ਉਸ ਨੂੰ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਪਏ ਹਨ। ਡਾਕਖਾਨੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਪੰਝੀ ਰੁਪਏ ਬਕਾਇਆ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਾਪੀ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਾਪੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਪੰਝੀ ਰੁਪਏ ਵੀ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਾਪੀ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਉਹ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਬਕਾਇਆ ਇੱਕ ਸੌ ਅਠਾਈ ਰੁਪਏ ਪੰਜਾਹ ਪੈਸੇ ਲਿਖੇ ਸਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਆਪ ਬਹੁੜਿਆ ਜਾਪਿਆ। ਪਰ, ਉਸ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਏ, ਇਹ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਡਾਕਖਾਨੇ ਦੇ ਬਾਊ ਨੂੰ ਇਹ ਗਲਤੀ ਸੋਧਣ ਲਈ ਆਖੇ ਪਰ ਫਿਰ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ, 'ਭਗਵਾਨ ਆਪ ਬਹੁੜਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ-ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਆਪ ਭੁੱਖਾ ਮਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਆਈ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਆਪ ਧੱਕੇ ਦੇਵੇ। ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਦਵੰਦ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਕਿ 'ਦੱਸੇ ਜਾਂ ਨਾ ਦੱਸੇ ਪਰ ਕੋਈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਹੇ ਡਾਕਖਾਨੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ।

ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਖੁਸ਼ਖ਼ਬਰੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਦੇਵੇ, ਪਰ ਫਿਰ ਕੁਝ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, 'ਕੀ ਜਿਸ ਅੱਗੇ ਮੈਂ ਅੱਜ ਤੀਕ ਆਪਣੀ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ ਦੀਆਂ ਝੀਂਗਾ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅੱਜ ਉਸੇ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌ ਰੁਪਏ ਪਿੱਛੇ ਬੇਈਮਾਨ ਬਣ ਕੇ ਜ਼ਲੀਲ ਹੋਵਾਂ। ਨਹੀਂ, ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ। ਨਾਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਭੇਦ ਦੱਸਣ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਵੀ ਤੇ ਨਹੀਂ।"

ਸਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸੋਚਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚਲੇ ਇਸ ਫੁਰਨੇ ਉੱਪਰ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਲਈ ਬੇਈਮਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਹ ਬੇਈਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ੈਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁਪਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਨਾ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, "ਇਹ ਸੌ ਰੁਪਿਆ ਪਾਪ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਬਣ ਕੇ ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਰੂਪੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਕਰਾਉਣ ਵੇਲੇ ਇਹ ਬੇਈਮਾਨੀ ਚੇਤੇ ਕਰਾ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਦਬੋਚ ਸਕਾਂ। ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿਆਂਗਾ।"

ਉਹ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਸੋਚਦਾ ਹੈ; 'ਬੇਈਮਾਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ। ਪਤਨੀ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਇਹ ਬੇਈਮਾਨ-ਨੀਅਤ ਦੱਸ ਕੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਬੇਈਮਾਨ ਨੀਅਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਬੇਈਮਾਨ ਤੇ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਵਾਲਾ ਵੀ।'

ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸੁਪਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੱਥਕੜੀਆਂ ਫੜੀ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਰਾਹ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਡਰ ਨਾਲ ਕੰਬ ਕੇ ਉੱਠ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਬੁਖਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਲੈਣ ਜਾਂਦਿਆਂ ਸੋਚਦਾ ਹੈ 'ਇਹ ਸਾਰਾ ਪੁਆੜਾ ਉਸ ਸੌ ਰੁਪਏ ਨੇ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂ ਉਹ ਹਰਾਮ ਦਾ ਰੁਪਿਆ ਘਰ ਆਇਆ ਨਹੀਂ ਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੈ ਤੇ ਜਦੋਂ ਆ ਜਾਏਗਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਗੁਲ ਖਿਲਾਏਗਾ।” ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜ ਹੀ ਡਾਕਖਾਨੇ ਜਾ ਕੇ ਸਭ ਠੀਕ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਡਾਕਖਾਨੇ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੈਸੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ। ਪਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦਾ ਬੇਈਮਾਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਮਨਬਚਨੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਬੜੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਰਨਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਰੋਲ ਨੰਬਰ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸਰਦਾਰ ਹਰਬੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ