ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਲੈ ਕੇ ਰੱਬ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 'ਨਿੱਕਾ ਰੱਬ' ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿੱਕਾ ਰੱਬ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਗੱਲ ਸੁਣਦੀ। ਉਹ ਰੋਂਦਾ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝਦੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇਂਦੀ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਡਾ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਡਾ ਰੱਬ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ, ਉਸ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਨਹੀਂ ਪੂੰਝਦਾ। ਬਹੁਤ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ 'ਨਿੱਕਾ ਰੱਬ' ਘੜਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਫ਼ਰ ਲੱਗੇਗਾ, ਪਾਪ ਲੱਗੇਗਾ ਪਰ, ਮੇਰਾ ਕੁਫ਼ਰ ਅੱਜ ਮਜਬੂਰ ਹੈ, ਵੱਡੇ ਰੱਬ ਦੀਆਂ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਵੀ ਰੱਬ ਦੇ ਨਿਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਕਿਉਂਕਿ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਕਵੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਰਾਹ ਚੁਣਦਾ ਹੈ।

'ਹਵਾ ਦਾ ਜੀਵਨ' ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਗੀਤਾਤਮਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮਿਲੇ। ਉਹ ਸਦਾ ਹਵਾ ਵਾਂਗ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪਲ ਭੱਜ, ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ, ਸੱਜਣ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਲਾਲਚ, ਸੁੱਖ, ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਬੰਦਿਸ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਨਾ ਸਕੇ। ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਲਿਪਤ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਆਪਣੀ ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਕੇ ਜੀਉਣ ਦੀ ਰੀਝ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਨਹੀਂ, ਗਿਲਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਤਾਂ ਬੱਸ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੀਤ ਕੁਝ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇੱਥੇ ਕਵੀ ਕਿਸੇ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵਿਤਰੀ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਔਰਤ ਅਤੇ ਔਰਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਕਾਵਿ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। "ਕਾਵਿ ਯਾਤਰਾ" ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। 'ਸੁੰਦਰਾਂ' ਕਵਿਤਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਨੇ ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਦੇ ਕੁਝ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖੀ ਹੈ। 'ਸੁੰਦਰਾਂ' ਕਿੱਸਾ-ਕਾਵਿ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਨਾਇਕਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੇ ਪਾਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਪੂਰਨ ਨਾਥ ਜੋਗੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਰੀ ਕਈ ਜਨਮਾਂ ਦੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਪੂਰਨ, ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਹੀਰ ਅਤੇ ਅਤੇ ਰਾਂਝਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਸੱਸੀ ਤੇ ਪੁੰਨੂੰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਸੁੰਦਰਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਰੀ ਸੁੰਦਰਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ। ਪੂਰਨ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਕੋਰਾ ਕਾਗਜ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ।

'ਰਾਖੇ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। 'ਰਾਖੇ' ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਅਰੰਭਲੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵਿਅੰਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਕਵਿਤਾ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਹੈ ਇਹ ਵਿਅੰਗ ਵੀ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਰੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗੁਆਂਢੀ 'ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ' ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਅੰਗ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸੇ ਜ਼ਾਤ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਆਂਢੀ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਦੇ ਧੀਆਂ, ਪੁੱਤਰ ਇਕੱਠੇ ਇੱਕੋ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ, ਹਰੇਕ