ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ

ਅਧਿਆਪਕ ਕਾਰਜ

ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਾਰਜ

ਅਮੀਰ ਬਦਮਾਸ਼ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸਤਾਈ ਹੋਈ ਉਹ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਉਸ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਭੰਡਾਰੀ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਭੰਡਾਰੀ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਭਾਏ ਸਾਥ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਘੜੀ ਨਵੀਂ ਵਿਉਂਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। (ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਵਿਉਂਤ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।) "ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸੜਦਾ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਏ।"

ਭੰਡਾਰੀ : “ਉਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ।”

ਬਚਨ ਸਿੰਘ : "ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਮੈਂ ਇੱਕ ਲਾਇਕ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਪਿਓ ਹਾਂ। ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਨੱਕ ਵੀ ਰਗੜਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਏਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੁੰਦਨ ਨੂੰ ਵਲੈਤ ਪੜ੍ਹਨ ਭੇਜਿਆ ਸੀ।"

... ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਸਾਕ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਏ।

ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਉਹਦੇ ਘਰ ਢੁਕਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਠੰਡਾ ਹੋਏਗਾ। ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਉਮੰਗ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ। ਦੀਪਾਂ ਏਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨੂੰਹ ਬਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕੀ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਭਤੀਜੀ ਆਏਗੀ।

(ਟੈਲੀਫੂਨ ਦੀ ਘੰਟੀ ਖੜਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਿਸੀਵਰ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।)

ਇਉਂ ਨਾਟਕਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਸੁਹਜਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਟੈਲੀਫੂਨ ਦੇ ਖੜਕਣ, ਰਸੀਵਰ ਚੁੱਕਣਾ ਤੇ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤਿੰਨ ਮਾਨਸਕ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ-ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ ਭਰ ਦੀ ਰੀਝ, ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਸੰਕੋਚ ਤੇ ਰੀਝ ਦੇ ਪੂਰਿਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਕੇ ਦਾ ਮੁਰਝਾਉਣਾ ਇਸ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਕਰਮ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਠੇਕੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਅਫਸਰ ਪਾਸੋਂ ਜਾਇਜ਼-ਨਜਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਮਾਹਿਰ ਹੈ। ਉਹ ਘੱਟ ਦਰਾਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ

ਗਰੀਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ।

ਪ੍ਰ. ਟੈਲੀਫੂਨ ਦੀ ਘੰਟੀ ਦਾ ਵਜਣਾ ਫਿਰ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਾ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ?

ਉ. ਟੈਲੀਫੂਨ ਦਾ ਖੜਕਣਾ, ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਸਤੇ ਵਧਿਆ ਹੱਥ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੰਟੀ ਦਾ ਬੰਦ ਹੋਣਾ- ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ ਭਰ ਦੀ ਰੀਝ, ਚਰਿੱਤ੍ਰ ਦਾ ਸੰਕੋਚ ਤੇ ਰੀਝ ਦੇ ਪੂਰਿਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਰਝਾ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

ਪ੍ਰ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹੈ ?

ਉ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤਿ ਦਰਜੇ