaeeat ton pahilaan arasatoo raaheen ih gal filaasafee vich pravesh kar chukee see| us ne aapane usataad paletto de aadarasvaad noo age toradiaan hoeaan ih aakhiaa see ki sansaar dee har saia chaar kaaranaan de sahaare hond vich aaundee hai| ih chaar kaaran hana1 bhauatik kaaran; 2 nimat kaaran 3 saroop kaaran; ate 4 prayojan kaaran| arasatoo anusaar kise cheez de banan lee pahilon saamaan jaan padaarath dee lorr hai| jiven bhaanddaa banaaun lee mittee dee us ton pichhon us mittee noo bhaandde daa roop den lee ghumaar dee lorr hai; teeje nanbar ute bhaandde daa roop nishachit karan dee lorr hai ate chauathe nanbar ute us manorath jaan prayojan dee lorr hai, jis dee pooratee lee bhaanddaa banaaeaa jaa rihaa hai, jiven piaalaa paanee peen lee banaaeaa jaandaa hai|
antam kaaran vich manorath daa samaavesh hai| sansaar dee har cheez pichhe koee manorath hai| is ttikaane ute puj ke saaeins daa filaasafee naal virodh ho giaa| saaeins noo padaarath dee har kiriaa manorath rahit jaapadee see| us noo rasaaeinik padaarathaan vichalee kiriaa ate prateekiriaa kise manorath adheen hundee naheen see lagadee, naa hee anoonaan paramaanooaan dee harakat pichhe koee manorath disadaa see| is gal daa niraa filaasafee naal hee naheen, sagon saadhaaran soojh chhomamon senase naal vee virodh see| saadhaaran soojhavaan aadamee jaanadaa hai ki us daa har kam kise jaanebajhe nishachit manorath naal keetaa jaa rihaa hai|
auneeveen sadee vich chaaralaz ddaaravin dee khoj ne ih dasan daa jatan keetaa ki svairakhiaa daa sangharash har chetan jeev dee paraviratee vich hai ate yogatam dee jit daa nem samache sangharas vich samaaeaa hoeaa hai | svairakhiaa de yog hon lee jeevaan vich sareerak ate maanasik vikaas hoeaa hai, sadaa hundaa rahindaa hai| ise vikaas ne chhotte chhotte jeevajantooaan ton manakh daa niramaan keetaa hai| ddaaravin deean buniaadee galaan naal saare saaeinsadaan ate filaasafr sahimat han, parantoo filaasafraan de do dharre han| ik dharraa manorath dee hond manadaa hai ate doojaa inakaaree hai|
main samajhadaa haan ki jithe chetanaa hai, authe manorath hai| aapane mudtale roop vich chetanaa daa manorath svairakhiaa hai| svairakhiaa de sangharash kaaran jiven jiven jeevaan de roop saroop ate unhaan dee chetanaa vich vikaas hundaa giaa hai, tiven tiven manorath vee vikasadaa giaa hai| neeveen shrenee de pasooaan vich svairakhiaa daa bhaav keval aapanee rakhiaa hai, jad ki aucheree shrenee de pasoo aapane bachiaan dee rakhiaa noo vee svairakhiaa daa darajaa dinde han| manakh vich is sbad de arathaan daa gheraa bahut vishaal ho giaa hai| manakh daa svai nirol sareerak naheen, maanasik vee haibauadhik ate bhaavuk vee hai| us dee svairakhiaa vich aapane supaniaan, aapaneean praapateean, aapane sanbandhaan, aapane sukhaan, aapaneean khusheean ate aapane jeevan deean sundarataavaan dee rakhiaa vee saamil hai| sansakriteean dee rakhiaa vee us lee svairakhiaa hai|
eih manorath rabee naheen, manakhee han| saaeins ne rabee manorathaan noo tamaton laah ke manakhee manorathaan noo singhaasan ute bitthaaun dee karaamaat keetee hai| inhaan duniaavee manorathaan noo maanataa den naal saaeins ate falasafe dee mitarataa vee banadee hai ate saaeins dee vadhadee hoee shakatee ute kujh zinmedaaree vee suttee jaa sakadee hai| saaeins noo naitikataa de nemaan ton paro dee cheez maniaa bahut nukasaan ho sakadaa hai| saaeins jithe niramaan de kamaan vich sahaaee hundee hai, authe vinaash de saadhan vee upajaaundee hai| is de vinaaskaaree kaaranaamiaan de sohile use sradhaa naal gaae jaande han, jis naal vishanoo dee vinaaskaaree skatee saahamane sir jhukaaeaa jaandaa hai | yudh ate saaeins daa sanbandh yoonaanee saaeinsadaan arabameedas aarakeemeeddeeza raaheen hoeaa see| jadon 212 pooee vich romanaan ne sisalee de nagararaaj siraakooz ute halaa keetaa see| aapane desh dee rakhiaa hit arasmeedas ne aapanee akal daa pooraa jor laaeaa, par jit romanaan dee hoee | baarood dee sahaaeitaa naal saaeins jangaan dee jitahaar de faisale karan de yog ho gee| aadhunik yug vich vaddee ton vaddee bahaadaree saaeins daa mukaabalaa naheen kar sakadee| ih vakharee gal hai ate changee gal hai ki saaeins dee shakatee dee varaton ute kujh manakhee paabandeean han, jinhaan noo vadhaaeaa jaanaa zarooree samajhiaa jaa rihaa hai|
rabee aadarashaan noo takhaton laah ke saaeins ne manakhee soch noo jamahooree jaan prajaataantrik banan lee preriaa hai| rabee aadaras kalaadhaaree dee poojaa de prerak han| unat desaan daa janasaadhaaran kalaadhaaree dee poojaa daa visvaasee naheen| jiharre bhaaratee bhagavaan pachhamee yauarap ate amareekaa vich poojaa karavaaunde vekhe jaande han, aunhaan noo mere is kathan de khanddan lee daleel vajon varatiaa jaanaa ttheek naheen| main janasaadhaaran dee gal kar rihaa haan| inhaan bhagavaanaan dee poojaa karan vaale jan, bilakul saadhaaran naheen han| ih maanasik rogee han asaadhaaran han| duneean daa koee vee samaaj aje enaa sihatamand naheen ban sakiaa ki us dee vason daa ikadhaa prateeshat manorogee naa hove|
jinhaan bhaarat varage deshaan vich prajaatantr taan hai, par soch prajaataantrik naheen, aunhaan deshaan vich siaasee netaa vee kalaadhaareean vaang pooje jaande han| is de hor kee kaaranaan
vichon ih vee ik hai ki uthon de janasaadhaaran dee soch prajaataantrik naheen| uthe ge prins chaaralaz ate praijeeddaintt kalinttan dee vee aaratee utaaree jaavegee|
yoonaanee sofisattaan raaheen flasafe vich is khiaal ne pravesh keetaa see ki manakh hee har shaia daa maapadandd hai| eis kathan raaheen manakh noo ditee gee mahaanataa noo yahoodee dharamaan ne enee havaa ditee ki eesaaeeat, eisalaam ate juddaaeizam de rath noo keval aadameean dee hee chintaa sataaundee rahindee hai| aadam ate havaa noo janat vichon dhakaa de ke aapane keete daa fal paaun lee dharatee ute ghalanaa toofaan naal saaree dharatee utale jeevan noo tabaar karan lagiaa nooh noo berree banaaun dee salaah denee; yahoodee kauam naal nit naven ahidanaame ate ikaraar karane manakhaan de paap dhon lee aapane ikalauate put noo ghalanaa ate soolee charrhavaa ke maravaaunaa isalaam de prachaar lee lakhaan paiganbar ghalane, eih sabh kujh ih dasadaa hai ki rab dee nazar vich aadamee daa sathaan bahut uchaa hai| yoonaanee vichaaravaanaan ate ibaraanee dharam de aagooaan lee manakh daa ghar dharatee vishav de kendar vich see ate sooraj, chan, taare is de duaale ghunmade san|
dharam manakh noo ih sochan dee saalaah dindaa see ki main rab dee sabh ton utam kirat haan| eis de naal naal dharam ih vee aakhadaa see ki he manakh| aapaneean manakhee paravirateean adheen toon jo vee karadaa hai uh haumai hai; agiaan hai; paap hai; bandhan roop hai| saaeins ne is noo ikadam ulattaa kar ditaa hai| aj daa manakh brahimandd baare ih jaanadaa hai ki saaddaa soorajee parivaar aakaash gangaa nilake aanae vich sathit hai| is aakaash gangaa vich teeh hazaar karorr sooraj han| saadde sooraj de laagalaa saaddaa gavaandtee sooraj saadde ton enee door hai ki us dee rauashanee saadde tak savaa chaar saalaan vich pujadee hai, jad ki roshanee dee rafataar ik lakh chhiaasee hazaar meel ik sakintt hai| is raftaar naal turadee hoee rosnee saadde sooraj ton saaddee dharatee tak nauan ku minttaan vich pujadee hai| inhaan ne ku minttaan vich rosnee ne ku karorr meel painddaa maaradee hai| savaa chaar saalaan vich rosnee jiharraa painddaa karadee hai, aus noo saadhaaran dtang naal likhanaa aauakhaa hai| ganit de jaanoon us noo iaun likhade han 25na10 meel|
saaddee aakaash gangaa sitaariaan daa ik shir hai| ajoke manakh noo aakaas vich is prakaar de tin karorr shiraan baare jaanakaaree praapat hai| ajehe ik shir daa dooje shir ton faasalaa veeh lakh laaeitt yeearaz dasiaa jaandaa hai| bhaav ih hai ki ik aakaas gangaa de kise sooraj dee rauasnee saadde tak 20 lakh saalaan vich pujadee hai| rauashanee dee rafataar tuhaanoo pataa hee hai| kinaa visaal hai ih visv kinaa chhottaa hai saaddaa sooraj is pasaare vicha saaddee dharatee kiddee ku manee jaavegee dharatee utale hazaaraan shahiraan, lakhaan pinddaan vich vasade arathaan aadameean vich ik aadamee dee hasatee kee hai saaeins kahindee hai,
he manakh| is anant brahimandd vich toon bahut nigoonaa hai| aapane aap noo chhottaa samajh|
eiaun sochan vaale manakh noo saaeins ne ttaikanaalojee ditee hai| aj manakh vich parabataan noo hoonjh ke sutt den dee samarathaa hai| uh samundar vich ttaapooaan daa niramaan kar ke unhaan ute havaaee adde ate shahir usaar dindaa hai| uh regisataanaan noo bageechiaan vich badal sakadaa hai| uh aapanee paraviratee anusaar karam karadaa hoeaa saaree duneea noo svarag banaa den dee hinmat rakhadaa hai| saaeins manakh noo kahindee hai, autth, aapanee paraviratee anusaar kam kar| ih teraa dharam hai; eih teraa mardaoo hai| main teree maan, dharateetere bhaavaan, tereean akalaan tereean paravirateean noo paap naheen samajhadee| ih mere lee varadaan han| saaeins ne manakh dee soch ate manakh de duniaavee karam, dohaan noo hee navaan roop de ditaa hai|
eis daa nateejaa ih hai ki vigiaanik soch vaalaa manakh aapane aap vich vanddiaa hoeaa naheen| saare puraatan kaal ate madh kaal vich manakh aapane aap vich vanddiaa rihaa hai; antar dand daa shikaar rihaa hai| us noo do jeevan jeene painde rahe hanaek duniaavee, doojaa deenee; eik lauakik, doojaa alauakik| lauakik jeevan noo uh paraviratee dee preranaa anusaar jiaundaa see| duniaavee praapateean pichhe uh pooree lagan, poore bal ate pooree bauadhik yogataa naal dauarradaa see| uh aapanee aaualaad noo surakhiat vekh ke maranaa chaahundaa see| aaualaad naal bevafaaee kar ke uh kise alokik praapatee daa maan karan vich siaanap naheen see samajhadaa, tasalee naheen see mahisoosadaa| us daa dharam duniaavee praapateean de jatan noo jooaa ate agiaan dasadaa see| dharam de aadeshaan ate faisaliaan ute kintoo karan dee us vich hinmat naheen see, naa hee dharam de faisaliaan noo uh shak dee nazar naal vekhadaa see| dharam bhaia dee bharapoor varaton kar ke us noo aapane aap vich vanddee rakhadaa see| manakh dee is maanasik avasathaa noo dubidhaa aakhiaa giaa hai ate dubidhaa manakh noo naa maaeaa val lagan dindee hai, naa raam val jaan dindee hai| mirazaa gaalib ne is avasathaa daa bahut khoobasoorat varanan keetaa hai
eemaan mujhe hoe hai, jo kheenche hai mujhe kujh,
kaabaa mitthe peechhe ho kaleesaa mire aage|
parantoo aam aadameean lee kurar dee khich eemaan deean rokaan naalon bahutee prabal rahee hai; eis lee uh bhai, anisachitataa ate dubidhaa vich jeeviaa hai| dharam dee agavaaee ate tthekedaaree karan vaale lok jaan unhaan aagooaan ate tthekedaaraan de lagebadhe vee kufar dee khich noo unaa hee prathal mahisoos karade han, par unhaan dee samaajik sathitee us khich ute paradaa paaun dee preranaa dindee see| is lee paakhandd unhaan de jeevan daa mehatavapooran hisaa ban jaandaa see | vigiaanak soch ne janasaadhaaran ate janaasaadhaaran, dohaan ute upakaar keetaa hai; eik noo bhaia ate dubidhaa vichon kadt ke ate dooje lee paakhandd ton mukatee deean sanbhavataavaan paidaa kar ke|
vigiaanak soch lagapag saare alauakik aadarashaan noo chanauatee de chukee see| pachhamee vichaaravaan chintaatur san ki hun manakhataa de disaaheen hon daa khataraa paidaa ho giaa hai| veehaveen sadee de pahile adh vich hoeean do bhiaanak jangaan ne is khtare noo hor vee nerre aaeaa sidh kar ditaa| ih disaaheenataa kise had tak vaasatavik vee see, jis daalaabh lai ke maarakasavaadee vichaaradhaaraa ne aapane pair pake karan daa jatan vee keetaa| lame aman lee taanghadee manakhataa ne saanjhe yauarap, sahiyogee yauarap de supane sajaae, jinhaan noo kanpiaoottar, einafarameshan ttaikanaalojee, galobalaaeezeshan ate inttaranaitt aadik ne sanbhaavanaavaan de sansaar vichon kadt ke sanbhavataa dee duneea vich lai aandaa hai ate saaeins de visathaaravikaas kaaran alokik ate asanbhav aadarasaan dee thaan lokik ate vaasatavik aadarasaan dee utapatee hoee hai| is daa visathaar kise agale lekh vicha
giaan, aupayogataa, siaanap, suhiradataa ate saaeins
manakh deean bauadhik praapateean de samache bhanddaar noo giaan keh sakade haan| giaan deean do pradhaan vanddaan keeteean jaa sakadeean hanabhauatik ate paraabhauatik jaan lokik ate alokik jaan padaarathagiaan ate adhiaatamak giaan| padaarath naal sanbandhat giaan noo vigiaan vee aakhiaa jaandaa hai, saaeins vee| vigiaan indreeanubhav dee upaj hai ate prayogasadh omapirichala hai| adhiaatamak giaan noo antaradrishattee raaheen praapat eenattuittionala ate kise saboot dee mubaajee ton mukat abasolutte maniaa jaandaa hai | kujh lok us noo ilahaamee giaan vee manade han|
mudtale manakh daa saaraa giaan us de duniaavee anubhav dee upaj see| us ne jinaanbhootaan ate deveedevatiaan dee kalapanaa vee aapane anubhav de aadhaar ute keetee see| kudarat vich vicharade, varatade vigiaanak nemaan dee soojh ton sakhanaa hon karake hee uh paraasareerak jaan daivee sharateean dee kalapanaa karan lee majaboor see| sikaaree manakh noo inhaan dee kalapanaa ton agere jaan dee lorr naheen pee| aaranbhak kisaane yug de aadamee deean lorraan sikaaree manakh naalon vakharee bhaant deean ho geean san| us de ddaraan ate khatariaan vich vaadhaa ho giaa see| us noo kudaratee skateean naal sanbandhit devee devatiaan dee sahaaeitaa ate deaa dee lorr mahisoos hon lag pee see| is lorr dee pooratee lee us ne aapane kalapit devatiaan dee prasanataa praapat karan de tareekiaan dee kalapanaa kar ke poojaa ate balee deean vidheean banaa leean, jinhaan de vikaas vichon is vishavaas ne janam liaa ki kujh ik aadameean vich paraasareerak skateean naal sanparakasanbandh paidaa karan dee vises skatee jaan yogataa hai| ise vises yogataa vichale visvaas vichon hee giaan deean do vanddaan bhauatik ate paraabhauatika daa janam hoeaa hai|
aupayogataa
manakhee jeevan deean lorraan vichon janam lai ke, lorraan anusaar vikaas karan vaale giaan lee upayogee honaa subhaavak hai| aapane mudtale roop vich giaan deean doven vanddaan upayogee san| kabeelaadaaree de yug vich manakh jinaanbhootaan ate devee devatiaan naal sihat, santaan, aupaj
aadik naal jorradaa see| jiven jiven kisaanee sabhiataa pake paireen khalauandee gee hai tiven tiven giaan deean do vanddaan daa vakhevaan vadhadaa giaa hai| aapanee charam seemaa tak pujadiaan pujadiaan is sabhiataa ne aapane giaan deean, adhiaatamak ate bhauatik jaan deenee ate duniaavee, do vanddaan dee nishachit roopa rekhaa uleek lee see| maiddeetteneean bhookhandd room saagar jaan bhoomadh saagar de irad girad de des vich inhaan do vanddaan vich vaddaa virodh chaladaa rihaa hai| is virodh ne siaasee ate sainik gholaan daa roop dhaar ke dohaan vanddaan noo ik doojee de nerre rahin dee majabooree paidaa keetee rakhee hai| is daa nateejaa ih hoeaa hai ki ik doojee dee uddaaee hoee dhoorramattee pai ke dohaan de chihare bepachhaan hunde ge han|
poorab vishes karake bhaarata vich inhaan dohaan vanddaan daa farak faasalaa vadhadaa giaa hai adhiaatamak giaan dee pradhaanataa sathaapat hundee gee hai ate bhauatik giaan noo bharam, bhulekhaa ate agiaan tak keh ke chhuttiaaun dee ruchee vadhadee gee hai| aj jadon saaeins ate sanat dee upajaaee hoee jeevanajaach saaree duneea noo prabhaavit, prerit ate unat karan do ikaraar karan ate viauntaan banaaun de yog ho gee hai, audon vee adhiaatamavaad vigiaan noo bharam, bhulekhaa ate supanaa kahinon sankoch naheen karadaa| is giaan de is adhikaar dee vajhaa naal is noo rabee jaan dhuron aaeaa maniaa jaandaa hai jaan dhuron aaeaa hon karake is noo ih adhikaar praapat hai, eis gal daa niranaa zaraa aauakhaa hai|
maiddeetteneean bhookhandd vich adhiaatamak giaan de vikaas ate sangatthan ton pahilaan hee is dee upayogitaa daa khiaal paidaa ho giaa see| paletto efalaatoona ne aapanee pusatak reepabalik vich ih sujhaau ditaa hoeaa hai ki kise vee changee sarakaar noo soche samajhe hoe roohaanee jaan adhiaatamak jhootth daa sahaaraa lainaa zarooree hai| ik jhootth dee salaah main dindaa haan| sarakaar lokaan vich ih vishavaas paidaa kare ki aadameean vich tin prakaar deean roohaan hundeean han| filaasafaraan ate haakamaan vich sone deean, larran maran vaale yodhiaan vich chaandee deean ate kaamiaan vich ghatteea dhaatooaan deean roohaan hundeean han| paletto daa manorath ih see ki janasaadhaaran aapo aapanee samaajak sathitee vich santushatt rakhiaa jaa sake| uh ise noo jasattis jaan samaajak niaanpooranataa kahindaa see| ved viaas dee mahaanbhaarat paletto de vichaaraan daa bhaaratee utaaraa hai| reepabalik ton pichhon likhee gee hon karake is vich sidhaantak pakiaaee ziaadaa hai| is ne roohaan de vakheven dee thaan karam ute aadhaarit punar janam ate janam ute aadhaarit jaatapaat de bhaaratee sidhaant dee sahaaeitaa naal janasaadhaaran noo aapanee honee naal samajhauataa karan dee siaanee ate sadaa kam aaun vaalee salaah ditee hai| ih hun tak kam aa rahee hai|
maiddeetteneean bhookhandd, middal eesatt ate yauarap vich parachaariaa jaan vaalaa virodh vich rihaa hai is lee isanoo
bharam jaan supanaa naheen keh sakiaa| jo supanaa hai, jis dee koee hakeekee hond hee naheen aus naal larriaa, jhagarriaa kiven jaa sakadaa hai kise anahoe shataroo daa ttaakaraa karade hoe aseen paagal aakhe jaavaange bhaaratee adhiaatamak sidhaantaan dee taarakik pakiaaee ne bhauatik giaan noo aapane saahamane sir naheen chukan ditaa| is lee einhaan vich virodh naheen upajiaa ate adhiaatamak giaan, bhauatik siaanap noo bharam, koorr, agiaan, ate bandhan kehan vich kise ataarakikataa daa doshee naheen aakhiaa giaa| hairaanee dee gal hai ki jis adhiaatamak giaan lee saaraa sansaarak jeevan maaeaa hai, jhootthaa hai, supanaa hai, ose adhiaatamak giaan de panddit lee raajagadeean uton hon vaale yudh mahaanbhaarata ene sache han ki unhaan vich bhagavaan noo saarathee banaaunon vee sankoch naheen keetaa giaa| yudh daa mehatav asal vich raajashrenee daa mehatav see| bhaarat ute isalaamee turakee kabazaa ho jaan naal bhaaratee adhiaatamak giaan dee siaasee ate sainik upayogitaa daa ant ho giaa see| eis giaan ne samache sansaarak jeevan noo ate sansaarak jeevan dee sevaasanbhaal karan vaalee maanavee soch noo niraarathak keh ke mukatee, samaadhee ate sachakhandd praapatee de kam aaun vaale abhiaas noo aapanaa iko ik vishaa man liaa|
maiddeettreneean bhookhandd vich rinesaans ton pichhon sathitee badalanee shuroo ho gee see| bhaarat vich is tabadeelee dee rafataar bahut susat hai, eiaun lagadaa hai jiven eis paase koee vikaas ho hee naheen rihaa| is de nateeje, giaan ate jeevan dohaan lee dukhadaaeik han| adhiaatamak giaan ne sansaarak giaan jaan vigiaana noo belorraa kahinon kade sankoch naheen keetaa| aapane aap noo sansaarak jeevan lee laabhadaaeik keh ke aapane faisale noo aapane ute laagoo karan ate aapane aap noo sansaarak jeevan daa laabhadaaeik sevak banaaun dee bhul valon khabaradaar rahinaa hee giaan dee is vandd dee vaddee chintaa banee rahee hai| nateejaa ih hoeaa hai ki jeevan dee vikaasasheelataa naalon ttutt ke adhiaatamak giaan vikaasaheen ho giaa hai| sadeean puraane sidhaantaan noo baar baar duharaaun ate is duharaau vich naven naven shabadaan dee varaton de tarale nain de jatan ne is giaan dee haalat noo tarasayog banaa ditaa hai| adhiaatamak giaan noo aj kal aatamaa dee saaeins kahin vich aadhunikataa manee jaandee hai, aunv hai ih ik asangatee, eik ataarakikataa| saaeins padaarath naal sanbandhit hai; nireekhan ute aadhaarit hai; prayog raaheen jaanee hoee gal noo prayog raaheen pramaanit karan vich vishavaas rakhadee hai; ate apramaanit gal naal jurre rahin dee zid naheen karadee| inhaan vichon ik vee nem adhiaatamak giaan ute laagoo naheen hundaa| adhiaatamak giaan aapanee puraatanataa noo aapanee sachaaee dee daleel dasadaa hoeaa ih bhul jaandaa hai ki iaun kar ke uh aapanee jarrataa ate vikaasaheenataa daa ikabaal kar rihaa hai| adhiaatamak giaan tantr yog dee sahaaeitaa naal fraaeidd de nerre
ho ke vee aapanee aadhunikataa sidh karan daa jatan karadaa hai ate kade kade aapane aadarash purasaan noo saaeinseesanatee samaajaan de apraadheean, maanasik rogeean ate nashiaan de amaleean de ttaakare vich rakh ke aapanee sresttataa daa bharam paalan daa taralaa vee laindaa hai| uny apraadh, maanasik tanaau ate nashiaan de rog naven naheen han| ih saaeinseesanatee samaajaan vich achaanak naheen ugam pe| saadde riseean noo somaras bahut pasand see saadde yogee maasamadiraa de sauakeen san; tanyog ate vaam maarag yoneepoojaa de abhiaasee jaan aparaadhee han budh mat de vadde firake, mahaayaan, daa sanchaalak is paase aaun ton pahilaan panj katal kar chukaa dasiaa jaandaa hai, chor ate tthag har dharam vich apanaae ate varosaae ge han; dhaage taveetaan daa rivaaj, soreean duaaraa masaan kadte jaan de ttikaane kise saaeinseesanatee samaaj dee upaj naheen han| maanasik tanaau jaan ddipraishan bahut puraanaa rog hai| dhaualeean dhaaraan ate vaddabhaag singh de ddere saaeins ne naheen upajaae|
saaeinsee sanatee samaajaan daa saadhaaran viakatee kadee kadee saadde adhiaatamavaadeean naalon bahutee sookhamataa naal sochadaa hai| je us noo daso ki sant tuladee daas jee kahinde han ki jis aadamee noo raam ate seetaa daa prem naheen, aus noo dushaman samajh ke tiaag denaa chaaheedaa hai, taan uh aakhegaa main aapane saneheean naal vigaarr ke aapanaa varatamaan jeevan dukhee karan vich siaanap naheen samajhadaa| uh sant tulasee daas de is upadesh noo vee sk dee nazar naal vekhegaa jis raaheen sant jee ih keh rahe han ki manakh noo kise age hath naheen failaaunaa chaaheedaa| sadaa hee doojiaan noo denaa chaaheedaa hai| jis din kise kolon kujh lainaa pai jaave us din aadamee noo aatamaehatiaa kar lainee chaaheedee hai| uh hairaan ho ke puchhegaa, jis aadamee noo aapanee daanaveerataa daa enaa khiaal hai, auh doojiaan noo aapane muthaaj rakh ke unhaan vichalee daanaveerataa ate anakh dee haanee kiaun kar rihaa hai auh doojiaa noo de ke daanaveer bananaa chaahundaa hai jaan doojiaan noo virave ate mudhaaj rakh ke aapanee daanaveerataa de bhojan dee bhikhiaa lainee chaahundaa hai| jinhaan noo de ke sant jee mahaan bananaa chaahunde han, kee uh unhaan varage manakh naheen han je han taan tulasee daas jee age hath failaaun ton pahilaan unhaan noo kiaun aatamaehatiaa naheen karanee chaaheedee je karanee chaaheedee hai unhaan de upadesh anusaara taan unhaan noo aapane daan de paatr banaa ke aatamaehatiaa daa aparaadh karan lee majaboor karan daa dos kis daa hovegaa
bhaaratee adhiaatamak giaan sansaarak rishatiaan dee kachiaaee koorrepana noo sidh karan lee ih kahindaa aa rihaa hai ki gharavaalee ddiaurree tak saath dindee hai;
1. jaa ke priy naheen raam vaidehee, kott shatr jim tiaagee ve nar, chaahe param sanehee|
2. tulasee kar par kar karo kar tal kar naa karo|
patee dee deh vichon praan nikal jaan pichhon us noo bhoot, pret aakh ke us ton door bhaj jaandee hai; bharaa shamasaan tak saath dinde han| koee naal naheen nibhadaa| is lee ih riste koorre han|
aadhunik yug daa saadhaaran aadamee vee inhaan vichaaraan dee kachiaaee ute hasegaa| ajeeb samaaj hovegaa uh jis vichale bharaavaan noo aapanaa bharapan saabat karan lee bharaa dee chitaa vich chhaal maar ke sarr maran dee majabooree ton vakharaa koee tareekaa hee naa hove|
yauarap dee rinesaans jaan punar jaatee saahit ate kalaa de khetar vich adhiaatamakataa valon moonh morr ke maanavavaad val vekhan dee ichhaa dee upaj see| iraazamas varage lekhakaan ne manakhaan noo unhaan de jot saroopee asale de aadhaar ute iko jihe vekhan dee thaan unhaan noo unhaan vichale manakhee gunaanaauagunaan ate unhaan deean duniaavee bhukhaanpeerraan de aadhaar ute iko jihe manakh vekhiaa see| iraajmas 14661534 vee ik paadaree see| is de mukaabale vich bhaaratee bhagatee lahir de aagoo adhiaatamakataa val moonh karan ate maanavataa valon moonh morran karake haaso heene ho ge han| mainoo unhaan de manakhahitaishee hon ute sk naheen, sagon adhiaatamakataa dee gulaamee kaaran unhaan vichale maanavavaad dee hoee haanee daa dukh hai| bhaaratee bhagatee lahir dee antim upaj rinesaans de ik hise raifarameshana vichon nikale nateeje varagee hai| raifaramesn eesaaee dharam de kudhaar dee lahir see| is daa modtee maarattan loothar see| is ne sidhaantaan dee kattarrataa ate soch dee thaan visvaas dee pradhaanataa de aadhaar ute pop daa vicholapunaa khatam kar ke prottaisattaintt mat dee neenh rakhee see| sidhaantak moolavaad de is parachaarak de manan vaaliaan ne roman kaitholik lokaan de jeevan noo do dtaaee sau saal tak narak banaaee rakhiaa see| lakhaan kaitholik eesaaeean ne amareekaa chale jaan vich aapanaa bhalaa samajhiaa|
bhagatee lahir deean safal upajaan vich sidhaantak moolavaad dee uho thaan hai jo isalaam vich hai| deaanand sarabatee jee daa aareea samaaj vee maarattan loothar deean leehaan ute turan vaalaa ik navaan musaavar hai jiharraa dauarr ke pahiliaan naal aa ralan vich safal ho chukaa hai|
eih sabh kujh likhan ton meraa bhaav ih hai ki upayogataa naalon naataa torr lain karake adhiaatamak giaan vikaasaheen ho giaa hai ate ajihe khiaalaan naal bajh giaa hai jiharre us noo haasoheenaa banaaunde han|
aupayogataa naalon ttutte hoe adhiaatamak giaan dee prabhutaa paravaan karan vaale jeevan noo vee kaafee nukasaan hoeaa hai| saadhaaran aadamee de saadhaaran vateere ton ih pragatt naheen hundaa hai ki uh aapane sansaarak jeevan noo bandhan, supanaa jaan gal piaa dtol samajhadaa hai| us noo aapane gharakotthe, dheeanpat, maaladdangar, melemusaahabe ate laabhahaaneean
asalon vaasatavik sache lagade han| uh jeevan noo bharapoorataa ate lagan naal jiaoondaa hai| jadon uh adhiaatamak giaanee de sanamukh hundaa hai taan us noo dasiaa jaandaa hai ki uh moorakh hai, agiaanee hai; bhulekhe vich hai; supane noo sachaa man rihaa hai; aus makhee varagaa hai jiharree mitthe de laalach vas gurr dee rorree naal chanbarr ke mar rahee hai| manakh kol tin rasate hana1 auh duchatee ate sharamasaaree vich jeeve 2 auh ik paase ho jaave ate adhiaatamavaad ate sansaarak jeevan vichon koee ik chun lave; ate 3 auh sanpooran sansaaree hundiaan hoeaan safal adhiaatamavaadee hon daa naattak kare| teejaa rasataa apanaaeaa giaa hai ate hairaanee dee gal hai ki adhiaatamak giaan de rahibaraan valon is rasate noo pooree pravaanagee ditee jaandee hai| shaaeid unhaan noo vee sansaareean dee lorr hai| is prakaar de aapasee samajhauate kaaran samachaa jeevan paakhandd ho nibarriaa hai| aagoo ate anuyaaee doven naattak karade han| dohaan ne gurr noo khandd banaa liaa hai; mitthaa vee khaande han ate rorree naal jurran daa ddar vee naheen| ih adhiaatamak giaan dee siaanee varaton hai|
siaanee varaton
har prakaar daa giaan shakatee haichaahe uh giaan upayogee hove chaahe anaupayogee| ho sakadaa hai bhavakh vich anaupayogee giaan noo skatee maniaa jaanaa band ho jaave| manakh aapane giaan dee siaanee varaton karadaa aaeaa hai ate kar rihaa hai| manakhee sabhiataa de saare itihaas vich siaanap jaan siaanee varaton dee paribhaasaa rahee hai aapane des dee rakhiaa lee maran ate maaran lee tiaar rahinaa; aapane vichaaraanvishavaasaan noo param sach manadiaan hoeaa doojiaan ute tthosanaa; jit praapat karan lee virodhee dharre naal har prakaar dee neechataa, niradaitaa ate kuttilataa dee varaton karanee; ate aapane keete inhaan kamaan noo eeshavar arapan kar ke inhaan de samaajak prabhaavaan valon bedhiaan jaan virakat rahinaa| arasmeedas duaaraa banaae ge jangee hathiaaraan dee romanaan viradh keetee gee varaton vee siaanee see ate heeroseemaa ute sutte ge aittam banb noo vee fizikas de giaan ate takaneek de vikaas dee siaanee varaton maniaa jaandaa hai| har aatankavaadee sansathaa goleean banbaan dee varaton noo ate havaaee jahaaj dee haaeejaiking noo siaanee varaton samajhadee hai ate inhaan kamaan vich dter saaree soch siaanap ate viauntabaajee varatadee hai|
eis ton chhutt jeevan lee anadhan paidaa karan de vaseeliaan noo vikasaaun lee vee giaan dee siaanee varaton keetee gee hai| sarrakaan, relaan, sakool, hasapataal, laaeibrereean, pul, paarakaan, mandar, masajadaan ate giraje banaaun vich vee giaan dee siaanee varaton keetee gee hai| ih zarooree naheen ki har siaanee varaton suhanee varaton vee hove| bhaarat ate paakisataan do guaandtee desh han| doven aapane vasaneekaan
dee mihanat daa adhiaun bahutaa hisaa jangee saamaan khareedan ute jaan banaaun ute kharach karade han| aapane desh de padaarathak vaseeliaan dee ih varaton siaanee hai, par sohanee naheen| saaddaa adhiaatamak giaan jeevan lee sukh sahoolataan paidaa karan lee upayogee naheen, par mahaanbhaarat de yudh vich keetee gee is dee varaton siaanap dee sikhar manee jaandee hai|
suhiradataa
ajihaa kiaun hundaa aaeaa hai ate ho rihaa hai eis prashan daa utar suhiradataa dee ghaatt vich hai| manakh aapane viakateegat roop vich suhirad naheen| suhiradataaheen viakateean ton bane hoe dhaaramak ate siaasee samooh jamaataan vee suhirad naheen han| is ghaatt ute vichaar karan ton pahilaan suhiradataa dee paribhaashaa banaa lainee zarooree hai|
suhirad de saade jihe arath han suhane hirade vaalaa aadamee; auh aadamee jo man daa saaf hon de naal naal komalabhaavee vee hai| jis de man vich kujh hor hai ate baaharon kujh hor hon daa paakhandd karadaa hai, auh man daa saaf naheen| kise muhale daa koee ddaan jaan daadaa man daa katthor ate atiaachaaree hon de naal naal je aapane vivahaar vich vee dushattataa daa vikhaalaa paaundaa hai taan us noo man daa saaf jaan andaron baaharon ik hon karake suhirad naheen keh sakade kiaun jo uh komalabhaavee naheen| manakh de komal bhaav deaa, khimaa, nimrataa sahaanubhootee, mitrataa, sahaaeitaa ate saneh aadik de vateere vich ulathaae jaa ke us noo sadaachaaree banaaunde han| suhirad aadamee ghirattaa, krodh, eerakhaa ate hankaar aadik de adheen ho ke doojiaan prat katthorataa daa vateeraa akhatiaar karan dee kaahal naheen karadaa| main ih naheen kahindaa ki suhirad aadamee de man vich katthor bhaav paravesh hee naheen karade; kar sakade han; karade han; par us dee suhiradataa us noo inhaan de adheen naheen hon dindee|
saadhaaran nazare vekhiaa iaun jaapegaa ki manakh vichalee haumai us noo katthor vateere daa dhaaranee banaaundee hai| parantoo vichaar dee kasavattee ute parakhiaan ih gal ttheek sidh naheen hundee| jeev dee navekalee, vakharee jaan viakateegat hond dee chetanaa noo haumai aakhiaa jaandaa hai| is chetanaa binaan jeevan sanbhav naheen| haumai maaran dee gal alankaarak hai, kaavik hai, vaasatavik naheen| aadamee mar ke jaan komaa vich jaa ke hee haun rahit ho sakadaa hai| jis noo haun rahit ho giaa hon dee chetanaa hai uh bhulekhe vich hai| chetanaa hee taan haun hai| aapanee vakharee hond dee chetanaa|
aseen haumai kaaran katthor bhaavee jaan kuhirad hee naheen hunde sagon aseen suhirad vee haumai naal hunde haan| kaam,krodh, lobh, moh raaheen vee saaddee haumai viakat
hundee hai ate deaa, khimaa, nimrataa raaheen vee haumai hee| saaddee haumai noo hankaar daa roop dhaaran karan dee preranaa, sreshattataa rigitteousanesas paarasaaee de khiaal vichon miladee hai| jadon vee koee viakatee aapane aap noo doojiaan naalon uchaa, suchaa, vadheea, vishes, sachaa ate kise ucheche kam lee chuniaa hoeaa manan lag paindaa hai, audon uh suhirad naheen rahindaa| us daa komal vateeraa vee us dee komalataa dee abheeviakatee dee thaan us dee utamataa ate khudaaee khidamatagaaree de ahisaas daa naattak ban jaandaa hai| utamataa daa ahisaas hankaar hai|
sabhia samaajak jeevan dee vivasathaa lee manakhaan noo vidiaa, rutabe, zinmedaaree, dhan ate umar aadik de aadhaar ute sreshatt maniaa jaanaa zarooree hai| is prakaar dee sresttataa samaajak vivasathaa noo kaaeim rakhadee hoee, manakhee suhiradataa noo haanee pahunchaaun de dosh ton bachee reh sakadee hai je viakatee de man vich ih ahisaas hove ki main inhaan samaajak lorraan dee pooratee lee, samaajak masheen daa purajaa hon dee had tak hee kujh ik lokaan naalon, kujh ik parisathiteean vich sreshatt haan| unhaan lorraan ate parisathiteean ton baahar aa ke main saadhaaran manakhaan varagaa ik saadhaaran manakh haan, naa kise naalon sreshatt haan naa kise naalon ghatteea| manakhee man lee is avasathaa vich jaanaa aauakhaa besk hai par asanbhav naheen| ih utamataa daa ahisaas naheen sagon tarakaseelataa jaan videtth reasonabalanesasa hai| adhiaatamavaad tarak virodhee hai| ih utamataa ate paarasaaee daa bharam paidaa karadaa hai ate hun tak suhiradataa duralabh banee rahee hai| pashoojeevan hisaa, hatiaa, bevasaahee, dhokhe ate bhai naal bharapoor hai| us vich suhiradataa daa gheraa seemit hai ate teebarataa vadh hai| sabhiasamaajak manakh vee jeevan noo sangharash ate jit noo manorath manan lee majaboor rihaa hai; hun tak vee hai| is lee suhiradataa daa gheraa hor vee tang hundaa giaa hai| sangharash ate jit lee aapanee bauadhikataa dee bharapoor varaton kar ke manakh ne suhiradataa daa gheraa tang karan de naal naal is dee teebarataa noo vee patalee ate petalee kar liaa hai| sabhia, siaanaa, saaoo manakh aapane sakiaa, saneheean naal vee suhirad honon sankoch karan lag piaa hai| uh aapane giaan dee siaanee varaton karadaa hai, suhiradataa noo belorree manadaa hai|
manakhee samaajaan de samaajak, aarathak ate siaasee haalaat sreshattataa daa khiaal jaan hankaar paidaa karan de zinmedaar han, eis vich koee shak naheen; taan vee dharam kolon is sanbandh vich, jaane jaan anajaane, ganbheer bhulaan hoeean han| aad manakh daa dharam us noo samachee jeevanakhedd daa hisaa banaaee rakhadaa see| sabhia manakh de daarashanik dharam ne manakh noo ih drirr karavaa ditaa hai ki uh samache jeevan dee larree dee ik karree naheen hai sagon vakharaa hai; rab dee sreshatt rachanaa hai| banasapatee ate pasoojeevan us dee lorrapooratee lee hai; auh aap asharafaulamakhalookaat hai; rab ne manakh noo aapane namoone ute
banaaeaa hai| us noo manakh dee uchechee chintaa hai| us ne ihade lee narak, savarag, mukatee, aavaagaman guroo, peer, paiganbar, deen, dharam ate pataa naheen kee kujh banaaeaa hai| baakee saaree srishattee lee ih sabh kajeea karan dee lorr kade naheen mahisoos keetee|
manakhee man vich sreshattataa daa visvaas paidaa karan daa rabee krismaa kar ke dharam us noo hau rahit hon dee salaah vee dindaa hai| ih salaah jaan mang ayog hai, par hai bahut zarooree |
duneean de unat dharam manakh noo baakee srishattee naalon srestt hon daa visvaas karavaaun de naal naal ih vee dasade han ki teraa dharam dooje saare dharamaan naalo srestt hai| baakee sabh dharam manakhaan noo adhavaatte chhadd dinde han; teraa dharam tainoo dhur dhaam tak lai ke jaavegaa| sreshatt dharam de srestt anuaaee kolon nimrataa dee aas karanee pathar vich padam dee aas karan de tul hai, par har dharam manakh noo nimrataa daa upadesh dindaa hai| ih sabh sanbhav naheen; sreshatt kee ate nim kee
parantoo dharam manakh noo dogalaa jeevan jeen dee preranaa vee dindaa hai| is gal daa visathaar pahilaan kar chukaa haan| duniaavee jeevan noo viarath kahindiaan hoeaan pooree teebarataa naal jiaoon vaale manakh noo haunheenataa ate nimrataa daa naattak karanaa vee aaundaa hai| naattak hundaa aa rihaa hai; hoee jaa rihaa hai| rab daa chahetaa, mukatee daa adhikaaree, manakh, rooh heen, rab han kaaeinaat de kendar vich biraajamaan hai| rab ate us dee kaaeinaat is sreshatt pasoo dee poojaa karade aa rahe han| parantoo is sresttataa dee aayoo mukan vaalee hai | vigiaan ne ih dasiaa hai ki dharatee kaaeinaat daa kendar naheen; eih soorajee parivaar daa kendar vee naheen| is lee manakh srishattee de kendar vich naheen| ih dharatee, eih soorajee parivaar ate ih aakaash gangaa jis vich karorraan soorajee parivaar han, saaree kaaeinaat daa ik nigunaa jihaa hisaa hai| bahut chhottee hai ih dharatee is srishattee de ttaakare vich bahut chhottaa hai aadamee dharatee de ttaakare vich|
vigiaan ne aadamee noo dasiaa hai1 toon kise rab daa, aus de aapane roop vich banaaeaa hoeaa naheen; 2 toon pashooaan vichon vikasiaa hain; 3 tere jeevan daa koee uchechaa rabee manorath naheen 4 srishattee dee har rachanaa daa duniaavee manorath hai; jiven har pate dee banaavatt koee manorath pooraa karadee hai; 5 eiven hee tere manorath duniaavee han; baakee jeev jantoo tere sevak naheen, sahiyogee han, toon pashooaan varagaa pasoo hain; 6 jis noo toon sreshattataa samajhadaa hai, auh asal vich gunaah karan ate aapane gunaahaan ute parade paaun dee akalee yogataa hai|
eih ttheek hai ki vigiaan ne manakh vichalee puraanee paashavikataa dee pitth vee tthokee hai| har giaan ik prakaar dee skatee hai| manakh aapane puraane visvaasaa dee varaton karan daa doshee hai; par ih dosh vigiaan
daa naheen; manakh daa hai; suhiradataa dee ghaatt daa hai| vigiaan dee sahaaeitaa naal suhiradataa vich hon vaalaa vaadhaa siaanap ate suhiradataa de sumel vichon sadaachaar dee sundarataa paidaa karegaa ate roohaanee sreshattataa daa khiaal is vikaas daa raah rokan dee zid karanen hattadaa jaavegaa, eih ajoke vichaaravaanaan daa anumaan hai| pachhamee saaeinseesanatee samaajaan vich sreshattataa noo roohaanee naa man ke samaajak lorr lee upajaaee hoee satahee jaan oparee vasatoo maniaa jaandaa hai | is satahee sresttataa de dhur hetthale manakh baraabar hanamanakhee satikaar dee dristtee ton, aapane jeenabeen de adhikaar dee drishattee ton, ate kaanoon dee drishattee vich | unhaan dee kaarobaaree satahee sresttataa manakhee ristiaan ute bhaaroo naheen hundee | pachhamee janasaadhaaran vich suhiradataa daa vikaas ho rihaa hai| is gal daa pataa inhaan samaajaan vich vichar ke lagadaa hai; parrhe sune ute yakeen karanaa zaraa mushakil hai|
saaeins, sataa ate siaasat
puraatan yoonaanee vichaaravaanaan vich kujh ku ajihe hoe han, jinhaan ne anajaane hee aadhunik vigiaan dee neenh rakhan daa kam keetaa hai| ih keh sakade haan ki beleez daa ih kathan ki sabh cheezaan paanee ton baneean han, eik prakaar daa vigiaanak kathan hai; ate ih vee ki chheveen sadee poo ee de anaikaseemainddar daa ih khiaal ki saaddee duneea keean vichon ik hai, srishattee ate brahimandd baare aakhee hoee vaddee vigiaanak sachaaee hai| panjaveen sadee poorab eesavee de aimapeeddakaleez ne kihaa see ki har baratan vich havaa hundee hai; jinaa chir ih havaa us vichon baahar naa nikale, paanee jaan koee hor cheez us baratan vich paaee naheen jaa sakadee| is daa bhaav ih hai ki puraatan yoonaanee vichaaravaan aapane saahamane pasare hoe bhauatik sansaar noo dhiaan naal vekhade san ate is de varataariaan dee chhaanabeen dee ruchee rakhade san| ise ruchee noo vigiaanak ruchee aakhiaa jaandaa hai| ise ne nireekhan ate prayog de sahaare saaeins jaan vigiaan noo janam ditaa hai|
aj aseen vekhade haan ki saaeins dee upajaaee hoee soch ne ilahaamaan, aakaasha vaaneean, vahimaan, bebuniaad vishavaasaan ate belorreean ravaaeitaan baare morraveen jhaatee paaun lee majaboor kar ditaa hai| is de naal naal saaeins de sahaare upajee hoee takaneek ne manakh de baare ate gunjhaladaar kamaan noo sauakhe banaa ditaa hai| puraatan samen de yoonaanee vichaaravaan bhauatik jagat baare jaanan dee jinee reejh rakhade san, onee dilachasapee vigiaan de takaneekee pakh baare naheen san lainde| is daa kaaran ih see ki kam noo uh lok bahutaa mehatav naheen san dinde| unhaan lee kam karanaa ik prakaar dee sharamindagee see| yoonaanee ate roman naagarik koee kam naheen san karade| unhaan daa kam see larranaa ate sarakaar de kamaan vich hisaa lainaa, bhaav, raaj karanaa| unhaan dee upajeevakaa lee khetee aadik karan daa kam gulaamaan daa see| koee vichaaravaan gulaamaan de kam noo sauakhaa banaaun deean sakeemaan kiaun sache yoonaanee vichaaravaan meraa khiaal hai ki puraatan samen de bhaaratee aadik saare vichaaravaana giaan vich jaan jaattan vich dilachasapee rakhade san; kam vich naheen| kam noo manakhee soch daa satikaarayog vishaa saaeins ne banaaeaa hai ate banaa rahee hai| geetaa vichalaa karamayog kam de satikaar dee daleel naheen| ithe fal dee ichhaa naal keete hoe kam noo bandhan aakhiaa giaa hai| kam de fal ute aapanaa koee adhikaar binaan kam karan dee aas keval daasaan kolon keetee jaa sakadee hai|
daas bhaav jaan karamayog mukatee daa saadhan banadaa hai jaan naheen kujh kihaa naheen jaa sakadaa| haan, eih saaf zaahir hai ki is naal uchavarag de aishavaraj vich vaadhaa hundaa hai| bhaaratee karamayog paletto dee jasattis daa adhiaatamavaadee roopaantaran jaan utaaraa hai|
auch varag de ik zarooree kam raaheen saaeins ate kam daa aapasee sanbandh ho giaa see| ih jrooree kam seejang sabhiataa de saare itihaas vich ih kam bahut jrooree maniaa jaandaa rihaa haienaa jrooree ki saare daarashanik ate adhiaatamavaadee jeevan noo jang naal tulanaa den vich aapanee akal ate aapanee roohaaneeat daa kad uchaa hoeaa manade aae han| saaeins ate kam de jis sanbandh daa jikar main karan lagaa haan, aus sanbandh daa nateejaa ih vee hoeaa hai ki jeevan noo sangharash aakhan dee thaan sahiyog ate sahivaas aakhan dee ruchee ne janam liaa hai|
agiaan, thurr, bhaia, bevasaahee, hinsaa ate hatiaa jangalee jeevan de mool tat san hana| ise jaangaleeat vichon jang ne janam liaa see| manakh dee adheeo bahutee akal is vahisheepune noo manakhataa daa saravasrestt udam sidh karan lee majaboor turee aaee hai| dharam naal jang daa sanbandh dter puraanaa hai| saaeins naal is daa ristaa 212 poo ee vich jurriaa maniaa jaandaa hai, jadon sisalee de yoonaanee nagararaaj siraakuz ute romanaan ne halaa keetaa| arashameedas de chaache daa put karaa us nagararaaj daa haakam see| us dee sahaaeitaa lee arasmeedas ne ajiheean kee maseenaan banaaeean, jinhaan dee varaton sadakaa roman sainikaan dee bahut haanee hoee| ant vich jit bhaaven romanaan dee hoee, par aapanee pusatak jeevaneean vich paloo ttaarak ne arashameedas aarakeemeeddeeza de yantaraan daa bahut hee achanbhe bhariaa varanan keetaa hai|
kisaane kam de sandaan ate jang vich varate jaan vaale neje, barachhiaan ate teer kamaanaan noo vigiaanak kaadtaan aakhiaa jaa sakadaa hai, par inhaan de banaaun vaaliaan de naavaan daa pataa naa hon karake jang ate saaeins jaan kam ate saaeins daa sanbandh arashameedas ton man lain vich koee haraj naheen| baarood dee jangee varaton ne kauamee hakoomataan noo skateesaalee banaa ke antararaasttaree sanbandhaan vich vikaas karan de naal naal desaan de andaroonee ristiaan noo vee prabhaavit keetaa hai | baarood ne sataa de kendareekaran vich sahaaeitaa keetee hai; jangaan dee jitahaar de faisale kar ke kamaan dee kisamat deean lakeeraan khichadaa aaeaa hai, baarood| bhaarat vich baabar ate ibaraaheem lodhee dee jang daa faisalaa bahut had tak baarood ne ate baarood raaheen saaeins ne keetaa see|
baarood ton baad kanpaas daa naan aaundaa hai| is ne samundaree safar vich sahoolataan paidaa kar ke kauamee sanbandhaan dee rooparekhaa uleekan vich vaddaa hisaa paaeaa hai| kanpaas de yug vich masheenee kraantee daa samaan vee aa giaa hai ate vaddevadde samundaree
jahaazaan de banan kaaran vaapaar ate sainik sataa de sanjog naal vadde vadde saamaraajaan daa janam hoeaa| poonjeevaad ate samaajavaad dee utapatee vigiaanak vikaas daa nateejaa hai|
puraatan ate madhakaal deean jangaan desh jitan lee hundeean san| sanat de vikaas ne jangaan noo aarathik ate vapaarak aadhaar pradaan kar dite han| is aadhaar parivaratan kaaran jang baare naven dtang naal sochiaa jaanaa zarooree ho giaa hai| je jangaan aarathikataa lee larreean jaandeean han taan ih vekhanaa jrooree hai ki inhaan raaheen aarathik laabh hundaa hai jaan aarathik haanee|
jang jaan jangee saamaan noo vaadhaarak drishattee ton vekhiaa jaan naal ih doven belorre ate haaneekaarak sidh ho rahe han| pachhamee unat desaan noo jang vich koee aarathik laabh nazar naheen aaeaa| par dooje dosaan noo jangee saamaan vech ke dhan kamaaun dee aas inhaan ne jag keetee hai| hun inhaan noo pataa lagadaa jaa rihaa hai ki ih vaapaar vee laahevandaa naheen| jiharre des jang jaan khaanaajangee vich rujhe rahinde han, auh aarathik unatee naheen karade| is lee uh lame samen tak hathiaaraan dee mareedaaree naheen kar sakade| jo karade vee han taan hathiaaraan de mul dee adaaeigee ddaragaan de vaapaar vichon kamaae dhan naal karan lee majaboor hunde han| ih ddaragaan unhaan deshaan de baazaaraan vich puj jaandeean han, jinhaan ne hathiaar sapalaaee keete hunde han| iaun hathiaaraan de pachhamee vaapaareean noo ih sauadaa mahingaa pai rihaa hai|
duneea vishes karake pachhamee duneeaa de daane ih jaanade han ki jo saaree duneea de lok khushaal jeevan jeen lag pain taan ih duneea enee vaddee saanjhee maarakeett ban sakadee hai ki is deean dainik lorraan pooreean karan lee beorrake maal dee upaj karanee pai sakadee hai| us upaj de vaapaar vichon hathiaaraan de vaapaar naalon kite bahutaa dhan kamaaeaa jaa sakadaa hai; niraa dhan hee naheen, khushee ate khoobasooratee vee| hathiaaraan de vaapaar raaheen duneea lee kales ate aapane lee kalank paidaa karan daa kam pachhamee des bahute samen lee naheen kar sakanage|
saaeins de saath naal jang enaan bhiaanak ho chukee hai ki mazahabaan dee mano kalapit kiaamat jaan mahaanpale daa roop dhaar sakadee hai| is bhiaanakataa ne aman lee taangh ate aadar paidaa keetaa hai| kaantt varage siaane aman lee saaree duneea deean aajaad sarakaaraan de vishavaviaapee sangatthan daa honaa jrooree samajhade san| leeg aav nesnaj ate yoo.ain.o. dee sathaapanaa ise aadaras noo mukh rakh ke keetee gee see| saaeins dee tarakee ne sansaar yudh ton pichhon dee duneea noo kujh ajihaa roop de ditaa hai ki duneea deean hakoomataan daa sangatthan hun aadaras dee thaa ik lorr banadaa jaa rihaa hai| takaneek ne vadde vadde kaarakhaane banaa ke unhaan de prabandh lee vaddeean vaddeean kanpaneean dee hond noo jrooree banaa ditaa see| inhaan dee hond ne deshaan deean sarakaaraan noo prajaataantrik prabandh apanaaun lee majaboor keetaa see|
vishavaviaapak vaapaar raaheen saaree duneea dee khushaalee daa khiaal saare sansaar dee saanjhee jamahooreeat noo vee janam de sakadaa hai|
vigiaanak takaneek ne tel paittana dee varaton raaheen madhapoorabee deshaan deea hazaaraan saal puraaneean sansakriteean noo andhee sadee vich badal den daa krismaa kar vikhaaeaa hai| ingalis chainal naan de samundar hetthaan chhabee sataaee meel lamee surang banaa ke ingalaindd ate faraans noo rel raaheen milaa den magaron hun ashaant mahaansaagar hetth hazaaraan meel lamee surang banaa ke yauarap ate amareekaa noo aapo vich milaa den deean sakeemaan banaaeean jaan dee umeed keetee jaa sakadee hai| kauan aakhegaa ki aseen rab dee banaaee hoee duneea de vasaneek haan 7 aapanee dharatee ute uddaaree maar ke cheen, mangal ate shukar aadik ute jaa biraajan de yog kar ditaa hai takaneek ne, eis nike jihe manakh noo| ik aadamee daa dil kadt ke dooje dee chhaatee vich ttaank sakadaa hai, manakh| hun jeenaz de giaan raaheen manachaahe manakh paidaa kar sakan dee samarathaa hai, manakh vich| jinhaan galaan noo aseen takadeer, rab ate pichhale janam de karamaan naal jorrade aae haan, auh sabh hun manakh de aapane vas vich aa geean han| ih sabh kujh saadde rozaanaa jeevan daa hisaa ban giaa hai| ajok manakh noo takaneekee unatee baare kujh dasan dee koshis karanaa aapane aap noo haasoheenaa banaaunaa hai| takaneek saadde chaar chufere viaapak roop vich pasaree hoee hai ate aseen us dee hond ton uven hee bekhasar haan, jiven us havaa dee hond ton jiharree saadde jeevan daa mool aadhaar hai|
sabhiataa de hazaaraan saal lame itihaas vich siaasat noo sataasedhat ate kuttilataakendrit maniaa jaandaa rihaa hai | sataa ate kuttilataa dee daarashanik vakaalat chaanakiaa ate paletto naal aaranbh hoee see| heegal ate kaaral maarakas de samen tak kaliaan noo sataa, kuttilataa ate hisaa dee muhataaj maniaa jaandaa rihaa hai| hun is noo bahutee upaj, siaanee vandd, aman, sahiyog, sahaaeitaa ate satikaar daa subhaavik sittaa maniaa jaanaa aaranbh ho giaa hai| ajihaa hon naal siaasat kaliaan kendrit hundee jaa rahee hai| uh vakat bahutee door naheen, jadon sataa ate kuttilataa noo siaasat daa asalaa naheen, sagon siaasat dee hetthee maniaa jaavegaa| ih tabadeelee kise soch jaan prachaar raaheen naheen aa rahee; eis pichhe takaneek daa hath hai| takaneekee unatee jeevan lee sukh, sahoolat ate sundarataa paidaa kar ke is noo jeenayog, satikaarayog banaa rahee hai| ih sidh kar rahee hai ki sansaar saaddeean giaan indareean daa paidaa keetaa hoeaa bharam naheen, sagon ik satikaarayog vaasatavikataa hai; eih dukhaan daa ghar naheen, sagon mitarataavaan, khusheean ate khoobasoorateean upajaaun daa suavasar hai | paidaavaar dee takaneek vich dhaaramik, saansakritik ate kauamee kandhaan dtaah ke saaree duneea noo saaree manakhataa daa saanjhaa ghar banaa den dee yogataa hai| inhaan kandhaan de parachhaaven vich jeen vaale manakh inhaan kandhaa dee umar lamee kar rahe han|
jis jeevanajaach ne ih kandhaan usaareean han, aus jaach noo badal ke, takaneek, manakh de vichaaraan ate vishavaasaan noo vee badal devegee | ddar, agiaan, burr ate bevasaahee vichon upaje hoe vichaar ate vishavaas naa suhane han, naa sadeevee| giaan, piaar, bharose ate bahutaat vichon upaje hoe vichaar ate vishavaas suhane honage ate sadaa vikasade rahinage| saaeins saanoo saaddaa giaan de rahee hai; saaddee dharatee de somiaan daa giaan de rahee hai; takaneek saanoo bahutaat den dee samarathaa rakhadee hai|
saaeins ate viakatee
kisaanaa yug viakatee vishes daa yug see| is sristtee daa karataa viakatee roop maniaa jaandaa see | us daa niragun saroop keval daarasnikataa daa visaa see| us daa kaarajaseel jaan upayogee roop viakatee see, jis noo karataa purakh jaan keval purush aakhiaa jaandaa see | samaajak dtaanche viakateeroop san | haakamaan noo jaan braahamanaan noo eeshavar daa sir, khatreean noo baahavaan, vaishaan noo lataan ate soodaraan noo pair maniaa jaandaa see| sansaarak khetar vich viakatee raajaa, mahaaraajaa, baadashaah aadik de roop vich des daa maalak see | adhiaatamak pirr vich sant, satiguroo, rishee, braham giaanee aadik roopaan vich viakatee rab naal ikamak maniaa jaandaa see| har viakatee noo adhiaatamak khetar vich rab banan daa ate duniaavee padhar ute raajaa, mahaaraajaa banan daa janam sidh adhikaar maniaa jaandaa see, je uh is de yog hove taan|
saaeins daa yug vivasathaa, vidhaan jaan kaanoon daa yug hai| vigiaan daa dasiaa hoeaa brahimandd kise braham jaan eeshavar dee agiaat sataa de sahaare kaaeim naheen, sagon ih aapane vichale padaarathak nemaan dee paalanaa karadaa hai| fizikas de ih nem jaane jaa sakade han; bahut had tak jaane ge han ate jaane jaa rahe han| ise tarhaan jeevaan dee utapatee de nem han samaajaan dee banatar de nem han ate koee viakatee nemaan naalon uchaa naheen| kisaane yug vich raajaa ton rank tak saare manakhaan noo rab saahamane baraabar maniaa jaandaa see | ih baraabaree keval sidhaanta roop see; sansaarak jeevan dee vaasatavikataa naheen see | saaeins de yug vich saare manakhaan noo kaanoon saahamane baraabar maniaa jaandaa hai ate ih niraa sidhaant naheen, jeevan dee vaasatavikataa hai jithe aje naheen banee, othe ban jaan de aahar vich hai; jithe ban chukee hai, aunhaan samaajaan vich viakatee noo dhan, vidiaa, varag, rutabe ate sataa kaaran dooje manakhaan naalon sreshatt naheen maniaa jaandaa| dhan, vidiaa jaan rutabe de aadhaar ute kise aadamee daa rahinasahin doojiaan naalon vakharaa jaan vadheea ho sakadaa hai; eis ton agere uh hor kise sreshattataa daa hakadaar naheen maniaa jaandaa| kisaane yug vich raajaaroop viakatee skateesaalee ate bhiaanak see; raba roop viakatee durabodh jaan rahisamee ate pooj see | jinee majabooree raajaa kolon ddaran dee see, onee hee majabooree shaaeid us ton vee vadha mahaatamaa, sant jaan satiguroo dee poojaa karan dee see| raajaa kol lokaan noo ddaraaun lee lorreendee duniaavee shakatee see| pramaatamaa jaan rishee kol duniaavee shakatee de naal naal roohaanee jaan alauakik
ajoke saaeinseesanatee samaajaan de viakatee samaaj de banaae kaanoon saahamane baraabar han| desh de kaanoon daa sanamaan karadiaan hoeaan viakatee noo naa kise kolon ddaran dee majabooree hai, naa hee kise dee poojaa karan dee lorr| kaanoon dee nirapakhataa vich rab dee ate vigiaan deean labhataan vich rabee rahimataan dee thaan lain dee pooreepooree yogataa hai| reddeeo, ttaileean, taar, ttaileeviyan, havaaee jahaaz ate kanpiaoottar aadik ne kaanoon noo saravagiaa, saravaviaapak ate saravashakateemaan do nerre terre puchaa ditaa hai| rab saitaan noo amar manadaa see kaanoon juram de ant vich visvaas rakhadaa hai| vott raaheen haakamaan noo badal den dee yogataa lokaan kol hundee hai| is lee koee haakam rab jaan kaanoon dee thaan lain daa supanaa naheen vekhadaa| kaanoon saravasrestt baniaa rahindaa hai ate us daa sanamaan agaleean chonaan vich safalataa daa sahaaraa banadaa hai| ih unat saaeinseesanatee samaajaan daa viaapak sach hai|
kisaane ate saaeinsee samaajaan de viakatee vee ik dooje naalon, samaajaan vaang hee bhin han| is bhinataa pichhe kam kar rahee daarashanikataa ute ik nikee jihee jhaatee paaun daa jatan karadaa haan|
kiaun bahut mehatavapooran shabad hai| ih sbad giaan dee bhukh daa prateek hai, manakhee bauadhikataa daa borrh ise kiaun de nike jahe beej vichon upajiaa ate vikasiaa hai| is mehatavapooran shabad de arath de prakaar de han jaan iaun keh sakade haan ki ih shabad de prakaar daa hai| je ih puchhiaa jaave ki aadamee bakadaa kiaun hai taan thakaavatt deean vigiaanik ate manovigiaanik biaooreean noo ik paase rakh ke, sidhaa jihaa utar ditaa jaa sakadaa hai ki aadamee kam karan kaaran bak jaandaa hai| ithe kiaun daa utar uh vigiaanik ate manovigiaanik kaaran han, jiharre kam karade manakh de sareer ate man vich paidaa ho ke bakaavatt upajaaunde han| aseen haaehaae kiaun karade haan eis lee ki saanoo peerr hundee hai| beemaaree naal aadamee kiaun mar jaandaa hai kiaunk beemaaree us vichon jeevan dee shakatee khatam kar dindee hai| ih saare utar us kaaran naal sanbandhat han, jiharraa aapane prabhaav jaan kaaraj ton pahilaan paidaa hoeaa hai | us kaaran ne jiharraa kaaraj jaan prabhaav paidaa keetaa hai, auh saaddaa manorath jaan udesh naheen see| je saanoo puchhiaa jaave ki tuseen kam kiaun karade ho taan saaddaa utar hovegaa, jeevan deean lorraan dee pooratee lee| jeevan deean bhin bhin lorraan dee pooratee lee saanoo paise chaaheede han; eis lee uparokat prashan de utar vich ih vee aakhiaa jaa sakadaa hai ki aseen paise kamaaun lee kam karade haan| aseen vekhiaa hai ki kiaun daa utar do prakaar daa hai; eik kiaun de utar
vajon aseen kaaranaa daa zikar karade haan ate doojee kiaun de utar vich aseen manorathaan daa zikar karade haan| kaaran ajehee shakatee hai jiharree saanoo kam val dhakadee hai; manorath ajehee preranaa hai jiharree saanoo kam val khichadee hai| arasatoo ne kiaun de inhaan dohaan utaraan noo kaaran chhause aakhiaa hai| pahile utar kaarana noo uh nimat kaaran oddaddichienatt chhause kahindaa see ate dooje utar manoratha noo prayojan kaaran dtinal chhause kahindaa see| jis tarhaan manakh prayojan noo mukh rakh ke kam karadaa hai, ause tarhaan paramaatamaa ne vee kise prayojan noo mukh rakh ke srishattee rachanaa keetee hai| paletto ne siraf ih aakhiaa see ki rab ne sansaar deean cheezaan jis namoone ute banaaeean han, auh namoonaa us de man vich rachanaa ton pahilaan mauajood see| rab de man vich vase hoe namoone noo uh aaeeddeea kahindaa see, jis ton us de sidhaant daa naan aaeeddeealizam rakhiaa giaa|
arasatoo ne is ton ik kadam hor age jaa ke ih aakhiaa ki rab ne aapane man vichale aaeeddee dee nakal ute jo kujh upajaaeaa hai, auh kise manorath naal upajaaeaa hai| eesaaee mat ne ate us ton pichhon isalaam ne us manorath dee viaakhiaa karadiaan hoeaan aakhiaa ki manakh aute rab daa manorath pooraa karan dee zinmedaaree hai| rab ne manakh noo aapane man vich vase hoe kise aaeeddee dee nakal de roop vich naheen upajaaeaa, sagon is noo aapane roop ute een his oaan eemage banaaeaa | rab davaaraa us de aapane roop vich upajaae ge aadamee dee upaj daa prayojan vee rab daa aapanaa prayojan jaan manorath hai| aapane manorath dee pooratee vich sahaaee hon vaale aadamee noo rab sadeevee janat vich nivaas devegaa ate is manorath ton avesale jaan is dee praapatee de raah daa rorraa banan vaale manakh noo sadeevee narakanivaas daa dandd devegaa|
rachanaa daa manorath kee hai eih keval rab hee jaanadaa hai ate aapane kise kaarinde raaheen duneea de lokaan noo dasadaa hai| us kaarinde ute itabaar karan dee jaan eemaan liaaun dee majabooree hai, varanaa sadeevee narakavaas lee tiaar rahinaa pavegaa| bhaaratee dharamaan daa vidhaan vee kujh ise prakaar daa hai, farak keval enaa hai ki ethe churaasee lakh joonaan de chakar ne sadeevee narakavaas dee thaan lai lee hai; jaan ih chakar madh poorab vich jaa ke sadeevee narakavaas vich badal giaa hai| meraa khiaal hai magaralee gal vadhere tarakapooran hai| rab ne sochiaa hovegaa ki churaasee de chakar naal mere lee dafataree jhanjatt vadh jaandaa hai; sadeevee narakavaas dee sazaa sunaa ke iko ver saaraa jhanjatt mukaa denaa hee ttheek hai|
rabee manorath dee praapatee hit upaje hoe is vidhaan de nateeje vajon kisaane samaajaan vich jaan puraatan ate madhakaal vich, viakatee vishes noo mahaanataa praapat see| is mahaanataa daa gheraa keval adhiaatamak khetar tak seemit naheen see, sagon jeevan de har pakh vich viakatee noo vidhaan naalon ucheraa darajaa praapat see| ih rab ne aadamee noo aapane roop vich banaa ke farishatiaan
kolon, eis noo, sajadaa karavaaeaa see; prantoo is de naal naal ih vee dasiaa jaandaa see ki dharatee ute ih aapane gunaah dee sazaa bhugatan aaeaa hai| jis tarhaan jelh vich kise kaidee kol naagarikataa de adhikaar naheen hunde ate jelh de karamachaaree jelh vich hundiaan hoeaan adhikaaree ate sutantar hunde han, eise tarhaan aam lokaan ate vishes viakateean vich farak maniaa jaandaa see | guroo, peer, paiganbar, sant, saadhoo, mahaatamaa, rishee, jogee, brahamagiaanee, raajaa, rajavaarraa, yodhaa, jaranail, daanee, tiaagee ate shaheed aadik de roop vich viakatee vises rab de roop vich upajaaeaa hoeaa manakh see ate inhaan visesaan lee dhan upajaaun vaale lok aapane paapaan dee sazaa bhugat rahe jaan uh kujh kar rahe dase jaande san, jis dee sazaa unhaan noo age jaa ke ditee jaavegee|
aapanee kisamat jaan paraalabadh de hathaan de khilone ate pichhale janamaan vich keete hoe karamaan daa fal bhogade janasaadhaaran kol vishavaas ate praarathanaa dee athaah skatee dasee jaandee see | kihaa jaandaa see ki visvaas vich pahaarraan noo hilaa den dee taakat hai; sache dilon keetee hoee aradaas sadaa manjoor hundee hai| pahaarr hilade naheen san, kiaunj saaddaa vishavaas pakaa naheen see; aradaas kade sunee naheen gee, kiaunj saanoo sache dilon aradaas karanee naheen aaundee| saadde sansaarak kaarobaar aapasee sahaaeitaasahiyog naal nepare charrhade san; par rasamee aradaasaan saanoo aapane sahaaeikaan ate sahiyogeean de dhanavaadee hon dee thaan sache dilon aradaas karan dee duralabh yogataa vaale hankaaree hon dee salaah dindeean san | jinhaan deean aradaasaan suneeamaneean jaandeean san aunhaan vishes viakateean noo sache dil ate pake visvaas vaale mananaa janasaadhaaran dee majabooree ban jaandee see | somanaathaan de luttere, jamarodaan de jetoo ate afareekan habasheean noo gulaamaan deean manddeean vich vechan vaale, gazanee dee masajid, amritasar de guraduaare ate kainttarabaree de giraje vich pake vishavaas ate sache dil naal aradaas karan kaaran hee aapoaapane misn vich kaamayaab hoe mane jaande han|
ajoke saaeinseesanatee samaaj hun sache dil ate pake vishavaas vaale kujh ik vishesaan ate bahut saare vichaariaa ate khilaauniaan vich vandde hoe naheen han| saaeinsee samaajaan vich is vandd dee umar lamee karan dee koshis de naven dharamaan naazeeijm ate kamiaoonijm valon keetee gee see | naajeeijm ute libaralijm ate prolettereeatt ddikattettarasip ute prajaatantar dee jit ne saaeins ate takaneek noo manakhee ristiaan dee naveen rooparekhaa uleekan daa avasar pradaan kar ditaa hai| saaeinsee samaajaan de viakatee noo pataa hai ki vidiaa, sihat, sikhalaaee ate kam ute us daa janam sidh adhikaar hai| inhaan vasatooaan dee praapatee lee us noo kise age aradaasee hon dee majabooree naheen| je samaaj kise viakatee noo kam naheen de sakadaa taan sharamindagee samaaj de hise aaundee hai, viakatee de naheen| bekaar viakatee dee upajeevakaa daa satikaarayog prabandh karade hoe, aus noo kam naa de sakan dee ayogataa lee khimaa de paatar honaa paindaa hai saaeinsee samaajaan noo|
vigiaanak yug viakatee vishes, eilahaam, hukam, adhikaar ate dabadabe daa yug naheen| ih vidhaan, kaanoon ate janasaadhaaran daa yug hai| is yug vich ddikattettaraship lee koee thaan naheen| naa raje de roop vich, naa mazadoor kaliaan de parade pichhe ate naa hee deshabhagatee de uhale vich kise prakaar daa koee ekatantar kise saaeinsee sanatee samaaj dee kisamat de faisale karan de yog ho sakadaa hai| hun taan shaaeid bahuginatee de raaj daa rivaaj vee khatam ho jaave ate is dee thaan sanatee samaajaan deean saareean paaratteean noo unhaan noo mileean vottaan de aadhaar ute des de prabandh vich hisedaar banaaun daa rivaaj pai jaave|
saaeinseesanatee samaaj vishaal prabandhaan, adaariaan, sansathaavaan ate kanpaneean de samaaj han| ik viakatee noo kee prabandhaan ate adaariaan naal vaah paindaa hai| inhaan vishaal prabandhaan de ttaakare vich viakatee dee hond bahut chhottee hai| dooje mahaan yudh ton pichhon maaroo hathiaaraan dee dauarr, yauarap de punaraniramaan dee gahimaagahim ate tthandtee jang de rauale rape vich viakatee de guaach jaan daa khataraa mahisoosiaa jaan lag piaa see | aj jadon sanatee samaaj pake paireen kharre ho ge han taan aseen vekh rahe haan ki inhaan samaajaan de viakateevichaare naheen han, sagon suprabandhit samaajaan de satikaarayog sadasia mainbara han| inhaan samaajaan daa viakatee prabandhaan dee bheerr vich kiaun naheen guaachaa eis lee ki vigiaanak vishav kise viakatee roop rab de hukam vich naheen, sagon aapane vichale padaarathak nemaan anusaar chal rihaa hai| nom jaan kaanoon sabh ton vaddaa hai| kaanoon dee paalanaa jaan mitrataa ne kisaane yug de vichaare noo vigiaanak yug daa viakatee banaaun dee karaamaat kar ditee hai|
eis viakatee dee puchh honee shuroo ho gee| kisaane yug vich ih paidaavaar daa sanpooran saadhan hundaa hoeaa aapanee upaj daa maalak naheen see| soch, sanbandh ate prabandh kujh is prakaar de san ki is dee upaj ute pahilaa hak vishes viakateean daa hundaa see ate unhaan ton bachiaa hoeaa is de hise aaundaa see| ih sukar ate jabar dee sanpatee naal santustt rahindaa see | raasttaravaadee vichaaravaanaan ne is noo suparamain de supanalok dee usaaree vich varatiaa jaan vaalaa kachaa maal dasiaa ate kamiaoonizam ne is noo dandaatamak itihaasak padaarathavaad dee pauarree daa pahilaa ddanddaa paravaan keetaa| hun beorrakee upaj dee samarathaa rakhan vaale saaeinseesanatee samaaj is noo aapanee upaj dee khapat daa saadhan samajhan lag pe han| ih koee changaa dristteekon naheen, par onaa buraa vee naheen jine bure pahile drishatteekon san| prantoo ih antalaa dristteekon vee naheen| jeevan noo suhanaa sukhaavaan banaaun lee upajaae ge saamaan dee khapat daa saadhan samajhiaa jaan vaalaa jan saadhaaran gaahak samajhiaa jaandaa hai ate iaun samajhiaa jaanaa kise tarhaan vee maarraa naheen| ih kahinaa ki is riste pichhe munaafe dee bhaavanaa kam kar rahee hon karake ih nindaneea hai, bahutee siaanee gal naheen|
munaafaa dukaanadaar ate gaahak vichakaar saaoo sanbandhaan daa soochak hai| uh vaapaaree vee siaanaa naheen jiharraa gaahak dee jeb kattan ate munaafaa kamaaun vich frak naa samajhadaa hove| ajoke sanatee samaajaan de utapaadak munaafe daa moh zaroor karade han, par ih vee jaanade han ki munaave roopee sunahiree aanddaa den vaalee muragee dee sevaasanbhaal hee saadde munaabhe dee umar lamee kar sakadee hai|
kisaane yug dee soch vee varag vishes de hitaan naal jurree hoee see; kiaunj uh daavedaaree de subhaa vaalee see ate daavedaaraan de jeevan noo hee aapanaa vishaa vasatoo samajhadee see | saaeinsee soch nireekhan ute aadhaarit hon karake samache jeevan noo aapanaa vishaa manadee hai| janasaadhaaran jeevan daa vadderaa bhaag hon karake saaeisee soch daa vadderaa visaa hon daa hakadaar ban jaandaa hai| mazadoor jaan prailettoreeat naa pahilaan kade jeevan daa vadderaa bhaag see, naa hun hai| bhavakh vich takaneekee unatee proletereear daa mehatav hor vee ghatt kar devegee| is lee proletoreeat jaan mazadoor kendrit soch noo saaeinsee soch naheen maniaa jaa sakadaa, naa hee maniaa jaavegaa| janasaadhaaran sadaa hee jeevan daa vaddaa bhaag rihaa hai| ajokee bhaashaa vich is noo middal kalaas jaan madhavarag aakhiaa jaa sakadaa hai| ih gal vee chete rakhanee chaaheedee hai ki uch varag jaan saramaaedaar vee jeevan daa hisaa hai ate saaeinsee soch is noo akhon uhale kar ke aapane asale naal bevafaaee naheen kar sakegee|
kisaane yug dee kalaa vee varagavishes lee upajaaee jaandee see | janasaadhaaran kol uchee kalaa noo samajhan ate maanan dee soojh naheen see hundee| dharam ate kuleen varag dee sevaa vich lage kalaakaar aapo aapanee lakasman rekhaa daa satikaar karade san| is lee us samen dee kalaa aapane asale, aapane sathaan ate aapane dharam ton pooree tarhaan jaanoo see | saaeinseesanatee samaaj dee kalaa inhaan ton jaanoon naheen jaapadee, eis lee is vich patalaapan ate petalaapan aaundaa jaa rihaa hai ate is noo lokaan dee mang keh ke ucheche jatan naal paidaa keetaa jaa rihaa hai| saahit, sangeet ate naach aadik har prakaar dee kalaa aapane ttikaane ton ddigadee jaa rahee hai|
lok is giraavatt dee mang naheen kar rahe; haan, aunhaan dee mang vadh zaroor gee hai| naveen takaneek ne saajsangeet, ttaileeviyan aadik noo ghar ghar pudtaa ke is mang noo vadhaaeaa hai| ghatteea maal naal mang dee pooratee kar ke dhan kamaaun daa changaa mauakaa hai ih, jis daa laabh liaa jaa rihaa hai| prantoo ih paravaah bahutee der tak chalan vaalaa naheen| chhetee hee jeevan utejanaa noo manoranjan manan ton inakaar kar dovegaa ate khapat daa saadhan mano jaan vaale janasaadhaaran dee mang noo mukh rakhadiaan hoeaan sreshatt kalaa dee utapatee hovegee| bhavakh dee kalaa darasn, maanav prem ate saravamukateevaad de sumel vichon paidaa hovegee| kalaakaar noo iaun karanaa pavegaa kiaunj us dee upaj daa gaahak, janasaadhaaran, eis dee mang karegaa| changaa hai ki kalaakaar is ton pahilaan aapanaa dharam pachhaan ke janasaadhaaran daa pathapradarashak bane; janasaadhaaran noo aapanee upaj dee khapat daa saadhan naa samajhe viakatee bano|
saaeins ate sadabhaavanaa
manap de saare sundar rishatiaan de tin maanasik aadhaar hana1. piaar, 2. sahaanubhootee ate 3. sadabhaavanaa| piaar, pravritee ate bhaavukataa daa sookham sumel hai| is ton dosateean, shaadeean ate parivaarak sanbandh paidaa hunde han| inhaan sanbandhaan daa gheraa bahutaa vishaal naheen hundaa| parivaarak riste taan hunde hee parivaarak han| par dosataan dee lisatt vee bahutee lamee naheen keetee jaa sakadee| piaar ute aadhaarit manakhee ristiaan vich keval mitrataa hee pakaa ate sukhadaaeik ristaa hai| parivaarak riste piaar ton pahilaan pravritee mulak hunde han| manakh dee vakh vakh umaro vakhavakh pravriteean bhaaroo hundeean rahindeean han ate pahilaan bane ristiaan noo ddaavaanddol kar dindeean han| mamataa dee tthandtee mitthee prabhaatee pauan vich maualanamahikan vaale riste kaam dee dupahire kumalaa jaande han| inhaan ristiaan dee ttuttabhaj bahut dukhadaaeik hundee hai, jis daa mool kaaran adhikaarachetanaa hundaa hai| adhikaarachetanaa dee katthorataa noo mitrabhaavanaa dee mitthaas vich badale binaan parivaarak jaan khoon de rishate dukhadaaee honon hattaae naheen jaa sakade; par ih kam zaraa mushakil hai|
sahaanubhootee daa gheraa piaar de ghere naalon mokalaa hai| anubhav jaan dukhasukh de ahisaas dee saanjh noo sahaanubhootee jaan hamadaradee aakhiaa jaandaa hai| oparee nazare vekhiaan iaun lagadaa hai ki anubhav dee saanjh dee koee seemaa naheen, eis lee sahaanubhootee daa bhaav vee aseem hai| ih khiaal asaleeat ton bahut door hai| manakhaan vich bhaavaan ate pravriteean dee saanjh daa ih bhaav naheen ki unhaan vich anubhav dee saanjh vee onee hee viaapak hai| saadde bhaav ate pravriteean pashooaan naal vee saanjhe han parantoo saaddaa anubhav unhaan naal saanjhaa naheen| anubhav dee saanjh taan bachiaan ate maapiaa vich vee naheen hundee| ise saanjh dee anahond jaan ghaatt noo vidavaanaan ne peerrheepaarre daa naan de rakhiaa hai| umar, vidiaa ,kaarobaar, desh, dharam ate naa jaanee kine hor kaaran han, jinhaan karake manakhaan de anubhav vich vakhevaan hai| ik mazadoor daa anubhav ik adhiaapak naalon vakharaa hai ate ik khet majdoor daa anubhav kaarakhaane de majdoor de anubhav naal mel naheen khaa sakadaa| saanoo saariaan noo peerr daa ahisaas ate anubhav hai, taan vee kise aparaadhee noo peerrat vekh ke us dee peerr noo aseen mahisoos naheen karade; jaan us de dukh naal dukhee naheen hunde; jaan us naal sahaanubhootee
hamadaradee naheen rakhade| keval is lee naheen ki uh doshee hai; eis daa kaaran koee hor hovegaa kiaunk mauat ton ddaradiaan hoeaan vee aseen us pasoo de ddar de ahisaas ton sakhane hunde haan, jiharraa saadde bhojan daa hisaa banaaun lee maariaa jaa rihaa hundaa hai| auh pashoo dosee naheen hundaa jaan us daa dos keval pasoo honaa hundaa hai|
sahaanubhootee vichon do prakaar de sanbandh janam lai sakade han| jadon kade koee do jaan do ton vadh aadamee ik jihee parisathitee vich iko jihee aauakhasauakh daa anubhav kar rahe hon, audon unhaan vich vakatee saanjh jaan lameree mitrataa daa sanbandh sathaapat ho sakadaa hai| amritasar de relave satteshan ute ttikattaan vaalee khirrakee saahamane lagee hoee lamee laaeen vich, aapoaapanaa saamaan chuk ke kharre hon dee majabooree de anubhavee do musaafaraan vich ih sanbandh paidaa ho sakadaa hai ki ik dohaan de saamaan dee raakhee karo ate doojaa laaeen vich lag ke dohaan lee do ttikattaan khareed liaave| ih sanbandh je umar jinee lamee mitrataa naa vee bane taan vee banbee jaan kalakate tak de safar noo sukhaavaan banaaun daa saadhan sidh ho sakadaa hai|
kise aadamee noo kise dukhadaaee parisathitee vich vekh ke saanoo khiaal aaundaa hai ki aseen vee kise vele is prakaar dee parisathitee vich ho sakade haan| is khiaal naal saadde man vich ddar upajadaa hai ate aseen us aadamee ute taras karade haan| taras faarasee bhaashaa daa sbad hai ate is daa arath haiddar| taras karan daa bhaav hai aapane kise ddar dee kalapanaa karake deaa daa vateeraa apanaaunaa| ik kahaanee hai ki ik putar aapane pitaa de budtaape ate beemaaree ton tang aa giaa| us ne budte, beemaar pitaa noo pindd de laage vagade dariaa vich sutt den daa man banaa liaa| pitaa noo kandhaarre chukee kandte ute khalo ke jadon uh suttan lagaa taan pitaa ne aakhiaa, putar, zaraa agere ho ke sutt, taan ju lekhaa baraabar ho jaave| putar ne puchhiaa, bhaaeea, kiharre lekhe dee gal karadaa hai pitaa ne utar ditaa, kaakaa, main tere baabe noo zaraa ddoonghere paanee vich suttiaa see| ih utar sun ke putar noo khiaal aaeaa ki us naal vee iaun ho sakadaa hai; eis paranparaa noo torr denaa hee sukhadaaeik hai| uh pitaa noo kandhaarre chukee ghar val murr piaa|
eis kahaanee vichale pitaapatar vich anubhav dee saanjh naheen saanjh dee sanbhaavanaa hai jis noo putar ne sanbhavataa man liaa hai ate iaun man lain karake ddar giaa hai ate ddar kaaran changaa vateeraa apanaaeaa hai| jithe anubhav dee saanjh jaan saanjh dee sanbhaavanaa bilakul naa hove, authe ik dhir valon apanaaeaa hoeaa changaa vateeraa dosatee, deaa jaan ddar dee upaj naheen hundaa| ttaattaa jaan biralaa kise bhikhaaree de anubhav naal koee saanjh naheen rakhade kise saanjh dee sanbhaavanaa vee naheen| je uh kise bhikhaaree noo daan dinde han taan is pichhe sahaanubhootee jaan hamadaradee daa koee hath naheen| je uh haumai ton prerit ho ke ahisaan naheen kar rahe taan is vateere pichhe sadabhaavanaa kam kar rahee hai| jadon pachhamee yauarap de lok afareekaa de kaalapeerrataan dee sahaaeitaa de prabandh vich vadh charrh ke hisaa lainde han|
audon uh hamadaradee jaan sahaanubhootee ton prerit naheen hunde, kiaun ju unhaan noo davaaeean jaan bhojan dee anahond kaaran dukh paaun daa naa koee anubhav hai, naa khataraa| uh sadabhaavanaa vajon ih kujh karade han| hamadaradee jaan sahaanubhootee saaree duneea de saare manakhaan naal naheen ho sakadee; sadabhaavanaa daa khetar aseem hai, anant hai ate jo aseem jaan anant naheen , auh sadabhaavanaa naheen, auh hamadaradee sahaanubhootee jaan parivaarak rishatiaan dee pakarr piaara hai|
sadabhaavanaa kee hai eis prashan daa utar bahutaa aauakhaa naheen| is sbad de arathaan vich saadde prashan daa utar mauajood hai| sad daa arath haisdh, kharaa, suchaa, sachaa| bhaavanaa daa arath haibhaav khiaal, vichaar| sache, muche, nek ate suhane
vichaaraan vaale aadamee noo sadabhaavee manakh aakhiaa jaandaa hai| panjaabee vich sadabhaavee noo satabhaavee vee likhiaa jaandaa hai | suhanee, suchee ate nekee vaalee soch noo sadabhaavanaa kihaa giaa hai| budh jee ne aapane ashattamaarag vich jis ttheek vichaar jaan rigahatt tthahinakinag raaeett thinkinga daa zikar keetaa hai, auh sadabhaavanaa hee hai| budh mat dee sadabhaavanaa hindoo dharam vich bhagatee de roop vich ate eesaaee dharam vich saravamukateevaad de roop vich apanaaee gee hai | isalaam alahidagee dee bhaavanaa kaaran is noo naheen apanaa sakiaa| jinhaan dharamaan ne is noo apanaaeaa hai, aunhaan ne is noo jeevan dee antam praapatee jaan aapanee sikhiaa de mool manorath de roop vich naheen apanaaeaa| unhaan dharamaan anusaar jeevan daa antalaa manorath mukatee, braham giaan, aatamasaakhiaatakaar ate param pitaa de svaragee raaj vich shaamal honaa hai| dharam agiaat de bhai vichon upajiaa hai ate agiaat de bhai aasare kaaeim hai| manakh de naitik mul samaajak jeevan deean lorraan vichon upaje hoe han| dharam ne inhaan noo upajaaeaa naheen, keval apanaaeaa hai ate apanaaeaa vee aapanee lorr lee hai| naitik mulaan noo apanaaun karake hee dharam jinaanbhootaan ate jaadoottooniaan deean jangalee nivaanaan vichon nikal ke mukatee, samaadhee, brahamagiaan, ahanbrahamaasam ate analahak deean agiaat, apahunch uchaaeean dee praapatee de supane vekhan jogaa hoeaa hai|
dharam sadaa ton roohaanee taanaashaahee jaan adhiaatamak ekatantr daa visvaasee rihaa hai| budh roohaanee skatee jaan kise vee skatee de kendareekaran de khilaaf see| naitik mulaan, vishes karake sadabhaavanaa dee saradaaree sathaapit kar ke us ne adhiaatamak samaajavaad dee neenh rakhee see| siaasee ekatantr de yug vich adhiaatamak prajaatantr bahut lamee umar naheen see bhog sakiaa| jinee ku bhogee, auh vee is karake ki budh madhamaarag daa dhaaranee see| us ne paranokavaadeean noo prasan karan lee niravaan ate punar janam noo aapanee vichaar daa hisaa banaaee rakhiaa| je chaaravaak vaang uh vee nirol sach boladaa taan zaroor ikalaa reh jaandaa| us ne middal paash apanaaeaa, jis karake modtaa den lee chaar aadamee naal reh ge| kise sidhaant
dee utamataa sidh ate sathaapat karanaa budh daa manorath naheen see| uh janasaadhaaran de jeevan vichon dukh ghattaaunaa chaahundaa see| param sach dee hond ton uh chup jaan inakaaree see| budh duneea daa pahilaa upayogitaavaadee see | us noo sidhaantaan dee sachaaee dee thaan lokaan dee khushee daa khiaal bahutaa see| sansaarak jeevan deean samasiaavaan hee us dee soch daa visaa san ate sadabhaavanaa noo manakhee jeevan dee khusee dee pahilee lorr manadaa see uh|
manakh bhaavaan ate pravriteean paravirateean ute aadhaarit sanbandhaan dee sorree valagan vichon nikal ke sadabhaavanaa dee vishaalataa vich kiven praves karadaa hai eis sanbandh vich vichaar keetiaan aseen sadabhaavanaa ate sadabhaavanaa de mehatav noo hor changee tarhaan jaan sakaange| main pahilaan likh chukaa haan ki sahaanubhootee ate sadabhaavanaa dee gairahaazaree vich aj nerrale parivaarak rishate vee dukhadaaee ho nibarrade han| ih vee likh chukaa haan ki bachiaan ate maapiaan vich anubhav dee saanjh naheen hundee| maape aapanee choraaskatee de sahaare bachapan de anubhav dee kalapanaa kar sakade han, par bache kise tarhaan vee maapiaan de anubhav de bhaaeevaal naheen ho sakade| is haalat vich keval sadabhaavanaa hee unhaan de sanbandhaan dee sundarataa daa aadhaar ban sakadee hai| ik drishattaant daa sahaaraa lainde haan| man lau, so parivaaraan jaan gharaan de ik pindd vich sataatth so isataree purash ate bachebacheean vasade han| is pindd de lokaan daa kitaa khetee hai| inhaan daa saadhaaran anubhav ik jihaa hai ate aape vich sahaanubhootee jaan hamadaradee hai| is pindd de kise ik parivaar naal koee dukhadaaeik ghattanaa chaapar jaandee hai| pindd de saare lokaan noo ajihe dukhaan daa anubhav hai| unhaan dee chetaa skatee de sahaare unhaan daa aapanaa dukh unhaan dee kalapanaa vich pragatt hai| paindaa hai| uh aapane pindd de dukhee parivaar daa dukh mahisoos karade han, aus parivaar
naal hamadaradee karade han| je uh ise tareeke naal jeevee jaan taan unhaan dee hamadaradee daa gheraa aapane pindd deea hadaan paar naheen kar sakegaa| man lau, aus pindd ton panjaah satth meel door samundar de kandte machheriaan dee ik basatee hai| pindd de kisaan is basatee baare kujh naheen jaanade| achaanak samundar vich aae kise toofaan de kaaran ih basatee tabaah ho jaandee hai | bahut saare lok rurrh jaande han; kujh ik bache hoe lok laagale pinddaan vich sharanaagat ban ke chale jaande han| inhaan vich dochaar viakatee us so gharaan vaale pindd vich aa jaande han ate uthe hee vas jaande han| pindd de lok har shaam inhaan kol aa baitthade han ate inhaan kolon basatee de jeevan baare puchhade han| unhaan de jeevan baare jaan ke, basatee dee tabaahee dee dukhavithiaa sun ke pindd de lok unhaan de dukh vich dukhee hunde han; aunhaan naal hamadaradee karade han| is hamadaradee daa aadhaar anubhav dee saanjh naheen sadabhaavanaa hai| is sadabhaavanaa pichhe ithe ik vaasatavikataa kam kar rahee hai ki ih saadde varage aadamee han ate inhaan vich dukhasukh daa ahisaas vee saadde varagaa hai|
hun ik hor parisathitee dee kalapanaa karade haan| machheriaan dee basatee de kujh
vasaneek kise dooje pindd chale jaande han ate aapanee raamakahaanee sunaaunde han| us pindd de lokaan daa ik graamadevataa hai ate ik pujaaree| pindd de lok inhaan sharanaagataan dee dukhavithiaa pindd de prohit noo das ke us daa faisalaa mangade han| uh kahindaa hai ki inhaan machheriaan dee tabaahee daa kaaran devate dee naaraazagee hai, devate dee naaraazagee daa kaaran machheriaan duaaraa keete ge paap han| inhaan paapeean dee sahaaeitaa kar ke devate dee naaraajgee naheen saherree jaanee chaaheedee| prohit daa ih faisalaa bahut hee niraashaajanak ate anamanakhee hai| aseen ih man lainde haan ki prohit daa faisalaa is prakaar haidevate daa aadesh hai ki inhaan lokaan dee sahaaeitaa keetee jaave| lok is aades noo manade hoe machheriaan dee sahaaeitaa karade han| ih aades paalan dee majabooree hai sadabhaavanaa naheen| is aades dee paalanaa de sitte vajon baranaagataan dee sahaaeitaa ho jaavegee, parantoo pindd de vasaneekaan ate sharanaagataan vichakaar sadabhaavanaa daa sanbandh sathaapit naheen hovegaa; nerr de kaaran hamadaradee shaaeid ho jaave|
einhaan drishattaantaan dee sahaaeitaa naal aseen is sitte ute pujade haan ki sadabhaavanaa de vikaas lee ih zarooree hai ki aapanee valagan ton baaharale lokaan naal saaddaa sanbandhasanparak hove| pichhale samen vich ih sanparak aam karake sainik ate vaapaarak hundaa see | sainik sanparak sadabhaavanaa daa prerak naheen ho sakadaa | vaapaar ne sadabhaavanaa de vikaas vich yathaaskatee hisaa paaeaa hai| aadhunik yug vich is sanparak de saadhan bahut vikaas kar ge han| vidiaa, yaataraa, vaapaar, saahit, sinamaa, ttaileeviyan, ddaak, taar, reddeeo, akhabaar, ttaileefon, faikas, eemel ate inttaranaitt raaheen duneea de lokaan vich aapasee melajol bahut vadh giaa hai|
eis sanbandh vich doojee lorr ih hai ki aapasee sanbandh sanparak de nateeje vajon upajeean parisathiteean sanbandhee faisale karan vaalee soch kise asamaanee hukam dee dabel naa hove| manakhee soch noo aapane faisale aap karan dee sutantarataa hove| hukam de roop vich tthose ge faisale jine marazee change hon, sadabhaavanaa daa vikaas naheen karade| asamaanon aae hukam dee paalanaa karan vaale kee mazahabaan de kee paiganbar onee sadabhaavanaa paidaa naheen kar sake, jinee sadabhaavanaa saaddee dharatee de vasaneek, gauatam budh ne, kise rab dee sahaaeitaa de bagair sahaaeitaa de bagair hee kiaun sagon virodh de baavajooda keval paintee saalaan vich kar vikhaaee see | udon duneea enee chhottee naheen see, naa hee budh dee soch chaaravaak jinee sutantar ho sakadee see kiaunj us lee aapanee soch dee sutantarataa naalon janasaadhaaran dee khushee vadhere mehatavapooran see| janasaadhaaran noo naal lai ke turan de khiaal naal us noo ajihe visvaasaan daa sahaaraa lainaa piaa, jinhaan dee kirapaa naal sansaar dee pahilee padaarathavaadee, aupayogitaavaadee,
manovigiaanak ate vigiaanak soch, dotin sadeean dee sutantarataa bhog ke paakhandd, poojaa, paralok ate karamakaandd de pinjariaan vich kaid ho gee|
varatamaan yug budh daa yug naheen, bauadhikataa daa yug hai; karataar daa naheen, kirat daa yug hai; viakatee daa naheen, vichaar daa yug hai; parasan ferasona daa naheen, prinseepal farinachipale daa yug hai| pichhale yug deean buraaeean vee mauajood han ate is yug deean aapaneean kamazoreean vee saadde saahamane han| ih ttheek hai ki jang dee puraanee buraaee noo, saaeins ate ttaikanaalojee ne bhiaanakataa de naven paasaar pradaan keete han; par ih vee sach hai ki jang noo saravasreshatt manakhee udam das ke is de chaa naal chaanbale rahin vaale heegalaan noo hun sharadhaa dee thaan sk dee nazar naal vekhiaa jaandaa hai| ih yug joraajmaaee, hakajataaee ate hukam daa yug naheen; eih nireekhan, adhiain ate milavaratan daa yug hai, eih saaeins daa yug hai; eih sadabhaavanaa daa yug hai| ajokaa manakh ved viaas ate krishan kolon ih puchhan dee bauadhik yogataa rakhadaa hai ki 1 tuseen dharatee noo kurookashetr ate jeevan noo sadeevee mahaanbhaarat kiaun banaaee rakhanaa chaahunde ho 2 tuhaadde dase karamayog noo arajun de man vich upajan vaalee sadabhaavanaa naalon sreshatt kiaun maniaa jaave 3 jis sadabhaavanaa kaaran vidur sreshatt hai, ause sadabhaavanaa kaaran arajun kiaun nindaneea hai arajun kashatee hon de naal naal ik manakh vee hai; auh sankeeran jihe khatree dharam daa paalan karan dee thaan sadabhaavanaa roopee maanav dharam daa paalan kiaun naa kare tuseen doven paletto ate arasatoo naal mil ke ih taan naheen keh rahe ki sadabhaavanaa daasaparaviratee hai ate daaseepatar vidur noo hee shobhaa dindee hai vigiaanak yug daa manakh sochan lee sutantar hai ate soch dee sutantarataa sadabhaavanaa deean sanbhaavanaavaan noo janam de rahee hai|
sahij ate saaeins
jadon chan, sooraj, taare, dharatee ate aakaash aje hond vich naheen san aae, aus avasathaa noo brahamandd dee sahij avasathaa aakhiaa jaandaa hai| bodhee us noo sun jaan shoonaya aakhade han ate sristtee noo anaadee ate anant manan vaale, jainee, kise soon jaan mudtale sahij dee gal naheen karade| sun ate sahij samaadhee eik anubhavee lee nirol adhiaatamak ate nijee anubhav hai; manovigiaanee lee maanasik ulaar hai; maiddeekal saaeins lee koee dimaagee ghaattavaadh hai daarashanik lee kise sidhaant de hak vich pakh vicha jaan virodh lee varatee jaan vaalee daleel hai ate aam aadamee lee andhavisvaas daa maamalaa hai|
mainjeevan de sahij jaan sahij de jeevan dee gal karanee chaahundaa haan| ih samaadhee dee gal naheen, saavadhaanee dee gal hai; eih sun dee gal naheen, sansaar dee gal hai|
neevaan val jaan lee paanee noo koee yatan naheen karanaa paindaa; naa hee havaa naalon halake padaarathaan noo aakaash val jaan lee kise ucheche uparaale dee lorr hai| paanee daa neevaanavaas ate haaeeddrojan naal bhare bhukaane dee aakaasauddaaree subhaavak jaan sahije hon vaaleean kiriaavaan han| jadon jeevan pauan, paanee, aganee ate mittee aadik dee mudtalee avasathaa vichon nikal ke banasapatee ate pashoojeevan vich paraves kar jaandaa hai, audon jatanasheelataa is de subhaa daa hisaa ban jaandee hai| birakh bootte sooraj dee garamee ate rauasnee lee jatanaseel mane jaande han| sanghane jangalaan vichale rukh ik dooje naalon uche ho ke sooraj dee roshanee noo praapat karan ate doojiaan de parachhaaven ton bachan dee kosis karade dase jaande han| rukhaan ate kandhaan ute charrhan vaaleean velaan noo is kamon rok ke rakhanaa sauakhaa kam naheen| banasapatee jeevan vichalaa ih jatan us de subhaa jaan asale daa hisaa maniaa jaan karake sahij aakhiaa jaavegaa|
maasaahaaree pashooaan lee sikaar ik jatan hai| unhaan de bache is kam dee ucheree sikhalaaee haasal karade han| ih sikhalaaee unhaan de jeevan daa zarooree hisaa hai| prantoo sikhalaaee hundiaan hoeaan vee ih unhaan lee uchech naheen ate sikaar ik jatan hundiaan hoeaan vee unhaan lee subhaavak kiriaa hai|
eise tarhaan bheddaan, bakareea, gaavaan, majhaan ate hiranaan aadik lee shaakaahaaree honaa subhaavak hai| uh kise de upades adheen naheen, sagon fitaratan shaakaahaaree hunde han| hinsak pasoo noo vekh ke ddaranaa ate dauarr jaanaa unhaan dee chhitarat vich hai| ih jatan unhaan dee fitarat hon karake jatan hundiaan hoeaan vee sahij subhaavee kiriaa hai|
jangalee pashooaan lee unhaan daa jatanabharapoor jangalee jeevan, sahij daa jeevan hai kiaunj uh jeevan unhaan de subhaa jaan unhaan de asale jaan unhaan dee fitarat anusaar jeeviaa jaandaa hai| kise maasaahaaree pashoo noo chirreeaaghar vich rakh ke; aus noo us daa man bhaaundaa bhojan den de yog prabandh kar ke; ate us dee sihat dee pooree pooree ditaa ate cheshattaa kar ke aseen us noo sahij daa jeevan naheen de sakade| jangalee jeevan naal sanbandhat jatan usade sahij daa hisaa hai| chirreeaaghar vichalaa saaraa sukh us lee asahij hai| uthe uh prasan naheen reh sakadaa; shaaeid bahutee lamee umar vee naheen bhog sakadaa|
eis de ulatt shaakaahaaree pasoo asale vajon surakhiaa de ichhuk hon karake chirreeaa gharaan de bandee jeevan vich one udaas naheen hunde jine maasaahaaree pasoo hunde han|
aapanee paraviratee jaan fitarat de ulatt asahij daa jeevan jeen lee majaboor keete jaan ute jeevaan vich anek prakaar de maanasik ate sareerak rog utapan ho jaande han| hune jahe, valait vich gaooaan vich utapan hoe ik rog, bee.ais.ee. kaaran lakhaan gaaeean maaraneean peean san | unhaan noo ih rog is kaaran lagaa see ki unhaan noo unhaan dee paraviratee de ulatt maasaahaar ute majaboor keetaa jaan bhuchalaaeaa giaa see| ih anaitikataa vaapaarak manorathaan noo mukh rakh ke keetee gee see | jeevaan dee maanasik ate sareerak sihat lee sahij daa jeevan zarooree hai| aapanee paraviratee anusaar jeeviaa jaan vaalaa jeevan sahij daa jeevan hai| sahij nirajatanataa naheen, sagon uh jatan vee sahij hai jiharraa paraviratee dee santushattee daa saadhan hai|
sahij naal sanbandhat ih nem, manakhee jeevan ute vee uven hee laagoo hundaa hai jiven pashoojeevan ute| manakhee man deean buniaadee paravirateean pasooaan naal miladeean juladeean han jaan iaun keh sakade haan ki pasooparavirateean hee han| sabhiataa de lame safar ne manakh deean paravirateean noo vee vikasit keetaa hai| sikhan dee paraviratee unat srenee de pasooaan vich vee hai prantoo manakh vich is paraviratee daa vikaas kise seemaa daa satikaar karan noo tiaar naheen| manakhee man vich paravirateean daa keval vikaas hee naheen hoeaa, sagon vaadhaa vee hoeaa hai; naveean paravirateean vee utapan hoeean han aadar dee paraviratee, deshabhagatee dee paraviratee, sanpatee de moh dee paraviratee, andhavishavaas dee paraviratee ate kee hor paravirateean daa janam sabhiataa de vikaas naal hoeaa hai| meraa khiaal hai ki pasoojeevan vich eerakhaa ate ghiranaa vee saaeida naheen han| bhai, niradaitaa, hinsaa ate krodh deean paravirateean pashooaan vich prabal han| inhaan noo eerakhaa ate ghiranaa naal ralaaunaa mainoo ttheek naheen lagadaa| main manovigiaanee naheen haan; eis lee uparokat gal meree nijee raae hai, kise vigiaanik sidhaant daa ulekh naheen|
manakh sabhia, samaajak pashoo hai; eis karake manakh lee sahij de uho aradh naheen han jo jangalee pashoo lee han| sabhia ate samaajak do saadhaaran jahe shabad jaapade han inhaan vich manakh daa manakhatav samaaeaa hoeaa hai| sabhiataa
ate samaaj manakh de pashoosahij ute lageean hoeean prabal paabandeean han| prantoo sabhia sabhaya ate samaajak honaa manakh dee paraviratee vich hai| is lee sabhiataa ate samaajakataa manakhee jeevan de sahij daa hisaa han| jangalee kabeeliaan de manakhaan vich samaajakataa dee paraviratee pradhaan hundee hai ate sabhia samaajaan de manakhaan vich sisttataa dee paraviratee pradhaan hundee hai sabhia samaajaan vich viakateevaad dee bhaavanaa de prabal ho jaan kaaran sisttataa jaan suseelataa daa vikaas jeevan dee pahilee lorr ban jaandaa hai| sisttataaheen viakateevaadaaparaadh daa poorabagaamee hai; ate kaanoonee katthorataa ate paranparaa naal kuchaliaa hoeaa viakateevaadaeinakalaab de pashoopune daa poorab mauaket hai | viakatitav daa daman samaaj noo vag vich badal dindaa hai| jis tarhaan jangalee manakh lee, aapane aap noo vag, eijarr, jathe jaan kabeele daa hisaa samajhanaa sahij see, auven hee sabhiaasamaajak manakh lee viakatitav shakhaseeata ate sisttataa daa sanjog sahij hai|
eih sanjog viakatee ate naagarik daa sanjog hai| manakh de uh vichaar, vishavaas, supane ate suhajasuaad manakh deean uh aadataan ate rucheean manakh daa jeevan pratee drishatteekon ate inhaan saariaan anusaar vivahaar karan dee drirrhataa jis de kaaran uh doojiaan naalon vakhar pachhaaniaa ate jaaniaa jaandaa hai, aus daa viakatitav han| manakh deean uh paravirateean bhaavanaavaan, lorraan ate kamazoreean us de uh ddar, sanse ate sansakaar jiharre doojiaan naal saanjhe han, aus vichalee naagarikataa daa aadhaar han| viakatikataa ate naagarikataa dekho sabhia manakh de sahij de ang han| us jeevan noo sahij daa jeevan aakhiaa jaa sakadaa hai jis jeevan raaheen manakh vichale viakatee ate naagarik dohaan dee yathaayog abheeviakatee sanbhav hove| viakatee ate naagarik daa sanjog sabhiataa daa aadhaar ate vikaas daa prerak hai| nirol naagarikaan daa samaaj sochaheenaan, andhavishavaaseean, laaeelagaan ate majabooraan daa ikatth hai, naagarikataa dee bhaavanaa ton sakhane nire viakatee tiaageean, soofeean, tapeean, einakalaatheean, manorogeean ate aparaadheean varage han| naa hee andhavishavaas, majabooree, laaeelagataa ate sochaheenataa sahij hai ate naa hee tap, tiaag, sufeeat, einakalaab, manorog ate aparaadh noo sahij aakhiaa jaa sakadaa hai| inhaan dohaan daa sumel hee sabhiasamaajak jeevan daa sahij hai kiaunj manakh chintanasheel samaajak pasoo hai|
eis vichaar de sahaare aseen is sitte ute puj ge haan ki pashoo lee paraviratee moolak vateeraa sahij hai; jangalee kabeele de manakh lee paraviratee de naal naal bhaavaan ute aadhaarat vateeraa sahij hai; ate sajiaasamaaj manakh lee paraviratee, bhaav, soch ate samaajakataa de sumel vichon upajan vaalaa vateeraa sahij hai| is sumel de chaar anshaan vichon soch ate samaajakataa de de ans thorre jahe visathaar dee mang karade han|
kise kam noo karan ton pahilaan vee sochiaa jaandaa hai ate kam karan ton pichhon vee sochade haan| pahilaan sochee hoee soch jaan kiriaa
agavaaee karadee hai ate kam karan ton pichhon keetee hoee soch kam dee nindaa, ausatat jaan vakaalat karan lee varatee jaandee hai| kam karan ton pahilaan sochanaa siaanap hai; kam kar ke sochanaa, pachhataavaa hai jaan aapaneean kamazoreean ute paradaa paaun dee chalaakee| soch dee ih varaton jeevan vichale aauakho, bhaare ate mehatavapooran kamaan lee keetee jaandee hai| saadhaaran aadamee saadhaaran jeevan de saadhaaran kamaan lee soch dee uparokat varaton naheen karadaa| saadhaaran aadamee aapanee aadar ate subhaa anusaar vicharadaa varatadaa rahindaa hai| us de anubhav, aus dee vidiaa, aus dee suhabat ate us dee samaajak sathitee ne us dee aadat ate us de subhaa dee rooparekhaa uleek ditee hundee hai| je uh katthorabhaavee, savaarathee ate jit daa vishavaasee hai taan us de kam paraviratee ate bhaavaan dee preranaa vichon upajanage ate us dee soch unhaan kamaan dee vakaalat daa kam karegee| je uh komalabhaavee manakh hai taan us dee soch us dee agavaaee karegee kiaunj deaa, khimaa, mitarataa, sahaaeitaa aadik komal bhaav budhee dee adheenagee karade han| soch vichon upajan vaale vateere ton meraa bhaav hai, komal bhaavaan dee preranaa vichon upajiaa hoeaa vateeraa| bhaaratee vichaar is noo deaa ate ahinsaa daa vateeraa kahindee aaee hai|
samaajakataa ton meraa bhaav pinddaanshahiraan vich vadde vadde ikatthaan vich vasanaa naheen| is ton meraa bhaav hai aapane sanparak vich aaun vaale saare manakhaan noo aapane varage manakh samajhanaa| unhaan dee jaatabaraadaree, aunhaan dee vidiaa, aunhaan de ranga roop, aunhaan de samaajak sathaan, aunhaan de dharam, aunhaan de desh ate hor saare vakhareviaan pichhe chhupe hoe manakhatav dee pachhaan karanee ate us manakhatav pratee aadar de bhaav apanaaune samaajakataa hai|
puraatan kaal ate madhakaal de manakh lee paraviratee, bhaav ate soch ute aadhaarat vateeraa sahij see| inhaan tinaan de sumel vichon upajan vaalaa vateeraa madhakaaleen manakhee man noo santushatt rakhadaa see | samaajakataa udon sahij naheen see | achhootaan ate daasaan binaan sabhia samaaj dee hond sanbhav naheen see | mul khareede hoe jaan jang jitan pichhon haare hoe samaaj vichon bandee banaa ke liaande hoe daasaan ate siraan ute chuk ke mailaa dton vaale achhootaan vichale manakh noo aapane varagaa manakh mananaa hee sanbhav naheen see| is lee udon manakh vichalee manakhataa noo mehatav den dee thaan unhaan vich aatamaa ate paramaatamaa dee alokik, avivahaarak ate mehatavaheen saravaviaapakataa de sidhaant dee chaturataa ate nipunataa ton kam liaa jaanaa hee sanbhav see; siaanap see|
eis siaanap vichon paralok narakasurag ate punar janama dee ik hor siaanap ne janam liaa see | ih siaanapaan daasaan, achhootaan ate gareebaan noo santushatt rakhan de naal naal saaoosamadh lokaan lee sahij de alokik arath vee niyat karadeean san|
vich sathit reh sakadaa see| janasaadhaaran noo is sahij dee uchechee sikhiaa ate nirantar abhiaas dee lorr hundee see | uche jatanaan vichon sahij praapatee dee mriga trishanaa madhakaal vich atiant mehatavapooran vishaa banee rahee hai|
rinosaans, saaeins, masheenee kraantee ate ttaikanaalojee de vikaas ne manakhee samaajaan, sarakaaraan, sochaan ate sanbandhaan noo navaan roop de ditaa hai| upaj de vaadhe ne unat deshaan de samache janasaadhaaran noo satikaarayog jeevan ate lorreendee surakhiaa daa prabandh kar ditaa hai| injeeneearing ate ttaikanaalojee dee sahaaeitaa naal sabhia samaajak jeevan daasaan ate achhootaan daa muhataaj naheen rihaa| unat sabhia samaajaan vichon achhoot ate gulaam uke alop ho ge han| unhaan samaajaan de lokaan lee kaalapanik ate be lorree roohaanee saravaviaapakataa de alokik ate areea sidhaant koee arath naheen rakhade| manakhaan vichale manakhatav dee saravaviaapakataa daa anubhav unhaan lee ik aam jahee gal hai; eik sahij hai| uh paraviratee bhaav soch ate samaajakataa de jeevan noo sahij subhaa jiaoonde han| unhaan kol paraviratee dee santushattee de lorreende vaseele han; bhaavaan dee abheeviakatee dee sutantarataa hai; aunhaan de samaajak jeevan ate unhaan dee vigiaanik soch vich subhaavak sanbandh hai jis noo ilahaamaan, dev baaneean, braham giaanaan ate mahaanvaakaan de sahaare dee majabooreemuthaajee naheen; ate samaajak jeevan dee khushee ate khoobasooratee noo jeevan daa manorath samajhade hon karake samaajakataa daa satikaar unhaan lee kise prakaar daa uchech naheen|
paraviratee, bhaav soch ate samaajakataa daa sumel saaeins dee den hai| is ne manakh noo sahij daa jeevan den daa uparaalaa keetaa hai| saaeins ne manakh de lokik jeevan vich prasanataa paidaa keetee ate vadhaaee hai; auh prasanataa jo jeevan daa kudaratee ate subhaavak udesh hai; auh prasanataa jiharree paraviratee dee santushattee, bhaav dee abheeviakatee ate soch dee sutantarataa dee upaj hon karake vaasatavik sahij hai| ih sahij alokik mrigatrishanaa naheen, sagon sansaarak sundarataa hai| saaeins kol is sundarataa vich vaadhaa karan dee samarathaa hai| saaeins dee duravaraton jinhaan kuroopataavaan ate kalebaan noo janam dindee hai unhaan daa zikar vakhare lekh vich karaangaa| ethe siraf ih kahinaa chaahundaa haan ki jinaa chir manakhee man madhakaaleen saamantee sansakaaraan daa dhaaranee rahegaa, onaa chir saaeins dee duravaraton onee hee yogataa ate safalataa naal hundee rahegee, jinee yogat ate safalataa naal adhiaatamavaad dee duravaraton hundee aaee hai| saadde giaan dee varaton is gal ute nirabhar karadee hai ki jeevan pratee saaddaa drishatteekon kee hai| jeevan pratee vigiaanik, padaarathak, samaajak ate satikaarayog drishatteekon apanaaun vich saanoo aje lame samen dee lorr hai| falasafiaan, eilahaamaan, gauaravamee itihaasaan, karaamaataan, vahimaan, ddaraan ate andhavishavaasaan de aasariaan vaale ateet daa kilhaa enee chhetee dtahin vaalaa naheen|
saaeins ate takaneeka1
saaddaa brahimandd aapane ton baaharalee kise hond jaan shakatee dee rachanaa naheen | ih anaadee ate anant hai| anaadee ate anant hon daa ih bhaav naheen ki ih sathir, achal jaan jarr hai| is de ulatt ih gateemaan ate vikaasasheel vee hai| is vichalee vikaasaseelataa is ton vakharee kise chetan hond de hukam dee khedd naheen, sagon is vichale prakritik jaan padaarathak nemaan anusaar hai| fizikas fahesichasabhauatik vigiaana ate kaimisattaree chhahemisattare rasaaeinik vigiaana aapaneean anek vanddaan ate upavanddaan dee sahaaeitaa naal srishattee de sanchaalak nemaan dee khoj ate viaakhiaa karan de safal jatanaan vich han| mahaan pralai ate punar utapatee vee srishattee de aapane nemaan daa nateejaa hundee hai ate unhaan nemaan daa pataa laaeaa jaa sakadaa hai| ajehaa vigiaanakaan daa anumaan hai ate aadhunik manakhee soch is naal sahimat hai|
jeevanavishes karake manakhee jeevanasamachee sristtee daa bahut hee chhottaa, parantoo mehatavapooran hisaa hai| ih vee unhaan hee padaarathak nemaan dee khedd hai, jinhaan noo bhaaratee sidhaantashaasatreean ne sato, rajo ate tamode tin naan dite han| samache chetan jeevan noo inhaan tin vanddaan vich vanddanaa is lekh daa vishaa naheen| manakhataa de vaddere bhaag vich inhaan tin gunaan daa saapekhasantulit misran hai| is daa ih bhaav hai ki saariaa vich inhaan gunaan dee misranamaataraa bilakul eiko jahee naheen; sagon thorraa thorraa farak hai| is daa nateejaa ih hai ki duneea vichale isatreepurashaan dee vaddee ginatee ajehe lokaan dee hai, jinhaan de sareeraan, sochaan ate subhaavaan vich thorraa bahutaa farak hon de baavajood unhaan noo saadhaaran isatreepurash aapiaa jaa sakadaa hai| saadhaaranataa daa taav ikaroopataa, abhinataa jaan semanais shamenesasa naheen, sagon samaroopataa hai|
kidhare kidhare inhaan gunaan dee misharanamaataraa kujh ulaar ho jaandee hai, jis de kaaran kise viakatee vich rajogun dee adhikataa ho jaandee hai, kise vich satogun dee ate kise vich tamogun dee| misharanamaataraa vichalaa ih vighan viakatee deean samaajik, prasathiteean dee sahaaeitaa paa ke us noo asaadhaaran viakatee banaa dindaa hai| iaun asaadhaaran viakatee tin prakaar de ho sakade han| rajoguneejo eerakhee, gusail, lobhee, audamee, autashaahee, doojiaan noo aapanee ichhaa anusaar dtaalan dee ruchee vaale, bahut chaalaak ate jaabar ho sakade han satoguneejo bahut budheemaan, aapane aap vich santushatt, nimar, sahaaeitaa sahiyog de vishavaasee ate jaanan dee ichhaa vaale hunde han;
tamogunee asaadhaaranataa jeevan lee udaasee ate belorre bojh daa kaaran banadee hai| jeevan vich is asaadhaaranataa dee maataraa bahut ghatt hai| kudarat vikaasamukhee hon karake is asaadhaaranataa noo ghattaaun de jatan vich rahindee hai|
satogunee asaadhaaranataa jeevan lee varadaan hai| jeevan de vikaas daa itihaas ih dasadaa hai ki saatavikataa vikaas daa manorath hai| rajogunee asaadhaaranataa manakhee jeevan de vikaas noo bahut prabhaavit karadee aaee hai| vikaas de mudtale parraavaan ute is dee bahut lorr see| mudtale parraavaan daa samaan bahut lameraa see| rajogunee vivahaar de lame abhiaas kaaran manakhee man vich rajogun lee uchechaa satikaar utapan ate sathit ho giaa hon karake manakhee itihaas de puraatan ate madh kaal vich is gun noo sreshatt sidh karan dee siratorr kosis jaaree rahee hai| ethon tak ki manakh roohaaneeat ate skatee vich ikaroopataa vekhan lee majaboor rihaa hai| raam, mariaadaa purashotam hon ute vee saravakalaasanpooran naheen; kiaunk uh avataar lain lagiaa aapanaa sudarashan chak naatth lai ke naheen aaeaa; krishan har maanataa daa niraadar karadiaan hoeaan vee sarabakalaasamarath hai, kiaunk uh teer kamaan dee thaan sudarashan chakadhaaree hai | saatavikataa noo kamazoree manan vaalaa manakh us sant noo adhooraa manadaa aaeaa hai, jiharraa sant hon de naal naal sipaahee naheen ate har us sipaahee noo sant manadaa aaeaa hai, jis kol aapane aap noo sant manavaaun dee taakat ate hushiaaree hundee see| niranepataa, karamafal daa tiaag, aatamaa dee avinaashataa, dharam praaeinataa dhevottion odd dhutte, deshabhagatee vachanabadhataa ate ajehe kee hor sidhaant utapan kar le ge san, jinhaan dee sahaaeitaa naal shaantachat reh ke hinsaa ate hatiaa kar sakan vaale viakatee noo karamayogee dee upaadhee praapat ho jaandee see| karamayogee arajun, satogunee bidar ate rajogunee bheesham dohaan naalon srestt see, aapanee soch noo krishanaarapan kar den karake katthaputalee hon karake|
eis misaal daa ih matalab naheen ki dharatee de dooje bhaagaan vich vasan vaale lokaan dee maanasikataa is ton vakharee see| manakh maatar iven hee sochadaa aaeaa hai| pavatar hathiaaraan de darashanaan noo kaliaan daa saadhan samajhadaa aaeaa hai| talavaaraan dee chhaan vich janat vekhadaa aaeaa hai| mahaanbhaarat dee misaal is lee de rihaa haan ki panjaabee paatthakaan lee samajhanee zaraa sauakhee hai| uny skatee dee bedareg varaton, hinsaa ate hatiaa dee samarathaa noo manakh sadaa ton hee rabee rahimat daa darajaa dindaa aaeaa hai| vanddeean vich vanddee hoee manakhataa begaaneeoparee vandd duaaraa varatee gee shakatee noo zulam ate aapanee vandd duaaraa apanaaee gee hinsaa noo bahaadaree de naan dindee aaee hai| ih is lee ki manakh noo manakh ho ke sochan daa mauakaa naheen miliaa| uh sadaa hee kise ik hise, firake, desh, dharam jaan kauam daa hisaa ban ke sochadaa aaeaa hai| vandde hoe ate adhoore manakh dee adhooree soch kise ik noo karamayogee ate kise dooje noo aatankavaadee aakhadee aaee hai| kidhare nivekale baitth ke manakh banake sochiaa kar yogee arajun ate valradd ttredd sainttar de
minaaraan vich havaaee jahaaz kaish karan vaale aatankavaadeean vichalaa farak khatam hon lag pavegaa; parantoo aadamee ko muyasar naheen inasaan honaa|
jangalee jeevan de lame abhiaas vichon manakhee maanasikataa noo lagaa hoeaa rajogunee rog, ho sakadaa hai, bhavakh vich is daa pichhaa chhadd jaave| saaeinsadaan dasade han ki je koee anahonee naa vaaparee taan saaddaa soorajee parivaar panj arab saal hor jiaoondaa rahegaa| je tin chaar hazaar saal de sabhiasamaajak jeevan ne jangalee manakh noo enaa badal ditaa hai taan aaun vaale das hazaar saal vich hon vaalee tabadeelee daa anumaan laaeaa jaa sakanaa sauakhaa naheen| vigiaanak ate takaneekee unatee jeevan noo jis tejee naal badal rahee hai, aus daa khiaal karadiaa hoeaa ih kahinaa vee mushakil hai ki ikeeveen sadee de ant tak ih duneea kiho jahee ban gee hovegee| aj dharatee ute, aungalaan ute gine jaan jogo aadamee, je yoonaanee, eeraanee, misaree jaan yahoodee, eesaaee bodhee ban ke sochan dee thaan aadamee ban ke sochan dee ichhaa karan lag pe han taan ih manakhataa dee manzil val, saanjhee vaalataa dee manzil val, saatavikataa dee manzil val, sundarataa dee manzil val, puttiaa hoeaa ik vaddaa kadam aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai| aj ton do dtaaee hazaar saal pahilaan de paiganbar vee manakhataa vich peean hadabandeean ate vanddaan noo khatam karan daa supanaa naheen san lai sakade| manakh dee jaat noo ik manadiaan hoeaan vakh vakh deshaan ate kesaan de prabhaavaan deean lakeeraan noo amatt manan dee majabooree see|
jangalee jeevan vich shakateesaalee noo saradaar maniaa jaandaa hai| jiharraa skateesaalee hon de naal naal hisak vee hai, auh saradaaraan daa saradaar hai| pashoo jeevan daa ih prem sabhiasamaajak jeevan vich vee jiaun daa tiaun laagoo hundaa aaeaa hai; aje tak ho rihaa hai| sataarhaveen sadee daa vichaaravaan, fraansis bekan kahindaa see, naalij iz paavar khanoaaledage is foaaera| giaan sundarataa ate aanand daa sarot vee hai parantoo manakh shakatee noo sundarataa ate aanand naalon sreshatt manadaa aaeaa hai| sundarataa ate prasanataa skatee vich ulathaae naheen jaa sakade ate jo skatee vich uladhaaeaa naheen jaa sakadaa, aus daa satikaarayog ate sreshatt honaa kujh oparee jahee gal samajhiaa jaandaa rihaa hai|
main ih naheen keh rihaa ki is ton vakharaa hor kujh honaa chaaheedaa see jaan ho sakadaa see| main ih keh rihaa haan ki manakh de sabhiaasamaajak jeevan vich upajee hoee maanasikataa kujh is prakaar dee see | vigiaan ate takaneek deean praapateean ate naakaameean noo jis prakaar dee manakhee maanasikataa naal vaah piaa hai, aus baare lorreendee jaanakaaree haasal keete binaan jaan us jaanakaaree noo akhon uhale kar ke takaneek de pakh vich jaan virodh vich ditaa giaa koee vee faisalaa nirapakh ate niaanpooran naheen maniaa jaa sakadaa| aj je aseen aakhee ki puraatan kaal de yoonaanee vigiaanakaan ne vigiaan de khetar vich niree dtakaaunsalebaazee keetee hai ate takaneek de roop vich ajihaa kujh naheen ditaa, jis raaheen jeevan noo koee
laabh pujaa hove taan aseen nirapakh faisalaa naheen de rahe hovaange| je aseen ih aakhee ki vigiaan ate takaneek ne mil ke bhiaanak hathiaaraan de dter laae han; jeevan noo mauat de parachhaaven vich sahimiaa rahin dee majabooree paidaa keetee hai; jaan hathiaaraan de kaarobaar raaheen mauat daa vaapaar karadiaan hoeaan jeevan dee peerr valon abhaj hon daa saboot ditaa hai; taan aseen ikatarafaa ate ulaar faisalaa de rahe hovaange|
agale kujh lekhaan vich vigiaan de takaneekee pakh deean bhulaan, praapateean, aukaaeean ate aasaan baare nirapakh vichaar karan daa jatan karaangaa| ho sakadaa hai aapane paatthakaan noo main saaeins ate takaneek dee vakaalat karadaa prateet hovaan| ih vee ho sakadaa hai ki mere paatthak mainoo adhiaatamavaad ate hor kee madhakaaleen aadarashaan daa aalochak samajhade hon| asal vich iaun naheen hai| main inhaan aadarasaan ton pare ho ke, vakharaa ho ke sochan daa jatan karadaa haan| jis kise khiaal ton main vakharaa jaan pare naheen ho sakadaa, auh hai inhaan aadarashaan daa jeevan ute piaa hoeaa ate pai rihaa changaa jaan maarraa prabhaav | inhaan aadarasaan noo main jeevan deean lorraan naalon vakhare kar ke naheen vekh sakadaa| ho sakadaa hai ih meraa pakhapaat hove| veehaveen sadee de ik angarez vichaaravaan see.ee.aim. jodd daa ik vaakans saadde saariaan ute laagoo hundaa hai| uh haieett alal depenadas aahatt eo mean be itt. eitt aal ddipainddaz vatt yoo meen baae ittatuhaaddee bhaavanaa tuhaadde shabadaan naalon vadhere mehatav rakhadee hai|
saaeins ate takaneeka2
eittalee de dakhan vich sathit ik ttaapoo, sisalee vich yoonaanee lokaan dee vasaaee hoee ik basatee, siraakiaooz, vich san 287 pooee vich ik prasadh hisaabadaan ate vigiaanee ne janam liaa| is daa yoonaanee naan aarakeemeeddeez arachahimedesa see| ih naan bhaarat vich arathaan raaheen pujaa ate aarakeemeeddeez dee thaan arashameedas ban giaa| arasmeedas noo takaneek jaan makainik daa pitaamaa maniaa jaandaa hai| is de chaache daa putar siraakiaooj nagararaaj daa haakam see| is ne vaattar sakoo aanatter shachareaa naan dee ik masheen banaaee| is maseen vich vaddevadde valaan vaalaa ik pech jaan varamaa ik salinddar jaan velan vich ghumaaeaa jaandaa see| varame de ghunman naal us de pech har us cheez noo age noo dhakade san, jiharree velan vich hove| arashameedas ne aapanee ih maseen aapane shir de raaje, aapane chaache de put bharaa, haaeeron noo vikhaaee| raaje ne puchhiaa ki ih masheen toon kis lee banaaee hai arashameedas ne velan noo paanee de ik ttab vich rakh ke varame noo ghumaaeaa| ttab vichalaa paanee valaan daa dhakiaa hoeaa salinddar jaan velan vich upar noo charrhadaa giaa ate jithe salinddar khatam ho giaa othon salinddar ton baahar ddiganaa suroo ho giaa| arasmeedas ne haaeeron jaan heeron noo dasiaa ki is maseen dee madad naal aseen paanee noo neeveean thaavaan ton ucheean thaavaan tak aasaanee naal lai jaa sakade haan| haaeeron ne aakhiaa, main kade kise yoonaanee noo paanee dee baalattee chukee pahaarree ute charrhadaa naheen vekhiaa toon vekhiaa hai arashameedas ne utar ditaa, saadde gulaam saadde lee saare kam karade han paanee vee dende han| haaeeron ne has ke aakhiaa, aseen gulaamaan lee aaraam de saadhan kiaun paidaa karee auh saadde sevak han ki aseen unhaan de sevak haan einhaan nikameean masheenaan daa khahirraa chhadd ate koee kam dee cheez banaa|
aapane raajaa daa hukam man ke aarakeemeeddeez ne kam deean uh cheejaan banaauneean shuroo kar diteean, jinhaan baare prasadh yoonaanee daarashanik, jeevaneekaar ate itihaasakaar paloottaarak ne aapanee pusatak jeevaneean vich roman jaranail maarasailas maarakas kalaaddeeas baare likhadiaan hoeaan bahut visathaar poorabak likhiaa hai| paloottaarak dasadaa hai
jumaittaree ate makainik de sanjog naal masheenaan banaaun dee pahil yooddaakasas ne sauasavaa sau saal pahilaan keetee see|parantoo inhaan masheenaan dee varaton
karan daa mauakaa naa miliaa| arashameedas deean banaaeean hoeean maseenaan vee heeron de asalaakhaane vich saanteean hoeean san| heeron daa raaj aman bharapoor see, jis karake inhaan dee lorr naa pee| jadon maarasailas ate aipeeais ne samundar ate dharatee, dohaan paasiaan valon halaa keetaa, audon ih masheenaan bahut kam aaeean| inhaan dee sahaaeitaa naal aganee, pathar ate bhaare meviaan dee varakhaa kar ke romanaan de kee jahaaz ddob dite ge| siraakiauj daa chhottaa jihaa nagararaaj tin saal tak romanaan de ttiddee dal daa mukaabalaa karadaa rihaa| ant 212 poo.ee vich arashameedas jang vich maariaa giaa ate romanaan dee jit hoee| ih paloottaarak dee likhat daa sankhep hai|
eih likhataan dasadeean han ki gulaamee dee prathaa ne yoonaanee siaanap noo saadhaaran lokaan de jeevan vich kise prakaar dee sahoolat paidaa karan ton rokee rakhiaa see| je kise ik paireekaleez de samen kalaa, darashan imaaratasaazee, vaapaar ate sanat aadik noo halaasheree milee taan siraf is lee ki uh viakatee ajehee soch daa dhaaranee see ate us de samen ethanaz vich apaar dhan ikatthaa ho giaa see, jis dee varaton keetee jaanee zarooree see| ik paireekaleej noo chhadd ke, puraatan yoonaan de poore itihaas vich koee ajehaa viakatee naheen disadaa, jis lee lokakaliaan kise ucheche mehatav vaalee gal hove| paireekaleez ton chhetee hee pichhon sukaraat daa samaan aa jaandaa hai ate fir palett daa| guroochele dohaan noo siaasat, sabhaa, jang, jit, raaj ate raaj karan vaaliaan dee chintaa chanbarree rahee hai| paletto ne sapaarattaa deean leehaan ute sochade ate likhade hoe kalaa, kavitaa, kaarabaar, ausaaree, khushahaalee ate khoobasooratee aadik noo aam jeevan de ang kade naheen aakhiaa yoonaaneean daa kam see raaj karanaa ate larranaa | baakee sabh kujh daasaan duaaraa keetaa jaandaa see | daasaan de sukh ate sauandaray lee sochanaa ....ddee...kinee sharam dee gal hai| daas aseen haan ki uh
bhaarat vich mukatee daa miaal saadhaaran jeevan dee khushee ate khoobasooratee daa virodhee rihaa hai| ih ik vakharee charachaa hai| is samen aseen saaeins ate takaneek dee gal kar rahe haan| cheen vich kanafiaooseeas noo aam lokaan de dukh sukh dee chintaa see; parantoo us dee bahutee pesh naheen gee|
yoonaaneean ton pichhon romanaan dee vaaree aaundee hai| unhaan noo yoonaanee saaeins ate siaanap noo varatan daa bharapoor mauakaa miliaa see| unhaan deean praapateean vee hairaanakun han| uh samache yauarap de sabhiataadaataa mane jaande han| roman sainaa, roman sarrakaan ate roman kaanoon de roop vich romanaan dee den aj vee satikaaree jaandee hai| parantoo romanaan ne ih sabh kujh lokakaliaan dee bhaavanaa ton prerit ho ke naheen see keetaa| unhaan noo aapane prabhootav noo kaaeim rakhan dee chintaa see | prabhootav sataa ute aadhaarit see| sataa sainaa raaheen moorateemaanit see ate sainaa dee safalataa yadhakalaa dee prabeenataa ton pichhon sarrakaan ute nirabhar karadee see| ih kahinaa vee aauakhaa hai ki yudhakalaa dee prabeenataa pramakh samajhee jaandee see jaan aavaajaaee daa saadhan pramakh see, kiaunk je yudh vich kharrhee sainaa lorr thaanven samen sir puj naheen sakadee taan kalaa prabeenataa
daa honaa naa honaa baraabar hai| roman jainaral ate ddikattettara jooleeas seezar kahindaa hundaa see, aaee vaintt; aaee saa; aaee kaankaradda ee aaenatt, ee saa; ee chonatuereda giaa; main vekhiaa, main jit liaa| yudhkalaa ute aadhaarit jit us lee teeje nanbar dee cheez jaan kiriaa see| sabh ton jrooree see us daa us thaan ute jaanaa, jis noo uh jitanaa chaahundaa see ate dooje nanbar dee zarooree gal see, aus thaan daa us de mulaankan anusaara jitanayog honaa|
eise tarhaan roman kaanoon dee kararraaee ate nirapakhataa vee prabhootav dee sadeevataa daa saadhan see| kaanoon roman sataa daa prateek see| sainik sataa taan keval yudh samen kam aaundee see; par kaanoonee sataa dee har samen, har thaan lorr rahindee see| romanaan ne katthor kaanoon deean akhaan ute nirapakhataa dee pattee banh ke us noo niradee de naal naal netaraheen vee kar ditaa see|
roman sainaa ne yauarap noo lame samen lee aman ate sathirataa ditee; roman sarrakaan aman de dinaan vich vaapaareean de kam aaundeean raheean ate roman kaanoon shakatee ate nirapakhataa de sahaare, madhakaal vich saravashakateemaan viakateeroop rab de visvaas daa purabagaamee baniaa ate hun nirapakhataa dee thaan auchatataaotuitte de angeekaran sadakaa niragun, niraakaar ate saravaviaapak braham dee thaan lain de yog hundaa jaa rihaa hai| ih sabh kujh romanaan ne sochasamajh ke jaan chaah ke naheen see ditaa| ih unhaan dee majabooree vichon manakhataa noo miliaa hoeaa ddoongaa hai| jana saadhaaran dee bhalaaee daa khiaal cheen vich kanafiaoosheeas naal, bhaarat vich budh mat naal ate yorap vich rinesaans yoonaanee soch de punar jaagana naal, siaasat ate sataa daa sahiyogee baniaa see| saare roman itihaas vich maarakas aarilias ainattoneeas naan daa iko ik ainparar iho jihaa hoeaa hai, jis noo jang, jit ate siaasat naalon vadhere zarooree vee kujh prateet hundaa see; par ih zarooree kam loka kaliaan naheen see, sagon aapane man dee shaantee see | us dee prasadh pusatak maiddeettesnaz nedittattionasaantaradhiaana, aus noo sansaar de daarashanikaan dee pahilee paal vich khalhaaradee hai| uh sattoeik mataa shattoichisama daa dhaaranee see|
eih sabh likhan ton meraa bhaav ih hai ki darashan ate saaeins yoonaaneean ate romanaan duaaraa lokakaliaan dee bhaavanaa naal kade naheen varate ge | sikandar is sanbandh vich ik apavaad hai| uh saare sabhia sansaar noo hailanaaeez yoonaanee jeevan jaach daa dhaaranee karanaa chaahundaa see|
daarashanikataa noo sahije hee giaan praapatee de manorath tak seemit rakhiaa jaa sakadaa hai; par, saaeins naal iaun naheen keetaa jaa sakadaa| saaeins daa samachaa vaah padaarath naal hai; bhaaven ih vaah bauadhak hove bhaaven kiriaatamak| jithe yoonaaneean
ate romanaan ne saaeins naal aapane kiriaatamak vaah noo jang de maidaan tak seemit rakhiaa see, othe arabaan ne is noo aam jeevan naal sanbandhit karan dee pahil keetee hai| arathaan noo sone naal piaar hai ate unhaan daa ih rog bahut puraanaa hai| ghattamaleean dhaataan ton sonaa banaaun de jatanaan sadakaa, anajaane hee unhaan ne rasaaeinak vigiaan noo dainik jeevan naal jorran dee pahil kar ditee | paaras ate aabe hayaat dee jinee bhaal arabaan ne keetee hai, hor kise kauam ne naheen keetee| uh paaras pathar ate aabehayaat bhaaven naheen labh sake, par ghattamaleean dhaataan noo sone vich badalan dee koshis kaaran, aunhaan ne kaimisattaree de buniaadee tataan dee jaanakaaree haasal karan vich safalataa praapat kar lee| unhaan dee jaanakaaree kaimisattaree dee reesarach de khetar vich bahutaa yogadaan naheen de sakee, kiaunk uh jaanakaaree ate us de nateeje haakam shrenee de hitaan lee varate jaan yog naheen san|
madhakaal vich haakamaan de kam aa sakan vaaleean de khojaan ne saaeins ate takaneek noo pake tauar ute jeevan naal jorr ditaa| ih do khojaan sanakanpaas ate baarood chhotte chhotte rajavaarriaan noo khatam kar ke ik kendaree hakoomat paidaa karan ate kendaree hakoomataan noo vadhere shakateesaalee ate sathaaee banaaun vich baarood daa bahut hath rihaa hai ate hun vee hai| vakh vakh desaan de rajavaarriaan noo khatam karan ate ik kendaree sarakaar raaheen ik kaanoon laagoo karan vich vee baarood ne bahut hisaa paaeaa see| zaraa ku ttedte dtang naal vekhiaa ih vee sach aakhiaa jaavegaa ki baarood dee sahaaeitaa naal baadasaahaan ne rajavaarriaan daa khaatamaa kar ke aapanee prajaa noo nit larrade rahin vaale baageean ton khlaasee divaaee see ate aman dee jindagee ditee see| baaroodee takaneek kauamaan deean kisamataan de faisale karadee aaee hai|
kanpaas dee nikee jihee kaadt ne vee vadde vadde kaaranaame keete han | samundaramanthan kar ke naven mahaandeepaan dee khoj kanpaas dee karaamaat naal hoee hai| is kaadt ton pichhon chhetee hee sanatee inakalaab aa jaan naal vadde vadde injanaan vaale jahaaz ban jaan ute yauarap, esheea ate amareekaa vich vapaarak ate siaasee riste kaaeim hoe san| ih riste peerraan de parraavaan noo paar karade hoe hun sukhaan, sahiyogaan ate saanjhaan de supanalok vich pravesh karan deean sanbhaavanaavaan naal sajade jaa rahe han|
ajokee takaneek raaheen khapat daa saamaan enee tezee naal banaaeaa jaa sakadaa hai ate banaaeaa jaa rihaa hai ki us dee khapat lee vaseele labhan ate paidaa karan dee chintaa keetee jaa rahee hai| takaneek ne thurr dee thaan bahutaat noo samasiaa banaa ditaa hai| jadon main valaaeit aaeaa saan, audon dilee ton landdan daa ek paase daa havaaee kiraaeaa sau ku paaoondd see | valait dee us samen dee aauasat aamadan de hisaab so paaundd ddedt ku maheene dee kamaaee see| bhaav ih ki udon ik paase daa havaaee kiraaeaa lagapag ddedt maheene dee tanakhaah de baraabar hundaa see| ajakal landdan ton dilee tak aaun jaan daa kiraaeaa saadte ku chaar so paaundd hai ate ene paise ethe kamaae jaane bahut sadhaaran jihee gal hai| ih
hor saareean haalataan naal ral ke takaneek daa paidaa keetaa hoeaa hai| jiharraa faraneechar, aus samen ethe do hafatiaan dee kamaaee naal khareediaa jaandaa see, hun uh do din dee kamaaee naal khareediaa jaa sakadaa hai| us samen jiharraa ttep rikaaraddarapalear ddedt hafate dee kamaaee naal miladaa see, auh aj adhe din dee kamaaee de mul daa ho giaa hai| ih kise ik desh dee jaan keval pachhamee yauarap dee gal naheen; eih saaree dharatee daa viaapak sach hai|
pachharre deshaan de sosn ate jang dee gal kar ke takaneek noo saraap aakhiaa jaa sakadaa hai, par is aarop noo sidh karanaa zaraa aauakhaa hai| jo sochanaa naheen chaahunde jaa sach naheen sakade jaan poorav dhaaranaa te prerit han jaan kise nasalee jaan kamee valagan vichon baahar aa ke sochan noo tiaar naheen han, aunhaan naal gal karan daa laabh naheen| aapanee soch noo nirapakh rakhadiaan hoeaan sochee taan ih desh takaneek daa naheen| skateesaalee dos kamazor desaan dee dasaa daa laabh lainde han; parantoo uh ih laabh udon vee lainde san, jadon takaneek enee unat naheen see| ih rog takaneek daa paidaa keetaa hoeaa naheen; haan, eis puraane rog dee umar lamee karan lee takaneek daa sahaaraa liaa jaandaa hai| is rog dee jarrh manakhee maanasikataa noo lage hoe raashattar vaadee ghun vich hai|
hun takaneekee unatee kaaran vaapaar, aavaajaaee, sanchaar, takaneekee sahiyog ate aapasee sadabhaavanaa vich vaadhaa ho rihaa hai| dharatee de ik paase bachiaan dee mazadooree naal banaae ge khilone jadon dharatee de dooje paase vasan vaale lokaan kol vikan lee jaande han taan uh lok aapane bachiaan lee uh khilone khareedanon is lee inakaar kar dinde han ki inhaan noo banaaun lee unhaan bachiaan noo majaboor keetaa giaa hai, jinhaan noo faikattareean vich kam karan lee majabooree dee thaan saadde bachiaan vaang hee kheddan daa adhikaar hai| takaneek ton pahilaan adhiaatamavaadee lok is prakaar deean galaan karade hunde san, aj inhaan galaan noo amalee roop den dee ruchee paidaa ho rahee hai; ate ih takaneek dee den hai|
munaafe daa moh raashattaravaad naanon kite vadh bhiaanak rog hai| ih aapane paraae dee pachhaan bhulaa dindaa hai| aj munaave dee dauarr vich age langh jaan de khiaal naal vaddeeanvaddeean kanpaneean ajihe desaan vich sanataan usaar raheean han, jithe mazadooree sasatee hai| is naal gareeb desaan de kaamiaan naal aniaan vee ho rihaa hai| par is aniaan dee umar lamee naheen| eho jaheean kanpaneean noo chhetee hee puchh keetee jaan vaalee hai| naa hee ih kahinaa ttheek hai ki is aniaan dee jinmedaar takaneekee unatee hai| lobh ate khudarabajee bahut puraane maanasik rog han| inhaan daa ilaaj antararaashattaree padhar ute hee sochiaa ate keetaa jaanaa yog hai|
takaneekee unatee ne paramaanoo banbaan, zahireeleean gaisaan, bimaareean failaaun vaale keettaanoonbanbaan ate hor naa jaane kis kis prakaar de maaroo hathiaaraan vich vaadhaa keetaa hai| ih vaadhaa takaneek, aunatee ate saaeins de sanyog binaa sanbhav naheen hunde|
eis sach ton inakaar naheen keetaa jaa sakadaa| par ih vee sach hai ki hathiaar nige takaneek vichon naheen upaje| ih takaneekaan unatee ate jangee janoon de sanjog vichon upaje han| yudhamaanasikataa jaan jangee janoon ate takaneek vichon kise ik noo pare keetiaan aittam banbaan dee upaj asanbhav ho jaavegee| aau, pahilaan takaneek noo pare karee| aadhunik takaneek de pare hundiaan hee haaeeddrojan banb gaaeib ho giaa hai; parantoo halaakoo, changez, neero, kaileegulaa, ahimad, naadar ate nalooaa gaaeib naheen hoe| inhaan saariaan dee yudhapreeataa ne kise takaneek dee uddeek naheen karanee| naa hee kade inhaan vichon kise noo ih jhoraa honaa hai ki aseen takaneekee ghaatt jaan anahond kaaran aapane vichale yodhe noo pooree tarhaan santushatt naheen kar sake| inhaan dee maanasikataa kise takaneek dee muthaaj naheen see jaan saaeins de aaviskaaraan ute nirabhar naheen see karadee| uh kudaratee jaan ilaahee jaan baitaanee daat see| takaneekee unatee is kudaratee jaan ilaahee jaan saitaanee daat de pichhe pichhe turee hai| takaneek daa sutar baamuhaar nakol vaalaa aoottha ose paase giaa hai, jis paaso val is dee nakel khichee gee hai|
hun jihaadee zahineeat yadhamaanasikataa noo pare karo| tuseen vekhoge ki manakh de neje, barachhe, teer, talavaar, gadaa, guraj ate sudarashan belorre ho ge han| asaan inhaan noo numaaeisgharaan vich rakh liaa hai| inhaan de naal hee saare aittamee hathiaar vee ajaaeib gharaan vich rakh le ge han| aseen inhaan noo vekhan jaande haan| inhaan naal saaddaa ristaa hee badal giaa hai| ih bhiaanak hon dee thaan manoranjak ho ge han| aseen inhaan daa niramaan karan vaaliaan baare jaanakaaree haasal kar ke unhaan ute taras karade haan| unhaan dee neeveen ate galat maanasikataa saadde man vich hairaanee ate dayaa de bhaav paidaa karadee hai| jinhaan khandde, kharrag ate sudarashanadhaareean noo aseen poojade saan, hun uh belorre, opare, anokhe ate anajaan jahe lagade han| aseen us takaneek dee aalochanaa karade haan, jis ne yooreneeam ate paloottoneeam vich chen reeaikashan paidaa kar ke aittamee ate haaeeddrojanee dhamaakiaan dee kaadt kadtee see; par aseen ih jaanan ton asamarath haan ki unhaan ne ih sabh kujh kiaun keetaa| saaddaa jee karadaa hai, aseen kise suhanee, siaanee ate surakhiat takaneek raaheen is saare nik suk noo aatashabaazee varage kise tamaase jaan jeevan dee kise hor sahoolat lee varat sakee|
yudhamaanasikataa de ant lee unhaan kee maanataavaan ate dhaaranaavaan ton pichhaa chhuddaaun dee lorr hai, jiharreean mohanee roop dhaar ke manakhee man noo malee baittheean han| is kam lee zarooree hai ki unhaan dhaaranaavaan noo satikaariaa jaave, jinhaan sadakaa manakhee man vichon yudhapreeataa ghatte|
eilaahee aadarash ate saaeins
aapane aaranbh ton hee jeevan, aase jaan manorath de mehatav noo manadaa aaeaa hai| sabhiasamaajak manakhee jeevan ton pahilaan jeevan daa iko ik aashaa, svairakhiaa, see ate is dee chetanaa bauadhik naheen sagon paraviratee moolak see| sabhiasamaajak jeevan ne manakh noo svairakhiaa ton ilaavaa hor kee aashe dite han| ih aase manakhee akal dee upaj han| manakhee samaajaan de bakateesaalee sanchaalakaan ne samen samen deean samaajak lorraan noo mukh rakhadiaan hoeaan inhaan aasiaan noo upajaaeaa hai| samaajak lorr vichon upaje hoe ih aase manakhee bauadhikataa daa sahaaraa paa ke aadarasaan dee padavee praapat kar ge han ate aadaras aakhe jaan karake jeevan naalon bahute mehatavapooran hon daa bhulekhaa paaun lag pe han| jeevan deean lorraan vich, jeevan dee sevaa lee upaje jaan upajaae hoe inhaan bauadhik ate banaavattee aadarashaan pratee manakh daa moh vee apaar hai| manakhee man naal moh daa ribarraa sathaapat ho jaan kaaran ih aadaras, bauadhikataa dee upaj hunde hoe, bauadhik aalochanaa de adhikaar khetar ton baahar jaa chuke han|
manakh de adhiaatamak aadarash vee sabhiataa ate bauadhikataa dee den hon karake manakhakrit han| inhaan noo banaavattee keh ke main, adhiaatamavaadeean noo naaraaz naheen karanaa chaahundaa| adhiaatamavaadee lok kujh ik viakateean noo manakh naa man ke kise paaralauakik hond daa hisaa manade han ate unhaan duaaraa upajaae jaan das ge aadarashaan noo rathon aae jaan dhuron aae jaan ilaahee aadaras aakhade han| jeevan ton pare dee uh paaralokik hond jeevan naalon pahilaan dee hai; jeevan ton pichhon vee kaaeim rahegee| us valon aae aadarash vee jeevan naalon uchere ate vaddere aape jaande han| jeevan noo unhaan dee sevaa saakaarataa ate sidhee lee upajiaa hoeaa ik saadhan maatr maniaa jaandaa hai|
har samaaj aapane mainbaraan vich aadarashaaasakatee aadarasaan daa moh, aadarashaan vich khachat hon dee ruchee paidaa karadaa ate kaaeim rakhadaa aaeaa hai kiaunk vadhiaa hoeaa viakateevaad kise vee samaaj dee sathirataa lee haaneekaarak sidh ho sakadaa hai| baaharalaa khataraa aaranbh ton hee samaaj de mainbaraan vichale sanbandhaan dee sathirataa shochial chhohesiona dee mool preranaa baniaa aaeaa hai| baaharale khatare dee chetanaa ate chintaa banaaee rakhan lee dooje samaaj naal chherrakhaanee kaaeim rakhan jinee hee zarooree ik gal hai ki ajihe aadarash upajaae ate parachaare jaan jinaan de sabandh
vich khatare dee ghanttee vajaaunee sauakhee, subhaavajh ate saarathak asaradaara hove aadarash viakateevaad noo ghattaaunde hon karake samaajak sathirataa de zaaman hunde han|
eilaahee aakhe jaan naal aavarash aalochanaamukat ho jaande han| aalochanaamukat ho ke ih attal ate amar ho jaan de naal naal manakhee soch ate suhiradataa daa gheraa vee mauarraa kar dinde han| inhaan noo hon vaalaa har khataraa jeevan de mool aadhaar noo hon vaalaa khtaraa aakhiaa jaa sakadaa hai| is khtare de khaatame lee, eilaahee aadarashaan dee aaskatee vaale lok, har pashoopunaa, har neechataa ate har atiaachaar karan lee tiaar hunde aae han pashoopunaa, neechataa ate atiaachaar karade aae han|
kujh ik thaavaan ate sidhaan dinaantaareekhaan dee pavatarataa, vishes prakaar de bhekhaa, paranparaavaan ate karamakaanddaan dee mahaanataa, kujh ik purashaan dee roohaanee visestaa, tarakashan visvaas ate karaamaataan ate paralokavaad, alokik aadarashaan de kujh ik paramaan han| adhiaatamavaad saravaviaapak jaan yooneevarasal hon de daave zaroor karadaa hai; par vaasatav vich ih anshavaad farattichularisama de sahaare jeeviaa hai| samen dee amak ate aviral dhaaraa vichon kujh ik vishes pal hee arath rakhade han, baakee saaraa samaan ajaaee hai| ih pal hajaa, havanaan, janam ashattameean, gurapurashaan ate hor kee mahoorataan de pal han| saaree dharatee ute kujh ku sathaan uchechee pavatrataa de dhaaranee han| unhaan thaavaan ute ge lok beemaaree, juram ate mauat daa shikaar ho ke vee unhaan thaavaan dee adhiaatamak visestaa noo chak dee nazar naal vekhan daa heea naheen karade| saaree dharatee ute vasan vaale dtaaeetin arath aadameeisatreean heegal deean dukeean nikeean han; kujh ku bhagat, daate ate soorame hee rab de chaherre, dosar ate ikalote han| janasaadhaaran kunddaa ate hajaan dee bheerr daa hisaa ban ke bhagat hon daa, charrhaaviaa, prasaadaan, bhanddaariaan ate zakaataan raaheen daanee hon daa ate dhaaramik basaadaan vich hisaa lai ke sooramaa hon daa bharam paaladaa aaeaa hai|
puraatan kaal vich upaje ate madhakaal vich vikase alauakik aadarashaan dee agavaaee vich jeeviaa jaan vaalaa jeevan hun saaeinsee, sanatee ate takaneekee yug vich paravesh kar rihaa hai| saaeinsadaanaan noo jiaoonde jalaaun dee salaah den vaale aadaras hun saaeins ate takaneek de sahaare aapane ant daa intazaam karade hoe jeevan lee kalab daa kaaran ban rahe han| je ih ttheek hai ki giaan skatee daa sarot hai khanoaaledage is foaaera taan ih vee sach hai ki is hathiaar dee siaanee varaton vee keetee jaa sakadee hai ate moorakhaalee varaton vee| je dharatee utale jeevan noo yudhamukat kar liaa jaave taan vigiaan ate vigiaanik takaneek adhee sadee de samen vich saaree dharatee noo savaragon suhanee thaan banaaun dee samarathaa rakhade han| vigiaan ate vigiaanik takaneek deean sanbhaavanaavaan dee saakaarataa lee jaan is shakateesaalee vaseele dee siaanee varaton lee manakhee maanasikataa de ucheche vikaas dee lorr hai| alauakik aadaras is vikaas de rasate dee sabh ton vaddee rukaavatt han|lokaan daa paralok naalon suhanaa honaa unhaan noo manajoor naheen|
manakh sadaa ton ih manadaa aaeaa hai ki aasho dee budhataa har yogaayog vaseele noo varatan dee khulh dindee hai| bhaav ih hai ki kise change manorath dee praapatee lee buraa jaan galat tareekaa apanaaunaa maarree gal naheen| aase ate vaseele de is sanbandh noo kade nindiaa naheen giaa| paanddavaan dee jit bhagavaan krisn daa manorath see jis dee praapatee lee unhaan ne har change maarre vaseele dee varaton keetee| unhaan daa khiaal see ki paanddavaan dee jit ate hasatanaapur dee surakhiaa de vakh vakh tareekiaan naal aakhee hoee eik gal hai| paanddavaan dee jit hoee parantoo hasatanaapur surakhiat naa rihaa| yudh vich hoee barabaadee noo vadhaa charrhaa ke dasan vaale lok shaaeid ih samajhade han ki ajehee barabaadee asal vich barabaadee naheen aakhee jaanee chaaheedee| ih taan yudhadev ate desbhagatee dee devee noo arapan keetaa hoeaa nazaraanaa jaan sukaraanaa hai; haare hoe dharre valon nazaraanaa ate jite hoe dharre valon shukaraanaa| manakh vich ajehe sukaraane dee bhaavanaa enee prabal rahee hai ki chauadhaveen ate pandaraveen sadee vich ttainekattittalan ajokaa maikaseeko shira de haakam kabeele, ezattaik, de lok haare hoe dushaman de sainikaan noo aapane devatiaan dee khusee lee kurabaan karade hunde san| unhaan de itihaas vich likhiaa hai ki ik ver unhaan ne asee hazaar aadameean dee balee de ke devatiaan dee prasanataa praapat keetee| is vich kujh atakathanee vee ho sakadee hai; par atakathanee dee hond hee taan ih pragatt karadee hai ki is kam noo kinaa zarooree ate prakishanaapooran samajhiaa jaandaa see | ate ih gal mahaanbhaarat jinee puraanee naheen| ejttaik ainpaaeir 1521 ee vich sapen de jaranail, kaarattez duaaraa khatam keetee gee see|
bangalaa desh dee sathaapatee samen nathe hazaar sainikaan ne hathiaar sutte san| je udon bhaaratee devate ajehe sukaraane de chaahavaan hunde taan ejttaik kabeele daa rikaaradd ttutt jaanaa see ate doojee dhir deean ilaahee khusee deean umeedaan naven rikaaradd naal vaabasataa ho jaaneean san| hittalar ih saabat kar chukaa hai ki vigiaanik takaneek dee varaton naal naven rikaaradd kaaeim karane sauakhe ho ge han|
jadon takaneek ne aje ajokeea sikharaan naheen san chhooheean, audon manakh aapaneean larraaeean noo dharam ate adharam, nekee ate badee, hak ate kufar, aasatikataa ate naasatikataa dee larraaee das ke aapanee pasand de dharre noo uh saare vaseele varatan dee khulh dindaa see jiharre virodhee dharre duaaraa varate jaane ghor paap dase jaande san| keean haalataan vich unhaan paaparoop vaseeliaan noo varatanaa faraz daa darajaa praapat kar jaandaa see; hun vee karadaa hai| manan noo bhaaven iho maniaa jaandaa see ki sach, dharam, niaan jaa nekee dee jit hoee hai parantoo asaleeat ih hai ki jit sadaa hee takaneek dee hundee see| saravotam sand vishanoo kol hee dasiaa jaandaa see ate uh dharam de dharre val hundaa see|
ajokee haalat hor hai| ik taan takaneek bahut hee viraatt roop dhaaran kar chukee hai| aj amareekaa ate pachhamee yoorap
mil ke vee sadaam ate usaamaabinalaaden dee saanjhee shakatee ate aadarasaasakataa noo haraa naheen sakade| je aj haraa sakade han taan kal baare kujh kihaa naheen jaa sakadaa| man lo kal noo sadaam ate usaamaa vee unhaan hee vaseeliaan de maalak ban jaande han| jinhaan de maalak aj pachhamee des han; ate inhaan dharriaan vich jaan do rathaan vich jaan do dharamaan vich jaan de adharamaan vich jaan de shaitaanaan vicha mukaabalaa ho jaandaa hai taan jitiaa hon karake sachaa hon daa maan karan lee koee baakee naheen rahegaa|
manakh de saare jaan bahute aashe, aadarash ate visvaas us samen dee upaj han jadon dharatee aje enee sukarree naheen see; kadon sabhiataavaan, sansakriteean, siaasataan ate samaajaan vich aj varagee saanjh naheen see ate siaaniaan noo ih bharosaa see ki je sadaa lee naheen taan, door bhavakh vich lame samen tak vakhavakh samaajak maanataavaan ate dhaaranaavaan satikaarayog samajheean ate maneean jaandeean rahinageean| unhaan de is bharose daa aadhaar is sach ute ttikiaa hoeaa see ki samaajak maanataavaan ate dhaaranaavaan de ttheek jaan galat hon dee kasavattee samaajak ate siaasee sathirataa see| samaajak ate siaasee sathirataa lee haaneekaarak samajhe jaan vaale har bhaav, vishavaas ate kam noo adharam kihaa jaandaa see ate is manorath vich sahaaee ate sahiyogee hon vaale har bhaav, vishavaas ate kam noo dharam maniaa jaandaa see| dharamaadharam dee kasavattee samaajak jeevan dee sathirataa jaan yathaa sathitee see| mahaanbhaarat vich paanddav samaajak sathirataa de pakh vich hon karake dharam de dharre vich san ate mehatavaakaankasaa, hankaar ate yudhapreeataa kaaran korav adharamee aakhe jaande san| dohaan dharriaan daa virodh dhaaramik naheen sagon naitik see|
samaan paa ke ih gal iaun naa rahe| samaajak maanataavaan ate dhaaranaavaan daa satikaar dharamaadharam daa aadhaar honon hatt giaa ate mazahab is aadhaaraasan ute baitthadaa giaa| ajehe samaaj hond vich aa ge jinhaan vich ajehe lokaan noo ikatthe rahin dee majabooree ban gee, jinhaan de dhaaramik vishavaas ate poojaa prasatas de dtang iko jahe naheen san| poojaa satas de kiharre dtang jaan kiharre mazahabee visvaas ttheek han ate kiharre galat, eis daa niranaa samaajak jeevan dee sathirataa jaan sundarataa ute aadhaarit naa hon karake jaan kise vee pratakh ate nirakhee parakhee jaa sakan vaalee duniaavee daleel ute niravar naa hon karake ajehee sadeevee mahaanbhaarat ute nirabhar karan lag piaa, jis vich doven dharre, aapoaapanee thaan dharam de pakh vich hunde san| bhaarat is gal dee vaddee misaal hai jithe do rabaan vich larree jaan vaalee jang 1947 tak puraanee takaneek naal larree jaandee rahee hai ate hun naveen takaneek dee dhaaranee ban gee hai|
manakhee akal ilahaamaan, aakaashavaaneean ate mahaanvaakaan dee dabel ho gee hon karake sadaa hee ih manan daa paakhandd karadee aaee hai jaa inhaan visvaasaan naal aapane aap noo dhokhaa dindee aaee hai ki1 rab ik hai; 2 mazahab naheen sikhaataa aapas men bair rakhanaa ate 3 saare dharamaan daa manorath manakh vichale manakheepan noo
vikasaaunaa hai| jeevan dee vaasatavikataa ne manakh de inhaan vishavaasaan jaan bhulekhiaan vichon kise ik dee haamee kade naheen bharee, taan vee manakh is khushakhiaalee noo tiaaganon naanh karadaa aaeaa hai| manakh de is ataarakik hatth pichhe inhaan visvaasaan dee sachaaee daa hath naheen sagon jeevan dee us apaar drirrhataa daa hath hai jiharree har barabaadee ate behuramatee noo bhul ke kise vee vahim, vishavaas jaan bhulekhe de sahaare, kise vee viaunt, vikaas jaan neechataa de sahaare jeevan dee sadeevataa ate lagaataarataa kaaeim rakhan dee zid karadee hai|
aadhunik vigiaanik takaneek ne saaree duneea ute bahunasalee samaajaan dee sathaapanaa kar ditee hai; vishes karake unat sanatee ate saaeinsee desaan vich| is de naal naal vigiaanik takaneek vee janasaadhaaran dee pahunch vich ho gee hai| nateejaa ih hai ki takaneek dee duravaraton naal hisaa, hatiaa ate bhiaanakataa noo dharamaadharam dee jang vich varatiaa jaanaa aam ho giaa hai| ih jang kise kurookashetr vich naheen sagon gharaan, baazaaraan, dafataraan, hottalaan, havaaee jahaazaan, paarakaan, meliaan, gaddeean ate poojaasathaanaan ute larree jaandee hai| koee ajehee neechataa ate niradaitaa naheen jo is jang vich varatee naa jaandee hove| manakh lee beorrake sukh ate anakiaasee sundarataa paidaa karan dee samarathaa hai takaneek vich; parantoo anajaane alokik aadarashaan daa visvaasee manakh takaneek noo peerr, bhai ate bhiaanakataa paidaa karan lee varatan dee bhul kar rihaa hai|
aadarashaasakataa manakh noo aapane aadarasaan dee praapatee lee ayog vaseele naa varatan dee salaah denee sauakhee naheen| saadhanaan jaan vaseeliaan de yogaayog hon de vik vich pain daa bhaav ho vaseeliaan noo aadarasaan naalon bahute mehatavapooran mananaa| us lee ih gal taango noo ghorraa khichan nee aakhan varagee gal hai|
jeevan noo sabhia, saaoo ate suhane supaniaan dee lorr vee hai| sundar supaniaan ton sakhanaa jeevan dishaaheen ho jaandaa hai| disaaheen jeevan noo varagalaaeaa jaanaa sauakhaa hundaa hai| suhane sansaarak supane jeevan dee sihatamandee daa saboot hunde han| ih alauakikaaadarasrog daa daaroo ban sakade han|
lagapag ik hazaar saal tak eesaaeeat noo roman raaj dee mitataa, sahaaeitaa ate saraprasatee praapat rahee hai| ise samen vich isalaam daa ude hoeaa ate roman ainpaaeir vich do ilaahee aadarashaan dee ttakar ne janam liaa| ise samen vich patanamukhee eesaaeeat ne nike nike sidhaantak antaraan ate karamakaanddee virodhee kaaran paramaadaalataan tthehe eenatuisittionasa laa ke dharamadharoheean noo hazaaraan dee ginatee vich jiaoonde jalaaeaa| san 400 eesavee ton lai ke 1500 eesavee tak daa samaan eesaaeeat ate yauarapa vich alauakik aadarashaan de isk jaan paagalapan daa samaan see| aadarasaan daa moh sansaar de saare samaajaan vich hundaa hai; parantoo saare samaajaan kol aadarashaaaskatee vichon upaje hoe kojh ate kales daa sayatan saanbhiaa hoeaa
eitihaas naheen pachhamee yorap de deshaan kotth hai| vadde vadde puraatan girajiaan vich vaddaaakaaree rajisattaraan vich unhaan viakateean de naan likhe hoe milade han jinhaan ute dharamadharoh daa dosh saabat hoeaa ate unhaan noo jiaoonde jalaaeaa giaa| ise samen vich bahut saare eesaaee sant vee paidaa hoe jinhaan ne vaddaaakaaree ddere vee banaae ate vaddasumaaree sikheesavakee vee paidaa keetee | inhaan dderiaan de gadeenaseen dharam adaalataan dee pradhaanagee karan noo vadde maan vaalee gal samajhade san| ajoke yorapeen lokaan ne dharamaadaalataa daa saaraa itihaas use tarhaan sanbhaal ke rakhiaa hoeaa hai jis tarhaan pichhalee sadee vich larreean geean do mahaan jangaan daa itihaas saanbh ke rakhiaa hoeaa hai| naa taan jangaan de itihaas dee saanbh daa manorath desbhagatee ate beer ras daa sanchaar hai ate naa hee dharamaadaalataan daa itihaas lokaan noo dharam dee nukataacheenee de nateejiaan ton khabaradaar karan lee saanbhiaa hoeaa hai| ih sabh kujh manakh noo aapane pasoopune ute morraveen baat paaun ate us noo tiaagan dee preranaa den lee saanbhiaa giaa hai| aj yorap de kise giraje vich koee dtaaddee beer rasee vaaraan naheen gaaundaa| ethe beer ras noo aatank ras maniaa jaandaa hai| vikattoreea de raaj tak sheedee birataant parrhan daa janoon rihaa hai| hairaanee dee gal hai ki sataamadamaatee ate aadarasrasamagan eesaaeeat de pairokaar, eilaahee aadarashaan de mohajaal vichon nikal kiven ge| is hairaanee dee niviratee yauarap de itihaas deean tin mehatavapooran ghattanaavaan, rinesaans, raifarameshan ate inddasattreeal haivaloosn, de adhiain vich hai| rinesaans ne kalaa ate saahir raaheen ilaahee aadarashaan dee thaan manakh de kansaarak supaniaan dee sundarataa de mehatav noo ujaagar keetaa| raifaramesn ne dhaaramik sidhaantaan ate aadarasaan dee aalochanaa dee pirat paaee ate inddasattreeal raivoloosn ne jeevan vich khushaalee paidaa karanee suroo keetee| koparaneekas, kaipalar, gailileeo ate niaoottan uparale tinaan hee andolanaan de purabagaamee aakhe jaa sakade han| yauarap vich kaaragar saabat hoeaa hoeaa ih nusakhaa saare sabhia samaajaan vich varatiaa jaa sakadaa hai| hun kise gailileeo baare dharam adaalat baitthaaee jaan daa bahutaa ddar naheen, kiaunk saaeinsee sorr ne aapane lee satikaarayog thaan banaa lee hai| ajoke dharam saaeins daa virodh karan dee thaan aapane aap noo saaeins aaf sel aakhan lag pe han| ih khushee dee gal hai| ho sakadaa hai saaeins dee saanjh dharamaan noo saaeinttefik soch dee preranaa den lag pave| hun tak uh saaeins dee oparee jehee jaanakaaree noo alauakik aadarasaan dee vakaalat lee varatade han|
saaeins, sanar ate takaneek de milaap naal upajaaeean hoeean sukhasahoolataan hun saare sabhiaa samaajaan tak pujadeean jaa raheean han, jinhaan dee vajah naal dainik jeevan vich pratakh tabadeelee vaapar rahee hai| unatee kar rahe deshaan vich is tabadeelee vaasate teebar ichhaa paidaa ho rahee hai| khushaalee dee rafataar inddasattreeal raivaloosn de aaranbhak samen nalon hun ziaadaa tej hai|
pachham ate poorab vich at nerrale sanbandh paidaa ho rahe han| ih sabh kujh ajehaa vaataavaran usaar rihaa hai jis vich alankik aadarashaan daa mehatav ghatt ke manakhee jeevan lee sansaarak supane vekhane subhaavak hunde jaan dee sanbhaavanaa hai|
lorr hai rinesaans dee| kalaa ate saahit ne aapane dharam noo aje naheen pachhaaniaa| saaddaa saahit siaasee, samaajee ate dhaaramik bhrishattaachaar dee aalochanaa karadaa hoeaa ih bhul jaandaa hai ki niree aalochanaa naal us daa faraz pooraa naheen hundaa| aalochanaa bahutee srestt cheej vee naheen| ih virodhaan ate sangharasaan dee ruchee noo ubhaaradee hai| saaddee saahitak kalapanaa manakhee jeevan de bhaavee sauandaray vich jhaatee naheen maar sakee| iaun lagadaa hai ki saadde kalaakaar ate saahitakaar aapane saansakritik ateet naal jurrejakarre ge han ate kise sundar bhavakh vich visvaas hee naheen rakhade| saaddee kavitaa chhandamukat kaav daa tiaag kar ke gajl de kaavaroop noo apanaaun vich aadhunikataa manadee hai ate saaddaa galap saahit kaamukataa ate asleelataa vich utaraaadhunikataa vekhadaa hai|
aucheree bauadhikataa bharapoor vaaratak vee aseen naheen likh sake | saadde vidavaanaan dee saaree bauadhik sataa abauadhik saahit dee akaadamak aalochanaa karan vich marach ho rahee hai| lorr us bauadhikataa dee hai jo jeevan dee soch ate jeevan de amal dee sedh noo pachhaan ke manakhee man vich manzil dee praapatee daa utashaah ate chaa paidaa kar sake| jis rinesaans dee aj lorr hai, auh yoorapee rinesaans naalon kujh vakharee hai| yoorapee rinesaans maanavavaad tak seemit see| aadhunik rinesaans ne maanavavaad de naal naal saaeins, sanat ate aadhunik takaneek de sahaare samachee manakhataa lee khush, khushahaal ate khoobasoorat sansaarak jeevan de supaniaan noo alauakik aadarasaan naalon srestt aakhan dee daleree karan daa faraz nibhaaunaa hai|
jadon vee koee bauadhikataa aapanaa ih faraz nibhaaun dee koshis karegee, audon us de saahamane sansakriteean, kauamee gauaravaan ate saravasantaavaadaan varage lekik duniaavee jaan samaajee aadarash vee aaunage| sdh bauadhikataa noo ih aadaras vee dharatee utale manakhee jeevan dee khusee, khushahaalee ate khoobasooratee de virodhee jaapanage| uh bauadhikataa saaree duneea dee saanjhee sarakaar baare sochan lee majaboor ho jaavegee| hai saare sansaar dee ik sarakaar eih kiho jehee rinesaans hoee
pahilaan likh chukaa haan ki hun vaalee rinosaans pandaraveen solhaveen sadee dee rinesaans naalon vakharee hovegee| uh rinesaans ateetamukhee see | eesaaee paralokavaad dee sandhiaa samen, puraatan yoonaanee soch vichon maanavavaad de chaanan dee sahaaeitaa naal manakhee disahadiaan noo usaagat kar ke us rinesaans ne aapanaa faraz puraa keetaa see| saaeins ate takaneek de bhaavee jagat vich chhaatee paa ke us dee nuhaar uleekanee ate navamaanav noo us vich paravesh karan dee preranaa den daa kam karanaa hai ajokee naveen bhavakhamukhee rinosaans ne|
vigiaanak takaneek ate sabhiaachaarak pachharrevaan
padaarathak parisathiteean manakh dee maanasikataa noo prabhaavit karadeean han ate manakhee maanasikataa padaarathak parisathiteean noo vikasaaundee hai| ih rishataa anaadee ate anant hai| jeevan lee lorr deean vasataan de vaseele, vaseeliaan noo varatan dee yogataa ate vaseeliaan dee maalakee dee viaunt saare mil ke ik sabhiataa noo janam dinde han| sabhiataa jeevan vich kee prakaar de suhajaan, savaadaan, supaniaan, sochaan, vishavaasaan, rasamaan, rivaajaan, paranparaavaan ate manaparachaaviaan noo janam dindee hai| inhaan saariaan noo sansakritee jaan sabhiaachaar aakhiaa jaandaa hai| paravaasaan, vaapaarak sanbandhaan, sainik hamaliaan, kudarat de kopaan ate vishes viakateean deean sochaan kaaran sabhiataavaan vich torraforr ate vikaas hundaa aaeaa hai| sabhiataa vich hon vaalee har tabadeelee sabhiaachaar vich lorreendee tabadeelee dee mang karadee hai| ih ristaa anaadee ate anant hai|
eih anaadee ate anant rishataa samaajak vikaas vich kee prakaar de kojhaan ate kalesaan daa kaaran banadaa aaeaa hai| kee ver sabhiataavaan enee tezee naal badal jaandeean raheean han jaan naven prabhaav enee prabalataa naal haavee ho jaande rahe han ki sabhiaachaar unhaan noo pravaan karan inakaar kar dindaa rihaa hai| kise dhauans de roop vich paae jaan tthose ge prabhaav, laabhadaaeik hundiaan hoeaan vee, sukhaaven naheen samajhe jaande| angrezee raaj samen bhaarat ute pai rahe pachhamee prabhaavaan noo pravaan karan dee gal deshadharoh de nerreterre dee gal samajhee jaandee see kiaun ju bhaarat de lok angrejee raaj vich bhaarat dee gulaamee vekhade san| bhaarat dee aajaadee ton pichhon kujh hee saalaan vich pachhamee jeevanajaach lee upajan vaalee ichhaa hun adhee sadee de vichavach, eik jhal daa roop dhaar gee hai| bhaaratee samaaj daa prabhaavashaalee ate satikaarayog hisaa pachhamee jeevanajaach noo apanaaun vich uchechaa gauarav samajhan lag piaa hai|
sabhiaachaar ik prakaar dee lokaadat lokaaadatalokaan dee aadat hundee hai| aadat, changee jaan buree, daa tiaar aauakhaa hundaa hai kiaunj aadat jeevan noo saral banaaundee hai| sabhiaachaar saaddee soch, saaddee bolee ate saadde karam daa roop dhaar ke saaddee hond daa hisaa ban giaa hon karake tiaaganaa aauakhaa ho jaandaa hai| har samaaj vich kujh ku lok anagauale hunde han| uh naven sabhiaachaar noo chhetee kaboolade parateet hunde han, keval parateet| unhaan daa iaun karanaa unhaan dee kise bauadhik sreshattataa karake naheen hundaa sagon unhaan de asantosh ate unhaan dee sabhiaachaarak aoon karake hundaa
hai| saadhaaran haalat vich sabhiaachaar jaan kalachar sadaa hee sabhiataa vich hon vaale vikaam jaan tabadeelee ton pichhe reh jaandaa hai| is noo kise samaaj daa sabhiaachaarak pachharrevaan chhulattunil laga aakhiaa jaa sakadaa hai|
manakhee itihaas vich sabhiaachaarak pachharreven de kee udaaharan han| jangalee sikaaree manakh kisaan ban giaa| kisaan ton age langh ke sanatee samaajaan daa hisaa ban giaa| paratoo shikaar dee kiriaa vichon praapat hon vaalee utejanaa noo aapane manoranjan daa hisaa manade naheen hatt sakiaa| raajemahaaraaje ate guroopeer is jangalee manoranjan de amal ton pichhaa naheen chhuddaa sake| barataaneea dee sarakaar pooraa zor laa ke vee vaakas retting dtor hunattinaga viradh kaanoon paas naheen kar sakee| ethon dee rajavaarraa shrenee, sainkarre rikaaree kutiaan duaaraa ik loonbarr daa shikaar keete jaan noo, aapane sabhiaachaar daa zarooree ang manadee hai; ate sarakaar noo rajavaarriaan deean vottaan dee lorr hundee hai|
jangalee shikaaree manakh pathar kaal ate dhaatoo kaal aadik yugaan vichon langhadaa hoeaa jadon kisaan baniaa see odon us daa sabhiaachaarak pachharrevaan bahutaa ugharravaan naheen see | uh maaradhaarr ate hinsaaehatiaa de ik yug vichon dooje vich ate dooje vichon teeje vich paraves karadaa jaa rihaa see| kisaane yug vich paraves kar ke vee uh skatee ate hinsaa dee saradaaree de yug vich hee aaeaa see | farak silab ih see ki sikhaaree manakh dhatharee daa saanbaa maalak see ate skatee dee varaton daa manorath savairakhiaa ton agere hor kujh naheen see mithiaa giaa| kisaanee yug vich skatee kujh ku chune hoe lokaan de hath vich chalee gee see ate is dee varaton noo kaleett viauntabadh kar liaa giaa see| skatee noo raaj adhikaar dee praapatee ate raajaprabandh varage manorathaan lee varatiaa jaan de naal naal sataasant de nirane daa adhikaar vee praapat ho giaa see|
dharam jaan adhiaatamavaad de khetar vich vee sabhiaachaarak pachhasevaa bahutaa ugharravaan naheen see| dharam de tin mool aadhaar hanabhai paraasareerak ate kise de hon dee bhaavanaa dhesire tto belonaga| kisaanee yug vich ih tine aadhaar nire kaaeim hee naheen rahe, sagon vadhe vikase vee han| paraasareerak vich thorraa jihaa farak piaa see| jangalee manakh bahut saare devatiaan daa vishavaasee see | kisaanee yug vich ik eesvar daa visvaas zor farr giaa| aam aadameean noo ik eesvar jaan vaahadahoolaasreek de visvaasee hon vich bahutee aauakarr mahisoos naheen hoee| ik taan is karake ki eik vee paraasareerak see ate doojaa is karake ki ik eeshavar noo maatahitee karan vaale bahut saare dekharriaan dee hond kise tarhaan chukadee naheen see; ate vaahadaroolaashareek noo vee karistiaan ate jinaanbhootaan dee hond ute koee itaraaj naheen see|
kisaane yug vich sabhiaachaarak pachharrevaan vee bahutaa naheen augharriaaakhariaa
aus ne aje sabhiaachaaraan dee usaaree naheen see keetee| kisaanaa yug is usaaree daa yug hai| is yug vich sabhiaachaaraan noo adhiaatamak aadhaar ate daarashanik paasaar pradaan keete ge han| kisaane yug de vichaaravaanaan, vidavaanaan ate adhiaatamak aagooaan daa ih khiaal see ki kisaanaa yug aapane aap vich pareepooran ate antalaa yug hai| ih kise pralai naal naash taan ho sakadaa hai, parantoo is vich vikaas dee koee sanbhaavanaa naheen, jaan kise buniaadee tabadeelee dee koee lorr naheen| paiganbaraan valon kiaamat ate antalee adaalat de visathaarake dee bhiaanakataa ate sadeevataa de manorath noo mukh rakh ke keete ge san| janat dee hakeekt ton uh bhaleebhaant jaanoon san| janat dee sadeevataa ton unhaan daa eho bhaav see ki saadde dase raah ute turade rahe; eih duneea sadaa kaaeim rahegee| jithe rab daa raaj hai, auh janat hai; jithe niaan hai othe rab daa raaj hai, ate jithe har koee aapane faraz noo, dharam noo, pooree eemaanadaaree ate yogataa naal nibhaaundaa hoeaa rab dee razaa vich raajee hai, othe niaan hai|
einhaan ved viaasee ate ifalaatoonee sidhaantaan de sahaare kisaane yug de raajatantaraan vich upaje ate vikase hoe samaajak, dhaaramak, sabhiaachaarak ate raajaneetak aadarash, lame abhiaas dee vajah naal, manakhee maanasikataa daa ang ban chuke han| inhaan vichon kujh ik nisache hee satikaarayog han, parantoo kujh ik ajehe vee han jo satikaarayog bhaasade hoe manakh de samaajak ate viakateegat vikaas de virodhee han| main aapaneean likhataan vich deshabhagatee, maatabhaashaabhagatee, kurabaaneeshaheedee, ekataa ate bahaadaree varage aadarashaan baare likhadaa aaeaa haan| inhaan aadarasaan sanbandhee aapane vichaaraan noo duharaaun vich main koee buraaee naheen samajhadaa,kiaun ju main kise imatihaanee lorr noo mukh rakh ke naheen likhadaa| meraa manorath hai inhaan aadarashaan dee nirapakh aalochanaa kar ke, manakhataa de us bhaag noo jis daa kise kaaran mere naal bauadhik sanparak ho giaa hai, sutantarataa naal sochan dee salaah ate preranaa denaa taan ju uh horanaan de naal naal meree soch dee sankeeranataa ate sodhaheenataa val vee sanket kar sakan|
ajokee vikasit vigiaanik soch saahamane deshabhagatee ik nirathaarak jihaa sbadasamaas hai| aj jadon valait dee 80 prateeshat aabaadee iraak ute hamalaa karan daa virodh karadee hai taan desbhagatee ate vafaadaaree daa vaasataa paa ke us noo aapanee raae badalan lee aakhan de yatan noo ghatteea kisam dee siaasee kosis aakhiaa jaavegaa| is des daa pradhaan mantaree ih ghatteeaapan kade naheen karegaa kiaunk ethe ghatteea siaasatadaanaan noo doojee ver vott naheen ditee jaandee| uh des bhagatee dee thaan sansaaraviaapee saadaamee khatare dee gal karegaa|
aadhunik vikasit samaajaan vich kise raajaprabandh pratee vachanabadhataa noo vee bahut satikaariaa naheen jaavegaa| ajoke bheesham noo kujh vadhere siaanap ton kam lainaa pavegaa|
aadhunik duneea saahamane chaar ganbheer samasiaavaan hanagareebee, aabaadee, aatankavaad ate nirashasatareekaran| har dooje chauathe saal afareekaa vich lakhaan lok jiaoonde jaagade pinjaraan daa roop dhaar ke mauat daa aahaar ban jaande han| hindusataan, paakisataan ate cheen varage deshaan vich bhukhamaree naa vee faile taan vee bhukh ate bhristtaachaar dee upajaaee hoee gauaravaheenataa bhukhamaree naalon kise tarhaan vee ghatt dukhadaaeik naheen| eneean siaanapaan daa maalak manakh ttaileeviyan dee sakreen ute bhukhe pinjaraan de jaloos vekhadaa hai, par kar kujh naheen sakadaa| kujh saal hee hoe han ki sumaaleea ate sujhaan aadik deshaan noo yoorap valon ghalee gee bhojan ate davaaeean dee sahaaeitaa lorravandaan tak puchaaee naheen see jaa sakee| kaaran ih see ki des daa haakam dharraa ih naheen see chaahundaa ki uh sahaaeitaa unhaan vidaroheean ate virodheean tak puje jinhaan dee rukh age vich des daa kaliaan vekhan dee saitaanee aas keetee jaa rahee see| yauarap de skateesaalee ate samridh des mauat daa mahaantaanddav vekhan lee majaboor san|
eis majabooree saahamane shumaaleea, sooddaan aadik deshaan dee sovarinittee shovereiganatte jaan prabhusataa khalotee see| is satikaarayog aadarash dee chhatar chhaaeaa hetth unhaan desaan deean hakoomataan noo ih hak haasal see ki uh kise vee des noo aapane andaroonee maamaliaan vich dakhal den manhaa kar sakan bhaaven uh dakhl deaa, dosatee, sahaaeitaa ate sadabhaavanaa hee kiaun naa hove|
shumaaleea, suddaan, eithopeea, bhaarat, cheen, paakisataan aadik vichon koee vee dosh kise vee guaandtee des ute jadon chaahe hamalaa kar sakadaa hai ate ih adhikaar vee prabhusataa dee hee den hai| kiho jihaa jangalee sidhaant hai kiho jihaa vichaaraheen aadarash hai prabhusataa eis dee aarr vich ameen, chichasakoo ate milaasovach paidaa hoe han; raabaratt mugaabee paidaa ho rahe han| saaree duneea baare sochan vaale lok je duneea vichon gareebee khatam karan dee gal sochanage taan sabh ton pahilaan rottee, saaf paanee, nikaa jihaa sir lukaa ate mudtalee ddaakattaree sahaaeitaa dee gal karanee pavegee| gareeb deshaan deean sataamadaaateean sarakaaraan kahinageean, tuseen kauan ho, saadde desh daa saadde naalon bahutaa bhalaa chaahun vaale ameer deshaan de lok vee keh sakade han ki saadde ute bahute ttaikas laa ke ate saadde jeevan padhar noo neevaan kar ke dooje desaan lee sukhasaadhan paidaa karan dee gal kiaun sochee jaa rahee hai
lorr is gal dee hai ki duneea ute upajaaee jaan vaalee saaree sukhasamagaree duneea dee kise ik kendaree sansathaa de adhikaar vich hove| ih sansathaa, lorr pain ute naheen, sagon us ton pahilaan hee vasatar, bhojan, davaaeean aadik har desh de lokaan noo puchaave| ih vandd desaan dee lorr noo mukh rakh ke keetee jaave| is kendaree sansathaa kol enee sataa hove ki uh aapane faisale laagoo kar sake|
jis tarhaan roman noo aapanee sainaa dee yogataa lee jaan sher saaeh sooree noo sarrakaan dee lorr see use tarhaan gareeb deshaan vich
lokabhalaaee de kamaan lee sarrakaan ik vaddee ate pahilee lorr ban jaanageean| gharaan dee usaaree doojee lorr hovegee ate is kaare lagee masheenaree dee sevaa sanbhaal...| aro, eih taan bahut vaddaa khilaaraa ban giaa| is ton vaddere khilaare pain vaale han| jiharre desh lorr ton bahutee khuraak paidaa karade han uh soch sakade han ki aseen mihanat kar ke paraae lokaan lee an kiaun upajaaeee| uh akaalapeerrat lokaan noo daan den vich daan veerataa daa jo gorav mahisoos karade han uh khtam ho jaavegaa ate unhaan dee kamaaee ute dtidd bhar ke khaan vaale lokaan naal pahilaan eerakhaa fir ghiranaa paidaa hovegee| ih doven bhaav mil ke jis krodhaagan noo bharrakaaunage, auh aapane hee doshaan deean sarakaaraan noo saarragee|
gareebee door karan daa kam ronee, kaparre, ghar ate mudtalee chakitasaa naal sanpooran naheen ho jaavegaa| gareebee, bhukhamaree ate bhrishattaachaar vich jee rahe lokaan dee vakharee prakaar dee maanasikataa ban gee hundee hai jis noo unhaan daa kauamee aacharan aakhiaa jaandaa hai| is dee ik misaal dindaa haan| meraa vaddaa larrakaa, tej, do ku saal pahilaan ik mitar noo milan lee banbee giaa| kujh dinaan de banbee vaas vich us daa mitar us noo banbee vikhaan lee edhar odhar lai ke ghunmiaa firiaa| tej ne aapane sanparak vich aaun vaale ttaikasee ddaraaeevaraan, lifatt aaparettaraan, kuleean ate mitar de ghar vich kam karan aaun vaale dhotee, bhaandde maanjan vaalee kurree aadik daa har dtukaven avasar ute dhanavaad keetaa| ih us dee pachhamee jeevanajaach daa hisaa see| us de mitar ne tej noo ik paase kar ke kihaa ki uh iaun naa kare| baaharale lokaan ttaikasee ddaraaeevar aadika dee gal hor hai, par ghar vich kam karan vaale nauakaraan daa bainkayoo karan naal uh bhooe charr jaanage | saadde lee mushakil ho jaavegee| is des vich nauakaraan noo ddaanttaddapatt ke rakhan dee lorr hundee hai| tej ne ghar aa ke ih gal mere naal keetee| uh hairaan see ki ethe kise noo kise dee ddaanttaddapatt daa koee adhikaar naheen; taan vee saare kam change bhale hoee jaa rahe han| ethe kise ute rohab paaunaa niraadar noo niaundaa denaa hai| jo niraadar ute gal naa muke taan rohab paaun daa kam bahut mahingaa pai sakadaa hai|
maanasikataa de vikaas lee vidiaa, ate satikaarayog surakhiat jeevan daa bharosaa lorreendeean vasataan han| aabaadee daa bemuhaaraa vaadhaa niman kottee de jeevan keerriaamakauarriaan de jeevana vich utarajeevan suravivala dee ik vidhee hai| maanav jeevan vich vishes karake vikasit vigiaanak maanav jeevan vicha jeevan dee salaamatee suravivala dee ajehee vidhee dee koee lorr naheen| panjaabee dee ik lokaukatee hai, eik put dee maan anhee hundee hai| bhaav ih ki us noo nipatee ho jaan daa tokhalaa rahindaa hai| is tokhale de ilaaj vajon bahute bache paidaa karan vaalee gal iaun hai jiven aapanee mamataa dee raakhee lee bachiaan dee balee den lee tiaar rahinaakinaa anamanakhee ate ataarakik tareekaa hai| pachhamee yauarap de kise desh dee vason vaadhe ton fraans dee abaadee noo ghaatte daa khataraa hai| is khatare
pichhe naipoleean bonaapaaratt dee ik soch vee kam karadee vekhee jaa sakadee hai| us ne kaanoon banaa ditaa see ki pitaa dee jaaeidaad saare bachiaan vich saanvee vanddee jaanee chaaheedee hai| ingalaindd vich vaddaa putar zameenajaaeidaad daa maalak maniaa jaandaa hai| aapanee jaaeidaad noo vanddeejan ate ghattan ton rokan lee faraans de lokaan ne bahute bache paidaa karane band kar dite| chhetee hee saaeins ne is kam vich unhaan dee sahaaeitaa karanee shuroo kar ditee | hun faraans dee aabaadee har saal vadhan dee thaan kujh ghattadee hai|
aabaadee daa vaadhaa sansaar de sukhasauandaray de rasate dee bahut vaddee rukaavatt hai| vidiaa ate satikaarayog jeevan is vaadhe noo rokan lee lorreende han| duneea de unat desh ih pasand naheen karanage ki gareeb des aapanee vason vadhaaee jaan ate unat des unhaan noo khaan noo deee jaan| is daa ilaaj ih hai ki unat dosaan dee sikhiaa ate sahaaeitaa naal ajehee jeevanajugatee usaar lee jaave jis de nateeje vajon unat desaan ne aabaadee de bauakaaboo vaadhe dee chintaa ton pichhaa chhuddaa liaa hai| fir tur ke aseen murr use nukate ute aa ge haan| uh hai sahaaeitaa, sahiyog ate mitarataa daa nukataa| manakhee maanasikataa vich sadabhaavanaa de vikaas binaan sahaaeitaa, sahiyog aadik tthose hoe amal kama ban jaande han| sadabhaavanaa de vikaas lee sahaanubhootee ate sahaanubhootee anubhav dee saanjha lee aapasee melajol dee lorr hundee hai| sadeean daa aapasee melajol sahaanubhootee paidaa naheen kar sakadaa je manakhaan de sabhiaachaar ate dhaaramik aadarash unhaan vichakaar deevaar bane rahin| pailisatteeneean ate yahoodee ikatthe rahinde han unhaan vich sadabhaavanaa naheen | hindooaan ate musalamaanaan vich hazaar saal lamee sahaanubhootee ne sadabhaavanaa paidaa naheen keetee|
pahilaan sadabhaavanaa ate pichhon sahaanubhootee paidaa karan dee adhiaatamavaadee vidhee ghorre age taangaa jorran vaalee gal hai; eih sanbandh ayog ate anahonaa hai| is lee anubhav dee saanjh sahaanubhootee de naal naal aadarashaan de khokhalepan noo paragatt karan daa tareekaa apanaa ke vekhanaa chaaheedaa hai| valait vich vasade vakhavakh sabhiaachaaraan de lokaan vich lorr jogee sahaanubhootee hai, parantoo sabhiaachaarak pachharreven aadarashaan dee pakarra ne unhaan vich sadabhaavanaa daa vikaas naheen hon ditaa|
main keh rihaa saan ki gareebee ate aabaadee iko samasiaa de do roop han| inhaan dee gal karadiaan aseen sansaar de saanjhe kendaree prabandh dee lorr mahisoos keetee see| sevarinittee prabhusataa ne saaddaa raah rok liaa see | hun jadon aseen aatankavaad dee gal karaange taan aseen aapane aap noo aatankavaad de virodh vich naheen, sagon aadarashavaad de virodh vich khalote vekhaange | mainoo aadarasvaad ate aatankavaad vich pitaapatar daa sanbandh prateet hundaa hai| bhaavukataa aatankavaad dee maan hai| kise de hon dee bhaavanaa senase odd belonaginaga aatankavaad daa panghoorraa hai| aatankavaad roopee putar jadon aapanaa faraz pooraa kar ke ghar aa jaandaa hai|
aadarashavaad madhakaal daa pradhaan vaad see| ek tant madhakaal daa pradhaan raajaprabandh see| dohaan pradhaanaan dee dosatee aje vee kaaeim hai| jithe jithe kise roop vich ddikattettaraship jaan baadasaaehata ek tantr mauajood hai, othe othe aadarashavaad mauajood hai| jithe aadarasvaad mauajood hai uthe aatankavaad daa upajanaa zarooree hai| parantoo aatankavaad dee paidaaeis lee ek totr onaa jrooree naheen, jinaa aadarashavaad ate bhaavukataa| aatankavaad dee paravaris leekise de hon dee bhaavanaa vee zarooree hai| ih panghoorraa maataapitaa dee hond naalon ghatt jrooree naheen| kise de hon dee bhaavanaa manakh de bauadhik vikaas noo rokadee hai; aus noo aapanee thaan ik vakharaa zinmedaar viakatee naheen banan dindee| is bhaavanaa dee virodhee bhaavanaa hai maalakee dee bhaavanaa senase odd posasesasiona| kise de hon dee bhaavanaa bachapanee hai ate maalakee dee bhaavanaa maapiaan dee hai| jinhaan maapiaan vich ih bhaavanaa prabal hove uh aapane bachiaan noo viakatee baniaa naheen vekhanaa chaahunde| bachiaan ne vikasanaa hee hundaa hai; maape dukhee hunde han| shaikasapeear de kingaleear vich maalakee dee bhaavanaa dee prabalataa vichon upajee hoee maayoosee daa suhanaa visathaar hai|
kise de hon dee bhaavanaa manakh noo aapane lee aap sochanayog naheen hon dindee| uh bachaa baniaa rahindaa hai|bachapan lee ih bhaavanaa at lorreendee hai| maapiaan noo chaaheedaa hai ki aaranbh ton hee bache noo aatam nirabharataa lee utashaahat karade rahin| is sanbandh vich bahutee chintaa dee vee lorr naheen| bahutee chintaa haaneekaarak ho sakadee hai| saadhaaran tauar ute saare bache vadde hon ate viakatee banan dee paraviratee rakhade han| madhakaal vich is paraviratee noo, jaaneanajaane dabaaun dee koshis jaan galatee keetee gee hai| manakh noo padaarath ate man, jaan jarr ate chetan, jaan khaakee ate nooree, jaan sareer ate aatamaa de sanjog dee upaj maniaa jaandaa see| naa sareer us daa aapanaa see, naa aatamaa us dee aapanee see| baaeebal daa aadesh hai, baadashaah daa hak baadasaah noo dio ate rab dee vasat rab de havaale karo| siaanap ih manan vich see ki mere vich meraa kujh naheen| iaun samajhan vaalaa manakh paapapun dee seemaa paar kar giaa dasiaa jaandaa see| jinaa chir koee ih samajhe ki main aapane kam daa karataa haan onaa chir us noo churaasee de chakar vich pe rahin dee sazaa see| prabandh daa jatan ih see ki manakh rab ate raajaa de kuchharr charrhiaa rahin vaalaa bachaa baniaa rahe| maapiaan noo hor kee kam hunde han| uh bachiaan noo godee vich bitthaaee rakhan lee vihale naheen hunde| uh panghoorre dee sahaaeitaa lai lainde han|
kise daa hon dee bhaavanaa vaalaa jazabaatee manakh, aadarash dee sevaa lee kurukasetar vich bharaavaan daa vadh hatiaa vee kar sakadaa hai, kashameer vich gareebaan de gharaan noo kabarisataan vee banaa sakadaa hai ate panjaab vich kise bolee noo naa apanaaun de aparaadh vich faanseeangoleean dee sazaa vee sunaa sakadaa hai|
zinmedaaree naal varatan lee manakh noo aadhunik ate vigiaanak honaa pavegaa| aapanee soch, aapanee jeevanajaach, aapanee duneea noo, aapanee ate aapanee banaaee hoee mananaa pavegaa| vigiaanak takaneek duaaraa liaandee hoee tabadeelee is gal dee mang karadee hai ki manakhataa noo sabhiaachaarak pachharreven ton pichhaa chhuddaaun dee sojhee, preranaa ate salaah ditee jaave| je manakhee man madhakaaleen aadarashaan dee gulaamee karadaa rihaa taan uh din door naheen, jadon aatankavaad aittamee hathiaaraan dee maalakee haasal kar ke varaladd ttredd sainttar de ttaavaraan noo hee naheen, duneea de vadde vadde shahiraan noo garaaoondd zeero vich badalan de yog ho jaavegaa|
jadon manakhataa dee chauathee samasiaa, nirashasatareekaran dee gal keetee jaavegee taan saaraa manakhee sabhiaachaar haalapaariaa kar utthegaa| sabhiaachaar ate aadarasvaad noo kiaamat dee gharree nerre aaundee prateet hon lag pavegee| ih is lee ki manakhataa daa samachaa samaajak, dhaaramak, siaasee ate sabhiaachaarak vikaas shakatee dee chhatarachhaaeaa hetth hoeaa hai| skatee dee chul duaale ghunmadee hoee manakhee soojhaboojh saantee noo eesvar dee daat ate viakatee vises noo is daat daa adhikaaree manadee aaee hai| sanbhav hai ki bhaarat, paakisataan, koreea, eiraak, eizaraaeel ate cheen varage deshaan deean sarakaaraan aapane lokaan noo ih yakeen divaaun vich safal hon jaan ki hathiaaraan ate fauajaan dee gairahaajree vich desaan de lok, kujh ik saalaan vich hee, hathonehathee larr ke mar muk jaanage| is samasiaa baare vakharaa lekh likhan daa jatan karaangaa|
saaeins ate nishasatareekaran
meraa khiaal hai ki srishattee daa koee antalaa manorath naheen; parantoo padaarath vich chetanaa daa vikaas manorath pratee chetanaa ate manorath dee praapatee lee keete jaan vaale yatanaan noo vikasaaundaa giaa hai| jeevan saahamane utarajeevataa jaan saravaaeival shuravivala sadaa ton hee manorath baniaa aaeaa hai| is manorath dee sidhee lee jeevan ne hinsaaehatiaa daa sangharashee tareekaa vee apanaaeaa hai ate deaa, mitarataa, milavaratan daa sahiyoree tareekaa vee | sangharashee maarag ute turade hoe jeevan ne tez dandaan, mazaboot jabaarriaan, bhiaanak panjiaa, zahireeleean grantheean ghlanadasa de naal naal hirade dee katthorataa, choge, chalaakee, dhokhaabaazee ate har prakaar dee neechataa noo vee vikasaaeaa hai| jeevan daa jiharraa hisaa inhaan saareean yogataavaan ton sakhanaa see, aus kol aapanee rakhiaa lee bhai, dauarr jaan dee yogataa ate bahutee sankhiaa de naal naal dattiaa, sahaaeitaa, sahiyog ate sahivaas de saadhan san| sangharashee jeevan duaaraa apanaae ate vikasaae ge katthorataa, chalaakee ate neechataa de saadhan bauadhik vikaas de virodhee san; sahiyogee jeevan duaaraa apanaae ge ddar, sahiyog ate mitarataa maadik saadhan bauadhik vikaas de sahaaeik ate samarathak san|
jabar de saadhan aapane saadhakaan noo utarajeevataa shuravivala de manorath dee sidhee vich safal kar ke us de vikaas daa ant karade aae han| sahiyogee jeevan ddar ate komal bhaavaan dee varaton naal aapanee surakhiaa vich sanpooran safal naa ho sakan karake hor agere vikasadaa giaa hai| jeevan de is bhaag ne, lorr pain ute hisaa noo vee apanaaeaa hai| is jeevan dee jiharree shaakh hinsaaehatiaa daa tareekaa apanaaundee gee hai, auh surakhiaa de manorath dee sidhee vich safal ho jaan karake vikaasavihoonee hundee gee hai| parantoo jiharraa hisaa hinsaaehatiaa daa raah naheen apanaa sakiaa, auh baandaraan, banamaanas vichon dee hundaa hoeaa ant manakh roop noo praapat hoeaa hai|
main ih naheen kahinaa chaahundaa ki fudarat ne jaan kudarat ton baaharalee kise chetan hond ne kise poorav chitavat farenedittatteda viaunt anusaar manakh dee utapatee keetee hai| main ih keh rihaa haan ki surakhiaa ate utarajeevan dee prabal ichhaa jeevan lee vikaas de avasar paidaa karadee aaee hai| jinhaan noo jeevan vichalee
kudarat ne manakh kolon hinsaa hatiaa de saadhan khoh ke is noo bauadhikataa ate sahiyog de jeevan dee sojhee ditee see | parantoo jis chogirade vich manakh daa mudtalaa vasebaa see, auh chogiradaa hinsaaehatiaa dee preranaa naal bharapoor see| vairabhaavee jaan amatar chauagirade vich vasan vaale manakh ne aapanee bauadhikataa noo shasatareekaran de manorath lee varatiaa ate utarajeevataa de manorath vich safal hoeaa| is safalataa vichon manakh daa ih visvaas upajiaa hai ki sahaaeitaa sahiyog naalon hinsaaehatiaa dee yogataa surakhiaa lee kise tarhaan vee ghatt lorreendee naheen; kujh ik haalataan vich vadh lorreendee vee ho sakadee hai| sabhiataa de vikaas naal manakh de bhaavaan, vichaaraan ate vishavaasaan vich sdhataa ate sisttataa reddinemenatta zaroor aaee hai; par, manakh daa ih vishavaas naheen badaliaa ki jeevan dee salaamatee lee hinsaaehatiaa dee lorr hai| jis kise dharam ne is visvaas noo badalan dee salaah ditee hai, aus ute nipunasikataa daa lebal laaun tak jaandee rahee hai, jeevan dee vaasatavikataa|
hinsaaehatiaa dee yogataa dee sabh ton vaddee abhiviakatee jang hai| saadde sabhia sansaar vich jaanepachhaane hoe do vichaaravaan ajehe han, jiharre jang baare do ttuk faisalaa sunaa ke ge han| heegal jang noo saravotam manakhee udam kahindaa see ate vaaeidd jang noo nirol pashoopunaa aakhadaa see| bahute vichaaravaan jang vich haaneean de naal naal kujh laabh vee labhade aae han| ih vee aakhiaa jaa sakadaa hai ki jang vich jeevan lee kise prakaar dee naabhadaaeikataa vekhan vaale vidavaan asal vich is dee attalataa de visvaasee san| uh is attaalanayog museebat noo baradaast karan dee majabooree ate sramindagee noo kujh sukhaaveen banaaun daa jatan karade san; aapane aap noo dhokhaa dinde san, eih keh ke ki is pashoopune vich kidhare naa kidhare koee daivataa ghodalinesasa vee samaaee hoee hai| homar ton lai ke ttaalasattaae tak is ruchee daa pragattaavaa vekhiaa jaa sakadaa hai| do angarez vichaaravaan, laak ate haabaz, aman dee haamee bharade han| inhaan dohaan de vichaaraan noo sidhaantak lagaataarataa vich banhan ate jeevan dee sanbhavataa daa roop den daa kam imainual kaantt ne keetaa hai| kaantt jaan laak dee is gal naal sahimat see ki jinaa chir sansaar vich ik kendaree sataa sathaapat naheen hundee, onaa chir deshaan de haakamaan lee is duneea vich uh jangalee avasathaa banee rahegee, jithe har koee har kise noo jadon chaahe naash kar sakadaa hai| kaantt ne visv sarakaar daa sidhaant pes keetaa see|
faaeidd daa ih khiaal see ki jinaa chir duneea de vakh vakh hisiaan vich rahin vaale lokaan daa jeevanapadhar ate samaajak parisathiteean bhin bhin han| ate aapo vich ghiranaa dee ruchee prabal hai, onaa chir jangaan hundeean rahinageean|
fraaeidd aapanee soch vich kaantt naalon ik kadam agere hai| duneea vich ik shakateesaalee sarakaar banaa ke aseen unhaan parisathiteean vich sudhaar naheen liaa sakade, jiharreean viakateean ate kauamaan vich eerakhaa paidaa karadeean han|
aman daa khiaal dharamaan vich vee vishes thaan malee baitthaa hai| hindoo dharam vich saantee sbad dee enee goonj hai ki om de anahad naad noo is ton vakhare kise arath vich ulathaaeaa naheen jaa sakadaa| isanaam daa arath hee ataat pasandee jaan haleemee hai| eesaaeeat vee andarale dand daa ant kar ke man dee saantee dee salaah dindee hai; ate hor saare nike vadde dharam vee|manakh dee pahilee praathamikataa duniaavee jeevan hai, dharam is noo nakaar ke paralok noo mukh rakhan dee zid karadaa hai| is ruchee ate koshis kaaran dharam manakh noo dangalepan lee majaboor karadaa aaeaa hai| is daa nateejaa ih hoeaa hai ki kurabaaneean, shaheedeean, jahaadaan, dharam yudhaan ate mahaanbhaarataan de sach saahamane shaantee ik sramindaa jihaa jhootth ban ke reh giaa hai|
hun tak manakhee vichaar, vishavaas ate aadaras manakhee samaajaan deean ravaaeitaan, paranparaavaan ate sansakriteean, kauamee siaasataan de sidhaantak ate vivahaarak amaleefrachattichala roop vakh vakh hon de naal naal har ik kauam lee sirav satikaarayog hee naheen, sagon paavan ate pooj vee ban chuke han| sansaar dee saanjhee sarakaar daa khiaal kaantt de samiaan naalon vadh mehatavapooran vee ho giaa hai ate vadh avivahaarak jaan gairaamalee vee|
sansaar dee saanjhee sarakaar de khiaal noo manorath dee thaan saadhan samajh ke pesh keetaa jaandaa rihaa hai| vichaaravaan sansaar aman noo manorath manade aae han| aj jadon manakhee man vich sansakriteean ate raasttaree aadarasaan daa moh prabal ho chukaa hai| sansaar aman dee gal hor vee zarooree ho gee hai| ttaikanaalojee is samen gaira jinmedaar ate aparaadhee prakaar de lokaan dee pahunch vich ho gee hai| dharam dee aarr vich aatankavaad ik haooaa ban giaa hai| iaun lagadaa hai ki sansaar dee saanjhee sarakaar dee asanbhavataa noo je kise tarhaan sanbhavataa vich badal vee liaa jaave taan vee aman kaaeim naheen rakhiaa jaa sakadaa| is samen aman dee iko ik aas hainishasatareekaran|
kudarat vich je nishasatareekaran dee ttoh miladee hai taan us daa manorath vikaas hai, jo utarajeevataa raaheen sanbhav hoeaa hai| sabhia samaajak manakh nirol kudaratee manakh naheen rihaa| kade ih kudaratee naalon bahutaa dhaaramak ate siaasee see hun ih kudaratee naalon bahutaa vigiaanak, aarathak ate vaapaarak banadaa jaa rihaa hai| ih vikaas kise tarhaan dee asukhaavaan jaan kaleshakaaree naheen| parantoo vigiaanak takaneek manakh vichalee paasavikataa noo shi den vich vee onee hee safal hai, jinee us vichalee manakhataa noo|
noo jang de hak vich daleel banaa ke varatiaa jaandaa see | ik roman vichaaravaan jooneeas jooveenailis jhunius jhuvenalasa daa havaalaa deke manatten nonttaigane ne likhiaa haisaanoo lamere aman deean buraaeean daa mul taaranaa paindaa hai; vilaas jang naalon vadhere ghaatak hundaa hai| madhakaaleen kisaane jeevan daa sach aadhunik masheenee samaajaan de jeevan daa sach nahee rihaa| aj manakhataa noo vilaas dee sazaa den daa matalab hai samachee manakh jaatee daa vinaab karanaa| hun vilaas de arath vee badal ge han| aj sukhee, surakhiat, prasan ate satikaarayog jeevan noo vilaas daa jeevan naheen aakhiaa jaandaa| udon sansaarak jeevan noo satikaarayog samajhanaa hee vilaam see| miaanap is gal vich see ki duniaavee jeevan noo paapaan daa jaa ghatt ghatt, dukhaan daa ghar zaroor maniaa jaave|
vigiaan ate takaneek manakh vichale manakh noo sheh den vich safal hai ton meraa bhaav hai ki ih manakh dee sukhee, surakhiat satikaarayog ate prasan jeevan jeen dee ichhaa noo prabal karade han ate is ichhaa dee pooratee lee saadhan juttaaunde han| jithe jithe vigiaan ate takattheek aapane is kam vich kise had tak safal hoe han, authe unhaan ne manakh vichalee suhiradataa daa vikaas vee keetaa hai| aj iraak ute hamalaa karanaa bahutaa aauakhaa te sasataa naheen paindaa| pachhamee yauarap de kee lakh aadamee baaaavaazebuland aapaneean sarakaaraan noo aapanaa faisalaa sunaa rahe han| sarakaaraan noo ih pataa hai ki jis sarakaar ne ih aavaaj naa sunee jaan anasunee keetee, auh agaleean chonaan vich fikaramand ho jaavegee| is de naal naal ih vee ik sach hai ki aatankavaad dee sharan lain vaale lok vigiaanak soch de dhaaranee naheen han| unhaan ne aakaas aae hukam dee paalanaa karadiaan hoeaan kise rabee aadaras dee saakaarataa lee vigiaan ate takaneek dee vinaaskaaree skatee noo varatan daa beerraa chukiaa hai| aatankavaad dee safalataa lee vadh ton vadh maasoom, vadh ton vadh arakhiat ate vadh ton vadh suhirad lokaan noo hinsaa daa nishaanaa banaaeaa jaan vich koee jhijak nahee manee jaandee, kiaunj ih hinsaa alauakik aadarashaan dee praapatee lee ilaahee hukam dee paalanaa vajon keetee jaa rahee hundee hai| sansaarak suhiradaraa eesvaree ichhaa jinee takarree vee naheen ho sakadee ate mehatavapooran vee naheen; eeshavaree ichhaa saahamane kujh vee mehatavapooran naheen| is lee bahutee suhiradataa daa matalab hai aatankavaad nee bahuteean gulazareean ttharagettasa paidaa karanaa|
aseen ih vee naheen chaahavaange ki manakhee man vich suhiradataa de vikaas ute kise prakaar daa pratibandh laaeaa jaave| is lee ajoke manakh kol aman ate surakhiaa lee nishasatareekaran daa iko ik rasataa baakee reh jaandaa hai| aadhunik vigiaanak manakh hisaa naal hinsaa daa ant karan dee avigiaanak daleel noo manadaa naheen ate anamanakhee kiriaa vich hisaa lain noo tiaar naheen| sansaar dee
saanjhee sarakaar ban jaan ute nishasatareekaran sahije hee ho sakadaa hai; parantoo nit vadh rahe aatankavaadee juram saahamane saanjhee sarakaar dee uddeek asanbhav hundee jaa rahee hai| ho sakadaa hai ajehee kise uddeek de roop vich, manakh jaatee aapane ant dee uddeek kar rahee hove|
nishasatareekaran de sanbandh vich do galaan ucheche dhiaan dee mang karadeean han| pahilee ih hai ki koee vee kauamee sarakaar aapanee ichhaa naal aapane aap noo nissatar karan noo tiaar naheen hundee| hun tak jine des nissatar jaan aask tauar ute nissatar keete ge han, aunhaan ne haar jaan ton pichhon nishasatareekaran de apamaan noo baradaashat keetaa hai, aapanee ichhaa naal pashoopune de tiaag dee siaanap kade naheen keetee| manakhee samaajaan ne pashoopune de vaadhe daa sadaa yatan keetaa hai; bhaaven us yatan lee desh daa adhion bahutaa dhan kharachan dee mujaramaanaa moorakhataa hee kiaun naa karanee pee hove|
doojee ih ki jaramanee, jaapaan, eittalee aad desh, jinhaan noo nishasatareekaran dee namosee baradaast karanee pee hai, aj arath dee duneea vich aapanee navekalee thaan rakhade han| cheen, autaree koreea, bhaarat, paakisataan aadik desh, jinhaan noo shakateesaalee ate bhiaanak hon daa jhal hai, aapane karorraan lokaan noo gulaamaan, pashooaan ate keerremakauarriaan daa jeevan den lee majaboor han|
manakhamaatr lee ih andaazaa laaunaa mushakil hai ki jo vikaas vichalaa nissatareekaran, jis daa zikar lekh de aaranbh vich keetaa giaa hai, hinsak pashooaan noo hinsaaehatiaa dee paasavik bhiaanakataa vichon kadt ke mitarataa ate milavaratan dee samaajak sundarataa dee sedhe tor sakiaa hai taan hun sabhiasamaajak manakh duaaraa pravaan keetaa jaa ke, nishasatareekaran vigiaanak soch ate takaneek de maalak manakh noo mitarataa ate bharaatee deean kiharreean manzalaan val tor sakadaa hai| ajokee takaneek manakh de savaragee supaniaan ate dharatee ute ik pitaa de rabee raaj de aadarasaan noo saakaar karan dee samarathaa rakhadee hai|
vigiaanak takaneek dharatee de vakh vakh hisiaan vich vasade lokaan lee iko jaheean satikaarayog parisathiteean paidaa kar ke ate iko jihaa surakhiat ate sukhee jeevan de ke fraaeidd dee kalapanaa daa sansaar usaar sakadee hai, auh vee ik sadee de vich vich| jis dharatee ne aje panj arab saal hor jeenaa hai, aus lee ik sadee daa samaan ikaadhe din de baraabar hai| dharatee zaroor chaahavegee ki vaaeidd daa supanaa saakaar hove ate us de vishaal viharre vich kheddan ate palan vaalaa parivaar piaar, bharaatree, mitrataa, sach, satikaar ate bharose de khiddaauniaan naal kheddadaa hoeaa aapanee jeevanayaataraa samaapat kar ke us dee god vich samaave|
budh, ashok, aarileeais, aipeekiauras, laak, haathaz, kaantt ate fraaeidd aadikaan daa sapanaa mool roop vich lagapag ik jihaa hai| dharatee de vakh vakh hisiaan
aute ih kiharre kiharre roopaan vich saakaar hundaa hai, eih gal lokaan de maanasik vikaas ute nirabhar karogee| is supane dee saakaarataa val puttiaa jaan vaalaa pahilaa kadam nishasatareekaran hai| pahile kadam ute hee vaddeean vaddeean aauakarraan saahamane aa raheean han| takaneek aapaneean bhulaan aap naheen sudhaar sakadee| ih kam soch daa hai| skatee naal aapane masale sulajhaaundaa aaun vaalaa manakh is kam lee vee skatee dee varaton karegaa je skatee dee varaton ne ik changee misaal pes kar ditee taan ho sakadaa hai, baakee thaavaan de lok is dukhadaaee tareeke dee varaton tak nauabat aaun ton pahilaan hee siaanap daa sukhadaaee rasataa apanaa ke nishasatar honaa aaranbh kar den|
eih sabh kujh sansaar dee kendaree sansathaa duaaraa keetaa jaan vaalaa kam hai| par, eis daa ih bhaav naheen ki duneea de baakee lokaan daa is vich koee yogadaan naheen| sabhiaachaarak pachharrevaan har yug vich vikaas daa raah rokadaa aaeaa hai| aj jadon takaneek ne tabadeelee dee rafataar bahut tez kar ditee hai, sabhiaachaarak pachharreven dee samasiaa hor vee ganbheer ho gee hai| is samasiaa daa hal sansaar de budheejeeveean kol hai; kalaapremeean ate saahitakaaraan kol hai| lorr is gal dee hai ki aadhunik budheejeevee aapanee kalapanaa de sahaare sansaar de bhavakh vich nikee jahee jhaatee paa ke aapanee soch de sahaare, sansaar de janasaadhaaran noo maanasik tauar ute us jeevan lee tiaar karan, jo maanav jaatee daa sundar, sanbhaavee bhavakh hon daa bharosaa divaa rihaa hai| ichhaa karam dee jananee hai| saaeins de sansaar dee ichhaa karanee ate lokaan vich ih ichhaa jagaaunee sansaar de siaane lokaan daa faraz hai|
sidhaantavaad ate saaeins
sidhaantavaad ton meraa matalab hai kise mat jaan sidhaant noo saravathaa sach manan ate aakhan dee ruchee| ih ruchee puraatan kaal vich upajee see ate madhakaaleen adhiaatamak ate panddataaoo vitanddaavaad ne is noo ilahaamee khaadapaanee de ke vaddaaakaaree bauarrh banaa ditaa see| manakhee bauadhikataa de bootte noo bauanaa banaaee rakhan vich is borrh de chhaaure daa vaddaa hath hai|
sidhaantasirajanaa daa kam yoonaaneean ton aaranbh ho ke bhaarateean, cheeneean, yahoodeean ate eesaaeean raaheen pareepooranataa noo pujaa hai| yoonaanee sidhaantaan vich maualikataa ate anekaroopataa hai| inhaan vich paralokavaad gauan hai ate sansaarak jeevan jaan lokavaada pradhaan| yahoodee ate isanaamee sidhaantaan vich lakeer dee fakeeree hai ate lokparalok dee abhinataa hai| eesaaee sidhaantaan vich lok ate paralok do vakhareean vaasatavikataavaan han ate iko jiheean mehatavapooran han| bhaaratee sidhaantaan vichalee bhinataa oparee jaan satahee hai| ih saare aatamaa paramaatamaa ate mukatee ute kendarit han| inhaan vich darashan ate manovigiaan daa misran hai jad ki eesaaee sidhaantaan daa mool aadhaar darasn hai| bhaaratee sidhaantaan vich paralok pradhaan ate lok gan hai| puraatan cheenee sidhaant vich naitikataa noo pradhaanataa praapat hai| yoonaanee ate cheenee sidhaantaan noo chhadd ke baakee saare puraatan sidhaantaan vich dharam saasatar jaan eesvar meemaansaa noo srestt maniaa jaandaa rihaa hai | saare dharamasaasataraan dee jarrh yoonaanee vises karake paletto de darasn vich hai|
puraatan sidhaantaan vichalaa antar vakhavakh deshaan de raajasee, samaajee ate bhoogolak vaataavaranaan vichalee bhinataa dee upaj hai| ih antar bahutaa ugharravaan naheen ate unhaan sidhaantaan vich ajehe havaale labhe jaa sakade han jinhaan dee sahaaeitaa naal mere uparokat kathan noo niraadhaar sidh keetaa jaa sakadaa hai| main vee inhaan sidhaantaan vichale antaraan dee thaan inhaan vichalee ekataa jaan saanjh dee gal karanee chaahundaa haan| ih sidhaant khetee pradhaan samaajak jeevan jee rahee manakhataa dee maanasikataa vichon upaje hoe han| ih manakhee maanasikataa de vikaas dee us avasathaa dee upaj han, jiharree nike motto antaraan de baavajood, mool roop vich iko jihee see| us maanasikataa de jhukaa is prakaar de san
1. sataa daa satikaar
eih jhukaa lamere jangalee jeevan de anubhav dee upaj hai| jangalee manakh daa shakatee naal mool sanbandh bhai daa see| sabhia samaajak jeevan vich skatee noo prabandh, niaan, surakhiaa ate aishavaraj daa aadhaar man liaa jaan ute skatee naal mool sanbandh ddar ton badal ke poojaa satikaar ate adheenagee daa roop dhaar giaa hai|
2. vishavaas
samachee manakhataa lee vidiaa daa prabandh naa hon karake vidiaa, vichaarasheelataa ate tarak kise kise noo, alokik daat de roop vich praapat hunde san| jis noo ih daat praapat hove, auh janasaadhaaran de vishavaas daa paatar ban jaandaa see| janasaadhaaran kise gal noo us vichalee bauadhik sresttaraa karake naheen see apanaaundaa| bauadhik sresttataa noo mehatav den lee bauadhik sresttataa dee lorr hundee hai ate ih janasaadhaaran kol kade vee naheen hoee| janasaadhaaran aapane samen de suaameean noo aapane vichalee bauadhikataa dee kasavattee ute naheen parakhadaa; eih kasavattee us kol hundee hee naheen| us kol siraf vishavaas bheliedda daa gun jaan aauagun hundaa hai| jadon ih aakhiaa jaandaa hai ki falaane sudhaarak jaan avataar jaan paiganbar ne lokaan noo amakee naveen vichaaradhaaraa jaan soch ditee, audon bhul keetee jaa rahee hundee hai| puraatan ate madh kaal de peer, fakeer, sant ate mahaatamaa soch de vikaas noo mehatav naheen san dinde| uh janasaadhaachan vichale andhavishavaas de sahaare jiaoonde san| anaginat sant, mahaatamaa, peer ate fakeer je manakhee soch de vikaas dee chintaa kar rahe hunde taan aj kunbhaan de samen uchev mahoorat vele chubhee laaun daa pun kamaaun lee lok jaanaan naa gavaa rahe hunde| haj de mauake ute ik khaas vakat ute, eik khaas pathar noo shaitaan samajh ke, kankareean maaran dee kaahal karade hoe lok sainkarre saatheean noo dararrakuchal ke janat dee aas naa kar rahe hunde| dharam asathaanaan laagale baazaaraan vich keete karaae paatthaan deean dukaanaan naa khulheean hundeean| ene jinabhoot, ene dhaage taveet, eneean dhaualeean dhaaraan ate ene vaddabhaage ddere kade naa hunde| madhakaal de siaane manakhee soch daa vikaas naheen san karade uh manakhee vishavaasaan noo naven roop dinde san| khetee daa yug, janasaadharan de drishatteekon ton, vichaar daa naheen sagon vishavaas daa yug see | aje vee haalat badalee naheen| us samen deean visvaasavaradhak likhataan vich bauadhik baareekeean vekhan dee kalaakaaree saaddee aapanee kirat hai| uh yug vichaar daa naheen, vishavaas daa see; vichaarasheelataa aam lokaan noo achanbhat kar ke visvaasee banaaun daa kam karadee see|
3. paralok, mukadar ate heenataav
janasaadhaaran lee sukh, satikaar ate surakhiaa bhariaa jeevan usaaranaa asanbhav hon karake paralok de savaragee supane sajaae jaane zarooree san | mukadar, kisamat asantosh noo niraashaa ate uparaamataa vich parivaratan
honon rokan daa kam karade san| lokaan vichalaa heenabhaav kisamat ate paralok naalon bahutaa kaaragar hathiaar see | is bhaav noo paidaa karan daa uchechaa uparaalaa keetaa jaandaa rihaa hai, saare khetee pradhaan samaajaan vich|
4. anajaanee alauakik shakatee daa ddar
eis noo rab jaan paramaatamaa daa ddar keh sakade haan| koshis de baavajood vee ih ddarapiaar bhagatee ate satikaar vich naheen badaliaa jaa sakiaa ih saaeid is lee ki manakh kise alokik skatee noo sansaarak jeevan de sukh vich kise prakaar dee dilachasapee laindiaan naheen anubhav kar sakiaa| us noo aapane jeevan de dukhaan sukhaan lee aap hee tadad karanaa piaa hai| alokik skatee kolon ddaran daa kaaran ih see ki kastt bharapoor niserabale jeevan jeea ke sadeevee jahanum jaan churaasee daa chakar bahut bhiaanak lagadaa see| manakh ddaradaa see ki mar kar bhee chain naa paaeaa ton kidhar jaaenge|
janasaadhaaran dee is prakaar dee maanasikataa de mukaabale vich haakam varag dee maanasikataa vakharee prakaar dee see| savaibharosaa, aatamabal, daanaveerataa, praupakaar, nirabhaitaa, yudhapreeataa, vije daa vishavaas, dharamapraaeinataa, vachana badhataa ate sabhiataa aadik haakam shrenee dee maanasikataa de ang san| ih maanasikataa janasaadhaaran vich sataa daa satikaar paidaa karadee see| haakam varag haakam vee aap see ate hukam vee aap see aap hee kaanoon banaaun vaalaa see| ate aap hee kaanoon see | is prakaar dee maanasikataa vaale samaajaan vich har sidhaant rathon aaeaa hoeaa param sach, pareepooran, anaadee, anant ate attal dasiaa jaandaa see | sidhaantaan noo aakaashon utaar ke dharatee ute liaaun vaale viakatee vakharee prakaar de san| alokik skatee unhaan noo sidhaantasauanpanaa de niaare niaare saadhan varatadee see| kise noo aavaazaan sunadeean san kise noo supane aaunde san kise noo samaadhee dee avasathaa vich param sach daa giaan hundaa see kise noo behosee varagee haalat vich param sundarataa de deedaar hunde san ate kise dee kise vele achaanak baitthiaan baitthiaan liv lag jaandee see | budh ton sivaa hor kise noo hos havaas vich reh ke sochan dee vidhee naal riaanapraapatee naheen hoee|
khetee pradhaan yug vich samachee manakhataa raau ate rank nagnanimous anad meana deean do vanddaan vich vanddee hoee see| ik gal dohaan vich saanjhee see| uh ih ki doven kise sathaaee, attal, abadal ate sadeevee ttikaane jaan avasathaa dee kaamanaa karade san| jinhaan kol aishavaraj see, auh aapane aishavaraj dee sadeevataa chaahunde san ate jinhaan daa jeevan kastt bharapoor see uh kise ajehee vivasathaa dee ichhaa karade san, jithe sadeevee sukh hove ate kashattaan dee aavaajaaee ukee naa hove| madh kaal ate puraatan kaal dee manakhee maanasikataa sadeevataa lee taanghadee aaee hai| isadaa kujh bhaag duniaavee aishavaraj dee sadeevataa chaahundaa
aaeaa hai ate is daa vadderaa bhaag maran ton magaron savaragee sukhaan dee sadeevataa dee kaamanaa karadaa see|
sadeevataa daa moh sidhaantaan dee sadeevataa raaheen vee pragatt hundaa aaeaa hai| har sidhaantakaar ih daavaa karadaa see ki us daa sidhaant us dee soch dee upaj naheen sagon paramaatamaa valon bhejiaa hoeaa hukam hai| jiven paramaatamaa anaadee ate anant hai use tarhaan us daa bhejiaa hoeaa ih hukam jaan sidhaant vee sachaa ate sadeevee hai| yoonaanee vichaaravaan ,aimapeezokaleej, aapane aap noo devataa ate aapane sidhaant noo daivee sidh karan lee, aittanaa naan do juaalaamukhee vich chhaal maar ke mar giaa see| saare yoonaanee vichaaravaan rahinsavaadee lok san| palett aap rahisavaadee naheen see; par us ne aapaneean galaan sukaraat de moonhon akhavaaeean han, jis baare ddailafee dee devabaanee hoee see ki uh yoonaan vich vasan vaalaa sabh ton siaanaa aadamee hai|
manakh de saare dharamagranth dhuron aae hoe dase jaande han, eis lee saare sadeevee jaan azalee han| saare aae vee ik rab valon han; eih vakharee gal hai ki samen samen rab daa moodd badaladaa rihaa hai| us ute koee paabandee laagoo naheen ho sakadee| ih vee ho sakadaa hai ki samen naal uh vadhere giaanavaan hundaa giaa hove|
koparaneekas de vichaaraan ne saadde brahamandd dee naveen vigiaanak rooparekhaa ughaarranee shuroo kar ditee taan kujh ik sadeevee sidhaantaan dee sachaaee ate sadeevataa ute sk keetaa jaan lag piaa| ih sk sidhaantaan dee sadeevataa ute naheen see, sagon sidhaantaan de roohaanee asale ute see| saadde kujh daarashanik ih sochan lag pe san ki roohaanee jaan rathon aae sidhaantaan dee sachaaee ute sk keetaa jaa sakadaa hai; par jiharree saaeins roohaaneeat de pair hilaa rahee hai, aus naal sanbandhat sidhaantaan dee sadeevarraa ute shak karanaa avigiaanak ate ataarakik hai| fijikas de nemaan dee attalataa unhaan de visvaas noo sahaaraa dindee see| nateeje vajon heegal ne manakh de siaaseesamaajee itihaasak vikaas dee viaakhiaa kar ke ih dasan dee kosis keetee ki saaraa samaajakaraajaneetak vikaas jaraman kauam dee sresttataa ate saradaaree sathaapat karan lee hoeaa hai| us ne aapane sidhaant noo daarasnikaeitihaasak sach ate manakhataa dee attal honee de roop vich pes keetaa|
heegal ton chhetee hee pichhon kaaral maarakas ne manakhataa de siaaseesamaajee vikaas daa sidhaant likhiaa| maarakas daa khiaal see ki heegal daarashanik hai, vigiaanak naheen, kiaunk uh kise roohaanee chetanaa eedea jaan shapiritta noo samache manakhee itihaas dee rooparekhaa uleekadee dasadaa hai| maarakas anusaar manakhee samaajaan de vikaas dee vaagaddor kise agiaat shakatee de hath vich naheen sagon unhaan siaasee,
1. yauarap daa sabh ton vaddaa juaalaamukhee, aittanaa, sisalee vich sathit hai|
2. yoonaan daa ik puraatan pindd jithe apole naan de devarre daa mandar hai|
samaajee ate dhaaramak parisathiteean de hath vich hai, jinhaan noo samaajaan dee aarathakataa janam dindee hai| roohaanee chetanaa dee thaan aarathakataa noo kendar vich rakh ke maarakas ne saanjheevaalataa noo manakh dee attal aneevaaree ate abadal honee sidh keetaa|
doven sidhaant rathon aae hoe naheen dase ge| heegal ne dharatee ute vicharadee hoee kise sapiritt noo ate maarakas ne arathavivasathaa noo aapoaapane sidhaant dee rooparekhaa uleekadee aakhiaa hai| parantoo paramasatataa, attalataa ate sadeevataa daa daavaa doven karade han| heegal de sidhaant vichon jaraman raashattaravaad daa janam hoeaa| sukar hai heegal daa sidhaant sachaa hon de naal naal sadeevee saabat naheen hoeaa| maarakas de sidhaant sadakaa duneea de dalaa vich vanddee rahee hai| us daa sidhaant lagapag ik sadee tak sachaa ate sadeevee prateet hundaa rihaa hai| aarathakataa ne us de sidhaant dee sadeevataa daa ant kar ke is sach dee prorrataa keetee hai ki manakhee samaajaan de vikaas dee vaagaddor sadaa badaladee vikasadee aarathakataa de hath hai| hun aarathakataa vishaveekaran daa tajarabaa karan jaa rahee hai| jo safal hoee taan maarakas de sidhaant dee sachaaee lee ik hor saboot paidaa ho jaavegaa| saapekh sristtee vich saapekhataa hee sadeevee hai; sadeevataa ik bharam hai kiaunk is vich saapekhataa naheen| nirapekh sach vee ik bharam hai|
eilahaam, daarashanikataa ate kalapanaa de sahaare sadeevee ate sache sidh keete ge sidhaantaan vichon manakhataa lee kinee ku peerr paidaa hoee hai, eis daa visathaar naa hee ethe sanbhav hai ate naa hee meraa manorath hai| jahaadaan, kuseddaan ate dharamayadhaan daa peerraan bhariaa eitihaas ate aatankavaadee paashavikataa dee ditee hoee peerr bhogadaa varatamaan saanoo sabh kujh das rihaa hai| bhavakh vich inhaan peerraan ton nijaat paaun lee zarooree hai ki manakhee maanasikataa sidhaantaan dee sadeevataa ate param satataa vich vishavaas karanaa chhadd ke inhaan dee samaajik upayogataa noo inhaan dee saddataa ate inhaan de satikaar daa aadhaar mane| ajihaa hon lee maanav de bauadhik vikaas dee lorr hai| ilahaamee dabadabe is vikaas daa raah rokee baitthe han| aam aadamee aje tak paletto ate arasatoo dee dasee hoee brahamanddee rooparekhaa noo hee ttheek manadaa hai| niaoottan dee makaineekal yooneevaras vee aje bahutiaan dee samajh ton pare hai| main ajohe parrhelikhe vidavaanaan noo jaanadaa haan jiharre dharatee noo ghunmadee naheen manade| unhaan daa itaraaj ih hai ki je dharatee ghunmadee hai taan saadde ghar daa daravaajaa dooje paase kiaun naheen ho jaandaa| uh ih naheen jaanade ki unhaan de ghar daa daravaajaa dooje paase karan lee saaree dharatee noo ghunman jaan ghumaaun dee lorr naheen, sagon unhaan de ghar de chaar chufere dee har cheez noo rok ke keval unhaan de ghar noo, laattoo vaang, ghumaaun dee lorr hai| je baakee sabh kujh vee ghunmadaa rahe taan unhaan de ghar daa daravaazaa sarrak val khulhan dee thaan unhaan de ghar de pichhavaarre vaale baag jaan viharre val kadee naheen
hovegaa| kahin ton bhaav ih hai ki manakhee maanasikataa aapaneea bauadhik praapateea ton bahut pichhe hai| aaeinasattaaein dee rainettiv yooneevaras noo samajhanaa aje tak bahut thorree jihee sankhiaa lee hee sanbhav hai|
vigiaan kolon vee manakhee maanasikataa de vikaas noo rokan dee bhul hundee rahee hai| fizikas, kaimisattaree ate vikaas ovoluttiona de nemaan dee attalataa kise sadeevataa fermanenache daa bharam ate moh paidaa karadee rahee hai| naveen khoj naven tat pesh kar rahee hai| hun tak manakhee bauadhikataa ih manadee aaee hai ki is brahimandd vich kaaran ate kaaraj daa silasilaa jaaree hai| har kaaraj pichhe koee kaaran hai ate har kaaran daa koee mithiaa hoeaa prabhaav hai jo mithiaa hoeaa kaaraj utapan karadaa hai| kaaran ate kaaraj chause anad eddaddechatta de is sanbandh noo attal ate sadeevee maniaa jaandaa rihaa hai| adhiaatamavaadeean vaang vigiaanee vee ih kahinde aae han ki sabh kujh nishachit hai| kujh vee itafaakeea jaan aakasamik bhe chhanache naheen| farak siraf ih hai ki adhiaatamavaadee paramaatamaa naan dee chetan sataa noo sabh kujh nishachit karadee manade han ate padaarathavaadee har cheez noo padaarathak nemaan daa paalan karadee manade han| is farak de sitte vajon sristtee de manorath vich visvaas rakhan dee ruchee ghattadee gee hai|
san 1927 dee panjaveen saalave kaanafaransaan ton pichhon sabh kujh badalanaa aaranbh ho giaa hai| is kaanafarans vich aaeenasattaaeen, neelaz boar ate haaeejnabarag varage naamee graamee vigiaanak ikatthe hoe san | is kaanafarans vich kee naveean sochaan ute sahimatee pragatt keetee gee see ate kee virodhaan ne vee sir chukiaa see| pahilaan vigiaanak ih manade san ki aittam vichale ilaikattronaj kanaan de roop vich niaookaleeas aittam de kendara duaale ghunmade han ate roshanee lahiraan de roop vich harakat karadee hai| kujh vigiaaneean de tajarabe ton ih sidh hoeaa see ki rosnee fottonaj naan de kanaan vich harakat karadee hai ate ilaikattronaj lahiraan aavesa de roop vich kendar duaale is tarhaan faile hoe hunde han ki kise ik daa vishes sathaan niyat naheen keetaa jaa sakadaa| richaradd vinamain naan de ik visisatt ne ddabal salitt naan de tajarabe raaheen ih sidh keetaa ki ilaikattronaz ate fottonaj doven hee anooroop hon de naal naal lahiraroop vee han| ih iko samen do roop dhaar sakade han| is ton ilaavaa vadde achanbhe vaalee gal ih hai ki ih jaan lainde han ki saaddee nigaraanee jaan jaanch parrataal keetee jaa rahee hai ate ih jaan ke aapanaa vateeraa badal lainde han| ih jaaniaa naheen jaa sakadaa ki jadon inhaan de vateere dee jaanch naheen keetee jaa rahee hundee, audon inhaan daa vateeraa kee hundaa hai| ih jaanch samen aapanaa vateeraa kiaun badalade han, eih pataa naheen lag sakadaa|
einhaan tajarabiaan ton ih nateeje kadte ge ki kuainttam anooaanparamaanooaan dee duneea vich kujh nishachit naheen| is duneea vich kaaranakaaraj daa nem
laagoo naheen hundaa| is lee aakasamikataa chhanache eik vaasatavikataa hai| haaeezanabarag daa maittrikas makainikas nattarin mechhanichasadaa sidhaant ik prakaar dee ganit pranaalee hai jiharree kuainttam makainikas noo pooree tarhaan biaan karadee hai| inhaan vigiaanakaan deean labhataan ne kee prashan paidaa kar dite han jinhaan de utar labhan daa jatan keetaa jaa rihaa hai| uh prasn kujh is prakaar han
1. je ilaikattronaz dee duneea vich ajeeb ate anakiaase varataare vaaparade han taan saadhaaran disade jagat vich iaun kiaun naheen hundaa
2. kuainttam dee duneea ate saadde jaanepachhaane sansaar vich kee sanbandh hai
3. kee inhaan dohaan vichalaa farak saadde anubhav dee kise khaamee kaaran hai
4 kee kuainttam dee duneea ate saadde vaddere sansaar vich iko jihe nem laagoo hunde han
eih saaraa jhamelaa saadhaaran aadamee dee samajhe pain vaalaa naheen | saadhaaran manakh dee maanasikataa noo inhaan baareekeean de samajhan yog hon lee aje hor vikasanaa pavegaa| is vikaas lee zarooree hai ki manakh ucheche yatan naal vishavaas bheliedda de khetar vichon nikal ke vichaar de manddal vich paravesh kare| vichaaramanddal jaan giaan khandd dee aapanee hee adabhutataa hai| vigiaan saanoo is adabhut sundarataa de anubhav val prerit kar rihaa hai| kise rahisavaadee adhiaatamak anubhav val naheen, saaddee aapanee duneea de saadhaaran, lokik, chetan ate anandamee anubhav val| vigiaan ih sabh kujh is lee naheen kar rihaa ki kise vigiaanee ne aaun vaale hazaar do hajaar saalaan lee saanoo aapane ute sharadhaa rakhan lee jaan eemaan liaaun lee preranaa hai jaan kise siaasee nijaam daa pitaamaa hon daa maan praapat karanaa hai| saaeins daa sansaar chhetee chhetee badal rihaa hai| is tabadeelee ate vikaas noo aapane jeevan dee sundarataa vadhaaun dee kaare laaun dee jinmedaaree manakh dee aapanee hai| is jinmedaaree noo nibhaaun de yog hon lee manakh noo saaeins de sansaar noo samajhan dee lorr hai| sidhaantaan dee ilahaamee sachaaee ate itihaasak sadeevataa dee visvaasee maanasikataa saaeins de sansaar noo samajhan vich bahut pichhe reh sakadee hai|
soch dee jananeekrishee
sansaar deean saareean puraatan sabhiataavaan unhaan ttheekariaan, bibariaan ate berre baratanaan dee maalakee daa maan karadeean han, jinhaan noo dodtaaee jaan tinachaar hazaar saal pahilaan banaaun vaale manakhaan ne upayogitaa ate suhaj de sangam daa achet yatan keetaa see| manakh de unhaan mudtale kalaakaaraan dee kalaa jeevan lee see| ajokaa manakh kalaa noo maaeekal ainjilo, liaunaaradd ate pikaaso aadikaan dee drishattee ton vekhadaa hon karake kise ghumhaar noo kalaakaar kahin dee galatee naheen karadaa| ise tarhaan soch noo palaitto, arasatoo, shankaraachaareea, budh, rasal, ddiaooee ate maarakas aadikaan dee drishattee ton vekhan lag pe hon karake, aj aseen kise kisaan noo sochavaan kahin dee bhul naheen karaange, haalaank soch, mudtale roop vich, kishee ate kisaan naal sanbandhat parakiriaa hai ate is daa vikaas vaapaar raaheen hoeaa hai|
jeevan vichalee chetanaa de anek roopaan noo tin pradhaan vanddaan vich vanddiaa jaandaa hai| ih tin vanddaan han ahisaas, eichhaa ate soch| ahisaas saaddee chetanaa dee us kaarajasheelataa daa naan hai, jis raaheen saaddaa man aapanee autejanaa jaan anubhootee ate baaharale jagat vichon praapat hon vaalee aukasaahatt vichale sanbandh baare faisalaa karadaa hai| baaharalee ukasaahatt sattimulusa ate andaralee anubhootee sensattiona vichale sanbandhaan deean do pradhaan vanddaan hanaraag ate desh davaikha| mitar parisathiteean vichon praapat hon vaalee utejanaa jaan anubhootee raag piaara daa sanbandh paidaa karadee hai ate amatar ukasaahatt de nateeje vajon davaikh ghiranaa daa sanbandh upajadaa hai| ukasaahatt, anubhootee ate inhaan de sanbandh baare raag jaan davaikh daa faisalaa saaddee soch daa kam naheen, eih ahisaas ddeelinaga hai| ih saaddee chetanaa dee uh kiriaa hai, jo saaddee soch ute nirabhar naheen karadee|
jadon baaharalee ukasaahatt ate andaralee utejanaa de aapasee sanbandh noo raag jaan davaikh daa roop de liaa jaandaa hai, audon jeev vich chetanaa de is faisale anusaar kam karan dee ichhaa utapan hundee hai| ih kam raag jaan davaikh piaar jaan virodha apanat jaan oparopanabharose jaan bhai dee upaj hundaa hai; eih soch vichon aupajiaa hoeaa jaan soch ke keetaa hoeaa kam naheen hundaa| har tatakaaleen prateekiriaa mimediatte reachattiona manoveg mipulase dee upaj hundee hai| tatakaaleen lorr dee tatakaaleen pooratee de saare yatan manoveg dee upaj hunde han| jangalee shikaaree bhojan dee tatakaaleen lorr dee pooratee lee
yatanasheel hunde han| aapane sikaar noo dhokhaa den lee uh lukade han jaan hor kise prakaar dee tarakeeb karade han| lukan ate dhokhaa den dee kiriaa noo soch naheen aakhiaa jaanaa chaaheedaa| is noo soch samajhan daa bhulekhaa paindaa hai| ho sakadaa hai is vich bauadhikataa daa uh beej biraajamaan hove, jo haualee haualee vikaas kar ke vaddaaakaaree birakh ban giaa hai; aapane mudtale roop vich ih uh vasatoo naheen, jis noo sabhia manakh dee soch aakhiaa jaandaa hai| ih sabh kujh tatakaaleen lorr dee tatakaaleen pooratee de yaran daa ik hisaa hai|
jis din, kise kaaran shikaaree pasoo jaan jangalee bikaaree manakh noo bhukh naa lag, aus din uh shikaar pichhe bhajan daa yatan naheen karadaa| kaaran ih hai ki bhukh dee gairahaazaree vich uh ichhaa jaan inpalas mipulase naheen upajadee, jis ton prerit ho ke uh yatanasheel hundaa hai| jeev de uh saare kam jinhaan lee prabal manoveg mipulase dee hond aavashak jaan anivaaree hove, bauadhik preranaa vichon upaje hoe naheen aakhe jaa sakade, bhaaven unhaan noo safalataa naal karan vich bauadhikataa dee lorr paindee hove| manakh ne pichhale atth das hazaar saalaan vich jangaan noo larran, jitan ate jeevit rakhan lee aakharaan dee bauadhikataa varatee hai; taan vee aseen jang noo bauadhik kiriaa naheen keh sakade, kiaunk ih praapatee, maalakee, sataa, hinsaa, eerakhaa ate ghiranaa aadik manovegaan dee upaj hai| inhaan dee gairahaazaree vich jang sanbhav naheen| bauadhikataa inhaan vegaan dee vakaalat ate aagiaakaaree karadee hai| jang vich soch varatee jaandee hai, par jang soch dee upaj naheen|
aao, murr aapanee gal val paratae| shikaaree pasoo jaan sikaaree jangalee manakh aj daa maariaa hoeaa sikaar je us dee bhukh jaan lorron jiaadaa hove taan agale din khaa lavegaa parantoo uh ih naheen karegaa ki aj de bhojan vichon kal lee bachaa ke rakho| kiaun eis lee ki uh bhukh dee niviratee daa yatan karadaa hai, par aapanee bhukh ate aapane yatan vitale us sanbandh noo naheen jaanadaa, jis noo kaaran ate kaaraj daa sanbandh laa odd chaise anad eddaddechatta aakhiaa jaandaa hai| is sanbandh vich sojhee shaakaahaaree manakh vich upajee hai| pahilaan pahil uh vee jeeva jantooaan ate kujh ik pasoopanchheean vaar, aaun vaale samen lee bhojan ikatthaa karan ate saanbhan dee paravirateemoolak ririaa karadaa rihaa hove ate is de lame abhiaas vichon us noo ih sojhee praapan hoee hovegee ki samaan siraf din ate raat deean vanddaan vich vanddiaa hoeaa naheen, sagon aj ate kal jaan varatamaan ate bhavakha is dee ik hor vandd hai| main hun vaale samen vich ajehaa kujh kar sakadaa haan, jo aaun vaale samen vich mere lee hitakaaree hove| meraa khiaal hai ki manakh vich bhavakh dee chetanaa bhootakaal dee chetanaa naalon pahilaan upajee hai| ajehaa main is lee sochadaa haan ki saare chetan jeevan vich aapane karam de fal dee paravirateemoolak chetanaa mauajood hai| karam varatamaan hai ate val bhavakh hai, bhaaven ih bhavakh varatamaan naal jurriaa hoeaa hee hai samaritee jaan yaadaashat binaan bhootakaal
dee setee sanbhav naheen ate pashoojeevan vich bhootakaal dee samaritee daa bahutaa paasaaraa vekhan vich naheen aaundaa| vikaasavaad evoluttiona bhavakh dee preranaa daa parinaam hai, bhootakaal de kaleshaan vichon upajeean hoeean raajarokoo saavadhaaneean daa sittaa naheen| saavadhaaneean sadakaa sanpooran tauar ute surakhiat ho jaan vaaleean jeevasreneean daa vikaas khatam hundaa giaa hai ate uh aapane surakhiat roop vich hun tak kaaeim han|
manakhee man vich bhootakaal dee chetanaa bhavakh lee bhojan saanbhan ate augaaun de lame abhiaas dee upajaaee hoee hai| bhootakaal dee sojhee ne manakhee man noo kaaran ate kaaraj de sanbandh dee sojhee ditee hai| ih vee ho sakadaa ho ki kaaran ate kaaraj de sanbandh dee sojhee vichon manakh noo samen de bhavakh ate bhoot aadik roopaan dee chetanaa praapat hoee hove| main kaaran ate kaaraj de nem dee sojhee noo varatamaan, bhavakh ate bhootakaal dee sojhee ton pichhon upajee aakhanaa chaahundaa haan kaaran ih hai ki samen dee, din raat vich, buniaadee vandd dee chetanaa jeev dee paraviratee vich hai| kaaran kaaraj de sanbandh dee sojhee paraviratee moolak naheen, sagon anubhavaaadhaarit hai|
aapane lee bhojan ugaaun dee kiriaa ne, manakh noo, pahilaan bhoot, bhavakh ate varatamaan dee chetanaa de ke ate is ton pichhon us de jatanaan noo kaaranakaaraj de sanbandh vich bajhe hoe das ke, sochan dee yogataa jaan jaach dasee hai| soch dee kiriaa vich anubhav, samaritee, kaalavandd dee chetanaa ate kaaranakaaraj de sanbandh dee buniaadee sojhee mudtaleean lorraan han| soch manoveg naheen, sagon bauadhik sanjam hai| anubhav har jeev dee honee hai| is brahimandd daa koee konaa ajehaa naheen, jithe jaa ke aseen anubhavaheen ho sakade hoeee| tapeetapasavee lok jangaleepahaarree jaa ke samaajak anubhav dee teekhanataa ate bahulataa noo ghattaaun daa yatan karade rahe han| ho sakadaa hai, aunhaan ne sathool jaan sareerak anubhav dee teekhanataa noo ghatt kar liaa hove; parantoo maanasik anubhav ton pichhaa chhuddaaun vich uh kine ku safal hunde san eis daa koee naap tol naheen| ho sakadaa hai saradeegaramee ate bhukhateh de dukh sareerak anubhav dee teekhanataa ate bahulataa vich vaadhaa hee karade hon|
anubhav har jeev dee honee hai, parantoo anubhav dee samaritee manakhee man daa sahij vihaar hai| samaritee bhootakaal naal sanbandhat hai| samaritee bauadhik yogataa hai, parantoo bauadhik hundiaan hoeaan vee ih soch naheen; soch dee sahaaeik hai | bhootakaal deean praapateean, naakaameean, bhulaan ate siaanapaan daa lekhaa jokhaa soch naheen; eih samaritee hai| sabhia manakh lee ih samaritee vee soch jinee mehatavapooran ban chukee hai| varatamaan vich aseen jo kujh karade haan, aus vich soch naalon vidiaa, sikhalaaee ate abhiaas noo vadderee thaan praapat hundee hai| bhavakh vich jeevan noo surakhiat, sukhee, satikaarayog ate suhanaa banaaun de nemaan dee ghaarrat ate saadhanaan dee khoj asalee
einhaan de sanjog vichon upaje hoe vigiaanak anumaanaan binaan sanbhav naheen| is lee sabhia manakh daa bhoot, varatamaan ate bhavakh soch naal ot pot hai|
soch lee samen deean vanddaanbhoot, bhavakh ate varatamaanadee chetanaa ate kaaranakaaraj de nem dee sojhee zarooree see| hun vikasit manakhee soch ne bhoot, bhavakh ate varatamaan vichaleean lakeeraan noo mett ke samen noo ik ikaaee daa roop de ditaa hai| kaaranakaaraj de nem ne jeevan deean ghattanaavaan noo jeevan vichalee parakiriaa dee upaj sidh kar ke manakh noo manaechhe nateeje paidaa karan lee lorreende kaaran paidaa karan dee preranaa de ke manaechhit bhavakh upajaaun de yog hon daa ahisaas karavaaeaa hai| ajokaa sabhia, miaanaa ate vigiaanavetaa manakh aapane varatamaan vich aapanaa bhavakh paidaa karan yog hundaa jaa rihaa hai| ih haalat kujh ku chintaajanak hai| hun tak hoee vichaar noo sankhep vich duharaa ke is lekh noo samaapat karan dee aagiaa chaahundaa haan|
an ugaaun dee kalaa jaan kheteebaarree naal soch de vikaas dee sanbhaavanaa ne janam liaa hai| an ugaaun daa yatan bhavakh baare soch jaan chintaa naal sanbandhat hundaa hai| an upajaaun dee kirat karadaa hoeaa manakh kise andaralee jaan baaharalee ukasaahatt naal utejit hoe manoveg adheen kam naheen karadaa| uh us samen uven hee bhukhaa naheen hundaa, jiven shikaar daa pichhaa karan vaalaa sikaaree bhukhaa hundaa hai| uh varatamaan vich utejit hoe manoveg ton naheen, sagon bhavakh vichale kise manorath ton prerit hundaa hai|
khetee dee kirat ne manakh noo samen de tin roopaanbhoot, bhavakh ate varatamaan dee sojhee ditee hai|
pashoo noo samen baare ih giaan naheen|
bhootabhavakh ate varatamaan dee sochee vichon kaaran ate kaaraj de sanbandh jaan nem dee chetanaa utapan hoee hai|
kaal deean tin vanddaan ate kaaranakaaraj de sanbandh dee sojhee manakhee soch noo janam den de zinmedaar han| soch ne manorath noo mehatav ditaa hai; antale manorath ne soch de vikaas noo haanee puchaaee hai|
sabhia manakh de jeevan vich soch noo mehatavapooran thaan praapat hai| jiven madhakaaleen alauakik manorathaan ne jeevan ate soch de vikaas daa raah rokan dee kul keetee see, auven hee vigiaan ate ttaikaneek dee sahaaeitaa naal shakateesaalee ho jaan karake manakh, soch de vikaas ate jeevan de satikaar dee haanee karan dee bhul kar sakadaa hai| janaittik kodd, kaloning ate ejing aadik ute kaaboo paa lain naal manakhataa daa shakateesaalee bhaag saravashakateemaan saitaan ban sakadaa hai| is lee soch ate saaeins noo ik karan dee bhul naheen karanee chaaheedee|
saaeins ate asahij
sahij ate saaeins de sanbandh dee gal karadiaan main kihaa see ki saaeins ate ttaikanaalojee mil ke manakh de samaajak jeevan noo enaa surakhiat, enaa sukhaavaan, enaa satikaarayog ate enaa suhanaa banaa sakade han ki manakh aapaneean usaaroo paravirateean dee tripatee, aapane sahiyogee bhaavaan dee abhivianjanaa, aapanee saatavik soch dee agavaaee ate aapanee janamajaat dhuraan deejamaandarooninatte samaajakataa dee sidhee de saral, subhaavak ate sansaarak sahij vich sathit ho sakadaa hai| us lekh vich main ih vee likhiaa see ki saaeins dee duravaraton jinhaan kuroopataavaan ate kaleshaan noo janam dindee hai, aunhaan daa zikar vakhare lekh vich karaangaa| eis lekh vich uh zikar karan daa yatan kar rihaa haan|
main ih gal ik ton vadh ver likh chukaa haan ki saaeins ne thok tabaahee de hathiaar banaa ke manakh noo enee vaddee shaitaanee taakat daa maalak banaa ditaa hai ki uh chaahave taan kujh hee ghanttiaan vich saaree dharatee noo, ghug vasadee dharatee noo, banjar banaa sakadaa hai| is de naal naal ih vee sach hai ki aittamee hathiaaraan dee beorrakee taakat ne manakh noo jang baare murr sochan dee salaah ditee hai| jangee tabaahee de anubhavee deshaan de siaane ate saadhaaran lok hun heegal dee is gal naal sahimat naheen ki jang saravasreshatt manakhee kiriaa hai| naa hee uh ih manade han ki dharatee ton pare baitthee koee roohaanee ate alokik shakatee kise hittalar noo yamaroop banaa ke aapane guaandtee desaan ute charrhaaee karan dee aagiaa dindee hai| uh manakh vichalee paasvikataa noo is paagalapan lee zinmedaar manade han| uh jang noo keval jita daataa hee naheen samajhade ate naa hee ih manade han ki jang vich jit praapat karan karake aseen akaal purakh dee kirapaa de paatar ban ge haan; auh ih jaanade han ki jang kise dhir dee haar daa kaaran vee banadee hai; ate tabaaheean, behuramateean, nimosheean, nafarataan, eerakhaavaan ate dushamaneean jo jang daa zarooree nateejaa hundeean hana noo akaal purakh dee kripaa vee naheen maniaa jaa sakadaa|
puraane vakataan de yoonaanee itihaasakaar jangaan de viaakhiaan noo bahut vadhaa charrhaa ke likhan dee ruchee rakhade san| har itihaasakaar aapane samen dee ate aapane duaaraa biaanee jaa rahee jang noo pichhaleean saareean jangaan naalon bahutee tabaahakun ate bhiaanak dasan vich uchechaa maan karadaa see| is mahaan manakhee kiriaa noo pooree lagan, sharadhaa ate nipunataa naal biaan karan de dharam noo nibhaaundaa hoeaa
auh kujh is tarhaan daa prabhaav paaundaa see ki parrhanasunan vaale us ton agalee jang dee uven hee uddeek karan lag pain, jiven is saal dee landdan mairaathan dauarr ton pichhon agale saal dee mairaathan dee ate ik ulanpik mukaabale pichhon dooje mukaabale dee uddeek karan lag peedaa hai| eho haal bhaaratee veer kathaavaan daa hai| raamaaein vich biaan keete ge yudh naalon mahaanbhaarat vich biaaniaa hoeaa yudh kite bahutaa mahaan hai|
ajokaa itihaasakaar jang dee kuroopataa ate bhiaanakataa noo is dtang naal dasadaa hai ki manakhee man is pashoopune de ant dee ichhaa karo| ih vigiaan ate vigiaanik soch daa prabhaav hai; jang noo at tiaanak banaaun vaale vigiaan daa asadhaa prabhaav ate duniaavee kamaan lee manakh noo zinmedaar banaaun vaalee vigiaanak soch daa sidhaa prabhaav| vigiaan jang dee ruchee noo janam den daa jinmevaar naheen; eis dee bhiaanakataa vich vaadhaa karan daa zinmevaar jroor hai|
jang dee gal noo ethe chhadd ke main viakateegat sahij dee gal karan dee aagiaa chaahundaa haan|
vigiaan ate ttaikanaalojee ute ih dosh laaeaa jaanaa aam hai ki inhaan ne manakhee man vichalee trisnaa noo vadhaaeaa hai| mahaatamaa budh anusaar ate har budheemaan viakatee anusaar ichhaa jeevan vichale adhio bahute dukhaan daa kaaran hai| lorr noo ichhaa vich ate ichhaa noo trisnaa vich tabadeel hundiaan bahutaa chir naheen lagadaa| is lee lorraan noo vadhan naheen ditaa jaanaa chaaheedaa; sagon ghattaaeaa jaanaa chaaheedaa hai taan jo ichhaa bekaaboo ho ke trishanaa daa roop dhaaran karan dee zid naa kare|
eis sidhaant vichale manovigiaanak sach dee gal baad vich karaangaa pahilaa is dee samaajakaaarathak upayogataa dee gal karanee vadhere zarooree hai| kisaane yug vich upaj de saadhan seemit san ate haakam shrenee daa vahisee vilaas aseem see| jo koee aauarangajeb kuraan likh ke jaan ttopeean see ke aapane nijee marache karadaa see taan us deean jangaan ute hon vaale marade kaaran lagaaeaa jaan vaalaa jajeea ttaikasa riaaeaa noo bhukhe dtidd sain lee majaboor karadaa see| jis janasaadhaaran noo pasoopadhar ute jeen dee majabooree see, jis janasaadhaaran noo mudtaleean lorraan dee pooratee daa pooraa bharosaa kade praapat naheen see hoeaa, aus janasaadhaaran vich trishanaa de vaadhe dee sanbhaavanaa hee kiaasee naheen jaa sakadee| trisnaa uh ichhaa hai, jo tripatee naal vadhadee hai| is noo ag naal tulanaa ditee jaandee hai| jis tarhaan bahutaa baalan praapat kar ke ag bujhan dee thaan hor balanaa lochadee hai ate hor baalan mangadee hai, eiven hee trishanaa har tripatee naal vadderee hundee jaan vaalee ichhaa hai|
aseen bhukh noo trishanaa naheen keh sakade, kiaunk raj ke khaa lain pichhon bhojan dee ichhaa jaan mang naheen rahindee| kujh samen pichhon murr bhukh lagan ute hee aseen bhojan khaande haan|
aseen chhetee chhottee khaan daa asabhiaachaar kar sakade haan aseen lorron bahutaa khaa lain dee galatee kar sakade haan; jaan kise saikatt kaaran khaada akhaad de viprek daa tiaag kar sakade haan| parantoo iaun karanaa saaddee trishanaa daa lakhaaeik naheen| trisnaa saaddeean mudtaleean lorraan ton pare dee saia hai| buniaadee lorraa dee pooratee de asabhia ate ayog dtang noo vee trisnaa jaa hor koee maanasik rog aakhiaa jaan ton pahilaan juram jaan aparaadh aakhiaa jaanaa vadhere yog hai|
juram jaan aparaadh kise kaanoon dee jaan bujh ke keetee hoee ulanghanaa hai| unat saaeinseesanatee samaajaan vich lokaan deean buniaadee lorraan dee pooratee lee kaanoon banaae ge han| janasaadhaaran deean lorraan dee pooratee samaaj jaan sarakaar dee zinmedaaree hai| unhaan samaajaan vich lorrapooratee de ayog dtang noo aparaadh aakhiaa jaanaa uchit hai; aakhiaa jaandaa hai| madh kaal de kisaane samaajaan vich ate bahutee baaeen hun vee ajohe kaanoon naheen san | udon buniaadee lorraan dee pooratee de ayog dtang noo aparaadh aakhan dee thaan trishanaa daa galat naan ditaa jaanaa aam see| unhaan samiaan vich dharam daa adhikaar khetar kaanoon jinaa hee visaal see| sabhiaachaar ate sisttaachaar de sanbandh vich dharam noo kaanoon naal ucheraa darajaa praapat see | aparaadh kaanoonee bhaasaa vich varatiaa jaan vaalaa sbad hai| dharam de nem kaanoonee dee thaan rabee manee jaande san | kaanoonee sbadaavalee dee varaton kar ke dharam aapanee dhaaramakataa noo sansaarakataa de rang vich rangan dee bhul karan noo tiaar naheen see| is lee aparaadh dee thaan trisnaa ate paap aadik sbadaan dee varaton har ayog vateere de pragattaa lee keetee jaandee see|
eis daa ih bhaav naheen ki madh kaal de manakhee man vich trishanaa naheen see| see; parantoo aapaneean mudtaleean lorraan lee haddabhanaveen kaar kar ke lorraan dee pooratee karan de yog naa ho sakan noo aapanaa mukadar manan vaale janasaadhaaran de man vich naheen sagon aapaneean lorraan valon nishachint ate rajepaje samaajak varag de man vich trisnaa see ate sadaa vaadhe ute see| aadhunik unat samaajaan de unhaan lokaan vich vee trisnaa hai, jinhaan noo aapaneean buniaadee lorraan de sanbandh vich ditaa naheen karanee paindee| buniaadee lorraan dee pooratee lee chintaa karan vaale man vich trishanaa lee bahutee thaan hundee hee naheen| pett dee bhatthee vichon bachiaa hoeaa baalan hee trisnaa dee ag vich paaeaa jaanaa hundaa hai| jo baalan naheen bachiaa taan ag naheen balogee| trisnaa gareebee de nateeje vajon lagaa hoeaa jaan lagan vaalaa rog naheen, sagon ameeree vichon upajan vaalaa maanasik vilaas hai|
sanat, saaeins ate ttaikanaalojee ne jeevan lee lorr deean cheezaan dee upaj vich vaadhaa keetaa hai| is vaadhe naal ik varag de jeevan vichalee ameeree ate trishanaa daa vaadhaa hoeaa hai| ih varag saaeins ate ttaikanaalojee de vikaas ton pahilaan vee ameer ate krisnaal see|
hun pachharre deshaan vichalee sasatee mazadooree dee suaarathee varaton ate jangee hathiaaraan dee vikaree daa chaahavaan hai| is varag daa ih rog saaeins ate sanat de sanjog ton pahilon daa hai| ih manakhataa de sabhiaachaarak virase daa pahilaa hisaa jaan juj hai, jis noo main, kise lekh vich paagalapan nadanesasa aakhiaa see|
lorr deean cheezaan dee bahutee upaj ne janakaliaan raaj aanelddare shttatte de aadarash naal mil ke janasaadhaaran de jeevan vichon kastt nisere noo ghattaaeaa hai| ih kashatt jaan mizaree manakhataa de sabhiaachaarak virase daa doojaa juj hai| rojeerujgaar daa bharosaa jaan surakhiaa praapat ho jaan ute janasaadhaaran ne sukh dee ichhaa keetee hai| main sukh dee ichhaa noo trisnaa naheen manadaa| puraatan yoonaan de sinikaa is ichhaa noo buraaee aakhan daa sanakeepan karade san jaan earakanddeesdd bhoriaan vich tap karan vaale ate sangamaramaree dderiaan de maalak ajoke bhaaratee adhiaatamavaadee mahaanpuras is ichhaa noo trisnaarog aakhan daa paakhandd karade han| ih paakhandd manakhataa de sabhiaachaarak virase daa teejaa ang hai|
sukh dee ichhaa ne jeevan vich naven ruzagaaraan ate naveean kaadtaan noo janam ditaa hai| is ichhaa dee pooratee ton pichhon jeevan ne naanaa prakaar de shauak apanaae han| sauakaan ne jeevan noo sundarataa ditee hai| surakhiaa, sukh ate shok dee ichhaa ne jeevan deean lorraan vich vaadhaa keetaa hai| madh kaal de jeevan noo jeen dee chintaa see; ajoke sanatee ate unat samaajaan de jeevan noo surakhiaa, sukh ate shauak dee lagan hai| is lagan naal sanbandhat lorraan dee pooratee daa yatan jeevan vich trisnaa naheen upajan dindaa| jithe lorrapooratee lee yatanaseelataa hai, othe trishanaa lee thaan naheen hundee|
aunat pachhamee samaaj vich chaar dahaake jee ke main vekhiaa hai ki ethon de jana saadhaaran noo trishanaa daa rog naheen; varagavishes noo ih rog duneea de har hise vich hai| janasaadhaaran de saaoo, sabhia ate sadaachaarayukat sukhaan ate suhajaan dee ichhaa noo bhattakan jaan trishanaa aakhan daa matalab hai manakhataa dee bahuginatee noo pasoopadhar ute jeeaun dee salaah denaa jaan pasoopadhar ute jeeaun lee majaboor karanaa | puraatan kaal de prabandh janasaadhaaran de vaddere bhaag noo daasaan, muzaariaan, kameean ate achhootaan daa jeevan jeeaun lee majaboor karade san, kiaunj daasaan ate achhootaan binaan sabhiasamaajak jeevan sanbhav naheen see| vihal, vilaas, prabhutaa ate sataa daa trishanaaloo varag hun vee daasaan, muzaariaan ate kameean daa lorravand hai| inhaan deean maasoom reejhaan, einhaan de niradesh aanandaan ate niravikaar suhajaan noo trisnaa ate bhattakan kahindiaan hoeaan inhaan dee trisnaj kamaaee de hisedaar
hon noo aapane valon keetaa giaa ahisaan aakhanaa janasaadhaaran noo pashoopadhar ute jeeaun dee salaah de ke aapanee trisnaa dee umar vadhaaun daa taralaa maat hai| saaeins, sanat, ttaikanaalojee, vailafear sattett ate vishaveekaran mil ke dharatee utale jeevan noo pasoosahij vichon kadt ke sabhiasamaajak manakhee sahij vich lai jaanage, ajehee meree aas hai| is samen juram, aatankavaad, sanbandhaan dee ttuttabhaj, vishaveekaran de parade pichhe kauamee padhar ute keete jaan vaale sosn, dhaaramak kattarrataa ate nasalee vitakariaan de kee roopaan vich bahut saaraa asahij jeevan daa hisaa baniaa hoeaa hai| parantoo ih asahij saaeins ate ttaikanaalojee daa upajaaeaa hoeaa naheen| ih manakhataa daa sabhiaachaarak virasaa hai; vikaas dee den hai; eitihaas daa parinaam hai| jiven jiven manakh bhootakaal noo sharadhaa ate moh dee thaan siaanap naal vekhanaavaachanaa sikhadaa jaavegaa, jiven jiven manakh varatamaan de sukh ate bhavakh dee sundarataa vich kaaranakaaraj daa sanbandh sathaapat kar ke jeeaun dee naveen jaach sikhadaa jaavegaa, tiven tiven jeevan vichon asahij alop hundaa jaavegaa| jeevan ne raatoraat badalanaa naheen haualee haualee vikasanaa hundaa hai| vikaas naal hond vich aaeean hoeean tabadeeleean jeevan noo sahije hee pravaan ho jaandeean han| kraanteean jeevan vich asahij paidaa karadeean han| parantoo kraanteean de karataar iaun sochan ate aakhan dee ijaazat naheen dinde | uh kraantee hee jeevan daa param ate antalaa sahij dasade han| masheenee kraantee aapane amal vich vikaas hundiaan hoeaa aapane asale vajon kraantee see, kiaunj is ne manakhee soch ate manakhee vivahaar vich buniaadee tabadeeleean paidaa kar diteean san| soch ate vivahaar vich aaeean buniaadee tabadeeleean noo pravaan karanaa manakhee man noo aauakhaa bhaas rihai| sabh ton vaddee aauakh ih hai ki naven vigiaanak vichaar puraane dhaaramak vishavaasaan de tiaag dee mang karade han| naven sanatee jeevan de sukhaan ate suhajaan dee prabal ichhaa ate puraane sabhiaachaarak virase de maaroo moh ne manakh noo do hisiaan vich vanddiaa hoeaa hai| manakh dee ih dubidhaa us de jeevan vich asahij paidaa karadee hai| pachhamee yauarap de samaajak jeevan vich asahij daa vaddoraa kaaran bemuhaaraa viakateevaad hai| jiven jiven saaddee duneea vapaarak, vidiak, siaasee ate samaajak vishaveekaran val vadhadee jaavegee, tiven tiven viraatt ate viroop viakateevaad sundar ate sukhaaven viakatitavaan vich vikasadaa jaavegaa| parantoo hundaa uh hai, jis lee saadde man vich prabal ichhaa hove| shubh ichhuk honaa hee change manakh honaa hai| ih ichhaa tiaaganayog nahee; eis ichhaa dee prabalataa vich sahij daa
nivaas hai|
saahit, soch ate saaeins
saahitasamaalochanaa baare mainoo bahut pataa naheen; naa hee kaavakalapanaa dee uchiaaee ate sanvedanasheelataa dee ddoonghaaee tak meree pahunch hai| is lekh vich jinhaan kaveean daa zikar keetaa jaa rihaa hai, aunhaan dee kaavakalaa baare kujh vee kahin daa meraa manorath naheen; meree aauakaat naheen| unhaan kaveean deean pankateean noo main, manakhee sochavikaas de ik dauar dee prateenidhataa karan vaaleean pankateean de roop vich varat rihaa haan| meraa manorath aapanee gal noo saral ate sapashatt karan ton hai|
surajeet paatar jee daa ik shiar hai
khoob ne ih jhaanjaraan chhanakan lee,
par koee chaa vee taan de nachan lee|
har kise noo aapanee soojh ate lorr anusaar kise vee shiar de arath karan dee khulh hai| main is siar de arath hetth likhe anusaar karadaa haan
aadhunik padaarathak unatee ne manakh de sareerak sukhaan lee anek saadhan paidaa kar dite han ate hor vee karadee jaa rahee hai| is unatee ne manakh de madhakaaleen adhiaatamak aadarashaan noo aadhaaraheen kar ditaa hai; parantoo unhaan dee thaan lain lee satikaarayog samaajak aadarashaan dee sirajanaa ih naheen kar sakee| aadarasheen jeevan noo mile hoe sareerak sukh ate suhaj uven hee han, jiven kise chaa ate utashaahaheen muttiaar de pairee jhaanjaraan banh diteean geean hon ate uh inhaan noo aapane pairaan naal bajhaa hoeaa bhaar mahisoos kar rahee hove| jhaanjaraan vichon sangeet dee utapatee lee muttiaar de pairaan vich naach dee harakat zarooree hai ate pairaan vich nritautapatee lee muttiaar de man vich chaavaan daa honaa aavasiak hai|
paatar jee ton panj ku dahaake pahilaan ise prakaar de bhaavaan noo paragatt karadee hoee kavitaa pro mohan singh jee ne saave patar naamee pusatak vich likhee see | unhaan dee kavitaa daa siralekh hai main naheen rahinaa tere giraan| pro saahib is kavitaa vich maanav jaatee dee sabhiasamaajak unatee noo sanbodhat han| unhaan ne is unatee noo aapanee kavitaa vich ik sundar, susajit ate samadh muttiaar daa roopak ditaa hai ate kahinde han, teree is safalataa pichhe manakhee peerraa daa lamaa itihaas lukiaa hoeaa hai|
aapane prakiratee prem de roop vich taariaa hai| aapaneean diteean sajaavattaan mere kolon vaapas lai lai ate mainoo meree maasoomeeat, meree aazaadee ate meraa prakiratee prem morr de| main tere dite sabhiasamaajak jeevan de bandhanaan ton mukat ho ke prakiratee dee sundarataa ate sutantarataa vich samaa jaanaa chaahundaa haan|
mirazaa gaalib dee saaree shaaeiree ih sunehaa dindee hai ki kaide hayaat vaa bande gam, asal men donen ek hain, mauat se pahile aadamee raam se nijaat paae kiaun
mirazaa jee daa khiaal hai ki dukhakalesh kise sabhiataa jaan samaajak prabandh de upajaae hoe naheen han; eih jeevan de asale vich han; einhaan binaan jeevan naheen| unhaan daa ih vichaar lagapag saare dharamaan duaaraa paravaaniaa ate parachaariaa hoeaa vichaar hai|
auparokat tinaan kaveean dee pratibhaa bhin bhin parisathiteean dee upaj hai| mirazaa jee vele angarejaan hathon haare hoe bhaarat dee haalat lagapag use tarhaan dee see, jis tarhaan dee haalat sapaarattaa hathon haare hoe ethanaz dee see| farak enaa see ki angarejaan ne jit noo manorath manadiaan hoeaa barabaadee valon sankoch keetaa see, jad ki sapaarattaa daa manorath ethanaz dee barabaadee see ate jit is manorath dee praapatee daa saadhan see| haare hoe ethanaj daa sochavaan, sukaraat, anaitikataa noo ethanaz dee haar ate barabaadee daa kaaran manadiaan hoeaa naitikataa noo kaliaan daa saadhan dasadaa see| us de sharadhaaloo jaagirad, paletto ne sataa ate raajaneetak chaturaaee noo kaliaan daa saadhan dasiaa see| mirazaa jee ne sataa noo takaneek saahamane haaradee vekh liaa see| sataa, takaneek ate raajaneetak chaturaaee de pachhamee sangam saahamane bebas khalote bhaaratee janajeevan dee niraashaa mirazaa jee dee saaeiree dee pradhaan sur hai|
mirazaa jee teekhan ahisaasaan vaale komal bhaavee viakatee san | bauadhik sookhamataa unhaan dee sadabhaavanaa daa pathapradarashan karadee see | jeevan de visaal kurookasetr vich hajaaraan saalaan ton hunde aa rahe sataasangaraam vich kise paaralokik skatee daa dakhal unhaan noo dikhaaee naheen see dindaa; naa hee uh dharatee ton paarale kise janat de vishavaasee san| uh janat noo dil bahilaave daa ik laaraa samajhade san| unhaan dee pratibhaa jhootthe laariaan naal parachadee naheen see; eis lee kahinde sanamauat se pahile aadamee, gam se nijaat paae kiaun
pro mohan singh jee aadhunik bhaaratee itihaas de utashaah bharapoor sutantarataa sangaraam daa hisaa hon dee thaan ajehe viakatee san, jinhaan daa jeevan mukaabalatan sukhee see| uh us budheejeevee varag vichon san, jiharraa sutantarataa sangaraam daa hisaa naa hon karake aapane aap vich sataaheenataa daa vishavaasee see| sataaheenataa de
ahisaas ate sukh de sumel vichon do prakaar dee pratibhaa janam laindee hai| bhaavuk viakatee rumaanttik ho jaande han ate bauadhik viakatee sanakee jaan sinik chhenicha| pro saahib rumaanttik ho nibarre ate rumaansavaad de pitaamaa, rooso, vaang sabhiataa val pitth kar ke, asabhia jangalee jeevan deean bejunmevaareean de supane vekhan dee salaah den lag pe| sataaheen mirazaa jee noo je sukh praapat ho ge hunde taan unhaan ne, sookhamabadhee viakatee hon karake, sanakee vairaagavaan chintaka ho nibarranaa see| hun uh saadhaaran, audaas ate niraash viakatee han|
bhaaee saahib bhaaee veer singh jee kol mirazaa gaalib vaalee bauadhik sookhamataa naheen see, naa hee unhaan kol pro pooran singh vaalee bhaavateekhanataa see| angarezaan daa saathasahaaraa praapat hon karake kujh kar sakan daa vishavaas unhaan vich hai see| is aasare ate visvaas dee satikaarayog saravapria ate saravaparavaan abhivianjanaa lee adhiaatamavaad naalon changeraa maadhiam naheen see mil sakadaa| uh naa sinik san naa rumaanttik; auh dohaan de vich vichaale vicharan vaale adhiaatamavaadee san|
paatar jee saadde samakaalee kavee han| saadde samen daa panjaabeebhaaratee samaaj utashaah, sangharash ate aadaraspraapatee dee sikhar chhooh ke bhristtaachaar ate naitik patan deean neevaanaan naap rihaa hai| is de naal naal vigiaan ate ttaikanaalojee de sansaarak jeevan vich sukhasanchaar deean sanbhaavanaavaan noo seemaa mukat kar ditaa hai| inhaan sanbhaavanaavaan dee saakaarataa jeevan daa aadaras ban gee hai| is aadaras dee praapatee lee varate jaan vaale saadhanaan de yogaayog daa vitatrak mittadaa jaa rihaa hai jaan mitt chukaa hai| ayog saadhanaan de sahaare praapat keetee hoee safalataa viakatee vichale savaisatikaar ate sadabhaavanaa ute satt maaradee hai| savaisatikaar ate sadabhaavanaa heen viakateean daa samaaj, surakhiaa de bharose vaalaa samaaj naheen ho sakadaa| surakhiaa jeevan dee mudtalee lorr hai ate sundarataa antalee| jis samaaj vich mudtalee lorr dee anahond hove, authe antalee lorr baare sochiaa jaanaa vee oparee gal ban jaandee hai|
bahut vaddeean vaddeean viakateegat padaarathak praapateean han bhaaratee samaajak jeevan vich; par anaitikataa daa bahut vaddaa santaap bhog rihaa hai ajokaa bhaaratee samaajak jeevan| padaarathak praapatee deean jhaanjaraan jeevan de paireen bajheean hoeean han; naitik patan dee sharamasaaree nachan daa chaa naheen upajan dindee| des de kaanoon vich samarathaa naheen ki uh lokaan noo naitik mulaan daa satikaar apanaaun noo keh sake| naitik mul pahilaan upajade han ate unhaan de satikaar dee raakhee kaanoon ne karanee hundee hai| jithe naitik mulaan dee koee thaan naa hove, authe kaanoon ik khilaaunaa ban jaandaa hai ate dharam us ton vee pahilaan, kiaunj ih hai hee dogalepan dee upaj niraadhaar ddaraan ate laariaan de aadhaar ute usariaa hoeaa bharam samaajak beeinasaafeean de sahaare kaaeim ate samaajak beeinasaafeean dee kaaeimee daa kaaran|
aadarashaan dee upaj dee aas rakhan dee salaah naheen dindee| uh kavee han, par rumaansavaadee naheen han| is lee uh bhaavurataa noo bauadhikataa naalon sreshatt kahino sankoch karade han| kise siaasee jaan aarathak sidhaant kol jeevan saahamane sadeevee aadarasaan dee sathaapanaa dee samarathaa naheen| ih samarathaa vigiaanak soch ate ttaikanaalojee de sangam vich hai| hun tak manakhee bauadhikataa daarasnikaan ate adhiaatamavaadeean de dase hoe brahamandd dee rooparekhaa ton jaanoon hai| pachham vich pahilaan pahil brahamandd noo sithal shttatticha maniaa jaandaa see | vigiaanakaan ne is noo gateesheel dasiaa| brahamandd dee rooparekhaa baare manakhee bauadhikataa deean badaladeean hoeean dhaaranaavaan daa manakh dee soch ute, aus dee naitik mulaan dee chetanaa ute, aus deean maanataavaan ute ate us dee aadarashaaasathaa ute prabhaav paindaa hai| sithal brahamandd kise alauakik roohaanee skatee de sahaare khalotaa see jaan kaaeim see| gateeseel brahamandd aapane vichalee gatee de nemaan daa paalan karan karake kaaeim see| padaarath vich aapane nijee nemaan dee hond daa khiaal ibaraanee dharamaan ate paletto de sradhaaloo daarasnikaan noo pasand naheen see| takarree ghaalanaa ate kee kabattaan pichhon vigiaanakaan dee gal mananayog hoee| dharatee ute vikase hoe vakh vakh samaaj ih manade aae han ki unhaan dee naitikataa daivee hai ate us daa apamaan daivee hukamaan daa ulanghan hai| is khiaal adheen skateesaalee samaaj aapanee naitikataa ton vakharee prakaar deean maanataavaan vaale samaajaan noo tahis nahis karade aae han| vigiaanak unatee ate khoj ne is visvaas noo badalan dee salaah ditee hai|
fizikas padaarath vigiaana brahamandd baare saadde puraane vishavaasaan dee sodh kar rahee hai| jiven jiven manakhee man is sodh noo samajhadaa ate paravaan karadaa jaavegaa, tiven tiven jeevan, jeevan dee utapatee jeevan de manorath, naitik mulaan, daivee aadarashaan ate jeevan deean sanchaalak skareean baare manakh de khiaal ate visvaas badalade ate vikasade jaanage| meraa anumaan hai ki bhavakh vich vigiaanak sansaar daa vasaneek manakh jeevan kee lokik aadarasaan dee ghaarrat gharregaa| alokik aadarasaan daa mehatav ghattegaa| ajehaa hon naal manakhee man deean uh paravirateean, jinhaan dee preranaa naal uh kaalapanik alokik aadarashaan dee saakaarataa lee yatanaseel hundaa hai, aus noo, ause teebarataa naal duniaavee hon dee ichhaa, changaa jaane jaan dee ichhaa, kise ute bharosaa karan ate aap bharoseyog samajhiaa jaan dee paraviratee| deshaan, kauamaan, dharamaan, rangaan, sabhiataavaan ate sansakriteean vich vanddee hoee manakhataa noo manakh deean inhaan hee paravirateean ne akeh peerraan diteean han, jinhaan dee agavaaee vich tur ke aadamee noo inasaan bananaa muyasar ho sakadaa see| hun tak manakhataa de saare aadarash dhaaramak, saansakritik, kauamee ate roohaanee rahe han| doosareean kauamaan, dooje dharamaan de lokaan ate doojeean sansakriteean aadik de vinaas lee manakhaan vichalee sharadhaa, aasathaa, salaache jaan dee ichhaa ate kise de hon dee bhaavanaa te varatiaa jaandaa rihaa hai|manakhee man deean ih
bhaavanaavaan ate paravirateean deshaan, dharamaan ate sansakriteean deean valaganaan vich ghireean raheean han| puraatan ate madhakaal de manakh dee duneea enee vishaal see ki ik des de saadhaaran manakhaan daa dooje des de saadhaaran manakhaan naal saanjh sahiyog daa sanbandh sanbhav naheen see| vakh vakh desaan de saadhaaran aadamee siraf ranabhoomee vich hee ik dooje de sanamukh hunde san| othe uh saadhaaran manakh hon dee thaan maatabhoomee de sapoot jaan kise visvavijetaa dee aasathaa de visvaasee jaan kise sansakritee dee sresttataa sathaapit karan de rabee hukam dee paalanaa karan vaale chunechahete sradhaaloo hunde san| iaun vakh vakh kauamaandharamaan de lok jadon vee doojeean kauamaandharamaan de lokaan noo milade san taan us mel samen unhaan daa vivahaar mudtale roop vich paraviratee mulak naheen see hundaa, sagon aadarashaaadhaarat hundaa see| paraviratee us aadarash dee daas banaa lee gee hundee see | hun tak aadamee aapanee aadaton majaboor, jadon vee kise dooje desh de aadamee noo miladaa hai taan nirol aadamee ban ke naheen, sagon kise dharam, sabhiataa, sansakritee jaan aadarash daa raajadoot ban ke jaan nakaab pahin ke miladaa hai| is anamanakhee vateere noo uh aapane aap noo chete rakhanaa jaan aapanee sansakritee noo sanbhaal ke rakhanaa jaan aapane virase naal jurre rahinaa aakhadaa hai|
sansakriteean, dharamaan, deshaan aadik naal sanbandhat aadarasaan naal jurr ke manakhee man deean paravirateean noo anokhe ate ulatte arath ate roop dite jaande rahe han ate hun vee dite jaane sanbhav han| des bhagatee de aadaras dee sevaa vich lageean hoeean ghiranaa, krodh, hinsaa, hatiaa ate niradaitaa deean paravirateean noo veerataa aakhiaa jaan vich koee ukaaee naheen| bhaaratee havaaee sainaa de kise ik havaabaaz de dil vich paakisataanee shahir vich vasade bachiaan, budtiaan, kaamiaan, mazadooraan lee jo taras de bhaav paidaa ho jaan ate uh aapanaa banbaan ladiaa havaaee jahaaj uven de uven bhariaa ddaraaeaa vaapas lai aave taan us dee deaa noo bujdilee ate us de vateere noo gadaaree aapan vich koee buraaee naheen hovegee| je uh havaabaaj musalamaan hove taan aapanee surakhiaa ate suhiradataa de saboot vajon boliaa hoeaa har shabad us vichale baitaan dee saitaaneeat samajhiaa jaavegaa| ik des de jaasoosaan duaaraa dooje des de lokaan dee tabaahee vich paaeaa jaan vaalaa yogadaan bahut satikaarayog praapatee maniaa jaandaa hai| aadaras dee heraaferee naal har sochaheen laaeelag sradhaaloo, bhagat ate karamayogee aakhiaa jaa sakadaa hai| aapanee bauadhak yogataa dee sutantar varaton har viakatee lee subhaavak vivahaar hai; parantoo aadarash dee jaadoogaree sutantar bauadhik vivahaar noo manamukhataa banaaun de samarath hai|
madhakaaleen aadarashaan ne manakhee paravirateean noo vikrit karan vich pooraa zor laaeaa hai| is vikritee vigaarra dee vajhaa naal jangalee saaoo manakh nobale savage auh kujh ho nibarriaa hai, jis ute taras kar ke rooso ne us noo asabhia saaoo jeevan val morraa paaun dee salaar ditee see|
vaalattear varage budheevaadeean ne is noo baik ttoo bushiz daa sidhaant aakhan dee siaanap keetee hai| unhaan ne is sidhaant de mukaabale vich kise roohaaneeat dee sreshattataa sidh karan daa yatan naheen keetaa| uh budheevaadee san; roohaaneeat bauadhikataa naheen beeleef hai jaan paramaanarahit vishavaas hai| paramaanarahit visvaas jeev dee paraviratee jaan fitarat daa hisaa naheen; eih manakh dee bauadhikataa naal keetaa giaa aniaae hai| manakh bachapan ton hee indeeanubhav ute bharosaa karan daa vishavaasee hundaa hai| feth, beeleef jaan paramaana rahit vishavaas ddar, lok, bheddachaal ate preranaa aadik dee sahaaeitaa naal paidaa keetee gee maanasik vikritee vigaarrakuroopataa hai|
manakh samaajak pasoo hai| us vichalee samaajak paraviratee daa manorath kabeeliaan, doshaan, dharamaan ate sansakriteean de jhanddiaan hetth ikatthe ho ke larranaa naheen, sagon mil jul ke jiaunaa hai| aapane dharam jaan aapanee sansakritee dee sreshattataa daa maan karanaa samaajakataa naheen, sagon saare manakhaan vich aapane varage bhaavaan, paravirateean, ddaraan, supaniaan, sukhaan ate dukhaan de saanjhe, eiko jahe ahisaas dee hond de sach noo saveekaar karanaa samaajakataa hai| saaeins is manakhee paraviratee, samaajakataa de vikaas daa vaataavaran paidaa karan de samarath hai| duneea noo chhottee kar ke, manakhaan vich ik dooje ute vaapaarak, vidiak ate aarathak nirabharataa paidaa kar ke, sanchaar de saadhanaan daa vikaas kar ke, aapasee melajol de sugam saadhan paidaa kar ke, aasaadeean de tabaadaliaan dee lorr paidaa kar ke saaree manakhataa noo surakhiat sukhee ate satikaarayog jeevan daa bharosaa de ke saaeins ate ttaikaneek manakh noo samaajakataa, aacharan ate aachaar dee sundarataa shisttataa ate is dharatee noo manakh daa saanjhaa ghar banaaun de naven aadaras devegee| ih aadaras aakaabon utare hoe jaan kise paletto ate ved viaas de gharre hoe naheen honage, sagon dharatee utale jeevan deean lorraan vichon upajevikase hoe dharatee de aapane aadarash honage| ih manakhee jeevan noo anant chaavaan naal bharan daa krismaa kar ke samache jeevan noo taalabadh nrit daa roop de ke manakhataa de paireen bajheean hoeean jhaanjaraan vichon madhur sangeet paidaa karanage| paatar jee ajehee ichhaa karan karake saadde dhanavaad de paatar han|
akhauatee teejee duneea vich samaajakataa ate sundarataa de sansaarak aadarashaan dee gal oparee lagadee hai| pachhamee sanat samaajaan vich jeevan noo ditaa jaan vaalaa satikaar ih dasadaa hai ki is aadaras dee sedh vich lameean pulaanghaan putteean jaa raheean han| manakhataa daa sabhiaachaarak virasaa is rasate vich vaddee rok baniaa hoeaa hai| is rok noo door karan vich lamaa samaan lag sakadaa hai, vishes karake udon jadon jeevan dee sodh ton bepachhaan nauak is rok noo hor mazaboot karan dee bhul jaan chalaakee karade hon| naroaa saahit is khetar vich saaddee agavaaee kar sakadaa hai|
takaneek ate soch
kabeelaadaaree, baadashaahat ate prajaarang jamahooreeata manakhee satiaraa de vikaas de tin pramakh parraa aakhe jaa sakade han| kabeelaadaaree vich soch noo mehatavapooran thaan praapat naheen see| uh samaan kirat dee pradhaanataa daa samaan see| us yug noo krit yug vee aakhiaa jaa sakadaa hai| udon har kise noo aapane hise daa kam karan dee majabooree see | upaj de vasale ate tareeke manakh noo pashoopadhar ute jiaoondaa rakhan ton changeraa ate ucheraa kujh vee naheen san kar sakade| is parisathitee vich kise prakaar de sosn enapaloittattiona dee sanbhavataa naheen see| ise karake kit yug noo satiyug aakhiaa giaa hai|
baadashaahat jaan jaageeradaaree de yug vich khetee de saadhan kujh unat ho ge san| pasooaan ate daasaan dee sahaaeitaa naal lorron bahutee upaj sanbhav ho gee see| haakam srenee ate janasaadhaaran dee jeevanajaach vich zameenaaasamaan daa farak see| skatee noo saravasrestt sathaan praapat see, parantoo ih haakam shrenee dee maalakee see| yudh ate vaapaar ne naven kitiaan de naalanaal janasaadhaaran vich sreneevandd dee lorr paidaa kar ditee see| samaajak jeevan vich pratakh asangateean glarinag chonattradichattionasa aupaj raheean san| janasankhiaa de ik hise noo upajaaoo kamaan ton pare reh ke doojiaan dee kamaaee ute jeen dee lorr jaan majabooree paidaa ho gee see|
soch jaan sutantar soch is samaajak sathitee lee haaneekaarak see | tarak samaajak asangateean sochial chonattradichattionasa dee safaaee jaan niaaepooranataa jusattiddichattiona daa saadhan see; eis ton vakharaa koee jatan karadaa taan aapanee hond ton hath dhone painde| tarak ik prakaar dee siaanap daa naan hai| ajehee siaanap kis kam jiharree aapanee had lee haaneekaarak ban jaave| is lee us yug dee soch ne ajehe falasafe noo janam ditaa hai jis naal shakatee dee saradaaree daa ate samaajak asangateean de daivee jaan eesvaree hon daa visvaas pakaa keetaa giaa hai| us yug dee soch asal vich soch naheen see sagon dharam de sidhaantaan dee sanpoorak supapalemenatta see| uh yug vishavaas dee saradaaree daa yug see| paletto de utaraadhikaaree, sattoeikavaad de modtee
ate sattoeikavaad raaheen eesaaeeat dee sidhaantak rooparekhaa niyat karan vaale daarashanik palaatteenas falottinusa161bh.chh.81bh.chh. daa kathan hai saare budheedhaaree jeevaan vich manakh daa darajaa sabh ton neevaan is lee hai ki uh tarak ton kam laindaa hai| een ttehe schale odd inattelalechattual beinagas man ochachupies ttehe loaaesatt nanak bechause he reasonas. janasaadhaaran ate soch vich kise prakaar daa sanbandh sathaapit hon deean saareean sanbhaavanaavaan daa raah rokan lee, palaatteenas de uparokat sidhaant noo pooree yogataa ate safalataa naal varatiaa giaa hai|
rinesaans naal vigiaanik soch ate sanatee kraantee naal vigiaanik takaneek daa yug aaranbh hundaa hai| saaeis ne manakhee giaan deean ate takaneek ne manakhee shakatee deean sanbhaavanaavaan noo aseem ate anant kar ditaa hai| ih be orrakee upaj, vishavaviaapee vaapaar, saaree manakhataa lee surakhiat, sukhee ate satikaarayog jeevan deean sanbhaavanaavaan saanjheevaalataa, sahiyog ate prajaatantr daa yug hai| sutantar soch is yug dee lorr hai, niree vigiaanik naheen sagon vigiaanik ate sutantar niree vigiaanik ate sutantar naheen sagon vigiaanik, sutantar ate suhirad soch| madhakaaleen vishavaasaan, vahimaan ate sahimaan ton pichhaa chhuddaaun lee saaddee soch daa vigiaanik honaa zarooree hai; doshaan, kamaan, kalacharaan ate bhootakaal deean praapateean de gauarav daa belorraa bhaar varaah maaran lee saaddee soch daa sutantar honaa zarooree hai ate puraane sangharashaan, sangaraamaan, dharamayadhaan, jahaadaan vichon upajee hoee eerakhaa, ghiranaa ate dushamanee noo bhul ke aaun vaale samen de jeevan vichalee sundarataa dee kalapanaa karan yog hon lee saaddee soch daa suhirad honaa zarooree hai|
kise suchet ate soojhavaan manakh lee is lorr noo mahisoos karanaa aauakhaa naheen is lee main bahuteean misaalaan dee sahaaeitaa lain daa jatan naheen karaangaa| naa hee bahute visathaar vich jaan dee lorr hai| vigiaan ate takaneek ne beorrake sukha saadhan paidaa keete han, duneea noo chhottee kar ditaa hai| is de naalanaal tabaahee de saadhan vee paidaa keete han ate ene prabal ki dooje sansaar yudh ton do ku dahaake pichhon amareekaa ate roos kol ene pramaanoon hathiaar san ki saaree dharatee noo ik, do jaan tin ver naheen sagon panjaah veer barabaad kar sakade san| is gal noo iaun vee keh sakade haan ki ih doven taakataan mil ke, saaddee dharatee varageean, panjaah dharateean daa safaaeaa kar sakadeean san| ih gal iaun vee aakhee jaa sakadee hai ki jine hathiaar jaan banb inhaan dohaan deshaan kol san, aunhaan daa panjaahavaan hisaa saaddee dharatee noo aakaash gangaa vichon alop kar sakadaa see|
aus samen ih doven taakataan aapanee uparokat samarathaa daa uchechaa gauarav karadeean san| jadon roos dee lokahitaishee sarakaar noo is gal daa khiaal aaundaa see ki amareekaa kol dharatee noo paintee ver tabaah karan dee samarathaa hai ate saadde kol keval pandaraan ver tabaah karan dee, taan tusee sarakaar de kauamee gauarav noo satt vajadee see| ese vinaash daa chetaa karake amareekaa daa kauamee gauarav
gagan gaamee ban jaandaa see | roosee samaajavaadee sarakaar saaree duneea de mazadooraan noo amaan jaae veer dasadee see ate amareekee saramaaedaar sarakaar sabhiataa ate prajaatantr dee raakhee daa daavaa karadee see| dohaan de daivee naariaan ate shaitaanee kaariaan vich koee taalamel naheen see | taan vee duneea dee adhee siaanap roosee sataa dee vakaalat karadee see ate adhee akalamandee amareekee hainkarr daa hungaaraa bharadee see| nisache hee manakhee soch vich koee kharaabee see| manakhee soch kise had tak vigiaanik see, parantoo dharriaan dee valagan vich valee hoee see; sutantar naheen see| jiharree soch sutantar naheen us daa suhirad honaa sanbhav naheen| aapane bachiaan dee siaanee bevakoofee kaaran dharatee maataa chaar dahaake tthandtee jang dee seet handtaaundee rahee hai|
roosee saamaraaj de gubaare vichon havaa nikal jaan ute iaun jaapiaa see ki manakhataa noo sukh daa saah aavegaa parantoo iaun hoeaa naa| is kathan vich sachaaee vekhee jaandee hai ki duneea dee iko ik supar paavar ban jaan kaaran amareekaa aapane aap noo duneea daa pulisamain samajhan lag piaa see | is de nateeje vajon isalaamee moolavaad ne aatankavaadee roop dhaaran kar liaa| mainoo is kathan vich samachee sachaaee naheen disadee| ih parasathitee daa ik paasaa hai| dhaaramak moolavaad ate aatankavaad daa rishataa dter puraanaa hai | moolavaad binaan kise dharam dee hondahasatee sanbhav naheen; ate moolavaad aapane aap vich hee aatankavaad hai| moolavaad kise soch dee upaj naheen ih asoch jaan andhavishavaas daa krismaa hai| tthandtee jang de doven dharre sochavaan san| unhaan dee soch sutantar ate suhirad bhaaven naheen see parantoo vigiaanik ate duniaavee zarooree see| uh anaaskatee naal jaan karam fal dee ichhaa binaan aittahoutt attttachahamenatt tto ttehe ddaruitta geetaa vichale karamayog dee paalanaa naheen san kar rahe; naa hee uh janat dee ichhaa naal ilaahee hukam dee taameel kar rahe san | duneea naal sanbandhat, duniaavee soch de dhaaranee hon karake kee mauakiaan ute, auh galatee karan baaz aae jis de nateeje vajon dharatee utalee jeevanaleelhaa dee samaapatee yakeenee ho sakadee see|
dhaaramik moolavaad veeh sadeean puraanaa hai| is sangasaareean ate inakueezeebanaj eenatuisittionasadharam adaalataan daa abhiaasee hai| anadharameean ate kaafaraan noo jiaoonde jalaae jaande vekhanaa is de pairokaaraan daa vaddaa manoranjan baniaa rihaa hai| is duaaraa churrelaan keh ke saarreean jaan vaaleean isatreean dee ginatee lakhaan de ankarre paar kar chukee hai| 11 satanbar 2001 vaale din, vishav vapaar kendar de de meenaaraan vich havaaee jahaaz kais kar ke is ne ih dasiaa see ki vigiaanik takaneek de saath sahiyog naal ih aapane saare rikaaradd torran dee samarathaa rakhadaa hai| uh din door naheen jadon takaneek ajehe putale jaan robott banaaun vich safal ho jaavegee jinhaan kolon aapaavaar banb baajaan daa kam liaa jaa sakegaa| hun vee ajehe banb baaj putaliaan naalon bahute vakhare naheen han| sueisaaeidd kaming aam jahee ghattanaa banadee jaa rahee hai|
panj ku din pahilaan eisatanbol, vich do banb yahoodee sinegaagaan vich chalaae ge san | maran vaaliaan dee ginatee panjaah ton upar hai ate zakhamee hon vaaliaan dee panj sau ton upar| duneea de kise vee shahir vich, kise vele kujh vee ho sakadaa hai; ate is daa nimat kaaran hai puraanee soch jaan asoch ate vigiaanik ttaikaneek daa sangam| beshak aatankavaad puraanaa rog hai parantoo takaneek daa sahaaraa paa ke ih naven aakaar paasaar dhaaran kar giaa hai| bhavakh vich ih kee roop dhaaran karegaa shaaeid koee das sake|
samaajak jeevan vich vaaparan vaalee har tabadeelee ate hon vaalaa har vikaas manakhee soch noo prabhaavit karadaa hai| hun tak dhaaramak, siaasee ate vigiaanik tabadeeleean manakhee soch noo prabhaavit karadeean aaeean han | dhaaramak ate siaasee tabadeeleean daa prabhaav tabadeeleean dee thaan prachaar jaan praapegandde ute aadhaarit hundaa hai; eis lee tabadeelee de naal naal prabhaav vee pragatt hon lag paindaa hai| saaeins ate takaneek daa prabhaav prachaar dee thaan unhaan tabadeeleean ute nirabhar karadaa hai jiharreean takaneek ne paidaa karaneean hundeean han ate jeevan ne unhaan noo apanaa ke, aunhaan de haanalaabh daa lekhaa kar ke, aunhaan de kaliaanakaaree jaan haaneekaarak hon daa niranaa karanaa hundaa hai| jadon jeevan ajehe faisale ute pujan de aahar vich hundaa hai udon dharam ate siaasat aapane hathiaaraan dee varaton karade hoe vigiaanik soch de vikaas daa prabal virodh kar rahe hunde han| vigiaanik vichaar is virodh daa ttaakaraa karan vich saravathaa safal naheen hundee kiaunj dhaaramak ate siaasee prachaar daa virodh bahutaa satikaarayog naheen maniaa jaandaa ate virodhakarataa lee kashattakaaree vee ho nibarradaa hai|
janasaadhaaran vigiaanik vichaar apanaaun dee bahutee lorr vee mahisoos naheen karadaa| is de do kaaran hunde han| pahilaa ih ki dharam ate siaasat dee sreshattataa daa visvaas manakhee man daa hisaa ban chukaa hai ate doojaa ih ki vigiaan ate takaneek aapane upajaae hoe sukhasaadhanaan dee varaton karan kise noo varajade naheen| vigiaan ate takaneek noo saitaanee kaadt kahindiaan hoeaan, einhaan duaaraa upajaaee hoee surakhiat, sukhadaaeik ate satikaarayog jeevanajaach daa aanand maanee jaanaa bahut aam hai| dharam ate siaasat baare kintoo keetiaan tuhaadde saare pun nire alop naheen honage paapaan vich badal jaanage| dozakh dee ag tuhaadde suaagat lee bharrak rahee hovegee; mukatee daa davaar band ho jaavegaa churaasee daa amak chakar tuhaadde man noo moorachhit kar devegaa; siaasat noo tuhaadde baare chintaa karan dee koee lorr naheen pavegee kiaunj us daa kam aapane aap ho jaavegaa|
vigiaanik soch daa parachaar parasaar takaneek duaaraa upajaaeean hoeean sukhasahoolataan ate tabadeeleean de apanaae ate satikaare jaan naal honaa hai| is kiriaa daa raah rokan vaalee ik hor sachaaee ih hai ki vigiaan ate vigiaanik takaneek ne nireean sahoolataan hee paidaa naheen keeteean sagon manakh vichale pasoo noo prabal karan de saadhan vee upajaae han| aittamee hathiaaraan ton lai ke bandakaan,
pisataualaan ate halakeean masheen ganaan banaa ke vaddeean vaddeean hakoomataan noo saravanaas dee yogataa den de naalanaal nen nen, das das saal de bachiaan noo hatiaa daa hunar sikhaa ditaa hai| ih ttheek hai ki manakhee man vichaleean pashoobhaavanaavaan ate munaafe dee ichhaa hathiaaraan dee upaj daa kaaran han parantoo iaun kahin naal is sachaaee vich tabadeelee naheen aaundee ki hathiaar saaeins ate ttaikaneek ne upajaae han| saadhaaran soch inhaan paramaanoo hathiaaraan ate manakhee man deean kadoorataan vichale sanbandh noo samajhan dee soojh ate samarathaa ton sakhanee hai| saadhaaran soojh saahamane ih sach bhalee bhaant paragatt hai ki ih maaroo hathiaar saaeins dee upaj han| eis ton vadh chintaajanak gal ih hai ki saaeins ate ttaikaneek is sanbandh vich aapane vivahaar baare sochan noo tiaar naheen disadee| padaarath dee sookhamataa de bhetaan noo paa lain daa lor enaa prabal hai ki vigiaan ik pal ruk ke aapaneean safalataavaan noo naitikataa dee drishattee ton vekhanavaachan dee lorr mahisoos naheen karadaa|
ajokaa saaeinsadaan kaloning kar sakadaa hai; aapanee ichhaa anusaar larrake jaan larrakeean paidaa kar sakadaa hai, manakhee sareer daa har purazaa ttraansapalaantt keetaa jaa rihaa hai| aje kal dee gal hai ki ik isatree daa painkreeas ttraansapalaantt kar ke us de shoogar rog daa ilaaj kar ditaa dasiaa jaa rihaa see | ajoke saaeinsadaan noo jeevaan de janaittik kodd dee pooree jaanakaaree praapat hai| uh aapanee ichhaa anusaar pashoo, panchhee ate manakh upajaaun dee yogataa praapat kar chukaa hai; auh age hee age jaa rihaa hai; pichhe murr ke vekhan dee lorr mahisoos naheen karadaa| bev niaoo varaladda
daa karataa je aj aa ke vekho taan chajhaa jaave| saaeinsadaanaan dee hainkarr, munaafaakhoraan daa lobh ate kauamee anakh daa sarasaamee taap is sathitee de zinmedaar han| parantoo puraatan aadarashaan de taane baane vich ulabee hoee ate saaeins daa ditaa khaa ke saaeins noo nindan vaalee manakhee soch vee ghatt jinmedaar naheen| soch ate saaeins dee mitrataa vich jeevan daa kaliaan hai| ih mitrataa onaa chir sanbhav naheen jinaa chir manakhee soch madhakaaleen visvaasaan dee asochataa vichon nikal ke, kauamee itihaasaan, sabhiataavaan ate kauamee sansakriteean dee sankeeranataa daa tiaag kar ke, manakhee samaajaan de vikaas de itihaas ton jaanoon ho ke, samachee manakhataa dee ik manakhee sansakritee noo, jeevan dee vaasatavikataa hee naheen sagon jeevan dee sundarataa ate vikaas dee sikhar manan dee siaanap noo aapanee manzal naheen manadee|
main manadaa haan ki ih kujh har kise lee sanbhav jaan sokhaa naheen, parantoo main har kise naal naheen sagon soojhavaan ate suhirad viakateean naal sanbodhat haan; aunhaan naal sanbodhat haan jinhaan dee soch ne janasaadhaaran dee soch daa pathapradarashan karanaa hai| sataa aatankavaad daa hal naheen; vakatee taralaa hai| saaeins de sansaar ne hazaaraan saal jeenaa hai| suhirad, sutantar soch hee sukhee, surakhiat ate satikaarayog bhavakh dee jaaman hai|
saaeins, sabhiataa ate sansakritee
hazaaraan saalaan ton manakh aapane chauagirade noo dtaaundaa, banaaundaa, ausaaradaa ate sanvaaradaa aaeaa hai| is manakhee jatan vichon sabhiataavaan daa vikaas hoeaa hai| surakhiaa, sukh ate suhaj manakhee jatan de mudtale preranaasarot han| surakhiaa ate sukh dee ichhaa vichon upajan vaale jatan noo sabhiataavaan dee usaaree vich pradhaan thaan praapat hai| suhaj dee bhaavanaa sansakritee dee jananee hai| naa hee sareer ate man noo ik dooje ton vakh keetaa jaa sakadaa hai ate naa hee maanasik varataariaan noo nirol paravirateemoolak, bhaavuk ate bauadhik vanddaan vich vanddiaa jaanaa yog hai; taan vee ih niranaa ki kise maanasik varataare vich paraviratee pradhaan hai jaan bauadhikataa, bauadhikataa pradhaan hai jaan bhaavukataa, aauakhaa kam naheen| manakhee man de jazabiaan noo komala ate katthora deean vanddaan vich vanddanaa vee sauakhaa hai|
surakhiaa ate sukh jeevan deean praathamikataavaan pariorittiesa han| suhaj dee ichhaa ate cheshattaa surakhiaa ate sukh dee praapatee ton pichhon upajadee hai| je surakhiaa ate sukh lee keetaa jaan vaalaa sangharas katthan ate deeragh hove taan suhaj dee bhaavanaa janam naheen laindee| jo koee surakhiat ate sukhee naheen us daa suhaj lee taanghade honaa sanbhav naheen; auh suhaj lee taanghade hon daa naattak kar sakadaa hai|
bhaashaa noo thorraa jihaa palattavaan roop de ke iaun aakhiaa jaa sakadaa hai ki sabhiataa surakhiaa ate sukha suhaj dee bhaavanaa noo janam dindee hai| suhaj dee bhaavanaa sansakritee vich paragatt hundee hai| is pragattaave deean do pradhaan vajhaan keeteean jaa sakadeean han| pahilee vandd anusaar suhaj dee bhaavanaa sansakritee daa pragattaavaa kee prakaar de kalaaroopaan raaheen hundaa hai| nrit, naattak, kaav, sangeet, moorateekalaa, chitrakaaree, eimaaratee kalaa, baagabaanee, saahit, darashan, mele, tiauhaar, gahine, sajaavattaan, safar ate prasanataa de pragattaave sansakritee dee pahilee vandd han|
sansakritee daa doojaa roop viakatee naal sanbandhat hai| ih vandd manakhee aachaar ate aacharan dee sundarataa raaheen paragatt hundee hai | ih viakateean de aapasee sanbandhaan vichalee saralataa, shisttataa ate niskapattataa hai| aapane aachaar ate vivahaar vich koee viakatee jinaa saral, shistt ate niskapatt hai, auh viakatee onaa hee sansakrit chulattureda |
sansakritee jaan kalachar deean uparokat do vanddaan noo sathool sansakritee aad naan dite jaa sakade han|eis naamakaran daa bhaav
naheen ki main kalaa vichalee sookhamataa dee avahelanaa karanee chaahundaa haan| ih naamakaran aapanee gal noo saral ate sapashatt karan lee kar rihaa haan| uny sansakriteean de pragattaave ate sanbhaal lee upajaaee gee kalaa vichalee sookhamataa daa, main kaaeil haan|
saaddee dharatee ute yoonaanee, eeraanee, roman, turakee, bhaaratee, arabee, misaree, bebeelonee ate foneesheean aadik kee sabhiataavaan upajeean han| inhaan sabhiataavaan dee upajaaee hoee suhajabhaavanaa kee prakaar de kalaaroopaan sathool sansakriteean vich abhiviajit hoee hai| sakool sansakriteean dee abhivianjanaa pragattaavaa vadde aakaar paasaar vaalee hai| kilhiaan, mehalaan, makabariaan, mandaraan, meenaaraan, piraamiddaan, moorateean, ditraan, meenaakaareean, mahaankaavaan ate hor kee roopaan vich sathool sansakritee noo sanbhaal ke rakhan daa safal jatan keetaa giaa hai| parantoo sansakritee de jis roop noo main sookham sansakritee daa naan ditaa hai us dee sanbhaal de jatan ate jatanaan vichon upaje hoe nateeje bahut ghattavekhan vich aaunde han| iaun lagadaa hai ki manakh deean puraatan ate madhakaaleen sabhiataavaan ne manakhee man noo sansakrit chulattureda karan daa koee uparaalaa naheen keetaa jaan bahut ghatt uparaalaa keetaa hai jaan keetaa hai par safalataa ghatt praapat hoee hai|
viakateean de aapasee sanbandhaan vichalee saralataa, bishattataa ate niskapattataa noo main maanasik sansakritee jaan sookham sansakritee aakhiaa hai ate meraa khiaal hai ki ih sansakritee sathool sansakritee naalon kise tarhaan vee ghatt lorreendee ate ghatt satikaarayog cheez naheen| is dee anahond vich sansakriteean daa saaraa svaisamaan haaso heenaa ho jaavegaa| taan vee manakhee samaajaan de itihaas vich sookham sansakritee jaan sanbandhaan vichalee saralataa, shisttataa ate niskapattataa de lagaataaree jaan nirantar vikaas dee koee ttoh naheen miladee| duneea daa koee vee samaaj, aapane hazaaraan saalaan de itihaas vich, adhee darajan ton vadh saral, shistt ate niskapatt viakateean de naavaan dee soochee pes naheen kar sakadaa; aus vich vee sach kinaa ku hai koee naheen das sakadaa| daaeiriaan vich ghiree hoee manakhataa aapane daaeire vichale lokaan naal vee kalacharadd vateeraa kaaeim naheen rakh sakee| manakhataa dee koee valagan ajehee naheen jis vich dharre naa hon ate dharriaan vich sheeaahasunee vaalaa ittakate daa vair naa hove|
thorre shabadaan vich ih keh sakade haan ki puraatan ate madhakaaleen sabhiataavaan sookham kalachar naheen upajaa sakeean| is daa koee kaaran vee hovegaa| labhan daa yatan karade haan|
main hune hune kihaa see ki suhaj dee bhaavanaa surakhiaa ate sukh dee praapatee ton pichhon upajadee hai| puraatan sabhiataavaan daa adhiain ih dasadaa hai ki samen de beetan naal manakhee vateere vichalaa vahibeepan ghattadaa giaa hai ate saaoopunaa vikaas karadaa giaa hai| beshak is vikaas dee chaal bahut madham rahee hai ate upaje saaoopune dee umar lameree naheen keetee jaa sakadee taan vee is gal ton
einakaar naheen keetaa jaa sakadaa ki manakh jaangaleeat valon sabhiataa val thorraa bahutaa vikaas zaroor karadaa aaeaa hai| puraatan sabhiataavaan vich kabeeliaan de devatiaan dee khushee ate sahaaeitaa praapat karan lee aadameean dee balee ditee jaandee rahee hai| samaan paa ke narabalee noo pasoobalee daa roop den daa saaoopunaa karan dee siaanap karadaa aaeaa hai sabhia manakh| kujh ik samaajaan ne pasoobalee vichalee kuroopataa noo sabhiataa daa niraadar samajhan daa saaoopunaa vee keetaa hai| taan vee is kojh, kuchaj ate katthorataa bhare kukaram daa beej naas naheen keetaa jaa sakiaa| sabhia samaajaan vich naa keval pashoobalee hee aam hai sagon ih khiaal jaan visvaas vee satikaariaa jaandaa hai ki mahaan sankattaan de nivaaran lee ate mahaan aadarasaan dee praapatee lee manakhaan noo kurabaanee den lee tiaar rahinaa chaaheedaa hai| kujh ik aadarasaan dee praapatee kurabaanee binaan sanbhav hee naheen manee jaandee ate kujh ik ajehe aadaras vee han jinhaan dee saakaarataa lee kise mahaanpuras jaan dharamaatamaa dee kurabaanee zarooree dasee jaandee hai| bhootakaal vich vaapareean hoeean atiant kastt bharapoor ghattanaavaan noo aadaraspraapatee lee diteean geean kurabaaneean de roop vich gaaviaa, suniaa ate parachaariaa jaandaa hai| ethe hee bas naheen sagon ih vee maniaa ate dasiaa jaandaa hai ki inhaan kathaavaan noo bhul jaan naal saaddee samaajak hond hee samaapat ho jaavegee| ih narabalee dee aaeeddeealaaeezeshan hai; sansakritee naheen|
kahin ton bhaav ih hai ki nar balee daa mehatav ghattiaa naheen sagon vadhiaa hai| daarashanikataa daleel ate aadaras de aasare ate uhale naal is kojh noo suhaj sidh karan vich kujh safalataa haasal kar lee gee hai| inhaan aasariaan ate uhaliaan dee lorr sookham sansakritee de vikaas dee daleel naheen hai; aus de vinaab daa saboot hai| baleean, kurabaaneean ate shaheedeean dee sahaaeitaa naal sukh, safalataa ate surakhiaa dee praapatee daa vishavaas saaddee paraviratee daa hisaa, aje tak vee hai| aseen bahute sabhia naheen hoe; sansakrit honaa door dee gal hai|
aseen is daa kaaran labh rahe haan| sabh ton vaddaa ate pahilaa kaaran ih hai ki manakh deean sabhiataavaan, samache samaajaan noo, sanpooran tauar ute surakhiat ate sukhee naheen kar sakeean| surakhiaa ate bhukh dee gairahaazaree vich suhaj sanbhav naheen| kirasaanee de kam dee kaadt sabhiataa dee sarrak ute rakhiaa hoeaa bahut vaddaa kadam see| is ton pahilaan manakh kirasaanee vich kam aaun vaaleean vasatooaan naal saanjh paa chukaa see| pashooaan dee saanjh sabh ton vadh mehatavapooran see ate ih saanjh gulaamee daa mudtalaa roop see | aseen paalatoo pasooaan noo gulaam besk naheen kahinde taan vee manakhaan noo gulaam banaaun daa khiaal manakh ate pasoo de sanbandh vichon upajiaa hoeaa hai| puraane vakataan de sabhia tthok gulaamaan ate paalatoo pasooaan vich koee farak naa samajhadiaan hoeaan vee gulamaan noo pasoo naheen san kahinde| jiven paalatoo pasoo, pashoo aakhiaa jaan ute vee gulaam see ate gulaam, pashoo naa aakhiaa jaan ute vee gulaam|
de jatan vichon sabhiataa daa vikaas keetaa hai| sabhiataa ne manakhee man vich suhaj dee bhaavanaa noo jagaaeaa hai| sathool sansakritee raaheen manakhee man dee suhaj bhaavanaa dee abhivianjanaa hoee hai|
auny taan manakh daa bhoogolik chauagiradaa vee nirajind jaan jarr chogiradaa naheen taan vee us daa manakhee chogiradaa vakharaan prakaar daa hai| is noo main chetan chogiradaa keh laindaa haan| sabhiataa de vikaas naal manakh noo aapane chetan chogirade val vishes dhiaan den dee lorr paindee hai| aaranbh vich aapane chetan chauagirade naal manakh de sanbandh paravirateemoolak ate bhaavaadhaarit san| sabhiataa ne inhaan sanbandhaan noo bauadhik ate sanamaanaadhaarit sanamaan ute aadhaarita sanbandh banaaun dee lorr paidaa keetee hai| bauadhik ate sanamaanaadhaarit sanbandhaan ne manakhee man vich sookham sansakritee daa beej beejiaa hai|
tuhaanoo yaad hovegaa ki manakhaan de aapasee sanbandhaan ate vivahaaraan vichalee saralataa, sapashattataa ate niskapattataa noo asaan sookham sansakritee aakhiaa hai| kisaane yug vich is sansakritee daa beej beejiaa giaa see; augiaa vee see paratoo is de maualan, vikasan, failan, fulan lee uh rut anukool naheen see | kaaranaan ute aseen jhaatee paa chuke haan|
saaeins ate takaneek ne sookham sansakritee de vikaas lee avasar paidaa keetaa hai| ih ttheek hai ki hazaaraan saalaan ton manakhee man daa asalaa hon daa maan karan vaalee jaangaleeat, manakhee man daa saath chhaddanaa pasand naheen karadee, taan vee ih manan vich koee bhulekhaa naheen ki saaeins ate takaneek kol dharatee ute ate jeevan vich baneean hoeean bhoogolik, samaajak, sabhiaachaarak, siaasee ate aarathak valaganaan noo navaan roop den dee jaach vee hai ate yogataa vee | is jaach ate yogataa noo varatan dee lorr mahisoosee jaan lag pee hai| aj ih bhaleebhaant sanbhav ate sauakhaa hai ki pachhamee yauarap de kise desh dee koee vaddee kanpanee aapane kaarobaar noo vakhavakh hisiaa vich vandd ke unhaan vakhavakh desaan vich lai jaave jinhaan desaan vich kam de vises bhaagaan lee vises sahoolataan praapat hon|
eiaun ho rihaa hai| pachham daa bahut saaraa kaarobaar poorab vich chalaa giaa hai| kujh lok kahinage ih sabh kujh munaafe lee keetaa jaa rihaa hai; poorabee deshaan vichalee sasatee mazadooree daa moh ih sabh kujh karavaa rihaa hai| haan jee, eih bilakul edaan hee hai; parantoo ih edaan hee rahegaa, eiaun sochanaa, sochan ton inakaar karan vaalee gal hai| masheenee kraantee de aaranbh vich ajehaa bahut kujh hoeaa see| atthaatth saal de bachiaan kolon din vich solaansolaan ghantte kam liaa jaandaa see | ajokee haalat enee bhiaanak naheen| inhaan buraaeean daa ilaaj labh liaa jaavegaa| pinddaan de mocheean deean baneean hoeean kachee dhorree deean juteean pairaan ute chhaale paa dindeean san| aseen tel paa ke jaan addeean pichhe noo aadik rakh ke aapanee peerr noo ghatta karan daa jatan karade saan| par asaan jutee paaunee chhadd ke nange paireen rahin dee gal
kade naheen see sochee| ajokaa manakh bahutaa siaanaa hai; auh vikaas daa raah rokan dee kusoche naheen pavegaa|
vigiaan ne manakh de vishavaas badal dite han| vigiaanik soch vaalaa manakh aapanee duneea noo kise asal dee nakal naheen manadaa| uh sukh dee ichhaa noo rog ate suhaj dee bhaavanaa noo bharam naheen kahindaa| vigiaanik soch ne manakh noo dasiaa hai ki sarav vich svai daa ate svai vich sarava daa anubhav ik bharam hai jiharraa skatee daa sahaaraa paa ke manakhee haumai noo viraatt roop dindaa aaeaa hai| jeevan dee anekataa noo anekaroopataa vich samajhan, satikaaran ate paravaanan vich manakhee man de kalacharadd hon dee daleel hai| saariaan noo aapane varagaa naheen sagon har kise noo, aus de aapane drishatteekon ton suhiradataa, sahaanubhootee ate samaan sahit jaanan vich sookham sansakritee daa bhet hai|
sookham sansakritee dee gal bhaaven puraaneean sabhiataavaan vich vee hoee hai, par is de vikaas dee sanbhaavanaa keval vigiaanik soch ate sanatee samaajaan de vikaas daa sittaa hai, kiaunj vigiaan jaan saaeins dharatee utale jeevan noo dharateeaun baaharale kise hukam dee khedd naheen manadee sagon dharatee de aapane nemaan daa krishamaa kahindee hai|
soch, sabhiaachaar ate saaeins
chetanaa soch naalon vakharee vasatoo hai| ih jeevan vichalee uh mudtalee yogataa hai jo jeevaan de vikaas evoluttiona naal vikasadee hoee ihasaasan, eichhan ate sochan deean yogataavaan daa roop dhaaradee gee hai| mudtaleean jeevashreneean vich ih keval ihasaas roop hai; auchere pashoojeevan vich ih ihasaas ate ichhaa daa sanjog hai; ate manakhee jeevan vich ih ihasaas, eichhaa ate soch, tinaan daa sumisharan hai| ihasaas ichhaa ate soch ddeelinag, ailalinag anad ttahinakinaga tamo, rajo ate sato gunaan de pragattaave han| giaan indreean raaheen parisathitee daa giaan ihasaas hai; aapane aap noo parisathitee anusaar jaan parisathitee noo aapanee lorr anusaar dtaalan daa jatan ichhaa daa pragattaavaa hai; ate ihasaasaechhaa de samache anubhav raaheen praapat hon vaale giaan noo aapane hit vich varatan dee bauadhik yogataa daa naan soch hai| khhabhau
saadhaaran jeevan vich soch naalon sikhalaaee daa mehatav vadhere hai| har ik sikhalaaee daa lamaa abhiaas aadataan paidaa karadaa hai| aadataan deean do pradhaan vanddaan keeteean jaa sakadeean han; pahileemaajak aadataan ate doojeeviakateegat aadataan| saadde rasamorivaaj saaddeean samaajak aadataan han| har aadamee daa dainik jeevan ate kaarobaar us dee viakateegat aadar ban giaa hundaa hai| aadataan daa manorath jeevan noo sokhaa ate saral banaaunaa hai| ihasaas, eichhaa ate soch haualee haualee aadat vich dtal ke jeevan noo saral banaa dinde han| har samen soch vichaar ke vicharan varatan dee majabooree jeevan noo bahut bojhal banaa devegee| is lee jeevan har soch noo aadat jaan amal vich ulathaaee jaandaa hai| jeevan dee kiriaa naveean parisathiteean paidaa karadee hai ate naveean parisathiteean naveean sochaan noo janam dindeean han| iaun soch sadaa hee sikhalaaee de age age turee rahindee hai ate sikhalaaee jeevan deean naveean sochaan noo vivahaaraan jaan aadataan daa roop den daa kam karadee rahindee hai| jiharree soch jeevan daa vivahaar jaan jeevan dee aadat naheen banee uh soch, jaan taan jeevan lee upayogee naheen jaan jeevan us dee upayogataa noo pachhaanan de yog naheen hoeaa| devabaanee jaan ilahaam soch naheen, naa hee inhaan vichalaa vishavaas beliedda soch hai| ih soch naal sanbandh naheen rakhade ih ihasaas ate ichhaa dee upaj han| inhaan daa kaaraj ihasaas ate ichhaa tak seemit hai|sadhaaran jeevan vich
soch noo uchechaa mehatav praapat naheen; authon dee saaree kiriaa sikhalaaee ate aadat daa roop dhaaran kar gee hundee hai| sikhalaaee ton aadat val daa safar, soch ttahinakinaga ton ichhaa ailalinaga val daa safar hai| saadhaaran jeevan sochamukat ho ke pravriteemoolak ate aadatayukat hon vich sauakh ate sahoolat mahisoos karadaa hai| saadde vishavaas saaddeean dimaagee jaan bauadhik aadataan han| devabaaneean, eilahaamaan ate antara drishatteean de visvaas vee manakh deean bauadhik aadataan han| ih aadataan us dee aapanee soch daa sikhalaaee naal badaliaa hoeaa roop naheen han; eih kise doosare dee ichhaa daa jaan adhikaar daa bhaar jaan dabadabaa hunde han| vivahaarak jeevan ton pare deean cheezaan hon karake inhaan daa abhiaas sareerak jaan kiriaatamak naheen hundaa sagon bhaavaatamak jaan maanasik hundaa hai| vai, lobh ate sreshattataa de tin bhaavaan dee sahaaeitaa naal manakh noo visvaas beliedda daa dhaaranee banaaeaa jaan daa rivaaj aam hai| narak ddar daa prateek hai ate svarar lobh daa| doven paaralauakik han| sreshattataa daa moh sansaarak vee hai ate paaralauakik vee| visvaas karan vaale ethe guroo vaale han ate rab vee unhaan dee taabiaadaaree karadaa hai; authe jaa ke vee unhaan noo maan miladaa hai|
soch satogun daa pragattaavaa hon karake santokh ate shaantee daa sarot hai; vishavaas eichhaa jaan ailalinaga daa krishamaa hon karake kaaraj jaan kiriaa daa prerak hai| je soch sansaarak hai taan falasafe ate saaeins daa roop dhaar lavegee je adhiaatamak hai taan simaran ate samaadhee vich leen hon daa yatan karegee| visvaas beliedda vaale lok duneea noo aapane ishatt dee ichhaa anusaar dtaalan daa beerraa chukanage| unhaan vichalee soch jaan vishavaas dee vakaalat karan vaalee soch aapane aap noo vishavaas naalon neeveen samajhadee hai jaan visvaas noo vichaar naalon srestt manadee hai| ih ruchee bhaavukataa noo bauadhikataa naalon srestt kahin ate manan dee ruchee hon karake rumaanttik ruchee hai| rumaansavaad daa janam ise ruchee vichon, rooso raaheen, hoeaa see | jeevan vichale inakalaabaan, jahaadaan ate dharamayadhaan dee preranaa rumaanttik soch vich hai|
soch dee jis gunjhaladaar prakriaa parochesasa daa saral jihaa varanan main keetaa hai, auh prakriaa manakhee maanasikataa vich ik prakaar dee hai| vichaar ate vishavaas manakhee soch dee staranj vich varate jaan vaale mohare han| ih mohare jeevan deean bhoogolik, aarathak ate raajaneetak parisathiteean dee den hon karake vakhavakh roop dhaaran kar lainde han| ih ho sakadaa hai ate hundaa hai ki viakateean ate samaajaan
dee soch daa miaar jaan satar ik hon ute vee viakateean ate samaajaan de vichaar vakharee tarhaan de hon| madhakaal vich saare sabhia samaajaan dee soch daa satar vikaas padhara ik jihaa see; taan vee yoonaaneean ate arabaan de vichaaraan vich bahut farak see| yoonaan kisaanaan desh see| is des de lokaan ne door duraadde desaan vich vapaarak basateean vasaaeean hoeean san| khetee ate vapaar doven kam gulaamaan duaaraa keete jaande san | yoonaanee lok gulaamaan bagair sabhiataa dee hond sanbhav naheen san samajhade yoonaaneean lee yudh ate raajakaaj ton sivaa har kam khetee, vapaar ate dasatakaaree vivarajit see| is de ulatt arath vich khetee lee yog jaan anukool vaataavaran naa hon karake vapaar daa darajaa utam see| ik viakatee kararree mihanat kar ke vee aapane guzaare jogaa hee paidaa kar sakadaa see, eis lee gulaamee dee prathaa bahutee laabhadaaeik naheen see| muhamad aap ik vapaaree see| us ne teerath yaataraa noo vapaar daa avasar banaaun dee uchechee salaah ditee hoee hai| hindusataan daa bhoogolik vaataavaran arab ate yoonaan doh naalon vakharaa see | ethon dee dharatee upajaaoo see, thorree mihanat naal bahutaa kujh miladaa see, eis lee ethe khetee, vapaar aadik saare kamaan noo bearathe das ke paramaatamaa dee bhagatee noo sabh ton vadh zarooree dasiaa jaandaa see| duniaavee kamaan de mehatav dee gal, bhaarat vich, sabh ton pahilaan budh ne keetee see| us ne niravaan daa tareekaa vee simaranabhajan dee thaan sadaachaar hee dasiaa see|
budh jee ne niravaan ate punar janam de roop vich paralokavaad noo apanaaee rakhiaa| bhaaratee prakritee dee diaalataa kaaran duniaavee kamaan daa mehatav murr ghatt ho giaa ate paralok ate churaasee lakh joon dee bhiaanakataa kaaran niravaan daa mehatav vadh giaa| budh mat vee samaadheean, yogaabhiaasaan ate taantrikaan de karama kaanddee chharrayantraan daa shikaar ho giaa| duniaavee kamaan de mehatav dee gal val bhaarat daa dhiaan murr isalaamee kabaze ne divaaeaa see| isalaamee hakoomat jajeea mangadee see| musalamaanaan noo jajeea muaaf see gairamusalimaan noo jajeea denaa paindaa see| bahut saare lokaan noo ih sauadaa ghaattevandaa jaapiaattaikas vee dio ate churaasee lakh joon vee bhogo| unhaan ne isalaam kabool kar ke ttaikas ton muaafee de naal naal sadeevee janat dee sidhee ttikatt kattavaa ke lok sukhee ate paralok suhele hon daa sukhaa uparaalaa kar liaa| hakoomataan noo jangaan ate aishavarajaan lee dhan dee lorr hundee hai| marachon tang aaeean hoeean isalaamee hakoomataan lokaan noo musalamaan banaaeaa jaan ute uchechee manaahee laaundeean aaeean han| is sach de likhatee ate gairalikhatee jaan zubaanee saboot milade han|
eih sabh kujh likhan ton meraa bhaav ih hai ki vichaar ate vishavaas sochasaagar de tal ute upajan vaaleean vakatee lahiraan han| jis paase dee ate jiho jahee havaa aaundee hai uho jaheean lahiraan paidaa hon lag paindeean han| soch saagar dee
ganbheerataa ton anajaan manakh lahiraan de baperriaan dee maar sahinde; kise lahir noo nindade, kise noo salaahunde; kise noo tiaagade, kise noo apanaaunde hoe, jeevan leelhaa daa nigoonaa jihaa hisaa hunde hoe vee, apanee vaddiaaee ate sreshattataa daa bharam paalade rahinde han|
kade kade jeevan dee chetanaa vich ajehaa vikaas hundaa hai jis naal socha saagar de dhur hetthale tal vich hilajul hon lag paindee hai| bikaaree manakh ne kisaan ban ke aapanee soch vich tabadeelee hundee mahisoos keetee see | kisaane samaajaan ne saaeins ate sanat de vikaas naal aapanee soch noo ik navaan kadam puttadee mahisoos keetaa hai| vigiaanik soch daa dhaaranee manakh mahisoos kar rihaa hai ki us de giaan dee koee seemaa nishachit karan daa khiaal avigiaanik hai| takaneek dee sahaaeitaa naal uh aapane har visvaas ate vichaar noo nirakhadaa, parakhadaa, nihaaradaa, tiaagadaa, vikasaaundaa, vattaaundaa hoeaa ih mahisoos kar rihaa hai ki hond, chetanaa ate aanand satachatraaanandasachidaananda kise pareepooran, vikaasaheen ate agoa naa jaanee jaa sakan vaalee alokik sataa de lakhaaeik naheen han| ih sat padaaratha vich upajan vaalee chetanaa chita ate is chetanaa de eihasaas, eichhaa ate soch roopee pragattaaviaan vichale santulan aananda de arath ate bhaav noo paragatt karan vaale shabad han| ajokee sor ih manadee hai ki sachidaanand pareepooran naheen sagon parivaratanaseel hai| is sristtee vich kujh vee attal naheen; sabh kujh vikaasasheel hai| ih sristtee kise rachanahaar davaaraa, kise vele, rachee gee jaan saajee gee rachanaa naheen sagon anaadee ate anant hai; eih sadaa ton hai ate sadaa lee rahegee| big baing vishaal visafotta naal saare brahamandd dee rachanaa naheen hoee sagon is anaadee, anant brahamandd vich big baing ajehaa kaalabindoo hai jis ton kise vishes rasaaeinik kiriaa daa aaranbh hoeaa maniaa jaandaa hai|
eis parivaratanasheel brahamandd vich chetanaa vakh vakh jeevasreneean de anubhav dee sahaaeitaa naal ihasaas, eichhaa ate sod val noo vikaas karadee hai| manakhee anubhav naal vikasit hoee soch, sabhia samaajak jeevan dee saralataa de manorath dee praapatee lee vishavaasaan, rasamaan, rivaajaan, sabhiataavaan ate sabhiaachaaraan daa niramaan karadee hai| inhaan de niramaan raaheen jeevan jis saralataa ate sahoolat dee aas kar rihaa hundaa hai uh saralataa ate sahoolat us aanand de avikasit samaajak roop aakhe jaa sakade han jis noo main, viakateegat maanasikataa vich, eihasaas, eichhaa ate soch daa santulan aakhiaa hai|
rasamaan, rivaajaan, sabhiataavaan ate sabhiaachaaraan raaheen jeevan vich saralataa ate sundarataa daa sanchaar hundaa hai, taan vee ih us soch naalon sreshatt naheen han jis vichon inhaan dee utapatee hoee hai| jadon ih soch ute bhaaroo hon dee bhul karade han audon samaajaan de jeevan vich vidroh utapan ho jaandaa hai| is vidroh daa naan viakateevaad ate antaramukhatavaad hai| soofeevaad ate yog, vaaro vaaree
viakateevaad ate antaramukhataavaad deean misaalaan han| pahilee daa janam soch ute isalaamee sharah dee saradaaree kaaran hoeaa see ate doojee daa janam soch ute vaidik karamakaandd de aakraman daa nateejaa see| ih jeevan deean naveean padaarathak parisathiteean vichon upajee hoee naveen soch de namoone naheen san; eih soch de sabhiaachaar dee adheenagee vichon nikalan de yatan san| ih adheenagee chaahe viakatee dee soch dee, kujh viakateean deean aadataan dee adheenagee hove, chaahe maanavamaatar dee samachee soch dee, rasamaanrivaajaan ate sansakriteean sabhiataavaan dee adheenagee hove soch lee gauaravaheenataa ate sharamasaaree dee gal hai| soch saaddeean aadataan, saaddeean sabhiataavaan ate saaddeean sansakriteean noo janam den vaalee hai| viakateean deean aadataan ate samaajaan de rasamorivaaj ate sabhiaachaar aadik soch daa nighariaa hoeaa jaan patit roop hunde han| soch aapane patit roop dee adheenagee vich rahindee changee naheen lagadee bhaaven uh patit roop us daa aapanaa hee kiaun naa hove ate vakatee tauar ute uh kinaa vee sukhadaaeik kiaun naa hove|
viakateegat ate samaajak aadataan sabhiaachaara soch daa patit roop han, eis gal noo thorraa jihaa sapashatt karan dee aagiaa mangadaa haan| saaddee chetanaa, saadde ihasaas, saaddee ichhaa ate saaddee soch vich vikasit hoee hai| ihasaas ddeelinaga keett patangaan vich vee hai par ichhaa unhaan vich naheen jaan paragatt roop vich naheen| ichhaa pashoo jeevan vich vee hai, par soch unhaan vich vikasit roop vich naheen; manakhee jeevan vich ihasaas, eichhaa ate soch tine vikasit roop vich han, par is jeevan daa gauarav jaan manakhee jeevan dee sreshattataa soch vich hai| soch jeevan de bageeche vich ugee hoee chetanaa roopee vel noo lagaa hoeaa fal hai; eih chetanaa daa manorath hai; eih chetanaa daa saravasreshatt roop hai| ih vikaasaseel hai| paravirateean ate bhaav chetanaa de nischit, seemaabadh ate nishachevaachak kiriaa roop han viakatee aapanee soch de chetan jatan dee sahaaeitaa naal kise kiriaa noo soch de khetar vichon praviratee jaan bhaavukataa de khetar vich utaar sakadaa hai| ih kam lame abhiaas daa hai| praviratee de khetar vich utar chukee kiriaa saaddee retan soch de vas vichon baahar ho gee hundee hai| use noo aseen aadat aakhade haan| saaddeean aadataan saaddee soch daa saaddee praviratee vich patit hoeaa hoeaa roop han| aseen lagaataar abhiaas raaheen aapanee soch noo praviratee vich patit karan dee kiriaa karade rahinde haan|
jo kujh viakatee deean aadataan baare sach hai uho kujh samaajaan de sabhiaachaaraan ate sansakriteean lee vee sach hai| ih samaajak aadataan han ate maanavamaatar dee soch daa, jeevan dee sahoolat lee kauam aacharan jaan samaajaan de sabhiaachaaraan vich patit hoeaa hoeaa roop han| yaad rakhiaa jaave ki main sabhiaachaaraan ate sansakriteean noo manakhamaatar deean ghatteea, nindanee ate patit praapateean naheen keh rihaa; main inhaan noo soch de ttaakare vich rakh ke soch naalon thorraa jihaa neevaan thaan de rihaa haan taan ih soch de nak vich nakel paake usade vikaas dee haanee
karan deean doshee naa ban sakan| madhakaal vich inhaan ne vaddeean vaddeean kulaan kar ke soch daa raah rokan dee dukhadaaeik bhul keetee hai| aapanee dharatee ate soorajee parivaar baare jis jaanakaaree noo aj ene sahij naal sachee man liaa jaandaa hai us jaanakaaree dee ichhaa rakhan vaaliaan ate gal karan vaaliaan noo des nikaaliaan, sangasaareean ate jiaoonde jalaaeaa jaan deean sazaavaan diteean jaaneean aam jahee gal see|
eih is karake ki soch ate sabhiaachaar jaan sansakritee de vaasatavik ate vigiaanik sanbandh noo samajhiaa ate sanamaaniaa naheen see giaa| soch viradh ghatteea ate baitaanee hon de ilaahee fatave jaaree kar dite ge san| bhai, agiaan ate lobh vichon upaje hoe vishavaasaan ddaittahasa noo jeevan dee vaagaddor sauanp ditee gee see ate ik attal pareepooran dee pareepooranataa jaan vikaasaheenataa vich samaa jaan noo jeevan daa manorath banaa ke tthos ditaa giaa see|
dharam ate kalaa madhakaaleen sabhiaachaaraan de pradhaan ang bane rahe han| dharam bhaavukataa daa sahiyogee hon karake karam daa prerak baniaa aaeaa hai| bhai, lobh, sreshattataa ate rab de chahete laaddale hon de bhaavaan daa dhaaranee hon karake har dharam doojiaan vich ate doojiaan pratee ghiranaa, krodh, vair ate eerakhaa de katthor bhaavaan noo ubhaaradaa rihaa hai| koee dharam aapane is aparaadh noo kabool naheen karadaa| aparaadh noo kabool karanaa aparaadheean dee fitarat praviratee vich ghatt hee hundaa hai| dharam raaheen manakh ate manakhee samaajaan dee soch bhaavukataa vich patit hundee aaee hai| ik fer murr chetaa karavaa diaan ki main ih manadaa haan ki dharam ne aapane ghere vichale lokaan vich sahiyog, sahaaeitaa ate sahaanubhootee de bhaav vee paidaa keete han, parantoo ih bhaav dharam dee gairahaazaree vich jeevan ne paidaa kar laine san| ho sakadaa hai dharam dee gairahaajree vich jeevan aapane vichale katthor bhaavaan daa thorraa bahutaa tiaag vee karadaa, parantoo virodheean noo vishattaa de keete ate kaafar das ke, dharam ne unhaan pratee sadabhaavanaa naheen upajan ditee| dharam ne sadabhaavanaa dee thaan mukatee, janat, samaadhee ate simaran aadik dee antaramukhataa ate savaarath bhaavanaa noo sreshatt sidh keetaa hai|
sabhiaachaar daa doojaa pradhaan ang, kalaa, kaam dee praviratee daa nikattavaratee hai| puraatan kaal ton ih ang soch noo praviratee vich patit hon dee preranaa dindaa aaeaa hai| ih pahilaan manoranjan dee lorr noo ate pichhon vilaas dee mandabhaavanaa noo aapanaa manorath manan dee ruchee rakhadaa aaeaa hai| dharam de sahiyog naal, eih ang, bhaavukataa daa saathee vee baniaa hai parantoo balavaan kalapanaa ate kamazor karamasheelataa is noo vilaasataa dee tamogunee preranaa dindee aaee hai | hun jadon dharam siaasat daa piaadaa ban giaa hai ate des bhagatee aatankavaad vich parivaratit jaan patit ho chukee hai taan kalaa kol asleelataa, aujaddataa ate kaamukataa ton vakharaa koee raah reh hee naheen giaa| is rasate ture hoe kalaakaar vaah vaah de naal
naal dhan vee kamaa lainde han| inhaan praapateean ton heene saahitakaar ate kalaakaar aapanee naakaamee ate namoshee noo lukaaun lee guttabandeean ate chharrayantraan daa sahaaraa lainde han| ih sabh kujh saadde sabhiaachaar daa pradhaan ang banadaa jaa rihaa hai| dharam ate kalaa de itihaas noo nirapakhataa naal vaachiaan ih pataa lagegaa ki ih sabh kujh saadde sabhiaachaar daa pradhaan ang rihaa hai|
siraf is lee ki soch ate sabhiaachaar daa sanbandh sukhaavaan naheen see | bhoogolik lorraan ne sabhiaachaar de anek roop usaar dite san| soch ik ate saravaviaapak hundiaan hoeaa sabhiaachaaraan dee sevak manee jaandee see ate iaun manee jaan karake ate anek sabhiaachaaraan dee sevaa karadee hon karake bahuprakaaree jaan anek manee jaandee hai| do sabhiaachaaraan jaan do dharamaan dee aapasee ttakar noo do sochaan dee aapasee larraaee man liaa jaandaa see ate ih aakhiaa jaandaa see ki soch daa vakhevaan samaajaan vichale virodhaan daa kaaran hai| ih manauat ttheek naheen see| kise adaalat vich, aapo aapane muvakal lee, aapo vich jiraah karade do vakeelaan vich koee virodh jaan vakhevaan naheen hundaa; virodh muvakalaa vich hundaa hai| jinhaan sabhiaachaaraan noo aseen hathelee de chhaale vaang saanbh saanbh rakhade haan, eih saare manakhee behuramatee daa kaaran banade aae han|
sikhalaaee ate aadat noo soch naalon sreshatt samajhan dee bhul karan vaalaa jana saadhaaran soch de zaraa ku patit roop, sabhiaachaar de naan ute varagalaaeaa jaan noo sadaa tiaar rahindaa hai| dharam sabhiaachaar daa pramakh ang hon karake ate rabee hukam naal dharatee ute utaariaa giaa hon karake sabhiaachaar noo ilaahee ate sadeevee banaaundaa aaeaa hai; jad ki ih kudaratee hai sadeevee naheen|
saaeins, sanat, takaneek ate vaapaarak vishaveekaran dee sahaaeitaa naal haalat badalan dee aas keetee jaa sakadee hai| sabh ton pahilaan saaeins ne soch noo dhaaramak dabadabe vichon kadtan daa jatan keetaa see| us ton pichhon maseenee unatee naal dhan dee upaj daa vaadhaa kar ke manakhee jeevan vich sukhasaamagaree paidaa karan dee karaamaat keetee see| aavaajaaee ate sanchaar de saadhanaan ne duneea noo chhottee kar ditaa hai ate vapaarak visveekaran de kaaran duneea de saare sabhiaachaar ik dooje de nikattavaratee banade jaa rahe han| pachhamee maseenee sabhiataa vich saaree manakhataa dee saanjhee sabhiataa banan dee samarathaa hai| sansaar de budheejeevee lokaan noo salaah dinde rahin taan saare manakhee samaajaan deean aadataan ik prakaar deean ho sakadeean han|
prajaatantr ton pare
jadon yoonaanee lok vakhavakh prakaar deean sarakaaraan de gunaan doshaan dee charachaa karade san udon yoonaan ton baahar kise hor samaaj vich sarakaaraan de bhin bhin roopaan baare bahutee chetanaa ate charachaa naheen see | yoonaanee daarasnik kuleen raaj arisattochrache noo sabh ton sreshatt ate prajaatantr noo sabh ton ghatteea raajaprabandh dasade san| arasatoo ne aakhiaa seekoee raaj jinaa srestt hundaa hai, aus daa patit roop onaa hee nikrishatt hundaa hai| prajaatantr pahilaan hee nikristt hai, eis lee is de parit roop vich bahutee buraaee dee sanbhaavanaa naheen | pataa naheen arasatoo daa ih bhaav see jaan naheen, par duneea de neeteevetaa is daa ih bhaav lainde rahe han ki arasatoo iaun keh ke prajaatantr dee sifaarish kar rihaa hai| arasatoo ne prajaatantr noo salaahiaa hove jaan naa, aadhunik yug vich is noo saravasreshatt raajaprabandh maniaa zaroor jaandaa hai| jiharre jiharre samaaj kisaane ton sanatee samaaj banade jaanage, aunhaan noo prajaatantr dee lorr mahisoos hon lag pavegee| ajihaa hon lee ih zarooree naheen ki kise des vich bahute kaarakhaane lagan; haualee haualee khetee vee sanat banadee jaa rahee hai|
ajoke prajaatantr unhaan prajatantraan varage naheen han jinhaan noo yoonaaneean ne ghatteea raajaprabandh aakhiaa see| rinesaans de samen, yorap vich, jiharre naven nagararaajaan dee sathaapanaa hoee see uh vee puraatan yoonaanee nagararaajaan naal, ein bin, ralade milade naheen san| kaal roopee kalandar, jeevan roopee bandar noo naven naachaan dee sikhiaa dindaa| aaeaa hai; eis ne ih kam karade rahinaa hai|
sanatee kraantee ne kisaano samaajaan noo sanatee samaajaan vich badal ke, samen satikaareean baadashaaheean noo prajaatantraan vich badal ditaa hai| aj je kidhare baadasaaeh baakee han taan uh dharatee ute rab daa parachhaavaan naheen mane jaande sagon lokaan de parachhaaven vich jiau rahe aakhe jaande han| jinhaan de raaj vich kade sooraj naheen see ddubadaa, aj uh ih naheen jaanade ki kis din de sooraj ne unhaan lee ih sunehaa lai ke aa jaanaa hai ki aj ton tuhaadde khokhale khitaabaan daa khaatamaa keetaa jaa rihaa hai| ate ih kam karan lee samen noo kise hathiaaraband inakalaab dee lorr naheen painee| paaraleemaintt valon likh ke ghaliaa hoeaa kaagaz daa ik ttukarraa har maijasattee her najesatte noo misiz vich badal sakadaa hai|
bhavakh baanee jeevan dee vaasatavikataa naheen, jooaa hai; anumaan jooaa naheen sanbhavataa posasibilitte hai jis noo vigiaanik aadhaar dee praapatee sanbhaavanaa parobabilitte daa darajaa de sakadee hai| maarakas daa khiaal see ki mazadooraan duaaraa hathiaaraband inakalaab dee sahaaeitaa naal prolotoreeat ddikattettaraship hond vich aavegee| ih ddikattettarasip samaajavaad shochialisama dee sathaapanaa karegee| soshalizam kamiaoonijm vich vikaas kar jaavegaa ate saanjheevaalataa sarakaaraan noo belorreean kar devegee | maarakas saahamane ih ik sanbhavataa see| us ne koee asanbhav gal naheen see sochee| ih sanbhav hai ki siaane lok sarakaaree damal ton binaan aapo vich ralamil ke rahinde rahin| parantoo is dee sanbhaavanaa jaan eis de vaapar jaan dee aas lee us kol iko ik daleel ih see ki sabhiataa de jhameliaan ton pahilaan jangalee manakh kol sarakaaraan ate sarakaaree kaanoon naheen san| uh inhaan ton binaan jee sakadaa see kiaunk us samen samaajaan vich shrenee vandd naheen see ate sreneeghol vee naheen see| soslizam sreneevandd ate sreneeghol noo khatam kar ke sarakaaraan dee lorr noo khatam kar devegaa| puraasn saanjheevaalataa daa khiaal nirol rumaanttik see|
main ih sabh kujh maarakas dee aalochanaa de iraade naal naheen likh rihaa| main ih kahinaa chaahundaa haan ki duneea de siaasee prabandhaan baare sochan vaale siaane, siaasee prabandhaan vich bahut vaddeean vaddeean tabadeeleean dee aas ate kalapanaa karade aae han; bahut vaddeean tabadeeleean hoeean vee han| unhaan siaaniaan de saahas ton preranaa lai ke ate hoeean vaapareean tabadeeleean ton sedh praapat kar ke, mere jihaa anaarree vee anumaan laaun daa heea kar sakadaa hai| tuhaaddee aagiaa naal main heea karan lagaa haan|
maarakas 1818 vich paidaa hoeaa see| us vele saaeins, sanat ate ttaikanaalojee aapane vikaas de mudtale parraavaan ute san| udon dharatee ute enee aavaajaaee naheen see; samundar thale surangaan putt ke ingalisataan ate faraans noo aapo vich jorran dee gal kise de sir vich aje sarakee naheen see| ttaileefoon dee kaadt 1876 vich kadtee gee see| maarakas daa praacheen saanjheevaalataa val vekhanaa sanbhav see| hun sooparasonik havaaee jahaazaan daa samaan hai; saanjhe yorap daa saanjhaa vidhaan ban rihaa hai; galobalaaeezeshan deean galaan ho raheean han| hun ateet dee thaan bhavakh val vekhanaa yog hai| je ateet ne saadde varatamaan noo is tarhaan daa banaa ditaa hai ki duneea dee sabh ton vaddee ddimaankrisee de lokaan dee chokhee ginatee ne vides vich jamee palee ik videsee isatree noo aapane des dee praaeim manisattar de roop vich vekhan dee ichhaa pragatt karan vich koee haraj naheen samajhiaa taan is varatamaan vichon janam lain vaale bhavakh vich kineean ku sanbhaavanaavaan lukeean baittheean han, eis daa andaazaa laaunaa kise tarhaan vee avigiaanik, ataarakik ate ayog naheen|
saaeins ajihe haalaat paidaa kar rahee hai ki sainaa ate siaasat kolon ih saradaaree lai ke vapaarak sahiyog ate samaajak sahaaeitaa noo de ditee jaave| duneea ute ho raheean jangee tabaaheean de roobaroo ih gal mananayog naheen jaapadee parantoo ih sabh tabaaheean ate inhaan de kaaran manakhamaatr noo aapane ateet de itihaasak virase vichon mile han| jang ate aatankavaad us virase daa sathool roop han; aapane sookham roop vich manakh daa ih virasaa prajaatant dee nas nas vich samaaeaa hoeaa hai| kise vee desh deean siaasee paaratteean kise vee samen aapo vich aman jaan saantee de raun vich naheen hundeean| sainaa de sipaahee ate afasar jang ton pahilaan guaandtee desaan de sainikaan ate fauajee afsaraan noo dusman naheen samajhade| jang ton chhetee pichhon uh murr saadhaaran aadamee ban jaande han| siaasee paaratteean de netaavaan lee siaasat sadeevee jang hai; aunhaan lee is siaasee jang dee filam vich inttaraval daa koee mauakaa naheen| uh sute jaagade larrade rahinde han| inhaan dee larraaee sochaan, sakeemaan, tuhamataan, heraafereean, dhokhiaan,jhootthaan ate chalaakeean de hathiaaraan naal larree jaandee hai| is noo nerriaun vekhan vaalaa aadamee hairaan ho jaandaa hai ki ih lok enee neechataa de sanbandhee ho ke jee kiven rahe han| doojee vaddee hairaanee ih hundee hai ki manakhataa dee vaagaddor ene neeven lokaan de hathaan vich kiaun hai| is ton vaddee hairaanee is sach noo jaan ke hundee hai ki unat deshaan de siaasee leeddar dee is ton dakharee prakaar de naheen han|
eis beemaaree daa koee sauakhaa ilaaj vee naheen disadaa| puraatan kaal ton lai ke siaasat dee kaalee kottharree hinsaa, hatiaa ate heraaferee de kajal noo aapanaa shingaar manadee aaee hai| hun ih singaarasaamagaree enee ziaadaa ho gee hai ki is kottharree vich jaan vaalaa har viakatee binaan yatan hee, solaan shingaar dee kalaa vich kamaal haasal kar laindaa hai|
prajaatantraan vich chaar panj saal baad gupat roop vich larree jaan vaalee jang daa ik pragatt shoa hundaa hai| is soa noo chon jaan ilaikasn aakhiaa jaandaa hai| is vich jit haar daa faisalaa hundaa hai| ih faisalaa paaneepat jaan khaanavaah dee larraaee vichale faisale ton ghatt mehatav naheen rakhadaa| is ne prajaatantr dee vaagaddor jetoo de hath sauanpanee hundee hai| bhaarat varage jinhaan desaan vich siaasat noo dharam daa darajaa ditaa jaandaa hai, aunhaan deshaan de soojhavaan lok vott de hathiaar naal us siaasee jang vich jauahar dee raajapootee rasam adaa karan aaunde han jis noo pichhale panj
saal uh aapanee maanasikataa vich larrade rahe han|
eih sabh kujh likh ke main prajaatantr jaa ddimaankrisee de tiaag dee salaah naheen de rihaa| main ajihee salaah den vaalaa kauan haan par bhaav ih hai ki prajaatantr aadhunik yug de samaajaan lee suyog raaj prabandh hundaa hoeaa paletto de filaasafar king daa aadarash raaj naheen| ddimenkisee, kise rab valon kise moosaa raaheen sansaar ute bhejee hoee kamaandd naheen| ih manakhaan duaaraa sochee gee ik
viaunt hai jis noo vakh vakh deshaan vich vakh vakh roop dite ge han| samen sathaan deean lorraan anusaar is de kise vee roop vich tabadeelee jaan vikaas daa honaa kudaratee ate saadhaaran gal hai| ingalisataan vichalee ddimaankrisee noo bahut puraanee ate satikaarayog aakhiaa jaandaa hai; taan vee kujh siaane is noo ddikattettaraship aav d kaibanitt vee aakhade rahe han| prajaarat vichale ddikattettaree ansh noo ghatt karan lee hee, shaaeid, jaan laak ne amareekaa de vidhaan dee rooparekhaa uleekan lagiaa ajihe nem banaa dite san jinhaan noo chaikas aindd bailainsiz dee neetee daa naan ditaa jaandaa hai ate jinhaan de hundiaan hoeaa amareekee pradhaan manamaaneean karan vich at kar dinde han|
ddimaankisee siaasee dalaan dee chhinb daa roop dhaaran kar jaan dee ruchee rakhadee hai| dangalaan vich jit dee praapatee siaasee paaratteean daa mool manorath hundee hai| is manorath noo mukh rakhadiaan hoeaan desh dee bhalaaee ate netaavaan dee naitikataa bearathe jahe sbad ban jaande han| nateejaa hundaa hai siaasee paaratteean dee ginatee vich vaadhaa| is vaadhe kaaran bahutee ver chonaan vich koee ik paarattee sarakaar sathaapat karan lee lorreendee bahuginatee praapat naheen kar sakadee| is haalat vich ik ton vadh paaratteean dee mileejulee sarakaar banaaunee paindee hai| jithe neetee noo naitikataa naalon srestt man liaa giaa hundaa hai, authe virodhee dalaan de mainbaraan noo khareedan daa rivaaj pai jaandaa hai| jadon khreede hoe netaavaan dee sarakaar ban jaandee hai, audon prabandhakee asaameean dee neelaamee daa rivaaj pai jaandaa hai| prabandhakee uch adhikaareean dee ikhalaakee giraavatt daa visathaar karan dee lorr naheen; eis sanbandh vich mere paatthak mere naalon ziaadaa jaanade han|
prajaatantr vichaleean buraaeean dee sodh lee proporashanalareepraizantteshan faroporattional reparesenttattiona anupaatee prateenidhataa daa tareekaa vee apanaaeaa jaandaa hai parantoo bahut ghatt kaamayaabee praapat hundee hai| ajihe prabandh vich siaasee chhinjh uh roop dhaaran kar laindee hai jis vich pahilavaan ral ke kushatee karade han| siaasee samajhauatiaan deean kusteean vich des dee prajaa daa kujh bhalaa hon dee aas keetee jaanee subhaavak hai; parantoo ajihaa naheen hundaa kiaunk siaasee netaa janakaliaan dee bhaavanaa viton naheen upajade; auh sataa ate prabhutaa dee bhaavanaa dee paidaaeish hunde han| savittazaralaindd vich prachalit prajaatantr noo sansaar daa srestt prajaatantr aakhiaa jaa sakadaa hai| uthe vee netaa janakaliaan dee bhaavanaa naal siaasee maidaan vich naheen aaunde| janakaliaan de kam daa chetaa karaaun lee reekaalaan rechalala varageean viauntaan banaaeean geean han|
je manakhee maanasikataa raashattaravaad desbhagatee ate sansakritee varage unhaan khiaalee naariaan de khokhalepan noo jaan lave jinhaan dee sahaaeitaa naal inhaan bhaavaan
ton uke khaalee lok, einhaan bhaavaan de paakhandd noo aapanee prabhutaa daa saadhan banaaunde han, taan prajaatantr noo janakaliaan de nerre liaandaa jaa sakadaa hai| raashattaravaad ate sansakritee aadik de jamajathe vichon chhuttakaaraa paaunaa sokhaa kam naheen| is manzil dee praapatee lee maanasik vikaas deean kee pauarreean charrhaneean paineean han| is vikaas val turee hoee manakhee maanasikataa lee ih sanbhav ho sakadaa hai ki uh aapane desaan jaan kauamaan noo bhoogolik seemaavaan ate siaasee itihaasaan de chauakhattiaan vichon kadt ke aarathak unatee ate vigiaanik vikaas de naven naapaan anusaar naap ke inhaan noo raasttar jaan kauamaan aapan dee thaan arathachaare jaan ikanaamik kamiaoonitteej de naven naan de lav| aj jad asee duneea noo pahilee, doojee ate teejee duneea aakhade haan, audon saadde saahamane duneea dee aarathak ate vigiaanik unatee daa hee sankalap hundaa hai|
je kauamaan aapane naven naamakaran noo pasand kar lain taan lokaan lee dooje deshaan de visesgaan noo aapane tanakhaahadaar karamachaaree de roop vich vidiaa, vaapaar, sanat, ttraansaporatt ate sihat aadik de mahikamiaan de vazeer banaa lain vich bahut itaraaj naheen hovegaa| uh kise videshee de pradhaan mantaree ban jaan noo aapanee aajaadee de khus jaan daa khataraa khiaalan dee thaan us videsee viakatee dee yogataa noo aapanee sevaa kar rahee khiaal karanage| ih sabh kujh use tarhaan daa saadhaaran jihaa vivahaar ban sakadaa hai jis tarhaa aj kal ik des dee futtabaal jaan krikatt dee tteem kise dooje des de siaane khiddaaree noo aapanee tteem daa koch banaa laindee hai|
eih nirol kalapanaa naheen hai; saaeil saadde sansaar noo is paase val lee jaa rahee hai| saanjhe yauarap dee paaraleemaintt vich saanjhe yauarap lee vazeer jaan manisattar honage| inhaan manisattaraan noo saanjhe yauarap de mahirame sauanpe jaanage| inhaan mahikamiaan de inachaaraj manisattar kise ik desh de naheen sagon kee desaan de unhaan mahikamiaa dee unatee baare soch ate kam kar rahe honage jiharre unhaan noo sauanpe ge honage| unhaan manisattaraan noo des kauam deean hadaan ton uche utth ke saanjhe yauarap dee bhalaaee lee kam karan dee majabooree hovegee| bhalaaee karan dee majabooree, bhalaaee karan dee aadat paidaa kar sakadee hai| iaun prajaatantr kaliaan dee bhaavanaa val ik kadam hor putt sakadaa hai je saaddee soch ate saadde karam vigiaanik hunde jaan taan| is je daa doojaa paasaa bahut bhiaanak ho sakadaa hai ate us dee bhiaanakataa daa bhet vee vigiaan vich hai| manakhataa saahamane siaanee chon daa samaan hai|
sataasantulan, sarabasataa ate saaeins
1
saare manakhee samaaj, shakatee de vaadhe noo surakhiaa dee daleel manade hoe, aapanee shakatee vich vaadhaa karade aae han| sipaaheeansainikaan dee ginatee vich vaadhaa, yudhakalaa dee sikhalaaee, jangee hathiaaraan dee unatee, aapane naagarikaan dee maanasikataa vich deshabhagatee, yudhapreeataa, bahaadaree, kurabaanee ate jitapreeataa varage bhaavaan daa sanchaar ate dooje deshaan naal sainik gatthabandhan aapanee skatee vich vaadhaa karan de tareeke han jinhaan dee varaton hazaaraan saalaan ton hundee aa rahee hai| har des aapane guaandtee des ton khataraa mahisoos karadaa aaeaa hai ate aapanee rakhiaa lee aapane virodhee des jinee jaan us naalon bahutee sataa daa sanchaar karan vich siaanap samajhadaa aaeaa hai|
eis siaanap noo ate is siaanap vichon upajan vaale kauamee vivahaar noo, aadhunik samen vich sataa daa santulan bhalanache odd foaaera aakhiaa jaandaa hai| sataasantulan dee jaanakaaree ate varaton bahut puraanee hai; parantoo, eis siaasee vivahaar daa naamakaran aadhunik samen solhaveen sadee vich keetaa giaa see | yoonaanee vichaaravaan ddimaasatheeneez dhemosattahenesa ate bhaaratee siaasee daarashanik kottalay chaanakiya sataasantulan de sabh ton puraane viaakhiaakaar han| ih doven lagapag samakaalee san | ddimaasatheeneez 383 poo ee vich janamiaa see| is daa pitaa ethanaz daa vasaneek see ate hathiaaraan de kaarakhaaniaan daa maalak, eik dhanaadt yoonaanee see| ddimaasatheeneez noo yoonaan daa sabh ton vaddaa vakataa maniaa giaa hai| is de bhaashanaan de prabhaav adheen ethanaj de lok maiseddoneean makadooneeansikandar daa des dee apaar sainik bakatee daa ttaakaraa karan lee tiaar ho ge san| sikandar de pitaa, filip ne 338 poo ee vich ethanaz dee sainaa noo lak torraveen haar ditee| ethanaj daa ik hor bhaashanakaar eesakeeneej aesachahinesa, jo yoonaan daa ate duneea daa dooje nanthar daa vakataa maniaa jaandaa hai, eis daa virodhee see | uh chaahundaa see ki yoonaanee lok jang daa raah naa apanaaun ate sikandar de pitaa, filip, naal dosatee karan| eesakeeneez de dharre de lokaan ne ddimaasatheeneej ute mukadamaa chalaaeaa| aapanee safaaee pesh karadiaan hoeaan ddimaasatheeneej ne aapane jeevan vich bhaashan ditaa jo ki yoonaanee likhataan vich mauajood hai jisadaa
siralekh hai baadashaahat baare uan ttehe chharoaana| eis bhaashan naal us ne virodheean de moonh band kar dite| is mukadame vich asafal hon kaaran eesakeeneech ethanaz chhadd giaa| jalaavatanee vich uh kithe ate kadon moeaa, pataa naheen| poo ee 323 vich, bebeelon vikhe, sikandar dee achaanak mauat ho jaan pichhon ethanaz de lokaan ne sikandar dee sarakaar viradh bagaavat kar ditee| is bagaavat dee asafalataa ute ddimaasatheeneej noo desh nikaale dee sajaa ditee gee ate 322 poo ee vich us noo aatamaehatiaa kar lain daa hukam sunaa ditaa giaa|
ddimaasatheeneez ate eesakeeneej baare ih kujh dasan dee lorr, main is lee samajhee hai ki ih doven sachaasantulan dee aadhunik chand de puraatan sire han| is tand de ik sire de lok ddimaasatheeneez vaang aapane desh dee sainik sataa ate maanasik kurataa de vaadhe vich surakhiaa vekhade han ate dooje sire de lok eesakeeneej vaang mitthaa ate sahiyog de sanbandhaan dee sathaapanaa vich surakhiaa samajhade han|
sataasantulan dee sabh ton vadh puraanee ate sabh ton vadh visathaarapoorabak viaakhiaa chandaragupat moreea de siaasee salaahakaar, chaanakiy ne keetee hai| chaanakiy dee viaakhiaa vich sataa de vaadhe ate siaasee gatthabandhan, dohaan ute ik jihaa zor ditaa giaa hai| parantoo, aus vich mitrataa ate bharose noo koee mehatav naheen ditaa giaa| chaanakiy bevasaahee ate chharrayantr noo mitrataa ate bharose naalon kite vadh zarooree samajhadaa see| us anusaar gatthajorr vee ik prakaar daa farrayant hee see| us noo bhaarat daa makaaeivalee aakhiaa jaandaa hai| hun tak de saare siaasee itihaas vich us de sidhaantaan noo bahutaa satikaarayog ate vihaarak maniaa jaandaa rihaa hai| ih manakhamaarr lee bahute maan vaalee gal naheen| sataasantulan keval siaasee lokaan dee lorr naheen; eih vapaarak, vidiak, audayogik ate dhaaramak aadik saare sangatthanaan dee lorr hai| is lee ih zarooree hai ki is noo chharrayantaan daa akhaarraa naa banaaeaa jaave; gatthajorr alalianache noo mitrataa ate sahiyog daa roop ditaa jaanaa hee maanavakaliaan daa rasataa hai| aadhunik kauamaan ate kauamee sarakaaraan noo is ute turan dee lorr hai| haualee haualee ih lodd majabooree vich badal jaavegee|
kauamee sataa de vikaas daa tareekaa asal vich sataasantulan naheen ih hathiaaraan dee dauarr hai| is dauarr noo dauarran vaale desh mulakageereean de moh vich fasade aae han| aadhunik yug mulakageereean dooje desaan ute kabazaa karana daa yug naheen; eis lee ih chharrayantraan daa yug vee naheen honaa chaaheedaa| parantoo chharra yantr siaasat daa kendar ate siaasatadaanaan daa asalaa ban chuke han| aapane asale daa praviratee dee pooratee lee aadhunik siaasatadaan koee naa koee kashameer paidaa karee rakhade han|
gatthajorr jaan alaaeias raaheen siaasat vich naitikataa de paravesh dee sanbhaavanaa hai| puraane samiaan vich raajagharaane viaahasanbandh raaheen gatthajorr jaan siaasee ate sainik sahiyog de avasar paidaa karade san| sikandar noo ih tareekaa bahut pasand see| uh aapane jaranailaan ate prabandhakaan noo dooje haare hoe dosaan de uch adhikaareean naal viaahasanbandh kaaeim karan dee salaah vee dindaa see ate lorr pain ute, hukam vee| hun ih tareekaa sanbhav naheen| hun gatthajorr vich naitikataa dee lorr hai ate is lorr val dhiaan ditaa jaanaa zarooree hundaa jaa rihaa hai| is de kaaranaan daa jikar age chal ke karaangaa|
main kihaa hai ki sataa de saavenpan daa sidhaant aj ton chaar ku so saal pahilaan gharriaa giaa see| ih samaan rinesaans daa antalaa ate sanatee kraantee daa aaranbhak samaan see| rinesaans daa aaranbh ittalee ton hoeaa see ate masheenee kraantee daa ingalisataan ton| rinesaans yoonaanee saahit, kalaa ate daarashanikataa dee punara jaagritee see| nische hee sataasantulan de sidhaant dee ghaarrat gharran vaaliaan noo jaan is prakaar daa vivahaar apanaaun vaaliaan noo ddimaasatheeneez ate eesakeeneej de vichaaraan dee jaanakaaree hovegee|
nishache naal ih naheen aakhiaa jaa sakadaa ki falaane vidavaan ne falaanee pusatak vich is sidhaant dee viaakhiaa keetee see| parantoo ih gal bharose naal aakhee jaa sakadee hai ki sataasantulan de khiaal noo sabh ton pahilaan ganbheerataa naal angrezaan ne apanaaeaa ate gatthajorr jaan alaaeias dee neetee ton bharapoor laabh liaa| veehaveen sadee de chauathe bhaag tak antararaasttaree sataasantulan vich angrejaan noo kendaree thaan praapat rahee hai| maseenee kraantee de modtee hon karake angrejaan kol aarathak yogataa ate sainik sataa pachhamee yauarap de baakee desaan naalon jiaadaa see | ttaapoo jaan kujh ku ttaapooaan jajeeriaan de vasaneek hon karake angrej unhaan uthalaputhalaa ton kujh surakhiat rahe han jiharreean baakee de yauarap de hise aaeean san | ingalaindd badesee hamaliaan ton bhaleebhaant surakhiat rihaa hai| inhaan saareean galaan de naala naal ethon de vichaaravaan udaarataa ate naitikataa noo siaasat vich satikaarayog thaan den dee sifaaras karade rahe han| inhaan saare kaaranaan karake angrejaan noo sataasantulan de pirr vich, chaar ku sadeean tak, chauadharee bane rahin daa avasar praapat rihaa hai| taakat dee takarree inhaan de hath vich see; eih jis paase jaa khalonde san us paase daa chhaabaa bhaaraa ho jaandaa see | ttoo kaankar baae kaamaras ttho chonatuer be chomamerache dee neetee ute turadiaan hoeaan angrezaan ne vishaalatam saamaraaj dee sirajanaa vee keetee ate sataasantulan de kendar vich vee sathit rahe|
veehaveen sadee de adh vich angrezaan kolon ih sathaan khus giaa, aus samen amareekaa ate roos sataasantulan de daavedaar ban ge| is sareerak jaan paragatt antar de naal naal ik hor vaddaa farak vee piaa| uh ih ki jithe sataasantulan de muaamale vich naitikataa noo thorrhee jaan bahutee thaan praapat see uthe
poonjeevaad ate samaajavaad naan de do sidhaataan noo kendaree thaan praapat ho gee| lagapag saaree duneea do dharriaan vich vanddee gee ate sataasantulan de uhale vich aittamee hathiaaraan dee dauarr shuroo ho gee| aadarasaan de isaare ute dauarree jaan vaalee dauarr dauarran vaaliaan ne naitikataa noo pooree pooree tilaanjalee de ke baink tabaahee de hathiaaraan de anbaar usaarane suroo kar dite | chaanakiy ate makaaeivalee deean aatamaavaan zaroor prasan hoeean honageean|
veehaveen sadee dee antalee chauathaaee vich roosee saamaraaj dee samaapatee naal sataa santulan vee samaapatee de nerreterre puj giaa| jithe us sadee de aaranbh vich duneea de kee sataasantulan sanajiven ki yoorapee, amareekee cheenee ate bhaaratee aadika uthe veehaveen sadee de ant vich keval amareekaa hee sataasuaamee ban baitthaa| ih haalat tat bhalatee de marrheean de raah pain varagee gal see| amareekee saamaraaj de supane vekhan vaalaa amareekaa hun aapane aap noo saaree duneea dee vaahad eko ika supar paavar baniaa vekh ke duneea daa sarabashakateemaan rakhiak ban baitthaa hai| ih bhaavanaa manakhee vikaas dee haanee kar rahee hai|
eis haalat noo paidaa karan dee samachee ate sidhee zinmedaaree saaeins ate takaneek dee naheen| ih jinmedaaree sidhaantaan dee ttakar dee hai| poonjeevaad ate samaajavaad naan de do sidhaantaan dee ttakar vichon hathiaaraan dee dauarr daa rog upajiaa see| is rog ne roosee aarathakataa daa naal keetaa see | sidhaantaan noo rabee hukam de roop vich lokaan saahamane rakhanaa ate unhaan dee andhaadhund pairavee karanaa madhakaaleen maanasikataa daa khaasaa see| manakhee maanasikataa ne aje is rog ton naviratee naheen paaee| samaajavaad de sidhaant noo dandaatamak padaarathavaad dhialechattichal natterialisama daa nishachit parinaam keh ke ilahaamee darajaa den vich kaaral maarakas dee yahoodee maanasikataa daa hath hai ate is padaarathavaadee ilahaam noo andhaadhund paravaan kar lain pichhe janasaadhaaran dee madhakaaleen maanasikataa ate aadhunik vanchanaa dee karaamaat hai| saaeins ate takaneek noo ilaahee aadarasaan dee taabiaadaaree karan vaalee bauadhikataa de hukam vich turan dee majabooree see ate aje vee hai| jinaa chir manakhee bauadhikataa madhakaaleen aadarasaan dee kaid vichon mukat naheen keetee jaandee, onaa chir saaeins ate takaneek ute dosh lagade rahinage| poonjeevaadee ate samaajavaadee sidhaantaan dee ttakar duneea de siaasee vivahaar noo madhakaal val lai turee see jadon ilahaamee kitaabaan de putthe sidhe arathaan noo samaajak ate viakateegat naitikataa daa niraadar karan daa pooraa pooraa adhikaar see| hun amareekaa dee siaasee daadaageeree sansaar dee siaasat noo us puraatan roman kaal val lai turee hai jis vich koee ik jooleeas seezar kise ik kileeopaittaraa de isk vich fas ke poore saamaraaj dee tabaahee daa khataraa mul lain noo tiaar ho jaandaa see| sataamadamaate amareekaa daa har pradhaan
aadhunik jooleeas seezar varagaa hai jis lee ijraaeel naan dee aadhunik kileeopaittaraa daa moh har prakaar dee naitikataa ate siaasee sanbandhaan vichalee suhiradataa naalon bahutee ahimeeat rakhadaa hai| aj jadon aadarash, sidhaant ate dhaaramak moolavaad ute aadhaarit aatankavaad noo vigiaanik ttaikaneek daa saath ate sahaaraa haasal hai udon chaanakiy jaan ddimaasatheeneez kolon agavaaee lainaa bahut bhiaanak nateeje kadt sakadaa hai| aj eesakeeneej dee gal sunee jaanee chaaheedee hai| chaanakiy de daso raah ute turade turade bhaarat ate paakisataan ik do ver saravanaash de bahut nerre ho jaan dee himaakat jaan jarat kar chuke han|
saaeins padaarath vichalee sookhamataa dee jaanakaaree ate us jaanakaaree noo duniaavee kamaankaaraan dee sugamataa lee varatan dee yogataa hai| ih neeteeshaasatar naheen ate naa hee koee daarasnikataa hai| ih ttheek hai ki padaarath vichalee sookhamataa dee jaanakaaree saadde visvaasaan, vichaaraan, dhaaranaavaan ate inhaan raaheen saadde naitik mulaan noo prabhaavit karadee hai parantoo ih kujh karanaa is daa manorath naheen| saaeins kolon ajehaa is lee ho jaandaa hai ki manakhataa deean pahileean dhaaranaavaan agiaan aadhaarit hon karake sodh dee mang karadeean han ate sodh dee lorr ate chetanaa saaeins de vikaas naal vadhadee jaa rahee hai|
saaeins jinhaan kamaan kaaraan noo manakh lee sugam banaa rahee hai unhaan vich aparaadh, hinsaa ate hatiaa vee shaamal han| is lee ih zarooree hai ki manakh de unhaan kaaraa vihaaraan vich naitikataa lee thorree bahutee thaan rakhee jaave jiharre kaaravihaar skatee naal sanbandhat hon| is daa ih bhaav naheen ki main duneea de siaasee chauadhareean noo jaan aatankavaadee jathebandeean noo naitikataa deean kalaasaan attaindd karan noo keh rihaa haan| main ih kahinaa chaahundaa haan ki janasaadhaaran dee maanasikataa vich unhaan vichaaraan, vihaaraan ate yojanaavaan lee satikaar paidaa keetaa jaave jinhaan vich naitikataa de satikaar dee bhaavanaa ate sanbhaavanaa hai| ate ih sanbhaavanaa unhaan saare vichaaraan, vihaaraan ate udamaan vich hundee hai jiharre kise sidhaantakataa ute aadhaarit hon dee thaan jeevan deean lorraan dee pooratee de kam naal sidhe sanbandhat hon|
saanjhe yauarap dee ghaarrat ate vapaarak vishaveekaran manakhee jeevan deean lorraan naal sanbandhat udam han| saanjhe yauarap dee lorr zaraa ku sidhaantak vee hai| aj is gal dee lorr hai ki skateemadamaataa amareekaa duneea dee daadaageeree karan rokiaa jaave| is kam lee sataasantulan dee lorr hai| takarraa ate saanjhaa yauarap hee amareekaa daa prateedoodee banan dee yogataa rakhadaa hai| saanjhe yauarap dee usaaree dee neenh vich naitikataa pooree parapakataa naal uven hee mauajood hai jiven visveekaran vich manakhee kaliaan dee bhaavanaa mauajood hai| koee prabandh raato raat daivee bhaavanaavaan daa dhaaranee naheen ho jaandaa| har naven udam vich aaranbhak aoonaan hundeean han; par jeevan deean lorraan naal sanbandhat udam, samen de beetan naal, jeevan de sevak banade jaande han| sanatee kraantee dee misaal saadde saahamane hai| saanjhaa yauarap
vishaveekaran de udam vee iven hee karanage | je vishaveekaran dee vaagachauar visva ddikattettar banan dee ichhaa karan vaale amareekaa kol naa ho ke janeevaa kanavainasn dee kalapanaa karan vaale yauarap kol hove taan ih udam aaranbh ton hee sukhadaaeik saabat ho sakadaa hai|
2
eis gal dee lorr dinodin vadhadee jaa rahee hai ki yauarap ik ikaaee ban ke vapaarak khetar vich amareekaa naalon uchetthaa ho jaave| saaddee duneea vich aakharaan dee usaaree dee lorr hai| usaaree karan vaaliaan kol dhan, taakar, takaneek ate ichhaa de naal naal suhiradataa, suhajapreeataa ate naitikataa vee, lorreendee maataraa vich honee chaaheedee hai| ajokee duneea vich, kee kaaranaan karake, amareekaa unhaan kauamaan naalon vee bahutaa ddaraaunaa desh ban giaa hai jinhaan noo pichhalee sadee de do sansaar yudhaan vich hoee tabaahee de zinmedaar samajhiaa jaandaa hai | dharatee utale dhan, taakat ate tel aadik somiaan daa vadderaa suaamee banan de suaarath ne amareekee siaasat noo naitikataa naalon nikherr ditaa hai| yauarap de unat desh kee ver amareekaa de mukaabale vich saanjhaa siaasee ate vapaarak samajhauataa karan vich asafal ho jaande han| saanjhe yauarap daa saanjhaa vidhaan ban jaan naal is samasiaa de hal dee aas keetee jaa sakadee hai| saanjhe yauarap de vidhaan dee usaaree de raah vich aaun vaaleean aauakarraan vichon ik hai sarabasataa jaan sovarinittee|
jeen boddin jhean bhodina naan de ik fraanseesee neetee vetaa ne solhaveen sadee vich sarabasataa de khiaal dee naveen rooparekhaa uleekan daa kam keetaa see| ih samaan yauarap vich roman ainmapaaeir de khtam hon pichhon kauamee sarakaaraan de vikaas daa samaan see| yorapee kauamaan dee siaasee ate sainik sataa rajavaarriaan ate raajiaan de hath vich see| jeen bauaddin daa khiaal see ki hane hane raaj dee avasathaa jhagarriaan ate jhameliaan daa kaaran hai| is avasathaa de sudhaar lee ih zarooree hai ki desh de kise ik viakatee kol jaan ik sansathaa kol sarabasataa daa adhikaar hove ate baakee saare jageeradaar ate rajavaarre us de is adhikaar noo paravaan karan| ih rajavaarraasaahee jaan saamantavaad dteudalisama valon raashattaravaad nattionalisama val noo vikaas dee gal see jis noo baarood ne sanbhav banaa ditaa see| angrezee bhaashaa de sbad viaoodd ddeuda de do arath han 1. khaanadaanee dushamanee; ate 2. jaageer| dteudalisam jaan saamantavaad inhaan dohaan arathaan daa sanjog see | jaageeradaar aapo vich larrade rahinde san| raajiaan ne baarood dee sahaaeitaa naal inhaan larraake jaagareedaaraan noo vas kar ke inhaan kolon sainaa rakhan daa hak khoh liaa ate kauamee hakoomataan kaaeim kar ke deshaan vich aman kaaeim keetaa|
sataarhaveen sadee de angrez vichaaravaan, jaan lak jhohan lochake ate atthaarhaveen sadee vich hoe faanseesee vichaaravaan jeen jaik rooso de prabhaav naal ih maniaa jaan lag piaa ki sarabasataa kise ik viakatee daa adhikaar naheen sagon ik desh de janasamooh daa adhikaar he kiaunj raaje dhuron naheen aaunde sagon lokaan dee salaah ate sahimatee naal raaj karade han| is ton age chal ke sarabasataa de sidhaant vich kee tabadeeleean hundeean raheean han| kise ne paaraleemaintt noo ate kise ne kaanoon noo sarabasataa daa adhikaaree sidh karan dee kosis keetee| jhohan usattin jaan aasattina duaaraa keetee gee sarabasataa dee paribhaashaa angrezee paaraleemaintt sisattam ute bhaleebhaant laag hundee hai|
aapane sidhaantak roop vich sarabasataa jinee marazee suhanee jaape, parantoo aapane vihaarak roop vich ih bahutee satikaarayog vasatoo naheen| is ne raashattaree sarakaaraan noo skateesaalee ate satikaarayog banaaun daa kam keetaa hai, eis vich koee shak naheen| ih vee ttheek hai ki bauaddin de sovarinattee sidhaant daa matalab nirankusvaad abasoluttisama naheen| us ne sovarin noo rabee, kudaratee ate naitik nemaan dee paalanaa karan dee salaah ditee hoee hai| us deean inhaan saareean salaahaan noo antararaashattaree kaanoon eenatternattional laa vich yog thaan ditee gee hai, taan vee aapane amalee roop vich sarabasataa uho kujh banadee gee hai jo kujh, eis baare, thaamas haathaz tthahomas hobabesa ne 1651 vich aapanee pusarak livaaeidhan leviatthan mahaanbalee daa raaja vich likhiaa see| haabaz daa khiaal hai ki sarabasataa dee kaanoon naal koee samaroopataa naheen; eih shakatee daa saroop hai ate kaanoon is dee upaj hai| is daa sarabasataa daa paidaa keetaa hoeaa kaanoon sarabasataa adhikaaree ute laagoo naheen ho sakadaa| sarabasataa saravathaa nirankus hai| ih yaad rakhan vaalee gal hai ki ih angrej vichaaravaan, haabaz, raajiaan noo rab aae dhivine rigahatt odd khinagasa manadaa see| doshaan deean kauamee sarakaaraan ne raajiaan de rabee adhikaar noo bhaaven naheen maniaa taan vee haabaz dee sarabasataa dee paribhaasaa noo rab aaee jroor maniaa hai| nateejaa ih hoeaa hai ki duneea de saare des, eik dooje naal, tthandtee jaan tatee jang, nirantar larrade aa rahe han; duneea de saare raaj aapasee virodhaan vich aapane aap noo aakharee adaalat samajhade han ate aapane faisale noo rabee hukam; jang noo aapane adhikaaraan dee praapatee daa kudaratee, zarooree, satikaarayog ate iko ik safal tareekaa samajhade aa rahe han saaree duneea de desh | unhaan noo pooraa pooraa hak hai ki uh aapane shireean naal jiho jihaa chaahun uho jihaa salook karan ate aapane aarathak vaseeliaan dee varaton karan lagiaan unhaan noo ih sochan dee lorr naheen ki guaandtee desaan ute is daa kee asar hovegaa|
sarabasataa shovereiganatte noo har prakaar dee maanavavaadee soch ate samachee naitikataa naalon sreshatt maniaa jaan karake ih kauamee sarakaaraan noo asabhia preranaa dindee aaee hai| sabhiataa surakhiaa dee
lorr, sahiyog dee bhaavanaa ate soch dee yogataa dee upaj hai| sabhiataa dee usaaree vich shakatee noo vee vises thaan praapat hai parantoo jithe keval skatee hee pradhaan hove jaan skatee dee sresttataa sathaapat ho jaave uthe sabhiataa daa vikaas sanbhav naheen rahindaa| sarabasataa ne sarakaaraan noo nirankustaa daa visvaas karavaa ke, antararaashattaree sanbandhaan de khetar vich hinsak patooaan varageean banaaee rakhiaa hai|
sarabasataa daa vishavaas ate sidhaant us samen dee upaj hai jadon saaddee duneea madhakaal deean hadaan noo paar kar ke aadhunik yug vich praves kar rahee see | madhakaal deean kee dhaaranaavaan noo naal lai ke duneea de lok aadhunik yug vich aae san| uh saareean dhaaranaavaan manakhataa daa sabhiaachaarak virasaa ban ke naal aaeea san| soch, saaeins ate takaneek us virase vichon bahut saare nik suk de tiaag dee salaah dinde san| kise had tak ih jalaah manee gee hai; parantoo lorreendee maataraa vich naheen manee gee| sarabasataa de sanbandh vich is noo ukaa naheen maniaa giaa| is daa vaasataa paa ke yauarap de kise vee unat desh noo saanjhe yauarap vich saamal honon naanh karan noo aakhiaa jaan ute asee prateest lok sahije hee naanh vich vott paa denage|
kise desh de naagarikaan kol kinee ku sovarinittee hundee hai eih saanoo saariaan noo pataa hai| ruaanddaa ate kanboddeea de uh naagarik jinhaan deean khopareean de dteraan deean tasaveeraan ttaileeviyanaan deean sakareenaan ute vikhaaeean jaandeean han, saare sovarin sattett de vasaneek hon karake desh dee sovarinittee vich baraabar de bhaaeevaal san| har naagarik noo ih pataa hundaa hai ki us kol kinee ku sevarinittee hai; parantoo is jhag vich nashaa kinaa ku ho ih udon pataa lagadaa hai jadon desbhagatee dee sij dee sahaaeitaa naal is ddug daa tteekaa lagadaa hai| aj jadon saaeins, sanat ate takaneek ne saaree duneea noo ik vaddaa saaraa dosh banaa ke sarabasataa de sidhaant noo bolorraa saabat kar ditaa hai; jadon har desh noo ih yakeen ho giaa hai ki dooje dosaan de sahiyog binaan satikaarayog jeevan sanbhav naheen| udon vee sarabasataa de hathiaar dee varaton keetee jaanee ih dasadee hai ki saaddee siaasat naitikataa naal koee naataa nibhaaun lee tiaar naheen| naitikataa dee adaalat vich pes keete jaan ute sevarinittee ate aatankavaad vich bahutaa farak naheen disegaa| muskil ih hai ki inhaan dohaan lee koee adaalat naheen| ih aapane kaanoon aap gharrade han ate inhaan de gharre hoe kaanoon inhaan ute laagoo naheen hunde| ih doven iko jihe sovarin han| manakhataa daa durabhaag hai ki saaeins ate takaneek sarakaaree sevarinittee daa virodh karadee hai ate aatankavaad dee sovarinittee daa saath dindee hai| sarakaaraan noo saaeins ate sovarinittee, dohaan vichon ik daa tiaag karanaa pavegaa| saaeins daa tiaag sanbhav naheen sarabasataa de tiaag vich siaanap hai|
sarabasataa ik pashoopunaa hai ate pasoopune dee hond vich sataasantulan hathiaar mang ke rottee khaan vaalaa mulak
sarabasataa dee sahaaeitaa naal aittamee taakat ban giaa hai; eise dee kirapaa ne hun tak amareekaa kolon mang ke khaan vaale paakisataan noo aittamee taakat ban ke sabhia sansaar lee khataraa paidaa kar ditaa hai| je manakhataa ne siaanap naalon shakatee ate sarabasataa noo srestt samajhan dee moorakhataa daa tiaag naa keetaa taan saaeins ate takaneek sansaar noo vanasuvane sahimaan de sanamakh kharraa karade rahinage|
lorr, trishanaa ate vilaas
saaeins ate asahij naan de nibandh vich trishanaa baare kujh likhiaa see| iaun lagadaa hai ki us nibandh vich bahut kujh anakihaa reh giaa hai| meraa ih bhaav naheen ki hathale nibandh vich main, auh sabh kujh keh sakaangaa jo krishanaa de sanbandh vich kihaa jaanaa chaaheedaa hai| main siraf ih keh rihaa haan ki us nibandh vich likhee gee gal thorre jihe visathaar dee mang karadee hai; saaree gal karan vaalaa main kauan haan
surat, mat, man ate budh aadik saare sareer vichaleean chetanaavaan de naan han| ih chetanaavaan kise karataa purakh deean upajaaeean jaan saajeean hoeean naheen han; eih ghaarrataan han; eih vikaseea han ih vikasadeean rahindeean han| anubhav raaheen inhaan daa vikaas hundaa rahegaa saaddaa anubhav inhaan dee vanasuvanee ghaarrat gharran dee kaare lagaa rahegaa| saaddeean sochaan ate maanataavaan de roop badalade rahinage; einhaan de badale hoe roopaan lee naveean paribhaashaavaan karan dee lorr paindee rahegee ate naveean paribhaasaavaan naveen viaakhiaa dee mang karadeean rahinageean| ih sabh kujh manakh noo us deean bhoogolik, samaajak, raajaneetak, aarathak, vidiak, dhaaramak, sainik, daarashanik ate vigiaanik aadik vivasathaavaan dee bhanatorr daa ditaa hoeaa hai| arath ate adhikaar noo is ghaarrat vich vishes thaan praapat hai, taan vee ih ik sach hai ki badaleean hoeean parisathiteean vakha vakh vivasathaavaan noo vadh ghatt mehatav den daa kam kar dindeean han| aadhunik samen vich vigiaan ate vaapaar manakhee maanataavaan dee rooparekhaa uleekan daa adhikaar praapat karadeean jaa raheean han| aaranbh vich ih adhikaar arath ate sataa kol see|
har ik jeev lee us dee aapanee hond pahilaa sach jaan param sach hai| aapane ton baaharale jagat dee had noo, auh aapanee hond de param sach raaheen jaanadaa hai| aapanee hond de param sach dee rakhiaa jeev dee pahilee lorr hai| keerremakauarre ton lai ke manakh tak saaraa jeevajagat is lorr dee pooratee de jatan vich juttiaa hoeaa hai| is lorr dee pooratee de jatan vich lagaa hoeaa niman kottee neeveen shrenee daa jeevan har prakaar dee buraaee karadaa hai jis vichon aakharaan daa kales upajadaa hai| nekee badee
daa vitrik jeevan dee mudtalee chetanaa naheen; eih manakhee jeevan dee vee mudtalee chetanaa naheen| ih vitak sabhiataa de vikaas naal upajiaa ate vikasiaa hai| is vik noo hun aseen zameer vee kahinde haan ate saadhaaran vishavaas ih hai ki jameer vee aatamaa vaang ik anaadee hond hai; parantoo ih vishavaas tarak sangat naheen| zameer jaan nekee badee daa vitak sabhia samaajak manakhee jeevan dee lorr hai| ih sabhiataa de vikaas naal vikasee hai| sabhiataa daa vikaas aapanee hond de param sach dee chetanaa ate is dee rakhiaa dee lorr jaan ichhaa vich hoeaa hai|
lorr ate ichhaa nechesasitte anach desire jeevan de param sach naal sanbandhat han| inhaan noo trishanaa varagaa ghatteea naan naheen ditaa jaanaa chaaheedaa; naa hee inhaan noo jeevan vichale dukhaan daa kaaran hee maniaa jaanaa chaaheedaa hai| jangalee manakh navage pahilaan aradh sabhiaa barbariana baniaa ate pichhon sabhia sivilaaeeza hoeaa| baarabereean manakh deean lorraan jangalee manakh deean lorraan naalon vadh geean san| lorraan daa vaadhaa trishanaa vichon naheen see upajiaa; lorraan daa vaadhaa sabhiataa de vikaas vichon upajiaa see | je jangalee manakh kand mool khaaee jaandaa ate pashooaan deean khalaan naal saradee garamee ton aapanee rakhiaa karadaa hoeaa gufaavaan kandaraan vich vasadaa rahindaa taan us deean lorraan naheen san vadhaneean; naa hee bhukh, bhai ate bhattakan naal sanbandhat dukhaan vich hee ghaattaa honaa see| jeevan vichon dukhaan noo ghattaaun dee ichhaa ne ate is ichhaapooratee de jatan ne jangalee manakh noo aradh sabhia jaan baarabereean banaaeaa see| sukhaan daa us noo anubhav naheen see| jis daa anubhav naheen see us dee samritee yaada vee naheen see| jis dee yaad naheen see us dee ichhaa jaan trishanaa vee naheen see|
sabhiataa sukhaan dee trishanaa vichon naheen upajee; sabhiataa dukhaan dee niviratee de jatanaan vichon vikasee hai|
sabhiataa ne manakh noo sathaaee vaas, nagar niramaan, sainik prabandh, baadashaahat, vikasit khetee, antar raashattaree vaapaar, falasafaa, dharam varagavandd ate kavitaa aadik vich nipunataa praapat karan lee preriaa hai| vikasit khetee ate antara raashattaree vaapaar jeevan vich khushaalee paidaa kar sakade han parantoo manakh vichalee baaraberaeeat manakhee mihanat daa bahut saaraa hisaa barabaad kar dindee see| aradh sabhia samaajaan valon keete jaan vaale hamaliaan ton bachan lee sabhia samaajaan noo kilhiaan de niramaan daa, sainkarre meel lameean deevaaraan faseelaan dee usaaree daa ate shakateesaalee sainaavaan daa prabandh karanaa paindaa see| inhaan kamaan ute bahut kharach hundaa see ate is ton bahutaa marach haakam srenee de vilaasee jeevan ute keetaa jaandaa see| uthe taan changez khaan de roop vich baarasereean baarhaveen sadee tak puj ke kujh ghatt ge san; parantoo sabhia samaajaan de haakam varag vichalee baaraberaeeat daa aje tak khaatamaa naheen hoeaa| mulakageereean daa ate chakavaratee akhavaaun daa shauank kise noo naheen aakhanaa chaaheedaa| is shauank jaan vahisheepan
varag vilaasataa ute bahutaa kharach karadaa see jaan vahishat ute is gal daa nikherraa sauakhaa naheen| is vilaas ate vahist dee vajhaa naal janasaadhaaran noo agale ddang dee rottee dee chintaa lagee rahindee see, eih maniaa jaanaa aauakhaa naheen|
kirasaanee ute aadhaarit sabhiasamaajak prabandh noo antalaa ate sadeevee prabandh man liaa jaan karake ajehe vichaaraan ate vishavaasaan dee ghaarrat gharree jaanee zarooree see jiharre is prabandh lee sahoolatee hon| raajaa eesvar daa prateenidhee hai; baadashaah zilesubaanee rab daa parachhaavaan hai; sukh dee ichhaa dukhaan daa kaaran hai; choparree khaan vaaliaan noo dukh sahine painage dukh, sukh, bhukh, aadar ate niraadar aadik sabh kujh den vaalaa paramaatamaa hai; aus dee har daarr lee rakh ate dukh lee vee us de shukaraguzaar honaa chaaheedaa hai| jo iaun naheen karade taan aseen trisnaal haan, naashukare haan; pataa naheen kis sazaa de bhaagee hovaange|
dukh dee niviratee dee ichhaa vichon sabhiataa daa janam hoeaa see | sabhiataa ne dukh ton niviratee deean sanbhaavanaavaan paidaa vee kar diteean san| manakh vichalee vahishat ne inhaan sanbhaavanaavaan noo saakaar naheen see hon ditaa| is lee manakh dee majaboor siaanap ne dukh ton niviratee dee eichhaa noo sukh dee trishanaa keh ke sabhiataa de vikaas dee mudtalee preranaa noo ik buraaee banaa ditaa| inakalaab aa jaan ton pichhon, sataa daa savaamee varag inakalaabazindaabaad de naare noo gaira kaanoonee banaa dindaa hai|
main sukh dee ichhaa noo vee trishanaa varagaa ghatteea ate nindat naan naheen denaa chaahundaa| aseen jadon aapane bache bacheean noo sadaa sukhee rahin dee asees dinde haan taan unhaan noo saaraa jeevan bhar trisnaa vich vilhakade rahin lee naheen keh rahe hunde| aseen us samen sukhee jeevan noo changee avathaa man rahe hunde haan| jis daarasnikataa jaan adhiaatamakataa vich sukh dee ichhaa noo dukh daa kaaran ate trisnaa keh ke triskaaran daa sidhaant upajiaa hai uh darasn ate roohaaneeat saadhaaran jeevan de viaapak sach naal mel khaan vaalee gal naheen karade rahe| uh sataadhaaree varag de hitaan dee raakhee dee chintaa karade prateet hunde han| sukh dee ichhaa trisnaa naheen| mainoo lagadaa hai ki sukh dee ichhaa jaan lorr pasoo vee mahisoos karade han; ate pashoo trisnaaloo naheen hunde|
trishanaa dee viaakhiaa karan vaaliaan ne is noo ag naal tulanaa ditee hai| jis tarhaan ag baalan naal tripat hon dee thaan hor vadhadee hai uven hee trisnaa tripatee naal tez hundee hai| pasooaan vich koee ajehee bhukh jaan ichhaa naheen jiharree tripatee naal vadhe| manakh vich ajehaa kee kujh hai jiharraa tripatee naal vadh sakadaa hailobh, eerakhaa, aalas, vilaas, sataa daa moh ate doojiaan ute jit praapar karan dee bhaavanaa| ise tarhaan piaar, mitrataa, milavaratan ate nimarataa aadik vee tripat hon naal vadhade han| pahilaan shrenee de bhaavaan noo trisnaa daa naan ditaa jaa sakadaa hai par mitrataa milavaratan aadik noo is ghiranat naan naal naheen
pukaariaa jaa sakadaa| kahinde han khush vanddan naal vadhadee hai| je koee aadamee aapanee khusee de vaadhe dee ichhaa naal aapane laage vasan vaale lokaan vich khusee vanddadaa ate aapanee khusee vich lagaataar vaadhaa karan dee ichhaa karadaa rahe taan aseen us noo trisnaa daa rogee naheen aakh sakaange|
eis lee aseen tripatee naal vadhan vaalee har bhukh noo jaan ichhaa noo trishanaa naheen keh sakade| trisnaa aakhee jaan lee saaddee ichhaa daa aapane asale vajon kuroop honaa zarooree hai| bodhee birakh hetth baitthe budh noo ichhaa hoee ki aapanee jaanee hoee gal lokaan tak puchaavaan| us dee ichhaa noo kuroop naheen keh sakaange| asok, oein ate vaalattear dee ichhaa kuroop naheen| kuroop ichhaa uh hai jo aale duaale de jeevan vichalee khushee, khushahaalee ate khoobasooratee dee haanee karo| madhakaal vich haakam srenee daa vilaas ate jang jeevan dee haanee karade san| jang vee kee ver aapane andarale pasoo dee preranaa daa sittaa hundee see; par vilaas dee preranaa taan nirol nijee see| mainoo lagadaa hai ki vilaas ayaashee dee ichhaa noo trisnaa aakhiaa aseen trisnaa dee sarabangee chomaparehenasive paribhaashaa de nerre terre puj sakade haan|
madhakaal vich sukhaan vich vaadhe dee ichhaa noo vee vilaas aakhiaa jaandaa see| sinik taan sukh noo rog aakhade san; par manakhahitaishee vee sukhaan de vaadhe dee ichhaa noo bahutaa changaa naheen san manade| madhakaaleen samaajak jeevan ate jeevan de aadarash ate jeevan daa manorath sabh kujh sahir, attal, gateeheen jaan shithil sttatticha see| paramaatamaa attal ate ik ras see; janat mukatee ate samaadhee sadeevee ttikaa ate addolataa dee avasathaa see; ate samaajak jeevan ik seemit jihe ghere vich ginatee de kujh ku anubhavaan daa amak duharaau jihaa hundaa see | aapane jaane pachhaane ghere vichon baahar jaan dee lorr naheen see hundee| lokaan dee bahuginatee jeevan de ant ute, asatheean deean pottaleean de roop vich, aapane pindd dee jooh paar kar ke hariduaar dee yaataraa karadee see| masheenee kraantee ton pichhon jeevan sathir dee thaan gateeseel denamicha hundaa giaa hai| vigiaanik vichaar ne is noo ddinaamik dee thaan aaragainik sajeev ikaaee sidh kar ditaa hai| jeevan roopee vishaal viakatee de anekaanek ag hanapasoopanchhee, keerremakauarre, birakhabootte, deshasamaaj ate nasalaan kauamaan| jis tarhaan ik jisam de savaasath ate sukh lee us de saare angaan daa sukhee ate sihatamand honaa zarooree hai, eise tarhaan duneea de deshaan samaajaan de sukhee ate sundar hon vich hee maanav jeevan dee prasanataa ate sundarataa hai| takaneekee unatee, aavaajaaee, soochanaa sanchaar, vidiaa, vaapaar ate kauamaantaree sahiyog aadik sabh mil ke uparokat vigiaanik vichaar noo janasaadhaaran de dainik anubhav daa roop den vich samarath hunde jaa rahe han| aadhunik arathashaasataree ih jaanade han ki cheeneean noo afeem dee aadat paa ke, aunhaan kolon afeem de vaapaar raaheen dhan praapat kar ke, hindusataan vich duneea daa sabh ton vaddaa relave naittavarak usaaran dee barataanavee sakeem uneeveen sadee dee moorakhataa see ate cheen noo sanatee
desh banaa ke, aus naal vaapaarak samaanataa de nemaan anusaar vapaar kar ke, aus desh noo duneea daa sukhee ate satikaarayog naagarik banaaun dee kosis, eikeeveen sadee dee sabhia, sihatamand ate suhanee siaanap hai|
aadhunik arathaprabandh vich sukhaan de vaadhe dee ichhaa noo trishanaa naheen aakhiaa jaa sakadaa| madhakaaleen arath prabandh vich dhan dee upaj ghatt see ate sukh dee maataraa seemit see| kise ik skateesaalee noo, bahutiaan noo sukhaan ton virave rakh ke, aapane lee aishavaray dee usaaree karanee paindee see| hun naveen takaneek upaj de dter laa dindee hai ate khapat ik jatan, eik uparaalaa, eik samasiaa ban jaandee hai| ishatihaarabaazee kar ke lokaan noo khapar lee ukasaaunaa jaan prerit karanaa paindaa hai| dhan dee upaj dee kaare lage hoe lokaan de maal dee khapat, khapatakaar noo sukh den jaan us dee lorr pooree karan de naal naal dhan dee utapatee vich lage hoe lokaan deean lorraan pooreean karan daa kaaran jaan zareea ban ke unhaan noo vee sukh dindee hai| sanatee sansaar vich ik dee sukhaechhaa jaan sukhechhaa kise dooje de sukh daa saadhan ban jaandee hai| sukh de vaadhe dee ichhaa praapatee de saaoo ate niaaepooran jatanaan noo janam dindee hai taan trishanaa naheen sagon sahiyog hai; saaoopunaa hai; vikaas hai| jadon ih ichhaa niaae ate siaanap dee seemaa daa niraadar karo udon is noo trishanaa dee thaan aparaadh ate moorakhataa aakhiaa jaanaa yog hovegaa| trisnaa aakhiaa ih kaanoon de ghere vichon nikal jaavegee ate sazaa ton bach jaavegee| trisnaalooaan noo sajaavaan den vaaleean adhiaatamak adaalataan vadteeser ate khusaamad pasand han|
budh mat daa sidhaant hai ki trishanaa dukhaan daa kaaran hai| budhasidhaant dee ghaarrat gauatam ton kujh sadeean pichhon gharree gee see| us ne aapane hatheen kujh naheen see likhiaa| ho sakadaa hai trisnaa jaan ichhaa desire noo dukh daa kaaran kahin vaalee gal us ton pichhon hon vaale budh vidavaanaan dee sauar daa sittaa hove| je budh ne aap vee iaun kihaa see taan us daa ibaaraa janasaadhaaran dee trishanaa val naheen ho sakadaa kiaunk aapaneean lorraan dee pooratee dee chintaa karan vaale janasaadhaaran vich trisnaa dee hond saveekaar naheen keetee jaa sakadee| gauaram budh daa isaaraa haakam srenee ate prohit varag dee trisnaa val hovegaa| unhaan doh varagaan dee trisnaa unhaan de aapane jeevan vich koee dukh paidaa naheen see karadee| haakamaan daa vilaas ate rathee vicholiaan daa vakaar sadaa vadhadaa hee rihaa hai| unhaan dee trisnaa janasaadhaaran de jeevan noo thurr ate chintaa zaroor dindee hovegee|
1. bhaaratee afeem de vapaar viradh cheen ne angrezaan viradh do jangaan larreean san| pahilee 1839 ton 1842 tak ate doojee 1856 ton 1860 tak dohaan vich cheen dee haar hoee| dohaan de ant ute keeteean jaan vaaleean sandheean vich pachham de hitaan noo hee mukh rakhiaa giaa| is dhake ate aniaan ne cheen nooduneea dee baraadaree daa ghiranat ate upadaree mainbar banan dee preranaa ditee| duneea de shakateesaalee des aapanee bhul ton sramasaar han|
aapane parivaar lee suhane, sukhachaaeik, chango saafasuthare muhale vich nike jihe ghar dee ichhaa trishanaa naheen; aapane bachiaan lee changeree vidiaa ate unhaan dee yogataa anusaar kise nauakaree jaan kaarobaar dee mang kise tarhaan ayog naheen, aapane bhainabharaavaan, rishatedaaraan ate sajanaamataraan dee lorr samen unhaan dee sahaaeitaa de yog hon dee bhaavanaa kise hainkarr dee upaj naheen; aapanee lorr samen aapane saneheean ate nikattavarateean dee sahaaeitaa ute nirabhar karanaa khudagarazee vee naheen; eih sabh kujh sanbandhaan dee sundarataa daa lakhaaeik hai| puraatan madhakaaleen jaan aadhunik koee vee samaaj jaan samen daa janasaadhaaran is prakaar dee sanbandhasundarataa dee anahond kaaran udaas hundaa rihaa hai, trishanaa kaaran naheen| ate is sanbandhasundarataa dee anahond daa kaaran see ate hai thurr, asurakhiaa, bevasaahee ate mukaabalaa|
madhakaal vich trishanaa de tin kendar sanahaakam srenee, dharam ate vaapaar| aadhunik yug vich vee haalat badalee naheen| yauarap vich dharam pahilaan varagaa nahee rihaa| ih sarakaaree mahikamaa ban giaa hai ate iaun hon naal trishanaamukat hai| bhaarat vich dharam de prachaarakaan, santaan mahaatamaavaan, gurooaan ate baabiaan noo sangamaramaree ear kanddeeshadd dderiaan dee lorr nahee trisnaa hai; sharadhaalooaan dee ginatee vich vaadhe dee trisnaa hai jiharree har vaadhe naal vadhadee hai| kade kise dderedaar noo tanaa nahee hoeaa; ddipraishan naheen hoeaa naravas brekaddaaun naheen hoeaa| saare sukh dee neend sauande han|
pachhamee yauarap daa sataadhaaree varag sataa dee trishanaa rakhadaa hai| tanaa sattaresas daa rogee vee hai, parantoo bhaaratee sataadhaaree ate haakam varag noo unhaan dee trishanaa ne kade koee maanasik rog naheen laaeaa| haakam srenee ate vaapaaree varag dee trisn unhaan lee bahutee chintaa daa kaaran naheen banadee; haan janasaadhaaran lee chintaav zaroor paidaa kar dindee hai| inhaan chintaavaan daa ilaaj lorr deean cheejaan chonasume goodasa dee upaj ate upaj dee vandd de niaaepooran prabandh vich hai; eichhaa ute kaaboo paaun de upadeshaan dee sasatee siaanap is daa ilaaj naheen| aadhunik pachham aarathak prabandh vich varag vises daa vilaas vee janasaadhaaran lee udaasee paid naheen karadaa; parantoo ih prabandh aje vishavaviaapee naheen hoeaa|