soch daa safara |bhaag pahilaa|
jharokhaa
dhiaan singh shaah sikandar
pooran singh dee soch daa safar
kujh mudtale shabad
pooran singh ajohaa pravaasee lekhak hai, jo hun tak ik darajan pusatakaan panjaabee saahit dee jholee paa chukaa hai| inhaan vich das, lekhaan de sangreh han ate de, kahaanee sangrahi| traimaasik roopaantar raaheen vee uh baakaaeidagee naal paatthakaan tak pujadaa aa rihaa hai| hindee vich vee tin rachanaavaan de anuvaad chhap chuke han| par us deean rachanaavaan noo aalochakaanpaatthakaa duaaraa pooree tarhaan gaualiaa naheen giaa| hathalee pusatak soch daa safar bhaag pahilaa vee larreevaar roopaantar vich chhap chukee hai|
pooran singh de kujh paatthakaan noo shikaaeit hai ki us de vichaaraan vich sapasttataa naheen hai, ate lekhak deean galaa unhaan dee samajh ton baahar han| ajehe paatthakaan noo pooran singh daa do ttuk utar hai ki uh saadhaaran paatthakaan lee naheen likhadaa| nirasandeha us de vichaaraan vich ganbheerataa hai| us de mutaaliaa daa gheraa vishaal hai| bahut ghatt lekhak han, jinhaan paas pooran singh vaang giaan de bhanddaar han| jinhaan paatthakaan noo us deean likhataan dee samajh ghatt aaundee hai, jaan gilaa karade han ki lekhak de vichaaraan daa aadhaar koee naheen taan unhaan noo uh vichaarasheelataa daa sujhaao dendaa hai| pooran singh ne poorabee te pachhamee vidavaanaan deean likhataan daa deeragh mutaaliaa keetaa hai ate uh aapanee soch haaheen panjaabee vaaratak noo naveen rogan den dee kosis karadaa hai| pooran singh deean rachanaavaan parrh ke us de vichaaraan naal sahimat honaa zarooree naheen par kise vee tarhaan us dee pratibhaa te sk dee koee gunjaaeis naheen| uh ik daanisvaravidavaan lekhak hai|
soch daa safar bhaag pahilaa pooran singh dee naveen gadarachanaa hai| par, eis noo vaaratak dee kis shrenee vich rakhiaa jaae eih sochan vaalee gal hai| zaaharaa tor te ih rachanaa pushapendr te us dee yoo.ke. rahindee sahelee sanehaa vichakaar likheean geean chittheean daa sangreh hai| par, mahiz saadhaaran chittheean naheen han, kiaunj har patr likhan ton pahilaan lag pag adhee darajan sahiyogeean de vichaaravattaandare noo javaab daa aadhaar banaaeaa giaa hai| parrhaanchattheean noo rochak banaaun lee bhaaven pichhokarr vich pushapendr te sumeet de parasapar sanbandhaan dee larree vee chaladee hai taan jo soch daa safar noo naaval daa roop ditaa jaa sake par, eis noo dtileean karreean vaalaa naaval hee kihaa jaaegaa| charachaa adheen liaande ge|
vishe, har patr noo nibandh daa roop de dende han ate har nibandh vich vaarataalaap hai| par, eih patr, nibandh naheen han|
einhaan chittheean vich jinhaan vishiaan noo motte tauar te charachaa daa aadhaar banaaeaa giaa hai, aunhaan vich falasafaa darashana, raajaneetee, eitihaas, kalaa, saahit, sangeet, sikhiaa, samaaj shaasatar, dharam ate saaeins, yathaarathavaad, rehasavaad, adhiaatamavaad, sach te jhootth, paramaatamaa te mukatee, sabhiataa ton sabhiaachaar sansakritee, shivam, satiam, sundaram suhajasuaad, aanand, aad shaamal han| puspauad ate sanehaa ik doojee noo patr likhan ton pahilaan aapane sahiyogeean naal vichaaravattaandare vich bhaag laindeean han ate sanbandhit vise baare savaalajavaab vee hunde han| pooran singh dee kosis vichaar vimaras adheen vise baare har prakaar de snke navirat karan dee hai|
soch daa safar hakeekat vich jeevan noo sedh den lee ate manakh de man andar usaaroo bhaavanaa paidaa karan lee ik uparaalaa hai| lekhak anusaar jiharree soch sihatamand, sundar ate saatavik naheen uh vadde vadde upadar karavaa sakadee hai| ise prakaar sikhiaa baare ih bhaavanaa pragatt keetee gee hai ki jiharree vidiaa manakh noo soch daa suhabatee naheen banaaundee, auh keval kaarobaaree sikhiaa hai| khoj daa mantav mahiz ddigaree haasal karan tak seemat naheen honaa chaaheedaa| pooran singh ih drirr karaaunaa chaahundaa hai ki sansaar de siaaniaan dee soch daa itihaas jaane binaan, sach dtaalan, ausaaran ate vikasaaun vaale jeevan noo jaane binaan, parrhe likhe vidavaan hon de daave karee jaane aive haasoheenee gal hai| jad is pusatak dee naaeikaa pushapendr noo yakeen ho jaadaa hai ki sikhiaa mahiz ddigareean naheen taan uh peeaich.ddee. dee ddigaree lee dooje lokaan deean socheean te aakheean galaan dee thaan aapane aap noo jaanan ate jindagee dee asaleeat noo samajhan khaatar, khoj kaaraj daa vichaar tiaag dindee hai| inhaan pataraan vich sach te jhootth, asal te nakal, rath te sansaar aad sankalapaan noo nikherriaa giaa hai|
eis pusatak daa vadderaa bhaag darasan filaasafee naal sabandhit hai| darashan dee paribhaasaa, falasafe daa janam te vikaas, yoonaan de falasafe te filaasafaraan sanbandhee verave sahit jaanakaaree de ke dasiaa giaa hai ki yoonaan, misar, bhaarat, cheen aad deean sabhiaataavaan kis prakaar dee filaasafee noo janam dindeean han|
falasafe ate sikhiaa uparant pooran singh dee soch de safar daa agalaa parraa kalaa hai| kalaa te vaad vishes karake yathaarathavaada kalaa te saahit, kalaa te ashaleelataa jaan nangej, ate kalaa de adhiain baare kaafee tafaseel vich vichaar keetee gee hai| kalaakaaraan te saahitakaaraan sabandhee vee ttipaneean daraj han| ajehe saahit noo tarajeeh ditee gee hai jo falasafe,siaasee sidhaantaan, samaajak kureeteean te kauamee gauarav deea galaa ton upar utth ke ajehee sundarataa dee sirajanaa karo jiharree saatavik aanand dendee hoee, manakhee man vich deaa karunaa, khimaa
bhaatee, mamataa, sahaanubhootee, sahinasheelataa, santokh, sahiyog ate sanjam varage komal te saatavik bhaavaan daa sanchaar karo| kalaa de vakh vakh pakhaan sanbandhee verave sahit vishalesn kar ke kalaa dee vaddiaaee ih dasee gee hai ki uh vakh vakh vaadaan ton sutantar rahe|
soch daa safar, pooran singh dee ajehee rachanaa hai jo manakheejeevan daa ajehaa maaddal pesh karadee hai, jis dee praapatee lag pag asanbhav hai| saaveen padharee te sukhaaveen sudharee jeevan jaach daa ik namoonaa gurabakhash singh preetalarree ne vee pes keetaa see| prantoo, eik aadarash de chaahavaan hundiaan vee dohaan saahitakaaraan dee pahunch vich kaafee antar hai| fir vee pooran singh dee ih rachanaa paatthak de giaan vich vaadhaa vee karadee hai, aus de jajabiaan noo haloonadee vee hai ate suhaj suaad vee dendee hai| iho change saahit deean buniaadee lorraan han| lekhak dee shakhaseeat is rachanaa vich pooree tarhaan pratibinbat hundee hai|
panjaabee vaaratak de itihaas vich is pusatak daa navekalaa sathaan hai ate pooran singh dee soch daa safar filahaal jaaree hai| aas hai change nateeje nikalanage|
ddaa karanail singh thind,
2447, fej 10,
mohaalee160062
meraa muaafeenaamaa
mereean likhataan baare kee kisam de itaraaz keete jaande han| sabh ton pahilaa ate sabh ton vaddaa itaraaj jiharraa hun ghattadaa jaa rihaa hai ih see ki toon samajhe ghatt aaundaa hai| eis baare main pahilaan hee suchet see| ise lee aapaneea pahileea pusatakaan de pahile paniaan ute main ih chhapavaa ditaa see ki einhaan pusatakaan noo parrhan lee vichaarasheelataa dee lorr hai| nirol manaparachaave de chaahavaan inhaan noo khareed ke paise jaaeaa naa karan| meree is gal daa bahute paatthakaan ne itabaar naheen keetaa hovegaa kiaunk lekhak jaan saahitakaar bahute itabaarayog viakatee naheen mane jaande| main vee paatthakaan noo is de ulatt salaah naheen denee chaahundaa|
kujh lokaan de khiaal vich meree likhatee bolee daa aauakhaapan ate oparaapan meree likhit noo mushakil banaaundaa hai| meree bolee vich hindeesansakrit sbadaan dee varaton is de oparepan ate aauakhepan daa kaaran aakhee jaa sakadee hai| puraanee umar de panjaabee paatthakaan lee panjaabee vich uradoofaarasee de shabadaan dee varaton oparee naheen| eise tarhaan naveen peerrhee de panjaabee paatthakaan noo hindeesansakrit de shabadaan dee varaton subhaavak lagadee hai| meree koshis aapanee likhit noo saral banaaun dee hai| parantoo, aapane bhaavaan de sahee pragattaave lee jadon shabad labhan dee kosis karadaa haan taan angarezee, hindee, sansakrit, auradoo ate varasee de shabad saahamane aa khalonde han| meree chon daa faisalaa hindee ate sansakrit de pakh vich hundaa hai| mainoo ih pataa hundaa hai ki angarezee daa kiharraa shabad mere bhaav dee pratinidhataa kar sakadaa hai| us daa aulabaa karan lagiaa main uradoofaarasee naalon hindeesansakrit noo pahil dindaa haan| kaaran shaaeid ih hai ki main panjaabee noo utaree bhaarat deean boleean de parivaar daa hisaa samajhadaa haan ate is parivaar dee jananee sansakrit hai|
angarezee bhaashaa de sbadaan sainasabilittee senasibilitte, sainasittivanais senasittivenesasa ate sonasittivitt senasittivitte de arabaan vich sookham jihaa farak hai| panjaabee ne ajehee sookhamataa de pragattaave lee vakhavakh shabadaroopaan dee ghaarrat naheen gharree| ajehee ghaarrat lee uh sbad apanaae jaane zarooree han jinhaan daa roopa vikaas jaan roopavigaarr sanbhav vee hove, sundar vee ate samen anukool vee| aj kal aseen uradoo faarasee pichhe naheen bhaj sakade| aapane pichhe turee aa rahee peerrhee val vee saaddee koee zinmevaaree hai|
jadon main s. gurabakhash singh jee preetalarree noo parrhanaa aaranbh keetaa see, audon
auh bahut aauakhe lage san| janamasaakhee ate panj granthee parrhan vaalaa khaalasaa sakool daa vidiaarathee japujee ate aradaas chete kar ke dhaaramak parache vich fasatt aaundaa rihaa see, par saradaar jee dee naveen vichaaradhaaraa noo samajh ate apanaa sakanaa us lee aauakhaa see| ik ver, voolich vich vasan vaale aapane ik paatthak noo me puchhiaa, tuhaanoo hor saariaan vaang, meree likhat parrhanee aauakhee naheen lagadee aunhaan daa utar see, jaroor lagadee hai par jiharree likhit noo parriaan jhatt patt samajh aa jaave us daa saanoo pahilaan hee pataa hundaa hai| us vich parrhan ate parrh ke jaanan vaalaa kujh naheen hundaa|
jadon kise likhit vich ikaeesavaravaad noo sataa de kendareekaran dee daleel aakhiaa jaave| adhiaatamavaad noo dubaajarepan daa sarot sidh keetaa jaan daa yatan hove| deshabhagatee noo gunddiaan dee aakharee dtoee dasiaa jaave aatam nirabharataa, veerataa ate saravasataa adhikaar sovaranitta aadik noo vishav saantee de param shataroo maniaa jaave| us likhit noo, aus vichaleean daleelaan noo ate us vichalee vichaara vidhee noo parrhanaa, parrh ke samajhanaa ate samajh ke jeevana khedd de chauakhatte vich fitt kar ke us daa mulaankan karanaa thorree jihee ganbheerataa ate bodhak khechal dee mang karadaa hai| us noo aauakhee ate niraarathak keh ke pare sutt den lee naa siaanap dee lorr he naa suhiradataa dee|
mere mitar, ddaa. preetam singh kainbo jinhaan ne badobadee khichadhooh ke mainoo saahit jagat vich liaandaa see noo meree bolee dee katthinaaee daa koee gilaa naheen| jiharre lok bolee noo maanasik vikaas daa saadhan ate pragattaavaa manade han, auh us dee katthinaaee daa gilaa karan dee thaan us dee gahiraaee vich jaan daa yatan karade han| uh bolee noo vadhadee, vikasadee ate lokaan dee dimaagee kasarat karavaaun lee balavaan hundee vekhanaa chaahunde han| ajehe aadameean vichon ik han mere mitar s. ajamer singh kavainttaree| uh roopaantar de har ank noo parrhan pichhon mainoo ttaileefoon karade han meree soch ate soch de pragattaave vich reh geean kamazoreean valon soochit karade han; shabad jorraa ate visraam chinhaan deean ukaaeean ute ungal rakhade han| ik ver main kaahalee vich likh giaasaaeis ne manakhee sareer baare sabh kujh jaan liaa hai | unhaan ne foon kar ke aakhiaabahut kujh jaan liaa hai, par sabh kujh naheen jaaniaa| main bhul manee ate sedh lee dhanavaadee hoeaa| ajamer jee kahinde han, jiharreean ukaaeean aseen angarezee bhaashaa vich paravaan naheen karade uh saanoo panjaabee vich kiaun paravaan han kee panjaabee bhaashaa naheen kee panjaabee satikaarayog bhaashaa naheen kee panjaabee bolee saaddee manasik ameeree de vaadhe daa saadhan naheen
hun ik hor itaraaj dee gal karadaa haan| ih itaraaz kujh vakharee prakaar daa hai ate tin vakhavakh viakateean valon vakhavakh shabadaan vich keetaa giaa hai| mere mitar s. saravan singh amolak jee daa kahinaa hai kipooran singh de vichaaraan daa aadhaar koee naheen| s. tarasem singh jee ne aakhiaa, tuhaadde vichaaraan daa koee
kendar naheen| mere chhotte veer veerindar singh de jamaatee, s. ajeet singh sidhoo kahinde han ki eih pataa naheen lagadaa pooran singh jee kahinaa kee chaahunde han|
s. tarasem singh ate s. ajeet singh sidhoo mere paatthak hee naheen, sagon roopaantar lee preranaasarot vee han| doven mitar mere naalon bahutee vidiaa de maalak vee han ate roopaantar dee har aauakh sauakh vich sahaaeitaa ate saraprasatee daa bharosaa divaa ke is noo charrhadee kalaa vich rakhan lee mainoo utashaahit karade han| ih sochanaa ttheek naheen ki ih saare mitar prasanataa dee bhaal vich siralekh thale likhe ge lekhaan daa bhaav ate manorath naheen samajh sakade| naa hee ih kihaa jaa sakadaa hai ki seins daa sansaar ate soch daa safar einhaan dee samajho pare deean vasatooaan han| jinhaan suhirad mitaraan de kintooaan noo jiven main samajhiaa haan, uven duharaa ke likhadaa haan|
amolak jee daa vishavaas saaeida ih hai ki manakhee soch madhakaal vich upaje ate parapakataa noo puje adhiaatamak, samaajak ate siaasee aadarashaan dee parikaramaa karan naalon changeraa kam kar hee naheen sakadee| soch noo adhiaatamavaad, raashattaravaad ate maarakasavaad dee taabiaadaaree karan dee majabooree hai kiaunj inhaan bagair uh aadhaaraheen ho jaavegee ate poonjeevaad dee ejantt aakhee jaavegee| meree jaache prolettereeatt ddikattettarasip puraatan yahoodee pitareepradhaan prabandh daa aadhunik parantoo avivahaarak utaaraa hai| is lee meree soch maarakasavaad dee taabiaadaaree naheen karadee| raasttaravaad ate dharam noo main manakhee samaajaan vich ghiranaa ate vair bhaav dee sadeevataa de dosee manadaa haan| adhiaatamavaad noo main manakh vichale dabaajarepan daa sarot samajhadaa haan| ih paralokapremee ate lokavirodhee hai|
mere inhaan galat jaan ttheeka vichaar daa sittaa ih hovegaa ki mereean likhataan vich paramaatamaa de anubhavee giaan daa rahisamee visathaar naheen hovegaa; desha bhagatee de taane, raashattaree geetaan dee goonj, deshabhagataan deean adatee kurabaaneean de sohile, maatabhoomee dee mittee daa tilak karan dee reejh ate prataapaan, jhaanseean prat sharadhaa meree likhit daa visaavasatoo naheen bananage naa hee duneea de mazadooraan noo ikatthe ho ke poonjeepateea kol aarathak ate siaasee sataa khohan lee hathiaaraband inakalaab dee salaah hee mereean likhataan daa hisaa banegee|
meree likhit daa aadhaar kee hoeaa
je main amolak jee ate unhaan de hamakhiaal viakateean dee mano sathitee daa ttheek andaazaa laa sakiaa haan taan meraa utar ih hai ki main aapaneean likhataan jaan aapane vichaaraan lee kise aadhaar dee chon naheen kar sakaangaa| mere ilam ate anubhav vichon upajiaa hoeaa meraa vishavaas hai ki kise viakatee jaan kise manakhee samaaj noo changeraa banan lee jaan changeree jeevan jaach dee usaaree karan lee kise adhiaatamak, dhaaramak, raashattaree jaan siaasee aadaras dee adheenataa dee lorr naheen|
s. ajeet singh sidhoo ate s. tarasem singh jee mainoo kise aadarash dee adheenataa
karan lee naheen kahinde| meree jaache uh jaananaa chaahunde han ki mereean likhataan manakh maatar dee kiharree manzal val sanket karadeean han| inhaan vichalaa kendaree sunehaa kee hai ate unhaan dee ih jagiaasaa soch daa safar ate saaeins daa sansaar vichale lekhaan naal vadhere sanbandhat hai|
meraa nimaanaa jihaa utar ih hai
rinesaans, saaeins, masheenee kraantee, takaneek ate kanpiaoottar aadikaan ne mil ke saaddee duneea noo enaa badal ditaa hai ki is lee madhakaaleen kadaraankeemataan daa tiaag zarooree ho giaa hai| aavaajaaee ate sanchaar de saadhanaan ne duneea de deshaan noo ik vadde shir de muhaliaan daa roop de ditaa hai| aittamee hathiaaraan dee bhiaanakataa ne dharam yudhaa, jahaadaan ate inakalaabaan de shaitaanee chihariaan ute aadarasaan de nakaab laah ke inhaan vichale pasoopune ton ddaran ate amanashaantee lee taanghan noo bahaadareean, kurabaaneean ate baleedaanaan dee hirade heenataa de ttaakare vich vadhere satikaarayog ate zarooree kam sidh kar ditaa hai| jeevan dee lorr deean cheejaa dhana dee beorrakee upaj dee samarathaa ne samachee manakh jaatee lee surakhiat, sukhee ate satikaarayog jeevan dee usaaree deean sanbhaavanaavaan noo janam ditaa hai| vapaar de vikaas ne sahaaeitaa, sahiyog ate nirabharataa dee bhaavanaa noo kauamee gairat, aatam nirabharataa ate sabhiaachaarak sreshattataa dee hainkarr naalon bahutaa satikaar den dee lorr paidaa kar ditee hai| puraatanataa, adhiaatamakataa, daarashanikataa ate soorabeerataa aadik aadarasaan daa sahaaraa le bagair sansaarak jeevan noo sundar ate satikaarayog banaaun dee samarathaa rakhan vaalee padaarathavaadee sabhiataa noo apanaaun dee samachee sabhia manakh jaatee dee parabal ichhaa manakh maatar noo sabhiaataavaan ate sansakriteean dee sankeeranataa vichon baahar aa ke vishaal manakhee parivaar vich paraves karan dee preranaa den lag pee hai|
manakh jaatee de is supane noo saakaar karan lee sadeevee aman, nirashasatreekaran, dharatee de dhan dee niaae pooran vandd, shosn rahit vapaar, sansaar viaapee vidiak prabandh, vishav daa saanjhaa niaae prabandh, saanjhee vigiaanik khoj, samachee manakh jaatee de jeevanapadhar dee usaaree daa kendaree yatan ate is sabh kaase lee shaaeida ik visv sarakaar dee lorr vee mahisoosee jaan vaalee hai| pachhamee hathiaaraan de mul vajon ddragaan ate rafiaoojeean de khotte sikiaan de roop vich vasoolee vaalaa sauadaa pachhamee des bahutaa chir naheen kar sakanage| pachhamee janasaadhaaran hathiaaraan de vapaar vich sramasaaree mahisoos karan lag piaa hai|
madhakaaleen aadarashaan dee ainak raaheen vekhiaa ih supanaa keval khuskhiaalee disegaa| jangalee manakh de jeevan noo aadhunik unat manakh de jeevan de sanamakh rakh ke vekhiaan is supane vich kiaasee gee tabadeelee bahut hee chhottee ate bahut hee sauakhee apanaaee jaa sakan vaalee disegee| mainoo ih sauakhee ate subhaavak tabadeelee jaapadee hai| jo is de raah vich madhakaaleen mahaan aadarasaan deean alangh rukaavattaan naa hon|
main ih naheen kahindaa ki faanseesee kraantee ikale rooso de shoshal kaanattraikatt daa nateejaa see jaan kaaral maarakas de kaipeettal ne roos vich inakalaab lai aadaa| ajeheean tabadeeleean pichhe bahut saare siaasee, samaajee ate aarathak kaaran kam kar rahe hunde han| parantoo is gal ton inakaar vee naheen keetaa jaa sakadaa ki likhana bolan vaale lokaan duaaraa parachaare hoe vichaar vee baakee saare kaaranaan vich shaamal hunde han| saaeins, sanat ttaikanaalojee ate vishavavapaar duaaraa kiaaseekalapee jaan vaalee duneea dee usaaree inakalaab naheen, vikaas hai| inakalaabaan dee soch vichaar de bahute parasaar dee lorr naheen hundee| ginatee de kujh aagooaa de ishaare ute nachanattapan vaale lokaan noo soch dee thaan naarejaikaare dee lorr hundee hai| vikaas vises karake aadhunik vigiaanak vikaasa lee janasaadhaaran dee soch daa vikaas jarooree hai| soch de vikaas binaan lok samaajak, dhaaramak, saansakritik ate raashattaree hadabandeean vichon baahar aaun daa saahas naheen karanage| inhaan vanddeean dee lachhamana rekhaa noo ilaahee hukam daa darajaa dinde rahinage| aadhunik duneea dee naveen usaaree lee manakhataa vich koee ekataa, koee saanjh vekhee jaanee zarooree hai|
saare madhakaal vich manakhee ekataa dee gal naheen keetee gee| eeshavaree ekataa jaan vaahadaaneeat noo main manakhee ekataa naheen manadaa| ih roman ainparar jaan bhaaratee samraatt dee ekataa see| manakhaan vich aatamaa naan dee kise hond dee saanjh jaan ekataa dasee jaandee rahee hai| ih niraarathak ate avivahaarak ekataa see| is ekataa ne jahaadaan, dharamayadhaan ate morachaabandeean samen kise virodhee vichalee aatamaa dee chintaa naheen keetee| is dee lorr hee naheen see| aatamaa amar ate abhaj see| is dee chintaa karanee vaddee moorakhataa dee gal see belorraa kam see|
manakhaan vichalee bhaavuk ekataa rajogunee biratee hon karake mitarataa, sahiyog ate sahaaeitaa de apanatamoolak ghere noo aapane deshadharam de lokaan tak seemit kar ke aapane ghere ton baaharale lokaan prat sangharab deean bhaavanaavaan ate sanbhaavanaavaan vich vaadhaa karadee see| manakhee bhaavukataa vich piaar de bhaav noo srestt thaan praapat hai| parantoo is de vivahaarak roop daa gheraa bahut tang, adhikaaraatamak ate maalakeemee posasesasive hai| is daa adhiaatamak, daarashanik ate pachhaanaatamak roop, aatamaa vaag, avivahaarak, niraarathak ate kaalapanik hai| ise lee is prakaar de piaar noo rab jaan aatamak piaar aakh ke sansaarak vivahaar vichon khaaraj kar ditaa jaandaa hai|
jis piaar ne pachhaanaroopaan honaa hai us dee jarr bhaavakataa dee rajogunee dharatee dee thaan vichaar dee saatavikataa vich hovegee| ate us noo piaar dee thaan sahaaeitaa, sahiyog, satikaar, aapasee nirabharataa, shisttaachaar ate sadaachaar dee
sikhalaaee aakhiaa jaanaa vadhere yog hovegaa|
satikaar sabhiaachaar ate shisttaachaar roopee pachhaanamulak piaar vichaar dee sundarataa, sutantarataa ate saatavikataa daa naan hai| manakhataa vich saanjh ate ekataa dee bhaavanaa vichaar de vikaas binaan sanbhav naheen| vichaar daa vikaas is bhaavanaa daa hee doojaa naan hai| is lee main madhakaaleen ate puraatanakaaleen daarashanikataa de rajogunee varataare noo nangaa karan de naal naal is vichale saatavik ans dee gal karadaa hoeaa ih gal kahin daa yatan karadaa haan ki har prakaar dee manakhee soch, manakhataa dee saanjhee soch hai| ih kise ik desh dee kirat naheen| jithe ih bhulee ho uthe vee ih saaree manakhataa dee bhul jaan majabooree see ate jithe is ne manakhee kaliaan dee bhaavanaa noo utaariaa hai uthe vee is kaaraj dee vaddiaaee daa hakadaar koee ik samaaj jaan des naheen, sagon samachee manakhataa hai|
auparokat do chaar vaakaan vich aakhee gee jaan aakhee jaa sakan vaalee gal daa, soch daa safar vich enaa lamaa chauarraa visathaar kiaun keetaa jaa rihaa hai
eis lee ki vichaar daa vikaas at lorreendee ate lamee parakiriaa hai| aapane bhaav noo do ik vaakaan vich keh ke uddadee uddadee gal kar den naal sidhaantaan dee pareepooranataa naal saanjh paa chukee maanasikataa noo murr vichaaran ate sutantrataa naal sochan lee preriaa naheen jaa sakadaa| ih zarooree hai ki ajehee maanasikataa noo soch de samache safar dee hamasafar banaa ke ih vikhaaeaa jaave ki kithe ate kadon kiharraa galat morr murr ke soch ne jeevan lee kalesh daa bee beejiaa hai| aj jadon saaeins ate takaneek de sahaare dharatee utalaa jeevan saanjh, sahiyog ate sundarataa deean sanbhaavanaavaan de sanamakh khalotaa hai, auh soch noo koee galat kadam chukan ton rokan de yog taan hee ho sakegaa je uh soch de samache itihaas dee jaanakaaree rakhadaa hove|
pooran singh
1
sanehaa, meree sanehaa jaan piaaree sanehaa likhan noo jeea naheen karadaa
tainoo ethon giaa chhe maheene hon lage han| aapane viaah deean tasaveeraan ghalan pichhon toon iaun chup saadhee hai jiven uh tasaveeraan naheen sagon tereemeree mitrataa daa talaakanaamaa san| je toon unhaan noo iho kujh samajhadee hai taan unhaan de utar vich likhee hoee meree chitthee noo aapane faisale viradh keetee gee apeel jaan ke, aus noo rad keete jaan dee soochanaa hee mainoo de chhaddadee| baaee jee kolon jadon vee puchhadee haan taan utar miladaa hai, aus ne aap taan koee chitthee likhee naheen, bharaa jee deean chittheean ton raazee khushee dee khabar miladee rahindee hai| are bhaaee, kujh taan das ki ih viaah daa jaadoo hai jaan pachhamee duneea daa prabhaav ki toon uh sabh kujh bhul gee hai, jiharraa kujh maheene pahilaan saadde lee dil dee dharrakan jinaa jarooree jaapadaa see| sundarataa, kalaa, darashan, vishavamatrataa, maanavavaad, dharam ate vigiaan saaddee vaarataalaap de vishe hunde san| sunahiree saveraan ate suramee saamaan vich jaranailee sarrak ute turadiaan meelo meel chale jaan dee bedhiaanee kadee kadee, vaddiaan vaasate chintaa ate krodh daa kaaran vee ban jaandee see| panjaab deean sarrakaan, pichhale das saal dahishat de bhaar hetth ju dabeean raheean han| saaddeean saveraan ute bhiaanakataa daa prachhaavaan pare ho jaan naal saaddee alharr umar daa asaavadhaan aasaavaad maapiaan de krodh noo asaar aakh ke saadde pairaan noo murr unhaan paiddiaan ute tor dindaa see|
mere lee ih sabh kujh bhul sakanaa aauakhaa hai| toon is noo bhul gee hain shaaeid eih khiaal karake enaa gusaa aaundaa hai ki tere naalon sanehasanbandh torr den noo jeea karadaa hai| par ih vee taan enaa sauakhaa kam naheen| je anbee kattaangee, taan charrh kis de ute raah dtole daa takaangee vaalee majabooree ban gee hai| jeevan vich ajehaa kujh vaapar rihaa hai, jisanoo tere varage kise aapane naal saanjhaa karanaa jarooree ho giaa hai| aapane viaahutaa jeevan de anandamee jaan chintaa bharapoora jeevan dee sundarataa jaan kuroopataa ute jis safalataa naal toon paradaa paaee rakhiaa hai onee dteetthataa mere vich naheen|
tainoo pataa hai ki paapaa jadon kachahiree ton chhuttee kar ke ghar aa jaande han taan kujh chir pichhon koee ik karamachaaree shaaeid chaparraasee kujh faaeelaan lai ke ghar aaundaa hai ate paapaa unhaan faaeelaan noo, aapane nijee samen vich jaan saadde samen vich parrhade parrataalade han| mainoo ih gal kade changee naheen lagee ki paapaa dafatar daa
kam ghar lai ke aaun| chalo je liaaunaa hee hai taan do chaar faaeelaan aapanee kaar jaan jeep vich rakh ke vee liaa sakade han| bhalaa ih kee shaan hoee ki aap khaalee hath ghar aa jaao auh vee kaar jaan jeep vich baitth ke ate tuhaadde pichhe pichhe ik aadamee faaeelaan chukee dauarriaa jaan saaeekal chalaaundaa aave
naheen bettaa, eih shaan dee gal naheen sagon ik lorr hai| din de kamakaar pichhon dafatar de karamachaareean ne ih vekhanaa hundaa hai ki kiharreean faaeelaan ziaadaa jrooree han| kesaan dee chhaanabeen vich kujh samaan lagadaa hai| main uthe betthaa auddeekadaa rahaan, eih unhaan noo changaa naheen lagadaa| ho sakadaa hai unhaan dee aazaadee vich kujh farak paindaa hove| is lee uh faaeelaan ghar bhejade han| main bahut vaar aakhiaa hai, main uddeek laindaa haan, tuseen faaeelaan vakh kar ke mainoo de dio| par uh manade naheen| das main kee karaan
pichhale do dtaaee maheeniaan ton ik navaan karamachaaree faaeelaan lai ke aaun lag piaa see| chauaveepanjhee saal daa saadhaaran jihaa nauajuaan saadhaaran jihe, par saafa suthare vasataraan vich, puraanee jihee saaeekal de hainddal naal lagee ttokaree vich do chaar faaeelaan rakhee lag pag roz shaam noo ghar aaundaa see ate faaeelaan paapaa de dafatar jaan kamare vich rakh ke chalaa jaandaa see| us saadhaaran aadamee vich kujh vee ajehaa naheen see jo kise dooje lee kise dilachasapee daa kaaran ban sake| vaddeean vaddeean nauakareean ute lage, vaddeean vaddeean kottheean vich vasade lokaan naal usanoo vee koee dilachasapee naheen see lagadee| uh paapaa noo jhuk ke salaam naheen see karadaa, par uh se adab vee naheen see jaapadaa| aj shukaravar jadon uh faaeelaan lai ke aaeaa, paapaa ghar naheen san| uh ghar das ge san ki unhaan ne dauare ute jaanaa see ate ho sakadaa see ki raat battaale jaan kaadeean rahinaa pai jaave| is gal daa us noo vee pataa see| main us de aaun ton ghanttaa ku pahilaan paapaa de dafatar vich aa baitthee saan| hun toon ih naa samajh laveen ki main uthe usanoo ikaliaan milan dee ichhaa jaan aas naal aaee saan| main keh chukee haan ki us vich kise asaadhaaran khich dee anahond hai| achhaa ih gal ethe hee chhaddadee haan| jis ne jo samajhanaa hai usanoo uh samajhanon rokiaa naheen jaa sakadaa| mainoo pataa hai ki main is lee uthe gee saan ki kujh chir ikaant vich baitth ke parrh sakaan| paapaa daa ih kamaraa unhaan de kachahiree vaale kamare vaang hee nihaaeit praaeevett hai| ghar daa koee jeea ghatt vadh hee is vich aaun dee lorr mahisoos karadaa hai; eih tainoo pataa hai| toon kahengee ki aj main is kamare vich aaun dee uchechee lorr mahisoos keetee see| chal aakhee jaa koee farak naheen paindaa|
kamare daa daravaajaa khulhaa see, taan vee us ne hath vich farree painasil naal daravaazaa khattakhattaaeaa| main aakhiaa, langh aao| us ne andar aa ke faaeelaan mez ute rakh diteean ate ik parracholaveen nazar meree nott buk ute paa ke aakhan lagaa, tuseen koee ucheree parrhaaee kar rahe ho
haan, main peeaich.ddee. kar rahee haan|
tuhaaddaa ttaapik kee hai
aus duaaraa ih prashan puchhiaa jaavegaa, eis gal dee mainoo aas naheen see| main taan ih samajhadee saan ki kachahiree daa ik saadhaaran karamachaaree sanbhav hai chaparraasee peeaich ddee. ton vaakif naheen honaa chaaheedaa| is faisale tak pujan lagiaa main is gal daa chetaa bhul gee saan ki jis viakatee ne meree kaapee vich chaarapanj sakattaan dee bhaatee paa ke ih jaan liaa see ki main kise ucheree preekhiaa dee tiaaree kar rahee saan uh chaparraasee taan ho sakadaa see par us dee soojhaboojh saadhaaran naheen see ho sakadee| jis saralataa ate bharose naal us ne aapane prashan puchhe san uh vee kise saadhaaran soojhaboojh de lakhaaeik naheen san| kujh chir lee main uven hee mahisoos keetaa jiven kise uch vidiaale vich meraa pahilaa din hove| aapane aap noo zaraa sanbhaal ke main utar ditaa| ek kalaatamak varadaanayathaarathavaad|
auh hai, tuseen yathaarathavaad noo kalaa lee varadaan man ke ture ho aapo aapanee soch hai| mainoo taan yathaarathavaad kalaa daa saraap hee jaapiaa hai| meree jaache yathaarath sreshatt kalaa daa visaa naheen| yathaarathavaad taan kalaa lee kalank vee sidh ho rihaa hai|
tuseen vee koee theesas likh rahe ho
jee naheen| kalaa sanbandhee jo vichaar mere han uho jihe vichaaraan vaale viakatee daa theesas ajoke kalaa paarakhooaan ate pareekhiakaan noo pravaan naheen hon lagaa| is lee main is rasate turan dee moorakhataa jaan daleree naheen kar sakadaa| ih keh ke us ne hath jorre ate vidaaeigee lee thorraa jihaa sir jhukaaeaa| jaande jaande noo main aakhiaa, yathaarathavaad sanbandhee tuhaadde vichaar kujh vakhare vee han ate anokhe vee| kujh chir ruk ke, zaraa ku visathaar naal samajhaa sakoge
binaan kujh kahe uh pichhe parat aaeaa ate mere valon kise sanket dee uddeek keete binaan, mez de dooje paase pee kurasee ute iaun sahij naal baitth giaa jiven uthe bahin daa usanoo adhikaar praapat ho giaa hove| main paapaa dee kurasee ute baitthee hoee saan ate iaun aseen ik dooje de saahamane ik dooje ton ddedt jaan de meettar dee vith ute baitthe hoe saan| aapaneean doven hatheleean mej ute rakh ke, aapanee nazar mere chihare ute ttikaa ke ate ik bemaloomee jihee musakaraahatt noo aapanee soojh ate suhiradataa dee jmaanat de roop vich aapane chihare dee sajaavatt banaa ke us ne aakhiaa, daso kis vichaar daa visathaar chaahunde ho par main adhe ghantte ton ziaadaa naheen ruk sakaangaa|
mainoo iaun jaapiaa jiven kise sakoch, kise uchech jaan kise prakaar dee kise bhoomikaa lee mere kol koee samaan naheen see| ih vichaar vee jhattapatt mere dimaag vich aa giaa ki je uh ik oparee thaaven aa ke enee tasalee ate apanat daa vikhaalaa paa sakadaa hai taan aapane ghar vich baitthee main kiaun kise prakaar de sankoch jaan uchech daa uhalaa zarooree samajhaan| ganbheer vishiaan dee charachaa mere lee naveen gal vee naheen see| is lee main vee use sahij daa vikhaalaa paaun daa yatan keetaa jiharraa sahij us lee ik subhaavak jihaa aachaar ban giaa prateet ho rihaa
see| aapane sayatan sahij noo aapanaa saadhaaran vivahaar pragatt karadiaan hoeaan main aakhiaa, aapane do ku vaakaan vich tuseen yathaarathavaad noo kalaa lee saraap yathaarath noo kalaa daa kalank ate sreshatt kalaa lee adtakavaan visaa vasatoo aakh ge ho| ih sabh kujh visathaar dee mang karadaa hai| ih nirane, nishache hee kise tarak vichon upaje han| je naheen taan ganbheer tarak dee uddeek kar rahe han| vakat ziaadaa vee lag sakadaa hai| aj is visevaarataa daa aaranbh kar lainde haan doosaree kise milanee ute gal pooree kar lavaange|
jee naheen, eih mere nirane naheen han; saadhaaran raavaan han| meree kaahal vichon upajee hoee sankhepataa ne mere vaakaan noo niraniaan daa roop de ditaa hai shaaeid|
tuhaaddee kaahal daa ik kaaran taan main samajh sakadee haan| din bhar de kam naal akathak ge hovonge| main chaah banaa ke liaaundee haan| chaah peendiaan kujh galaan vee kar lavaange|
jee naheen, mainoo koee bhaaraa kam naheen karanaa paindaa| is lee thakevaan mainoo naheen hundaa| rahee gal akeven dee, kudarat ne karorraan saalaan dee ghaalanaa naal manakh lee ik karamabhoomee dee sirajanaa keetee hai, visamaad bharee is vichatar karamabhoomee vich vicharade jis manakh noo akevaan mahisoos hundaa hai, aus dee akh noo is sansaar dee sundarataa naal saanjh paaun daa subhaag praapat naheen hoeaa| ethe dukh, chintaa, audaasee, auddeek, aashaa, niraashaa ate kaahal aadik taan ho sakade han, par akeven noo koee thaan naheen honee chaaheedee| meree kaahal daa kaaran ih hai ki main ghar jaa ke aapane chhotte jihe bageeche vich kam karanaa hai| je main vele sir naa giaa taan mere maataa jee us kam noo shuroo kar denage| uh kise kam noo samen ton edharaodhar naheen hon dinde| hun ih naa samajh lainaa ki uh mainoo ddaanttaddapatt vee karanage| uh kise naal guse ghatt hee hunde han| haan, jadon unhaan ne kam shuroo kar liaa hovegaa udon unhaan noo us kam ton hattaa ke main aap us kam noo karanaa aaranbh naheen kar sakaangaa| uh kam karanage ate mainoo laage baitth ke unhaan noo kam karadiaan vekhan dee majabooree hovegee| is noo meree anagahilee dee sazaa vee aakh sakade ho| oeh ho, aseen taan vaadhoo galaan vich vakat barabaad kar rahe haan| daso, gal shuroo kithon karee
gal shuroo vee ho chukee hai ate is ne chhetee chhetee mukanaa vee naheen| is lee main chaah daa prabandh karadee haan| ih aakh ke main us daa utar uddeeke binaan hee kurasee ton utth ke kamariaun baahar aa gee ate rasoee vich puj ke chaah banaaun vich rujh gee| chaah peen dee lorr us noo bhaaven ghatt see, par chaah banaaun dee lorr mainoo ziaadaa see| ene samen vich main us ajeeb aadamee deean anokheean galaan ute murr vichaar vee karanaa chaahundee saan ate aapane maanasik santulan noo ttheek vee karanaa chaahundee see| gais kukar ute chaah lee paanee garam ho rihaa see ate mere man vich us deean aakheean hoeean galaan, agarrapachharr ate betarateebeean jiheean duharaaeean jaa raheean san| mere maataa jee kam karanage ate mainoo kol baitth ke unhaan noo kam karadiaan
noo vekhan dee sazaa bhugatanee pavegee| koho jihee ajeeb maan hai ih| auh kise naal guse kade ghatt hee hunde han| taan vee eis putar noo maan de ttaaeem ttebal daa enaa khiaal karanaa paindaa hai| kinaa mitthaa sanbandh hai ih|| jis noo is visamaadee jagat vich akevaan mahisoos hundaa hai us ne is sansaar dee sundarataa daa rehas naheen pachhaataa| sidhe saade ate lorraanthurraan bhare jeevan vichon kinee khushee, kinaa santokh praapat kar sakan dee samarathaa he is nike jihe parivaar vich| vaddeean vaddeean praapateean daa maan karan vaale lok kade ene santushatt ate chaah lee kukar ute rakhe hoe paanee ne ubal ke meraa dhiaan aapane val morr liaa| mainoo chaah daa saamaan ttre vich chukee jaandee noo vekh ke bee jee ne ddraaeing room vich hee puchhiaa, kee gal putar, chaah aap kiaun banaaee hai deepoo noo aakh dindee|koee gal naheen bee jee, keh ke main chaah lai ke us kol puj gee| chaah dee piaalee banaa ke main us val vadhaa ditee| piaalee noo hath vich lai ke us ne ganbheer lahize vich aakhiaa, saadde kol keval pandaraan mintt bache han| ih chaah peen vich lag jaane han| yathaarathavaad sanbandhee saaddee vichaar mulatavee karanee pavegee|
koee gal naheen| ih vichaar fir kise vele kar lavaange| mainoo lagaa hai ki inhaan vaadaanvivaadaan naalon pahilaan tuhaanoo jaananaa vadhere zarooree vee hai ate rochak vee| ho sakadaa hai ki ik dooje de vichaaraan naal aseen sahimat naa ho sakee, prantoo jeevan prat tuhaadde drishatteekon dee sundarataa ton abhaj reh sakanaa mainoo aauakhaa lagadaa hai|
tasaan chaah bahut changee banaaee hai par main mitthaa zaraa jiaadaa pasand karadaa haan | penddoo aadamee haan naa, kahindiaan us ne piaalee vich khandd daa ik bharapoor chamach paa ke changee tarhaan gholiaa| ik ghutt bhariaa ate aakhiaa, ab aaegaa mazaa| ih aakh ke us ne mere val vekhiaa| usanoo shaaeid ih khiaal naheen see ki main us val vekh rahee saan ate bahut mitthe vaalee chaah daa ghutt bharan pichhon us deean akhaan vich aaee chamak ton, aus dee mitthe prat is kamazoree daa pataa laa ke, aus kamazoree noo uchee shrenee de taraajoo ute tol rahee saan| ik dooje val vekh ke aseen doven hee jiven trabhak jahe ge| dooje hee pal aapane aap noo sanbhaal ke us ne aakhiaa, meraa khiaal hai yathaarath kise vee kalaa daa yog vishaa naheen| kalaa dee jananee kalapanaa hai| yathaarath vigiaan daa visaa hai ate kalaa vigiaan naheen|
kalaa vigiaan bhaaven naheen taan vee is de nem han, maanadandd han|
kalaa de nem kalaa de suaamee naheen, sevak han seemaa naheen hadabandee naheen, majabooree naheen, keval sanket han, sujhaa han| ih nem vigiaan jaan ganit de nemaan vaang katthor naheen han| mainoo dtidd peerr hove jaan tez bukhaar, main kise mitr de viaah vich bhangarraa paa rihaa hovaan jaan kise sanehee de vichhorre naal udaas, do ate do sadaa chaar hee rahinage| ganit de nem meree sanvedanaa ton abhaj han| ih katthor bauadhikataa de dhaaranee han| game dil inhaan nukataacheenaan noo sunaae naa bane| par mereean udaaseean vich sansaar deean saareean bahaaraan noo mere lee udaas kar den
dee sanbhaavanaa ate samarathaa hai| mereean khusheean is jagat noo mere lee ramaneek banaa sakadeean han| kalaa viakatee ate samaaj de bauadhik sanbandhaan daa itihaas naheen, sagon haaradik sanbandhasauandaray dee sirajanaa hai|
auh chaah peenee bhul ke aapane khiaalaan de naal naal uchaa ate ucheraa jaaee jaa rihaa see| us de chihare ute ik anokhee jihee aabhaa fail rahee see| uh mere ton hee naheen sagon aapane aap ton vee door ho giaa lagadaa see| is maanasik avasathaa daa kujh ajehaa prabhaav see kamare vich ki main vee us daa pichhaa karan lee vivash ho gee jaapadee saan| jiven bevase hee mere kolon ih prasn puchhiaa giaa,kujh siaane ih vee taan kahinde ge han ki ih sansaar kise sirajanahaar de aadaras daa utaaraa hai, aus de man vich samaae asal dee nakal hai, ate kalaakaar is jagat noo aapanee kalaa daa vishaa banaa ke nakal dee nakal karadaa hai| is sanbandh vich tuseen.....
meraa vaak aje adhooraa hee see| is dee paravaah keete binaan hee us de andaralee kise utejanaa ne prabhaavashaalee bhaasaa daa roop dhaaranaa aaranbh kar ditaa| aapaneean nazaraan noo mere chihare ute ttikaaee uh keh rihaa see, anajaan san uh lok jinhaan ne is srishattee noo asal dee nakal aakhiaa| ih ik maualik sirajanaa hai| jis sirajanahaar de man vich aadarasaan daa akhatt khazaanaa hai us de hathaan vich uh nipunataa kiaun naheen ki us dee sirajanaa us de aadarasaan naalon adhooree reh gee| adhoore lokaan daa kalapiaa hoeaa sirajanahaar dee adhooraa hai| ih lok sirajanahaar ate us dee sirajanaa noo aapaneean ichhaavaan ate trisnaavaan dee takarree tolade rahe han| je is jagat vich kujh ajehaa vaapar giaa jo unhaan de hit vich naheen see taan ih jagat kise asal dee nakal ate adhooraa ho giaa| jo paireekaleej, sapaarattaa dee sainaa kolon haaran dee thaan unhaan ute jit paa giaa hundaa taan is jagat dee preebhaashaa badal jaanee see| ho sakadaa hai fir kalaakaar vee nakal dee nakal karan vaalaa naa ho ke ik sirajanahaar hundaa ate us dee sirajanaa us de aapane kalapanaa lok vichon upajee hoee hon karake nakal dee thaan asal hee aakhee jaandee| paireekaleez de haar jaan kaaran sirajanahaar adhooraa ate us dee rachanaa ik adhooree nakal, jo hoee hai, taan keval kujh ik lokaan lee| sapaarattaa vaaliaan daa faisalaa zaroor is ton ulatt hovegaa|
jadon uh poore vang vich bol rihaa see us samen bee jee kamare vich daakhal hoe| unhaan noo aaundiaan main vekh liaa see, par us dee pitth daravaaze val hon karake uh is galon anajaan see| chaah vaalee ttre dohaan hathaan naal farree hon karake main kamare vich daakhal hon lagiaan daravaajaa band naheen saan kar sakee| khulhe daravaaje andar aaun karake bee jee bilakul chupachaap andar aae san| daravaajaa khulhan dee aavaaj vee naheen see hoee| uh paapaa dee savaittar un rahe san| andaralaa drish vekh ke unhaan de hathaan vich farreean ate tej hiladeean salaaeean haualee haualee ahil
ho geean| unhaan dee baanh hetth polaa jihaa dabaaeaa hoeaa un daa golaa pataa naheen kadon farash ute ddig piaa ate rirrh ke meettar ku dee vith ute jaa ttikiaa| bee jee daa is samen kamare vich daakhal honaa kise sarovar de ahil paanee vich kise kankar pathar de ddig pain vaang see| mere man dee ikaagarataa vich upajan vaaleean tarangaan us dee surat naal jaa ttakaraaeean| us ne trabhak ke pichhe vekhiaa ate vekhadiaan saar kurasee ton utth ke sir jhukaaee ik paase jihe khalo giaa| bee jee de kujh puchhan ton pahilaan hee main aakhiaa, bee jee, ih paapaa de dafatar vich kam karade han| faaeelaan chhaddan aae san|
kee kam karanaa en, kaakaa
jee, main us dafatar vich chaparraasee haan| do ku maheene hoe han kam karade noo| mainoo der ho rahee hai| sat sree akaal|
bee jee ne un daa golaa farash ute hee piaa rahin ditaa| salaaeean mez ute rakh ke use kurasee ute baitth ge jis uton uh utth ke giaa see| unhaan ne bahut hee puraane, siaane ate unhaan anusaar ganbheer par mere khiaal vich bahut hee haasoheene suaal mere kolon puchhe| har prashan daa tasaleebakhas utar praapat kar lain pichhon unhaan ne aapane suaalaan varageean puraaneean, siaaneean ate ganbheer par mere khiaal vich belorreean naseehataan keeteean ate ddaraaeing room val chale ge| bee jee dee haalat ute thorraa jihaa taras aaeaa ate aapanee haalat ute mainoo bahut saaree hairaanee hoee| inhaan bhaavaan vichon chhetee hee baahar aa ke main use mez ute baitthee tainoo chitthee likhan lag pee haan taan ju gharreeanpalaan dee bheerr vich bhattak jaan ton pahilaan main us de vichaaraan noo, aus de aapane shabadaan vich patraarapan kar sakaan| us deean aakheean galaan noo main inabin taan naheen lag pag us de aapane sbadaan vich tere tak puchaaun daa yatan keetaa hai|
aro haan, yaad aaeaa| tainoo ik gal puchhanee hai| main kalaa noo nakal dee nakal keh ke paletto daa havaalaa ditaa see| us ne paletto daa naan taan naheen liaa| par usade vichaaraan baare kujh aakhiaa jaroor hai| kise paireekaleez daa jikar keetaa hai| koee raajaa maaloom hundaa hai| unj taan main ik inasaaeekalopeeddeea vich is baare parrh sakadee haan, par kauan mathaa maare| is dee kujh jaanakaaree likh ghal| mufat haath aae to buraa kiaa hai|
teree chitthee vichon tere aapaniaan baare jaanakaaree haasal kar ke unhaan noo sat kusat likhanee aaranbh karaangee|
bee jee noo main naheen dasiaa ki tainoo chitthee likh rahee haan, ate naa hee jhaaee jee noo |
teree aapanee ,
pataa naheen toon samajhadee hai ki naheen
pushapindar|
2
eesatt haimalanddan,
21.5.95
meree...... piaaree........ pusapindar naheen pushapendr
sabh ton pahilaan tainoo ih das lavaan ki main chhe maheene tak chup kiaun saadhee rakhee, patar kiaun naa likhiaa|
suna
supaniaan ate sansiaan naal jinaa vaah kurreean noo paindaa hai, onaa munddiaa noo naheen| sabhanaa saahure vanyanaa sabh mukalaavanahaar hundeean han| ih sach har kise noo pataa hai, par ih pataa karan dee khechal koee naheen karadaa ki ih kiharre kiharre supane ate kine ku sanse lai ke baabal de deson ate amarree de viharriaun vidaa hundeean han| meree haalat saadhaaran kurreean naalon vakharee see| mainoo iaun lagadaa see| ki main janam ton hee falasafe naal viaahee hoee haan ate ik viaah ttutte binaan doojaa sanbhav naheen| ih meraa pahilaa sansaa see|
main jhaaee ate pitaa jee dee ikalee aaualaad haan| rakharree banhan lee karanajeet dee kalaaee taan saanoo dohaan noo praapat hai, par aapane maapiaan de burrhaape dee vahingee is saravan de modtiaan ute rakhanon mainoo sadaa sankoch aaundaa rihaa hai| dooje sanse daa bhaar pahile naalon ziaadaa see|
main hindoo parivaar vich jamee palee haan| mere pitaa jee ne mainoo aapane mitr dee nonh banaaun dee zid pooree keetee hai| pitaa jee daa bharosaa mere man daa sahaaraa bhaaven ban sakadaa see, prantoo nijee anubhav ute aadhaarat vishavaas hor hunde han ate baaharon dite ge bharose hor| main is parivaar de saare jeean noo mil chukee saan; par is parivaar daa hisaa ho jaan dee gal kade naheen see sochee| pitaa jee kade kade aapane mitr naal is prakaar dee gal karade zaroor san par main is noo do mitaraan dee aapasee mitrataa de goorrh noo pragatt karan vaalee vaarataalaap ton vadh kujh naheen saan samajhadee| jadon ih rishataa ho giaa taan main sochan lag pee, aapane maataa pitaa ton bahut door, paraae desh, anapachhaate lokaan vich meraa jeevan | teejaa sansaa hor vadhere bhaaraa see|
meree sareerik haalat, jis noo jhaaee jee muttaapaa ate bee jee changee sihat aakhade san, vee mere sansiaan vich shaamal see| prantoo, eis paase bahut dhiaan de ke main sochadee
saan, panjaab vich trinjan lag pag muk ge han| jeevan vich vaapareean tabadeeleean ne chirreean de chanbe vaale geetaan noo puraatan kar ditaa hai| teraa meraa sahel panjaab dee puraanee sansakritee daa ik prateek maatar hai| saaddee mitrataa vich jiven panjaab daa sadeean daa itihaas simatt ke samaa giaa hai| teree meree preetalarree de ttutt jaan de sanse daa bhaar sabhanaan ton vadh see|
meraa khiaal hai ki viaah ton pahilaan daa kujh samaan peke ghar vicha ate viaah ton pichhon daa kujh samaan sahure ghar vicha larrakee daa man sansiaan de bhaar hetth enaa dabiaa rahindaa hai ki supane sir chukan daa heea naheen karade| ih beeja roop ban man dee kise parat vich pe rahinde han| sahure ghar daa vaataavaran anukool hon jaa ho jaan aute inhaan dee hond daa ahisaas hon lag paindaa hai| tainoo pataa hai ki meraa viaah hindoo reetee ate aadhunik saadagee naal hoeaa see| doven mitar ik dooje daa ghatt ton ghatt kharachaa hoeaa vekhanaa chaahunde san| ik sikh parivaar noo hindoo reetee naal hoeaa viaah sanpooran tauar ute pravaan naheen hovegaa, eih meraa vichaar see| main samajhadee saan ki landdan jaa ke meraa aanandakaaraj vee hovegaa par ajihaa kujh naa hoeaa| keval mairij rajisattaree dafatar jaa ke kaanoonee viaah karanaa piaa ate ik saratteefikett mere hath farraa ditaa giaa|
eis viaah dee rangeenee ate rauanak aapane dtang dee see| is viaah ton pahilaan main aapane sahureghar jaan aapane ghara kujh hafate reh ke aapane naven parivaar baare bahut kujh jaan liaa see| sansiaan ne mere man vichon vidaa honaa aaranbh kar ditaa see| is lee main is viaah ate viaah te pichhon ditee gee paarattee vich pooree pooree dilachasapee lee ate is dee rangeenee ate rauanak de ik ik pal noo niraa maaniaa hee naheen sagon aapane jeevan dee vaddamalee daualat samajh ke is noo tasaveeraan ate veeddeeo filamaan dee tijoree vich band kar ke rakh liaa hai| ih sabh kujh kise dooje patr vich likhaangee| hun taan ih dasan daa yatan kar rahee haan ki main patr likhan vich enee dtil kiaun keetee|
eis parivaar vich aa ke sabh ton pahilaan achanbhaa mainoo milan vaalee apanat ute hoeaa| ghar daa har jeea jiven kee saalaan ton naheen, kee janamaan ton mainoo jaanadaa see| mere jeevan saathee dee vaddee bhain, ausadaa patee ate unhaan de bache sabh pahilaan ton hee mainoo pachhaanade san| mereean aadataan ton jaanoon san| meree vidiaa daa unhaan noo pataa see, main falasafe dee sattooddaintt haan, eih vee| tere jeejaa jee daa chhottaa veer ate unhaan de mitr mereean pasandaan ton jaanoon san| unhaan ne viaah dee paarattee samen uho tuhafe liaande jinhaan daa zikar aseen doven karadeean raheean haan| iaun lagadaa see ki saaddeean galaan uh kidhare luk ke sunade rahe san| ithon daa har sanbandhee teree meree mitraa ton jaanoon hai, tere naan ton jaanoon hai, tere baare oneean hee galaa kar sakadaa hai jineean main|
sabh ton vaddee gal ih ki ih saare lok pitaa jee ate jhaaee noo onaa hee
jaanade han jinaa main ate toon jaanadeean haan| karanajeet baare inhaan noo pataa hai, aus de kaparriaan de naap tak|
eis parivaar vich do cheezaan ukeean naheen hana ik maasaahaar ate doojaa kise dhaaramik jathebandee daa moh| unj is parivaar de mukheesaadde paapaasanpooran tor ute dhaaramik viakatee aakhe jaa sakade han| giaanavigiaan de premee, mitraan de mitr, bachiaan vich bache, budtiaan vich budte ate juaanaan vich juaan hundiaan hoeaa uh asal vich bachapan dee saralataa de dhaaranee han| unhaan dee suhabat ik subhaag hai| mere lee sabh ton vaddee kashis vaalee gal ih hai ki uh falasave dee lagan vaale han| unhaan daa kamaraa utam pusatakaan naal bhariaa piaa hai| us kamare vich jaa ke iaun prateet hundaa hai jiven tuseen hoe beete saare daaniaan dee mahifil vich jaa baitthe ho| paapaa naal galaan karanaa puraane daarasnikaan naal vaarataalaap karan de tul ho|
tere jeejaa jee de maataa jee taan saadde sabh de maataa jee han| dudh de bhare hoe piaale ute chamelee dee ful vaalee saakhee taan asaan sunee hoee hai; prantoo is saakhee daa saakhiaatakaar saadde maataa jee han| parrhe hoe naheen han, par jagat de tamaashe noo jis niralepataa naal vekhade han ate har honee noo jis dheeraj naal saveekaar karade han, auh jugatee kise sarasavatee noo vee inhaan kolon sikhan dee lorr hai|
eih praapateean eneean adabhat san ki mainoo is sabh kujh de vaasatavik hon daa vishavaas naheen see hundaa| pichhale saare maheene main iho jaanan daa yatan karadee rahee haan ki ih supanaa ho jaa asaleeat| bhaleebhaant niranaa kar lain ton pahilaan main tainoo ih sabh kujh likhanaa naheen saan chaahundee| hun jadon mainoo yakeen ho giaa hai ki ih parivaar is jagat dee ik vaasatavikataa hai ate meraa is parivaar naal sanbandh ik jeeaundee jaagadee sachaaee hai taan tainoo patar likhan hee vaalee saan ki teraa patar aa giaa hai| ingalaindd dee prakritik sundarataa ne vee mere patar noo lett keetaa hai| pichhale chhe maheene bhaaven saradeea de maheene san taan vee tere jeejaa jee ne saaree valait vikhaa ditee hai maheeniaan vich| jinhaan vaadeean ate jheelaan ne saile, keettas ate varaddazavarath paidaa keete san, aunhaan dee yaataraa karadiaan ih chhe maheene kiven udd pudd ge kujh pataa hee naheen lagaa| valaitee saradeean dee suny mainoo bahut changee lagee|
toon mere valon patar naa likhan daa gilaa keetaa hai jis de ttaakare jaan badale vich main vee ik gilaa karan dee lorr mahisoos karadee haan| toon aapane patar vich ik shabad dee varaton bahut keetee hai| uh sbad hai chitthee| are re re| is noo likhadiaan meree kalam ne kinaa kirakiraapan mahisoos keetaa hai| ih shabad kinaa kharhavaa ate katthor hai| is dee thaan patar likhiaa naa taan teraa dharam khatare vich paindaa hai ate naa hee panjaabee bolee, hindee bhaashaa dee makarooz hee manee jaandee hai| makarooj de arath han karajdaar; jis ne kise kolon karazaa liaa hove| is parivaar noo
auradoo ate faarasee naal vee saneh hai| is lee meree bolee vich vee inhaan boleean de shabad ralade jaa rahe han| panjaabee kol pahilaan vee uradoo faarasee daa ditaa hoeaa bahut kujh hai| unj hindee kolon vee kujh liaa jaa sakadaa hai; hor naheen taan tere naan de shabadajorr sodhe, savaare ate sabhiaae jaa sakade han|
toon ik anokhaa viakatee vekhiaa hai ate main ik anokhaa parivaar| toon hairaan hai ki anaitikataa de kalar vich naitik sankoch daa kamal kiven ug piaa ate main hairaan haan ki parivaarak asathirataa dee asaadh samasiaa de rogee samaaj de regisataan vich ih nikaa jihaa nakhalisataan, binaan kise ucheche yatan de, aapanee sundarataa ate seetalataa noo kiven kaaeim rakh rihaa hai|
eis parivaar vich chhotte motte saare prashan parivaarak ikatarataa vich vichaare jaande han| saaraa parivaar ikatthaa baitth jaandaa hai; koee kurasee ute te koee bhunje galeeche ute| maataa jee ajehee kise ikatarataa vichon gair haazar bhaaven naheen hunde, par aapane valon koee hisaa naheen paaunde| unhaan noo vekh ke prateet hundaa hai ki uh ajehe avasaraan daa khoob aanand lainde han| galabaat vich jadon vee koee betarateebee hundee jaape jaan koee uchaa, kaahalaa jaan bevaaree bole taan paapaa kujh naheen kahinde| anushaasan kaaeim rakhan dee zinmevaaree maataa jee dee hundee hai| uh aam karake holee, suno, naa bhee, zaraa tthahir jaa, eih tin chaar shabad jaan vaakans hee uchaarade han| har koee unhaan dee aagiaa daa paalan karadaa hai paapaa vee| maataa jee noo is gal daa pooraa bharosaa hai ki unhaan de parivaar vich unhaan dee aagiaa saravotam hai| parivaarak ikatarataa ton chhutt hor kise samen uh aapane is adhikaar dee varaton karan dee lorr mahisoos naheen karade|
jis din teraa patar miliaa see use shaam main patar hath vich farree paapaa kol gee ate aakhiaa, paapaa ik zarooree patar aaeaa hai| tuhaanoo parrh ke sunaaunaa hai ate utar den lee tuhaaddee sahaaeitaa vee lainee hai|
achhaa jee, patar aa hee giaa|
paapaa, tuhaanoo is patar de aaun daa pahilaan hee pataa see
aunhaan ne musakaraa ke aakhiaa, bettaa, jhaaee udaas hovegee| pitaa jee preshaan honage| patar taan likhanage hee| ih jaananaa koee aauakhaa kam naheen|
naheen paapaa, eih pitaa jee daa patar naheen| unhaan de patar taan sidhe tuhaanoo aaunde han| ih meree ik sahelee daa patar hai|
bahut suaadalaa hovegaa| chhetee sunaa| par koee parade vaalee gal..... auh neejh laa ke mere moonh val vekh rahe san| main kihaa, achhaa, hun dhiaan naal suno|
main teraa patar parrh ke sunaaeaa ate jithe jithe toon patar dee thaan shabad chitthee fir kalam daa moonh kirakiraa ho giaa| likhiaa see othe othe, zaraa attak attak ke, mainoo tere vaakaan vich lorreendee tabadeelee karanee pee| patar sun ke unhaan ne kise
aashaa bharapoor aanand daa anubhav kar liaa prateet hundaa see| kujh chir, akhaan meettee, sir hilaaunde, vaah, vaaha ate aa haa haahaa daa uchaaran karade rahe| main kihaa, kee gal paapaa
hamaare chaman men deedaavar aaeaa hai| kabhee ham us ke, kabhee apane chaman ko dekhate hain|
paapaa, tusaan taan gaalib ate ikabaal noo ikatthe kar ditaa hai|
vichakaar aap baitth giaa haan| ih milaap naheen nararr hai| anajaane galatee ho gee| chalo dohaan kolon muaafee mang lainde haan|
eis patar daa utar jaraa jaladee denaa chaahundee haan|
tere lee kee aauakhaa hai| unj ih prashan itihaasak hai, daarashanik naheen| are naheen| saaeid daarasnik vee hai|
paapaa, sooraj dee roshanee vich momabateean jagaaun dee bhul koee naheen karadaa| prasn itihaasak hove jaan daarasnik, autar tusaan hee denaa hai|
chale iaun karade haan ki saare mil ke utar dinde haan| sanicharavaar dee shaam noo ik meetting rakh lavo|
kee ih kiaasoparee gal naheen ki ghar dee nonh noo aae ik sahelee de patar daa utar den lee saaraa parivaar ikatthaa baitthe, patar sune, aus ute vichaar kare, ate kee utar denaa hai us vich aapo aapanaa hisaa paave prantoo is parivaar lee ih ik saadhaaran jihee gal hai| is parivaar de jeea mil baitthan ate khush hon daa koee mauakaa hathon jaan naheen dinde| uchede yatan naal ajehe mauake paidaa kar lainde han| agalee chhuttee ute rasoee vich kee kujh pakaaeaa jaan vaalaa hai| amake mitar de larrake de janamadin ute kee tohafaa ditaa jaanaa chaaheedaa hai| itiaadik galaan ton lai ke daarasnikaan, saahitakaaraan, kalaakriteean ate sidhaantaan ute ganbheer vichaaraan lee vee ikatthe hon daa rivaaj hai| ganbheer vichaar daa ih pahilaa mauakaa see mere lee, kise parivaarik ikatarataa vich is ton pahilaan iho vichaaraan hundeean san ki is ver kis paase jaanaa hai ate agale aitavaar kis noo ghar bulaaunaa hai| is parivaarak ikatrataa vich paapaa ne aapane ik mitar noo uchechaa bulaa liaa see ate unhaan daa chhottaa veer chacheraa bharaa achaanak aa giaa see| is meetting dee saaree kaaravaaee tainoo hoobahoo likh rahee haan| shabad mere aapane naheen han sagon bolan vaaliaan de han| tere jeejaa jee ne is ikarataa dee veeddeeo filam vee tiaar kar lee see ate kaisatt rikaaraddar ute vee rikaaradding kar lee see| main kaisatt ttep sun ke tainoo utar likh rahee haan| veeddeeo ttep dee kaapee tainoo ghal diaangee| toon vekhegee ki tere patar noo kinee ikaagarataa naal suniaa giaa see| patar dee samaapatee ute tere jeejaa jee ne aakhiaa,
bande noo sochanaa aaundaa hai| zaroor parrhiaalikhiaa aadamee hovegaa| par chaparraasee daa kam kiaun karadaa hai eis gal dee samajh naheen aaee| saaddaa desh.... |
paapaa de mitar ne vaak pooraa naheen hon ditaa, naheen bettaa, parrhelikhe aadamee sochanayog naheen rahinde|
tusaan us dee gal pooree naheen hon ditee| ih maataa jee dee aavaaz see| o sauaree| bettaa, tuseen gal kar lavo|
main taan bas iho kahinaa see ki saaddaa desh jeeneeas daa mul paaunaa naheen jaanadaa|
pratibhaa noo pataa hundaa hai ki uh amal hai| uh vikaaoo maal ban ke manddee vich naheen aaundee| je aa jaave taan pratibhaa kaahadee vidiaa vidavaan paidaa karadee hai, vichaaravaan naheen| aapanee gal samaapat kar lain pichhon chhotte veer ne aapane vadde bharaataa paapaa val iaun vekhiaa jiven aapanee kahee gal baare unhaan daa niranaa jaananaa chaahundaa hove| paapaa ne aapanaa dhiaan us valon hattaa ke aapane mitar val vekhiaa| mitar ne zaraa musakaraa ke aakhiaa, veer jee, tuseen daso|
.paapaa kahin lage, vidiaa ate pratibhaa de sanbandh dee gal kaafee mehatavapooran hai| meraa khiaal hai ki pratibhaa vee nirol alauakik vasatoo naheen manee jaanee chaaheedee| ih ik vikaas hai, eik usaaree hai, ate vidiaa daa jaan kise vishes prakaar dee vidiaa daa is usaaree naal gooharraa sanbandh hai| is nojuaan noo vee kise naa kise prakaar dee vidiaa ne koee naa koee sahaaeitaa zaroor ditee hai| is vishe ute vichaar fir kise vele karaange| aj taan ih vekhee ki us de patar vichon kiharreeankiharreean ajeheean sochaan upajadeean han, jinhaan daa zikar ate utar jrooree hai| mere val vekh ke unhaan ne aakhiaa, eih toon hee das bettaa, kiaunk patar daa utar toon likhanaa hai|
main aakhiaa, pahilee gal taan ih ki us ne yathaarathavaad noo kalaa daa kalank ate yathaarath noo saahit lee jaan sreshatt saahit lee adtukavaan visaa aakhiaa hai ate doojee ih ki meree sahelee paireekaleez baare jaananaa chaahundee hai|
tere jeejaa jee daa chhottaa veer bol piaa, kujh ku galaan meree samajhe naheen peean|
je das dio ki ih yathaarathavaad kee balaa hai taan shaaeid main vee kujh jaan sakaan| us de chaachaa jee ne aakhiaa, yathaarathavaad daa matalab hai reealeizam| hun taan ih balaa naheen rahee naa|
eis de naal nikeean vaddeean hor kee balaavaan han; par main ttohattaah ke matalab samajhan dee koshis karaangaa| tuseen age ture raho|
eih sabh kujh sauakhaa ho jaanaa hai, bettaa| inhaan shabadaan dee varaton baar baar honee hai| toon inhaan de pasiantee ate madhiamaan roopaan ton jaanoon hai| keval baikharee roop hee samajhan vaalaa baakee hai|
ankal jee, tuseen taan gal hor vee gunjhaladaar kar ditee hai| ih pashiantee, madhiamaan ate bekharee daa kee chakar hai
eih gal ethe, eis samen naheen hilaaee jaa sakadee| roopaantar de dooje ank
vich ik lekh chhapiaa see bhaashaa ki maatabhaasaa uh lekh aapane ankal kol baitth ke parrh laveen|
ttheek hai, paapaa| hun tuseen yathaarathavaad dee gal karo|
naheen, veer jee, yathaarathavaad us nauajuaan daa vishaa hai| us noo is baare keh lain dio| tuseen paireekaleez dee gal karo|
zaraa tthahir ke| main kaisatt badal navaan| jraa chaik kar lavaan ki veeddeeo ute rikaaradding vee ttheek ho rahee hai|
tere jeejaa jee ih keh ke aapane kam vich rujh ge| maataa jee utth ke kichan val chale ge ate hameshaa vaang paapaa vee unhaan dee sahaaeitaa lee uthe pahunch ge| paapaa kichan vich chaah daa saamaan liaa ke ttebal ute sajaaun lag pe ate baakee saare aapoaapanee thaan baitthe galaan karade rahe| chhotte veer ne utth ke khirrakee saahamane paradaa khich ditaa ate kamare vich bateean jagaa diteean| kamare daa vaataavaran garameean daa dhupiaalee valaitee saam ton badal ke ghasamailee siaalee saam varagaa ho giaa| ih des bhoomadh rekhaa ton door ate utaree dharuv de nerre ho| is karake ethe garameean vich raataan bahut chhotteean ate din bahut lame ho jaande han| joonajulaaee vich raat de das, saadte das vaje tak sooraj dee roshanee rihaa karegee| nauan saadte nauan vaje tak taan niree rosnee hee naheen sagon dhup vee hovegee| ethe saam dee dhup daa aapanaa navekalaa hee komal jihaa prabhaav hundaa hai| is prabhaav noo hor vee sukhaavaan kar dindee hai is des dee dharatee ute failee hoee hariaaval| unj taan landdan vich vee besumaar paarak han, jinhaan vich jaa ke valaitee garameean dee komal dhup dee chhuh daa aanand maaniaa jaa sakadaa hai; par ih shahir bahut vaddaa hon karake is sanbandh vich is deean kujh seemaavaan han| chhotte shiraan de vasaneek lameean sunahiree saamaan daa jinaa aanand maanade han, onaa landdan de lok naheen maanade|
saaddaa desh sareerak sukhaan ate kheddatamaasiaan noo man dee chanchalataa manadaa aaeaa hai| pachhamee sabhiataa inhaan noo jeevan deean mahaan praapateean manadee hai| kheddatamaase lee saver daa samaan uchit naheen| savere utth ke kaarakhaaniaan ate dafataraan noo bhajan dee kaahal hundee hai| manaparachaave lee saam daa samaan hee ttheek hai| is karake yorap vich saam de samen daa uchechaa saansakritik mehatav hai| ethe saam onee hee satikaarayog hai jinaa saadde des vich amrit velaa kade hundaa see| ethe ingalaindd vicha garameean noo des deean gharreean ik ghanttaa age kar leean jaandeean han| is daa nateejaa ih hundaa hai ki savere ik ghanttaa pahilaan jaag ke lok kamaan ute chale jaande han ate saam noo ik ghanttaa pahilaan ghareen puj jaande han| saam aapane kudaratee samen naalon ik ghanttaa lameree ho jaandee hai| themaz nadee de kandtiaan ute baneean paarakaan vich indarapuree de rang khilar jaande han|
kujh ik shaamaan barasaat dee bhettaa charrh jaandeean han| unj taan barasaat ton
bachan lee pabaan, kalabaan ate vadde vadde haalaan daa chokhaa prabandh hai, par kudarat naal saanjh kaaeim naheen rahindee| is lee dhupiaaleean shaamaan daa vadh ton vadh laabh lain dee ruchee valauat de lokaan vich aam hai| sanicharait noo vises karake|
khulheddalhe kamare de ik paase lage hoe ddaaeining ttebal ute chaah daa saahaa saamaan sajaaeaa jaa chukaa see| saare chaah peen lee aa ge ate is meetting dee baakee kaaravaaee chaah peendiaan hee nibhaaee gee|
veer jee, chaah vee peende raho ate gal vee chaaloo rakho|
yoonaan ne kee daarashanik paidaa keete han| silapakaar, kavee, naattakakaar, vigiaanee ate sant vee anek prantoo raajaneetee de khetar vich paireekaleez ate sikandar ih do naan hee varananayog han|
paapaa dee gal vich hee ttok ke chaachaa jee ne aakhiaa, sikandar baare taan aseen saare hee thorraa bahutaa jaanade haan par paireekaleez baare kade ghatt hee suniaa parrhiaa hai| is daa koee vishes kaaran hai
jis kisam daa jaan jis padhar daa itihaas aam karake saadde sakoolaan vich parrhaaeaa jaandaa rihaa hai ate hun tak parrhaaeaa jaandaa hai us vich jangaanyadhaan ate mulakageereean daa varanan hee pradhaan hundaa hai| jangaan naal vaah paireekaleez noo vee piaa hai; prantoo us ne mulakageereean dee thaan mitrataavaan ate usaareean noo vadhere pasand keetaa hai| us daa zikar saadhaaran kisam de itihaasaan de mech naheen aaeaa|
sikandar saadde itihaasakaaraan noo bahutaa jachadaa rihaa hai|
eis daa samaan kiharraa see veer jee
eih 495 poo.ee. vich paidaa hoeaa see| mahaatamaa budh 563 poo.ee. vich janame san| iaun ih budh jee naalon 67 saal chhottaa see| main kihaa, paapaa, paireekaleez, sukaraat ate paletto tinaan de samen daa thorraa jihaa aaeeddeea ho jaan naal saaree gal kujh vadhere saral ho jaavegee|
haan settaa, sun lavo, par chetaa rakhanaa jaraa mushakal hovegaa| fir vee kujh sahaaeitaa zarooree milegee| sukaraat umar vich paireekaleej naalon 25 ku saal chhottaa see| uh 470 poo.ee. vich janamiaa see ate 399 poo.ee. vich us noo zahir daa piaalaa pee ke maran dee sajaa ditee gee see| paletto daa janam paireekaleej dee mauat ton do ku saal pichhon hoeaa see| paireekaleej 429 poo.ee. vich mariaa see| iaun paletto de janam dee taareekh 428 poo.ee jaan 427 poo.ee. banadee hai| sukaraat dee mauat samen paletto dee umar atthaaee ku saal see|
taareekhaan chete rakhaneean aauakheean han, enaa hee kaafee hai ki ih chetaa rakhiaa jaave ki ih sabh kujh mahaatamaa budh de jeevan kaal de nerre terre vaapariaa hai|
bilakul ttheek| yoonaanee mithihaas vich takadeer jaan honee noo bahut vaddaa darajaa praapat hai| unhaan daa pradhaan devataa, jeeas vee honee saahamane bebas ho jaandaa| hai| honee jaan takadeer daa sidhaant puraatan yoonaan de itihaas ute use bharapoorataa
naal laagoo hundaa hai jis bharapoorataa naal mithihaas ute| vishes karake paireekaleez de itihaas ute honee jis niradaitaa naal laagoo hoee hai, auh samachee manakhataa lee dukhadaaeik hai|
veer jee, aunj taan honee ne hun tak aadamee daa pichhaa naheen chhaddiaa taan vee puraatan itihaas pichhe kujh vigiaanak kaaran zaroor honage jinhaan ton anajaan hon noo manakh honee aakhadaa aaeaa hai|
main samajhadee haan ki jiharree itihaasak ghattanaa saaddee vaarataalaap daa vishaa hai, ause baare ih vichaar vee keetee jaanee chaaheedee hai|
paireekaleez us samen paidaa hoeaa see jadon misar aapanee sataa dee sikhar chhoh ke iraaneean dee adheenagee pravaan kar chukaa see| yoonaan nike nike kee nagara raajaan vich vanddiaa hoeaa see| ih nagar raaj aape vich larrade rahinde san| inhaan dee futt kaaran eeraan kee nagar raajaan ute kaabaj ho chukaa see| yoonaanee nagar raaj eeraanee taakat daa ttaakaraa karanaa chaahunde san| sapaarattaa yoonaan daa sabh ton vadh shakateesaalee nagar raaj see| par uh eeraan viradh aapane guaandtee nagar raajaan daa saath den noo tiaar naheen see |
veer jee, kee lok taan is sidhee jihee gal noo vee honee hee aakhade honage
tuseen bhaaven naa aakho par ethanaz de nagar raaj lee sapaarattaa daa ih vivahaar ik honee hee see|
uh kiven
je sapaarattaa is dal vich shaamal hundaa taan ethanaz noo is dal daa netaa hon daa avasar naheen see milanaa| sapaarattaa de pare rahin naal ethanaj noo saradaaree milee ate ethanaj daa jamahooree hukamaraan, paireekaleez, eis sangh daa netaa banaaeaa giaa|
jamahooree hukamaraan daa kee matalab, paapaa
eis daa matalab hai lokaan daa chuniaa hoeaa netaa, raashattarapatee, pradhaan mantaree jaan haakam|
audon vee ilekashanaz chonaan hundeean san
zaroor
aj ton dtaaee hazaar saal pahilaan
haan, haan, eis ton vee pahilaan| maniaa taan ih vee jaandaa hai ki saadde desh vich vee vaidik kaal vich raajaa lokaan duaaraa chuniaa jaandaa see| mahaanbhaarat dee kathaa ih dasan daa yatan karadee hai ki kise yog viakatee noo raajagadee den dee pradhaa daa tiaag kar ke aapane putaraan noo, mohavash, raajaadhikaaree banaaun dee ichhaa ne bhaaratavarash vich vaddaa kales utapan keetaa|
veer jee, aus samen daa prajaatantar kee aj kalh varagaa hee see
prajaatantar deean kamazoreean jaan buraaeean udon vee us de naal san ate
aj vee naal han| inhaan daa sudhaar vee sanbhav hai| par ih gal sach hai ki us samen daa jamahooree prabandh saadde ajoke jamahooree prabandhaan naalon kite vadh jamahooree see| ih jaan ke hairaan hoeedaa hai ki eshanaz vich adaalataan de jaj ate fauajaan de jaranail vee vottaan naal chune jaande san | sukaraat noo mritoo dandd den vaale jaj lokaan duaaraa chune hoe san|
paapaa, eih daso ki honee kiven vaaparee
eiaun ki eeraanee haar ge| yoonaan dee jit hoee| ethanaz noo ate us de netaa paireekaleej noo sharadhaa naal vekhiaa jaan lag piaa| agon lee yoonaan dee rakhiaa dee jinmevaaree ethanaj noo sauanpee gee ate dooje nagar raajaan lee ih jarooree ho giaa ki uh jaan taan sainikaa dee ik vises sankhiaa ethanaj noo den jaan onee sainaa de prabandh lee dhan den| lagapag saare raajaan ne dhan denaa pravaan keetaa ate chhetee hee ethanaj de raaj kol beorrakaa dhan ikatthaa ho giaa|
eih taan vaapar gee honee| an kamaaeaa dhan zaroor paap val preradaa hai|
ho sakadaa hai iven vee hoeaa hove| prantoo paireekaleez ne dhan dee suyog varaton keetee see| uh mahaan usaraeea, neeteevaan, kalaapremee ate drirrhasankalapee see| uh vadde jaageeradaar gharaane vich jamiaa see| us dee maataa daa gharaanaa us de aapane gharaane naalon kite vadh dhanaadt see| doven gharaane prajaa tantravaadee san| is lee paireekaleez noo janasaadhaaran ate uchavarag dohaan daa bharosaa praapat see| jinhaan yoonaanee khanddaraan dee yaataraa ajoke manakhaan lee vishes mehatav ate aakarasn vaalee gal hai, auhanaan khanddaraan deean imaarataan dee usaaree paireekaleez de raaj vich hoee see| us dee agavaaee vich bitaae teeh saal ethanaj daa sunahiree samaan san| pahilee ver ethanaj ne daarashanikaan noo aakarasit keetaa| saare nagar raajaan vich aapane pratee satikaar upajaaeaa| ethon tak ki sapaarattaa daa nagar raaj vee ethanaj kolon bhai khaan lag piaa see|
saareean praapateean de baavajood ethanaz ate sapaarattaa daa rishataa bhai, eerakhaa ate ghiranaa daa rishataa rihaa| jiven jiven ethanaz daa aisvaraj vadhadaa giaa tiven tiven sapaarattaa dee eerakhaa vee vadhadee gee| ant is eerakhaa ne peelopeeneeseea dee jang daa roop dhaaran kar liaa| ih ik lamee larraaee see, jis vich pahile saal paireekaleez daa palaa bhaaraa rihaa| agale saal desh vich paleg fail jaan naal hajaaraan sipaahee mar ge te paireekaleej de do putar vee| jang vich pair ukharran lage ate lokaan dee sradhaa vee ghattan lag pee| lokaan dee sradhaa noo taan paireekaleej ne kujh kaaeim kar liaa par 429 poo.ee. vich aapane savaasaan dee ttuttadee ddor noo uh gandt naa laa sakiaa|
sapaarattaa ate ethanaz dee dushamanee paireekaleej dee mauat ton pichhon vee panjhee saal tak chaladee rahee ate 404 poo ee. vich ethanaz de pooree tarhaan naal haar jaan ute hee samaapat hoee| manakhee sadabhaavanaa ne jine ku samen vich ethanaj dee sundarataa
paidaa keetee see, manakhee man de kar bhaavaan ne one ku samen vich us noo nashattabhristt kar ditaa| bhristtaachaar ate anaitikataa vadhan lag pee| siaasee guttabandeean hon lag peean ate nijee vairaan, virodhee ate badaliaan daa dauar shuroo ho giaa| paireekaleez de kee saatheean noo, ethon tak ki usade putar noo doshee tthahiraa ke mauat dee sazaa ditee gee| us de is putar daa naan vee paireekaleej see ate is noo 406 poo.ee. vich maariaa giaa see|
sukaraat umar vich paireekaleez naalon panjhee ku saal chhottaa see| us ne ethanaj noo usaradevikasade vee vekhiaa see ate us dee barabaadee vee us deean akhaan saahamane hoee see| jis prajaatantar jaan jamahooreeat naal paireekaleez noo ishak see, oeh jamahooreeat at daraje dee ghinaaunee vasatoo ban gee see| sukaraat jamahooreeat daa virodhee see| paletto paireekaleez dee mauat ton do ku saal pichhon paidaa hoeaa see ate unhaan saalaan vich parrhalikh rihaa see ate juaan ho rihaa see jinhaan vich us daa desh pairo pair patan val jaa rihaa see| aapane usataad sukaraat vaang, auh vee prajaatantar daa sharadhaaloo naheen see| is de ulatt jis sapaarattaa dee sainik skatee ne us de desh dee barabaadee keetee see uh sapaarattaa ate us daa siaasee prabandh aus de dil dimaag ute amatt prabhaav paaun vich safal ho giaa see | juaan ho rahe paletto ne aapane desh vich sramasaaree, haar, autashaahaheenataa, gareebee, bhukhamaree, siaasee kharrayantar ate jhootthe mukadame vekhe san| us ne kee jaranailaan ate neeteevaanaan noo ajaaeen marade vekhiaa see| us de aapane usataad, sukaraat ne us deean akhaa saahamane dam torriaa see| uh aapane desh noo inhaa dosaan ton mukat karanaa chaahundaa see| uh jadon vee aapane desh de ujal bhavakh dee rooparekhaa uleekan lagadaa see audon sapaarattaa us dee kalapanaa vich saakaar ho jaandaa see | peelepeeneesheea dee jang ate jang vich haariaa hoeaa ethanaz palette lee ik dukhadaaee jhaakee see| shakatee, jang ate jit noo aadarash man ke turan vaale paletto ne sapaarattaa de lokaan dee jeevana jaach noo saahamane rakhadiaan hoeaan raajaneetee, vidiaa, dharam, naitikataa ate kalaa sanbandhee aapane vichaar sansaar noo dite| uh siaanaa hon de naal naal samaaj vich vee bahut uchaa ate aadarayog thaan rakhadaa see| nateejaa ih hoeaa hai ki jang ate jit noo aadarash manadiaan hoeaan us ne vidiaa, kalaa ate naitikataa aadik noo siaasat de sevak banaaun daa bharapoor yatan keetaa| ise gal val saadde nauajuaan daa ishaaraa hai| uh bahut had tak ttheek hai, eih kahin vich ki paletto de mat noo binaan parrataale sreshatt maniaa jaanaa, auchit naheen| tuseen meree is gal naal vee sahimat hovoge ki sapaarattaa baare changee tarhaan jaane binaan paletto daa mulaankan sanbhav naheen|
je akathak naa ge hove taan main kujh kahinaa chaahavaangaa| ijaazat hai nimarataa naal paapaa de mitar ne aakhiaa| kiharraa khooh gerrade rahe haan, jo thak jaavaange ate ak jaanaa hor vee maarraa
hai| suniaa naheen ak jaan vaaliaan noo us nauajuaan ne kee aakhiaa hai mez ute piaa chaah daa saamaan chuk ke ttre vich rakhade hoe chaachaa jee bole|
eik do minttaan vich mez utalaa saaraa nikasak kichan vich puj giaa| maataa jee ne saare baratan ddisavaashar vich ttikaaune suroo kar dite| saariaan dee sahimatee vekh ke paapaa de mitar ne kahinaa suroo keetaa, paireekaleez dee kahaanee bahut udaas kahaanee hai| asal vich manakhajaatee daa saaraa itihaas iho jiheean udaaseean naal bhariaa piaa hai| satayug vee niree kalapanaa naheen, primittiva kamiaoonizam jaan aad samaajavaad aiven managharrat galaan naheen han| je saaree dharatee ute naheen taan kidharekidhare puraatan manakhee samaajaan vich iho jihaa kujh naa kujh jroor hond vich aaeaa hai| je puraatan samen de lok adrait ate mokash varage sookham sidhaantaan ton jaanoon ho sakade san taan jamahooreeat dee soojhaboojh koee vaddee gal naheen| mere khiaal vich ih sabh kujh kidhare kidhare upaj ke vinaas noo praapat hoeaa hai| inhaan sookhmataavaan daa vinaas kise takadeer jaan honee de mathe naheen marrhiaa jaanaa chaaheedaa| is daa aapanaa kaaran see|
uh kee
veer jee, tuhaadde duaaraa baarabaar duharaae jaan vaale sidhaant vich is daa utar hai| tuseen saatavik vikaas noo srishattee daa manorath manade ho| saatavikataa jeevan vich kidharon baaharon naheen aaundee| ih sadaa ton jeevan vich hai| is ne vikasanaa hai; gupaton pragatteeaaunaa hai| puraatan samaajaan vich ih pragatt hundee rahee hai; par us samen vishavaman aapane saatavik vikaas vich enaa pachharriaa hoeaa see ki kidhare kidhare upajan vikasan vaalee saatavikataa dee umar lameree naheen see ho sakadee| raajasikataa de hanere is dee jot noo harrap kar lainde san|
tuhaaddaa kee khiaal hai ki hun manakhee man ate samaajak vaataavaran daa saatavik vikaas ho giaa hai|
naheen| is vikaas dee tor bahut susat hai| kujh dinaan dee gal hai, bee.bee.see. duaaraa aayojit bahuprakaaree badheejeeveean dee ikatarataa vich soojhaboojh vaale lokaan ne ingalaindd dee saavarinittee ate kaaman maarakeett de baaraan deshaan de sahiyog de do pakhaan vich vott denee see| satth prateeshat lokaan ne kauamee prabhoosataa saavarinittee de hak vich vott paae ate keval baaraan prateeshat ne sahiyog de hak vich| atthaaee prateeshat viakatee kise faisale ute naheen puj sake| ih atthaaee prateest saatavikataa val vadhanage jaan saavarinittee dee raajasikataa val, eis gal daa aadhaar is ute hai ki suhirad ate suchet manakh saatavikasauandaray dee gal kinee ku lagan naal lokaan tak puchaaunde han| je vikasit deshaan daa ih haal hai taan akhauatee teejee duneea de lokaan vich saatavik vikaas ik anahond vaang hai | taan vee niraash main naheen haan| chaal dheemee hai taan kee hoeaa| vikaas rukadaa naheen, vikaas ju hoeaa|
bas ethe hee ih galabaat samaapat manee gee| main vee bas karadee haan, patar
bahut lamaa ho giaa hai| mainoo yakeen hai ki us nauajuaan naal teree galabaat jaaree rahegee| ih patar us noo parrhan noo deveen| vekhee kee ucharadaa hai| ethe saariaan noo is gal dee bahut utasukataa hai ki ih hai kauan| mainoo uchechee chintaa hai, tere kaaran| unj teree akal ute bharosaa kar ke kade niraash taan naheen honaa piaa| is ver vekhee kee nateejaa nikaladaa hai|
bee jee, pitaa jee, paapaa, maataa jee ate karanajeet noo namasate|
sanehaa|
jis noo teree sahelee hon daa subhaag praapat hai|
3
meree sanehaa,
kinaa sukhadaaeik hai ih bharosaa ki toon meree sanehaa hai| main hairaan haan ki jeevan vich ajihaa kee vaapar giaa hai, jis de kaaran men tere varage kise vishavasat ate aapane daa kol honaa bahut zarooree samajh rahee haan| bee jee te paapaa mere aapane han| karanajeet meraa veer hai| iaun lagadaa hai ki main aapane jeevan dee koee vaasatavikataa kise tarhaan inhaan kolon chhupaaunaa chaahundee haan| ih vaasatavikataa kise tarhaan koee vee naheen lagadee, kiaunk tainoo is baare dasanaa changaa lagadaa hai| kojhaan noo har kise kolon lukaaeaa jaanaa zarooree hundaa hai| unhaan daa khiaal vee aapane aap vich ik sharamasaaree ban jaandaa hai| tere naal is vaasatavikataa de varanan daa vichaar hee mainoo visamaad vich lai jaandaa hai| inhaan visamaadee uchaaeean uton vekhiaan parivaarak sanbandhaan dee sundarataa vich ate samaajik maanataavaan dee mahaanataa vich vaadhaa mahisoos hon de naal naal aapanee nijee, navekalee hond dee tuchhataa daa ahisaas ghattadaa mahisoos hon lag paindaa hai| man dee ih kiho jihee avasathaa hai, jis vich svai ate sarav deean virodhee suraan daa sangam kise madhur sangeet dee sirajanaa karadaa prateet ho rihaa hai|
tere paase vee ajeeb lok ikatthe ho ge han| ik nikee jihee gal te kinaa vaddaa daarashanik khalaaraa paa baitthe han| raaee daa pahaarr shaaeid iven hee banadaa hovegaa| kujh vee hove, gal hai mazedaar aiven sutt paaun vaalee naheen| tainoo falasafe naal prem hai| tere lee taan ih saaree bahis arath bharapoor honee hee hoee; main jis noo falasafe naal onaa lagaao naheen hai, jinaa tainoo hai vee sochan lag pee haan ki sansaar de siaaniaan dee soch daa itihaas jaane binaan, sach noo dtaalan, ausaaran ate vikasaaun vaale jeevan noo jaane binaan, parrhelikhe ate vidavaan hon de daave karee jaane aive haasoheenee gal hai| jiharree vidiaa manakh noo soch daa suhabatee naheen banaaundee, auh keval kaarobaaree sikhalaaee hai|
teree chitthee....... are.... re...... re...... tere patar vich paireekaleez baare parrh ke mainoo lagaa hai ki main galat suaal puchh baitthee haan| paletto dee soch noo haare hoe paireekaleej ne kanddeeshan naheen keetaa, sagon jite hoe sapaarattaa ne us dee soch noo sodh ditee hai| is lee paireekaleez baare jaanan naalon sapaarattaa baare jaananaa vadhere jrooree ho giaa hai| kidhare koee hor navaan jhamelaa taan naheen kharraa kar rahee main chal koee gal naheen,
yaar se chherrachhaarr chalatee rahegee|
tainoo suhirad lokaan daa sukhaavaan saath praapat hoeaa hai, eih khushee dee gal hai| is ton vee vadh khusee mainoo is gal dee hai ki tere uthe jaan naal maanasarovara manthan aranbh hoeaa hai| is manthan vichalee madhaanee duaale vale hoe netre daa ik siraa poorabee duneea vich vasade sudhaavesee yuvak de hath vich hai ate doojaa pachhamee jagat vich rahinde ajihe anubhaveean de hathaan vich hai, jinhaan noo poorab ate pachham vich jeeve jaan vaale jeevan daa nijee anubhav hai| is manthan vichon kis prakaar de giaanaratan dee praapatee hundee hai, eih samaan dasegaa| par main hun aapanee kahaanee dasan lagee haan|
main shukaravaar patar likhanaa aranbh keetaa see ate sanicharavaar samaapat kar ke ddaake paa aaee saan| hun toon mere ih vaakans ddaake paa aaee saan aute vis naa gholan lag paveen| tere kahin ute main chitthee dee thaan patar likhan lag pee haan par aapane penddoo muhaavare noo main tilaanjalee naheen de sakadee| meraa khiaal hai ddaak paaun ate ddaake maaran de farak ton toon taan bhaleebhaant jaanoon hain, shahiran hon de baavajood|
paapaa aitavaar shaam noo vaapas ghar aae san| nhaadho ke baahar laan vich baitth ge ate deepoo noo chaah banaaun lee keh ke bee jee unhaan de kol jaa bene| karanajeet ghar naheen see| main kichan vich deepoo dee sahaaeitaa karadee rahee| ajihaa karan lee bee jee mainoo keh ge san| puspee putar| deepoo kolon chaah banavaa ke liaa paapaa lee, keh ke uh mainoo aapane laage aaunen rok ge san| mainoo unhaan dee ih bholee siaanap bahut sohanee lagee| aj tak unhaan ghar daa koee kam karan lee mainoo ucheche tauar te naheen see aakhiaa, eih toon jaanadee hai| ghar daa kam karan dee isatreepraviratee dee tripatee saanoo maataa jee raaheen hee praapat hundee rahee hai|
pataa naheen pateepatanee vich kee galabaat hoee see, par jadon aseen chaah lai ke unhaan kol ge, bee jee bahut prasan lag rahe san| mech ute ve rakhade, deepoo noo paapaa ne aakhiaa, oe deepoo, enee garamee vich chaah daa hukam lai ke aa giaa e
hukam taan bee jee daa, saradaar jee|
bee jee daa hukam tere ute ki saradaar jee ute
saariaan ute, jee, keh ke deepoo nikaa nikaa musakaraaundaa kotthee val chalaa giaa|
karan kithe hai, bettaa chaah peendiaan paapaa ne puchhiaa|
kidhare giaa hovegaa, dosat naal| meraa sankhep utar sun ke bee jee bolo, aus noo dosat banaaune aaunde kithe ne| kade baahar naheen see nikaladaa| ddedta do maheene hoe ne aaun jaan lage noo| saver daa nikaliaa hoeaa hai, kahindaa see jhauareen chaliaan|
davindar val giaa hoveg|
davindar kauan hai
tuhaanoo naheen pataa kinee ver us val jaa ke chaah pee aae
hachhaa| uh profaisar jee, aunhaan daa naan davindar singh ho mainoo kee pataa, saare profaisar saahib aakhade ne| naan kise ne kade liaa hee naheen|
main chupachaap aapane maataapitaa dee vaarataalaap sunadee hoee soch rahee saan ki dodtaaee saalaan dee aavaajaaee de baavajood bee jee noo paravaar de ik sanehee de naan daa pataa naheen see lagaa| bee jee ate paapaa naal unhaan de ghar jaa chukeean haan, toon vee ate main vee| chintaa bharee khushee mainoo udon hoee jadon paapaa ne kihaa, jis mundde baare tuseen hune hune puchh rahe see, aus daa pindd vee odhar hee hai| uh jaapoovaal daa rahin vaalaa hai| davindar ne hee mainoo keh ke us noo chaparraasee luaaeaa hai| par us daa bolanachaalan, autthanabaitthan chaparraaseean vaalaa naheen |
chintaa is gal dee see ki bee jee ne paapaa noo us nauajuaan baare kee dasiaa puchhiaa see; ate khushee is gal dee see ki us naal aapane theesas baare vichaar karan hit profaisar ankal daa aasaraa liaa jaa sakadaa see| chhetee hee ih aasaraa lainaa pai giaa| agale din somavaara saam noo jadon uh faaeelaan lai ke aaeaa, paapaa aapane kamare vich baitthe chaah pee rahe san| main laan vich baitthee parrh rahee see| tere kolon lukaa karanaa ttheek naheen| main parrh naheen saan rahee, sagon parrh rahee hon daa saang kar rahee saan| main ajihee thaaven baitthee saan jithe baitthee noo uh getton varradaa hee vekh sakadaa see, shaaeid us ne vekhiaa vee| main us noo kamare val jaandaa, baraamade vich murradaa ate kamare vich daakhal hundaa vekhiaa| uh sadaa vaang faaeelaan rakh ke kamare vichon chhetee baahar naa aaeaa| dasapandaraan mintt paapaa de kamare vich kade unhaan dee haazaree vich koee ghatt hee tthahiriaa see| pinddaan ton aae patavante lokaan naal vee uh enaa lamaa samaan galaan naheen san karade hunde| unhaan deean galaa, shikaaeitaan ate bikav sun ke, aunhaan sanbandhee kaaravaaee karan daa samaan de ke uh aaun vaaliaan noo dasapandaraan minttaan vich hee vidaa kar dinde san| pandaraan ku minttaan pichhon uh baahar aaeaa, baraamade vich nikal ke us ne zaraa ruk ke mere val vekhiaa ate aapanaa hath sir dee uchaaee tak uchaa kar ke vidaaeigee vich hilaaeaa| main ddar gee kidhare paapaa ne usanoo iaun karadiaan vekh liaa hove taan........
aus de chale jaan pichhon paapaa aapanaa kam mukaa ke jaan shaaeid adhooraa chhadd ke baahar aa ge ate mere kol aa baitthe| aunhaan daa pahilaa vaak see, ethe kujh chain hai, andar taan bhatthee baniaa hoeaa hai, auton chaah peen dee majabooree|
chaah peen dee majabooree tuhaaddee aapanee banaaee hoee hai, paapaa| naa peeo taan badobadee tuhaadde moonh vich pain naheen aaundee| rumaal naal aapane moonh ate aapanee garadan uton paseenaa poonjhadiaan paapaa ne aakhiaa, mainoo taan ghar baahar vakeelaan naal vaah paindaa hai, kachahiree vich kaanoonee heraa fereean ate ghar vich
bhaashaaee baareekeean |
paapaa, ail.ail.bee. tuseen hai, main naheen| naa hee bhaashaaee baareekeean kaanoonee herafereean vaang ganbheer ate dukhadaaeik roop dhaaradeean han| ih taan jeevan lee nikaa jihaa singaar hundeea han, madhur jihee maanasik gudagudee, jis naal aadamee de moonh ute ik madham jihee musakaan iaun guzar jaandee hai jiven kise kesar kiaaree ute pauan daa ik halakaa jihaa ............
sattaap, sattaap| enee lamee kavitaa ik saahe naa sunaaee jaa| mainoo sochana samajhan daa samaan chaaheedaa hai| ih sabh kujh mere sir de uparon uparon langhadaa jaa rihaa hai| teraa bahut samaan ghar vich guzaradaa hai jaan kaalaj vich gujradaa rihaa hai| inhaan dhaavaan vich mamataa, befikaree ate bhavakh de rangeen supane teree bolee noo kavitaa varagaa roop den vich safal ho jaande han| mere chaarachufere failee hoee duneea vich suaarath hai, siaasat hai| mukaabalaa hai, eerakhaa hai, badalaa hai, krodh hai, jhootth hai, hinsaa hai ate ih sabh kujh jad mere tak pujadaa hai, audon bhaashaa deean baareekeea ne is de roop noo enaa badal ditaa hundaa hai ki mere lee uchit, anauchit ate sachajhootth daa niranaa mushakal ho jaandaa hai| main bhaasaaee baareekeean ton ddaradaa haan| mainoo bolee ik bhiaanak hathiaar maaloom hundee hai| is deean baareekeean maanasik gudagudee vee ho sakadeean han, eih main manadaa haan; parantoo keval saahit de khetar vich jaan paravaar vich ate suhirad mitaraan dee manddalee vich| siaasee khetar vich bhaashaa mahaan upadar daa safal saadhan hai|
toon andaazaa laa sakadee hai ki paapaa de moonhon ih sabh sun ke mainoo kinee horaanee hoee hovegee| paapaa noo is prakaar deean galaan karan dee jaach haieih mainoo yakeen hee naheen see ho rihaa| unhaan ne is ton pahilaan kade ghar de kise jeea naal iho jiheean galaan naheen san keeteean| gal karadiaan unhaan de chihare ute visamaad bharee ganbheerataa see| main unhaan noo deepoo naal ate kade kade bee jee dee saadagee naal, mitthe mitthe, parantoo atiant aadarabharapoor, makhaual karadiaan vekhiaa see| saahitak shailee vich enee ganbheer vaarataalaap unhaan kade naheen see keetee| uh chup san ate main soch rahee saan| karanajeet kotthee daa rett kholh ke laan vich daakhal hoeaa| ganbheerataa daa tiaag kar ke aapane saadhaaran roop vich praves karadiaan paapaa ne aakhiaa, aa bee mahaanrathee; ajakalh rahindaa kithe hai kadee mel milaap hee naheen hundaa|
munddiaan naal tibarree chalaa giaa see| sir jhukaaee khalote karanajeet daa sankhep utar sun ke paapaa ne aakhiaa, enee dhup vich tibarree jaan daa aparaadh ttheek hee enaa bhaaree hai ki toon sir chuk ke aapane piau de saahamane naa kharro sake oe mahaanrathee baitth jaa| aseen vee teree umar vich iaun hee karade rahe haan| saanoo jhirrakaan vee paindeean san ate naseehataan vee miladeean san, par tere vaang sir sutt ke naheen saan kharrade| teraa naan karanajeet dee thaan saravan kumaar honaa chaaheedaa see|
naan daa kee hai, hun badal dio, kurasee ute baitthade karanajeet ne aakhiaa,
je tuseen mainoo ik sakoottar lai dio taan meraa naan aape badaliaa jaavegaa mahaan sakoottar savaar|
teraa kee khiaal hai ki tainoo mahaantathee kise rath dee savaaree karan karake aakhiaa jaandaa hai vekhiaa pushap, fir uho bhaashaaee chakar|
paapaa, naan daa kee hai bhaaven karanajeet dee thaan bheemasain rakh dio, par sakoottar zaroor lai dio|
meraa is vich kee dakhal, bettaa| saare ddeelar tainoo jaanade han| kise din jaa ke aaraddar de aavee| main chaik saaeen kar diaangaa| rakam uthe bhar lavee|
o paapaa, yoo aar grett|
main jaan liaa ki paapaa aj bahut khus han| mauake daa laabh laindiaa hoeaa jaan laabh lain de manorath naal men kihaa, paapaa, ajakalh panjaab deean sarrakaan bilakul surakhiat han| profaisar ankal de pindd tak main ikalee jaa sakadee haan naa
tainoo ikalee jaan dee kee lorr hai, bhettaa aapane veer noo naal lai jaaeaa kar| hun taan sakoottar vee lai lavegaa| je ih mahaanrathee teraa aakhaa naa mane taan kaar lai ke chalee jaaveen| davindar naal galeen pai gee taan tainoo vakat daa chetaa bhul jaanaa hai| haneraasaveraa vee ho sakadaa hai| is lee paidal jaan saaeekal ute ikalee jaanaa ttheek naheen| jadon sunehaa ethe see, audon gal hor see| us varagee suchet kurree main hor koee naheen vekhee|
paapaapaapaa, mainoo budhoo aakhan daa ih dtang vee bhaashaaee baareekee hai| khabaradaar
are bee, meraa ih matalab naheen see, par ih mainoo pataa hai ki boree jaa ke toon shaam noo chhetee ghar naheen aa sakegee| aanttee deean aaloottakeean.....
tuseen galaa karo main jaa ke nahaa lavaan|
kiaun bee nahir vich naheen naataa
nhaataa saan, eise lee taan murr nhaaun dee lorr pee hai| pinddaa tirrak rihaa hai|
karanajeet nahaaun chalaa giaa| paapaa tereean galaan kar kar tainoo yaad karan lag pe ate haualee haualee thorraa jihaa udaas ho ge| main kaaran puchhiaa taan kahin lage, audaas naheen haan, bettaa| sanehaa varatee kurree daa khiaal aaun ute koee ganbheer hoe binaan kiven reh sakadaa hai| aunj is noo ganbheerataa naa keh ke us pratee aadarabhaav aakhiaa jaanaa vadhere yog hai| haan, tere jhoreen jaan dee gal chete aa gee| davindar taan tainoo keval aitavaar hee mil sakadaa hai| je mainoo koee kam naa hoeaa taan main vee chal viraangaa|
fir kujh soch ke bolo, naheen, naheen| toon hee jaa aaveen| uh hameshaa rokadaa rahindaa hai| kahindaa hai naa aaeaa kar| lokaan noo pataa lag giaa hai ki ddipattee kamishanar meraa dosat hai| har vele koee naa koee sifaaras lai ke ture rahinde han|
eis lee main naheen jaavaangaa| lorr hove taan deepoo noo jaan aapanee bee jee noo naal lai jaavee|
mainoo aitavaar jheree jaan dee khulhee chhuttee mil gee see| agale hee aitavaar main das ku vaje ankal kol jaa pujee| profasar ankal aapane aitavaaree libaas vich ddaaeening ttebal saahamane baitthe san| aitavaaree libaas ton meraa bhaav hai sanddesamar ddarais, samajh gee en naa| pajaamaa aindd ne buniaan aauar kameez| mainoo vekhadiaan hee unhaan de sohane chitte dandaan ute bunhaan daa paradaa pare ho giaa| unhaan deea lataan mauaj de thale lukeean hoeean san, eis lee pajaamaa mainoo dis naheen see rihaa| iaun lagadaa see kurasee ute nangaa baitthaa aadamee has rihaa hai| unhaan dee nishakapatt haasee noo vekh ke mainoo angarejee dee kavitaa yaad haipee mainaj sharatt vichalaa aadamee yaad aa giaa, jis kol pahinan noo kameez bhaaven naheen see, par khush rahin lee santokh bahut see| aapane saare jeevan vich uh us din udaas hoeaa, jis din raaje dee gamageenee daa ilaaj karan lee, kise prasan aadamee dee kameez lai ke raaje noo puaaun lee, prasan aadamee dee bhaal karade hoe raaje de aadamee us kol aae, raaj daa dukh dasiaa te us kolon usadee kameez mangee| uh jeevan vich pahilee ver udaas hoeaa ki us kol koee kameej naa hon karake uh ik lorravand dee lorr pooree naheen see kar sakiaa| aapane raaje dee sevaa daa subhaag praapat naheen see kar sakiaa|
ddabalarottee de ttukarre ute ghar daa kadtiaa taajaa makhan laaunde hoe uh bole, eikalee aaee en pushapendr| tere paapaa naheen aae| chalo changaa hoeaa, toree aanttee ne chaah banaaundiaan thak jaanaa see| bee jee ttheek han
aanttee ne andaron kurataa liaa ke unhaan de modte ute rakh ditaa, enee garamee, auton kurataa paaun dee majabooree| kaire galat din aaee hain toon|
main chalo jaandee haan, fir tusee pajaamaa vee laah dio bhaaven
einhaan kolon ih vee sach hai, keh ke aanttee ne aaloo deean ttikeean dee
palett mere saahamane liaa rakhee| aanttee daa haasaa ankal de haase naalon ghatt kudaratee naheen see|
aanttee man liaa ki ih tuhaanoo pataa hai ki aaloo deean ttikeean mainoo pasand han, par ih kiven pataa lag giaa ki main aa rahee haan| naal hee ih kiven bhul ge ki eneean ttikeean main khaa naheen sakaangee|
naa taan saanoo tere aaun daa pataa see ate naa hee ih saareean tere lee han| jis lee ih baneean han, auh ttikeean daa tere naalon bahutaa shauakeen hai|
achhaa jee, aj pataa lagegaa ki saaddaa ttesatt kis naal ttakaraa gi | aakharee shabad mere moonh vich hee see ki ghar daa baaharalaa daravaazaa khulhiaa, honddal naal lagee ttokaree vaalee puraanee jihee saaeekal varree, moonh ute haase varagee musakaan sajaaee, faaeelaan vaalaa nauajuaan ghar vich daakhal hoeaa| usadee pahilee nazar
mere ute hee pee| meraa moonh tejasavee naheen hai, taan vee mainoo vekhadiaan hee us de chihare utalee musakaahatt roopee shabanam kidhare alop ho gee| ganbheerataa ne musakraaehatt dee thaan lain daa yatan keetaa, par kaahalee vich paae kaparriaan vaang edharon uchee, odharon neeveen ate betukee jihee hundee gee| jo mere jaan ton pahilaan uh uthe puj giaa hundaa taan meree vee iho haalat honee see| us ne sir jhukaa ke saariaan noo saanjhee jihee namasakaar keetee| profaisar ankal ne aakhiaa, aa bee sumeet, teraa hee intazaar see, einhaan ttikeea noo kine chir dee chhuttee lai ke aaeaa e pradhaan mantaree kolon
jee, chaar vaje vaapas ghar pujattaa e|
main khush saan ki aj lame samen tak charachaa chal sakegee| galaan galaan vich ih pataa hee naa lagaa ki aseen kineean kineean ttikeean maa ge saan ate kine kine kap chaah pee ge saan| saaraa vaataavaran sukhaavaan ho giaa see ate har prakaar daa uchech ik paase ho giaa lagadaa see| raramee vadhadee jaa rahee see, par bijalee daa pakhaa vee aapane dharam daa paalan karee jaa rihaa see| mainoo usade naan daa pataa vee lag giaa ate ih vee main jaan liaa ki uh chaah vich khandd onee naheen see paaundaa, jinee us ne us din paapaa de kamare vich baitthiaan paaee see| aj uh us ton lagapag ddiaurree khandd paa rihaa see ate is gal dee chintaa vee us noo naheen see ki chaah vichalee khandd ton us daa samaajik sathaan anumaaniaa jaa rihaa see| naashataa kar ke aseen ddaraaeing room vich aa baitthe| aanttee aapane kam lage rahe ate asaa aapanee saahitak charachaa chherr lee| profaisar ankal kujh chir saadde kol baitthe rahe ate aanttee dee aavaaz sun ke unhaan daa dasiaa koee sauadaa lain sakoottar lai ke guradaasapur noo chale ge| haan bee, kaparre pahin ke| meraa pahilaa prashan see,
aj zaraa visathaar naal daso ki yathaarathavaad noo kalaa daa kalak kiaun kahinde ho ho sakadaa hai tuhaanoo mere ttheek tthaak shabad yaad naa rahe hon jaan main hee kaahalee vich ajihaa kujh keh giaa hovaan| meraa khiaal hai ki yathaarathavaad kalaa daa kalank hai naheen see aakhiaa| main kihaa see ki yathaarathavaad kalaa lee kalanb sidh ho rihaa hai| inhaan dohaan vaakaan de arathaan vich bahut farak hai| jo main aapane bhaav pahile dtang naal pragatt keete san, taan vee mainoo aapane vaak dee sodh karan daa mauakaa dio ate mere bhaav val vekho; shabadaan pichhe naa jaau|
naheen, naheen| main shabadaan pichhe naheen jaavaangee kiaunk main kise bahis vich jit praapat karan de manorath naal gal naheen kar rahee| main taan is ttaapik baare jaananaa chaahundee haan, eis daa bahupakhee vishalesn karanaa chaahundee haan| ih mere beesas dee lorr hai|
tuhaaddaa manorath nisade hee ucheraa he, parantoo saravotam naheen| saravatam manorath pataa naheen kiharraa aakhiaa jaa sakadaa hai, par theesas naal ucheraa manorath zaroor kiaasiaa jaa sakadaa hai|
aus manorath val kidharo koee sanket zaroor kar denaa|
kalaa kise vaad dee vakaalat naheen| ih jeevan dee kise mudtalee lorr dee puratee daa saadhan hai| jeevan dee uh mudtalee lorr aanand hai ate vakh vakh prakaar de manoranjan iko aanand de chhottevadde uche neeven, satiaasabhia ate sreshatta asrestt roop han| aanand sundarataa dee upaasanaa vichon upajadaa hai ate sundarataa aapane anek sookham ate sathool roopaan vich, saadde chaarachufere vichaaraan, vasatooaan, viakateean, ghattanaavaan ate inhaan chahunaan de aapasee sanbandhaansanjagaan de roopaan vich pasaree hoee hai| har kalaakaar aapanee soojh ate samarathaa anusaar is sundarataa noo saakaar karan daa yatan karadaa hai; har samaaj aapanee soojh ate samarathaa anusaar kalaakriteean vichalee sundarataa ton aanandit hundaa hai| kujh lok sundarataa ate kalaakaar de sanbandh dee ate sundararaa ate samaaj de sanbandh dee viaakhiaa karade han| har koee aapoaapanee drishattee, soojh ate samarathaa anusaar viaakhiaa karadaa he ate kee prakaar de vaad hond vich aa jaande han| saare vaad sundarataa, aanand, kalaa, kalaakaar ate samaaj de aapasee sanbandh noo samajhanasamajhaaun de chhottevadde jaan safalaasafal yatan han| ih kalaa ate kalaakaar de hukamaraanapath pradarashak naheen han| ih kalaa, kalaakaar ate samaaj vichakaar vicharan vaale vichole han|
paleez, ho sakadaa hai tuseen uh kujh rahin jaa rahe hove jis dee main mang karan lagee haan| je naheen taan vee pahilaa ih dasan dee khechal karo ki ih vichol hukamaraan kiven ban ge
kahinaa taan iho kujh hee hai, parantoo hun meree gal daa rukh kujh badal jaavegaa| tuseen kaar chalaaunde jaa rahe hove ate tuhaanoo aapane saahamane ture jaa rahe gadde noo ovarattek karanaa pai jaave taan tuseen sarrak daa khabaa paasaa chhadd ke saje paase hon lee majaboor ho jaande ho|
oeh ho| mero prashan daa susat rafataar gaddaa tuhaaddee viaakhiaa dee ranj raftaar kaar saahamane aa giaa lagadaa hai|
roopak de roop vich ih sabh ttheek hai, aunj havelee vich kharrotee kaar meree
naheen tuhaaddee hai| us kaar noo havelee vich parrotee rahin dio ate aapanee bauadhikataa de hans noo us maanasarovar val uddaaree laaun dio|
eih roopak pahile jinaa ttheek naheen, aunj tuhaaddee bhaashaa dee parabeenataa daa lakhaaeik zaroor hai| haan, tusaan puchhiaa hai ki vaadaan daa enaa mehatav kiaun ho giaa| meraa khiaal hai ki kalaa noo sataa jaan sarakaar dee adheenagee vich rahin dee salaah sabh ton pahilaan yoonaanee vichaaravaan palett ne ditee see| us ton pahilaan hoe ik hukamaraan paireekaleez ne us de nagararaaj vich kalaa dee bharapoor saraprasatee keetee see ate kalaa ne visamaadee sikhraan chhooheean san| ho sakadaa hai is misaal noo mukh rakhadiaan hoeaa us samen de budheejeeveean ne palett dee gal noo saarathak man liaa hove, par..... |
..... par saraprasatee ate adheenagee vich bahut varak hai|
are vaah| tuseen taan meraa man parrhan lag pe ho|
haan, haan, tuseen| tusaan mere moonh dee gal khoh lee hai|
main taan kujh naheen aakhiaa| tuseen reh rahe see ki saraprasatee ate adheenagee vich farak hai|
mere kahin ton pahilaan tusaan ih aakhiaa hai|
bedhiaanee vich keh gee hovaangee| koee aakho, hai ih sach ki saraprasatee ate adheenagee vich farak hai|
eih vee daso ki kee farak hai
tuseen meraa imatihaan lain lag ho
tusaan mainoo kineea galaan puchheean han ate main kineean galaan keeteean han| kee main vee ih samajhaan ki main aapane parakhiak de sanamakh baitthaa haan
achhaa jee, main dasadee haan farak| kalaa noo aapane manorath, aanand val subhaavak vikaas karan vich, kalaa dee sahaaeitaa karanaa is dee saraprasatee hai ate kalaa noo aanand ton vakhare siaaseesamaajee manorathaan dee praapatee daa saadhan banan lee majaboor karanaa, kalaa noo sataa dee adheenagee paravaan karavaaunaa hai| ih preebhaashaa main tuhaadde mat anusaar banaaee hai|
bilakul ttheek| sataa ne kalaa naal ih deve sanbandh rakho han, kise had tak dharam ne vee, kiaun ju jathebandee daa roop dhaaran kar lain pichhe dharam vee sataa daa rogee ho jaandaa hai| kalaa komal hai ate kanaakaar kamazor| inhaan noo saraprasatee ate adheenagee doven manajoor hundeean aaeean han| je koee kalaakaar kade adheenagee dee karraahee vichon nikalan vich safal hoeaa ho taan us karraahee hetth baladee saraprasatee dee ag vich ddig ke| ajoke yug vich parajaatantar de ohale vich adheenagee ate saraprasatee ik roop ho geean han| akhauatee poonjeevaadee deshaan vich yooneevarasitteean, risarach, graanttaan, ddigareean, einaamaan ate ahudiaan de roop vich paravaan keetee hoee adheenagee noo saraprasatee aakhiaa jaandaa hai ate samaajavaadee taanaashaaheean vich hooremakee de zor naal manavaaee hoee adheenagee noo saraprasatee sidh keetaa jaandaa hai| meree kaar raah vich aae gadde noo ovarattek kar chukee hai| hun fir sarrak de khabe paase aa jaande haan|
main taan gadde daa chetaa hee kulaa baitthee saan|
parantoo ddaraaeevar enaa laaparavaah naheen ho sakadaa| meraa khiaal hai ki har vaad kalaa de vishaal taanebaane dee kise ik tand dee ik paasee ate ulaar jihee viaakhiaa karadaa hai| aapane manorath dee praapatee lee kalaa noo kise vaada vivaad dee lorr naheen hundee| tuseen peeaich ddee. kar lain pichhe vaar aindd pees jaan raanaa soorat singh de paatth vichon pahilaan naalon bahut aanand praapat karan de yog naheen hovege| main peeaich.ddee. naheen kar sakadaa, par main kise kalaakritee de
paatthaanand ton is kaaran vanchit naheen rahaangaa| parantoo sataadhaareean ate hukamaraanaan noo is gal dee lorr hai ki inhaan vaad ate sidhaantaan daa mehatav kalaa naalon ucheraa ate vadderaa baniaa rahe| hukamaraanaan dee kirapaa naal ate unhaan dee sevaa vich lag mukadamaan dee miharabaanee naal ih sidhaant ate vaad sevak ton suaamee ban baitthe han| ik is sadee de pahile dahaake daa vaad hai ate doojaa dooje dahaake daa| vaad upajade han ate binasade han| inhaan ddigade dtahinde kandtiaan vich kalaasareetaa nirantar pravaahit rahindee hai|
sakoottar dee aavaaz utar valon saadde nerre aaundee gee| ghar de laage aa ke aavaaj band ho gee| ghar daa daravaajaa khulhiaa ate sakoottar samet prafaisar ankal ghar vich daakhal hoe| sakoottar parraa kar ke uh sidhe saadde kol kraaeing room vich aa ke bole, aje tak mukee naheen gal, koee lamee charachaa chherr baitthe ho
akal, aseen dheesas de ttaapik yathaarathavaad ik varadaan sanbandhee vichaar kar rahe haan|
puj ge kise nirane ute auh kharre kharre hee bole|
eih niranaa taan ho hee giaa hai ki tusaan mere theesas lee ttaapik galat sujaisatt keetaa hai sujhaaeaa hai| inhaan naal ddisakashan naa hundee taan main uh pooraneean galatamalat jiheean galaan likh deneean san ate tuhaadde ate paapaa de asar rasookh naal ddigaree lai ke baitth jaanaa see| vatt e sem kinee sram dee gal hai|
bettaa jee, jo tuseen hun soch rahe ho. ih vee taan galat ho hee sakadaa hai|
dupahir dee rottee daa samaan ho giaa hai| ih gal bilakul galat naheen| aa ke rottee khaa lavo| paalee ne vee aapanaa kam mukaa ke ghar jaanaa hai, aanttee ne hasadiaan hasadiaan hukam jaaree kar ditaa| ih tainoo pataa hai ki profaisar ankal de ghar khaanaa dee thaan shabad rottee varatiaa jaandaa hai ate tere chaahun ute vee is vich koee tabadeelee naheen ho sakadee| je aj toon vee ethe hundee taan tainoo vee khaanaa naseeb naheen see honaa, rottee hee khaanee painee see| khair, toon bhaaven kujh vee kahi, saanoo rottee daa tere khaane naalon kite ziaadaa suaad aaeaa| aanttee de do aim.e. paas kar ke vee rasoee vich maahir han ate aapanee is muhaarat noo poore shauak naal varatade han| unhaan daa pakaaeaa khaanaa khaan pichhon ih gal samajh pai jaandee ho ki akal ne unhaan noo koee nauakaree kiaun naheen karan ditee| aseen khaanaa khaa ke utthan lage taan ankal ne aakhiaa, naa bee kaahalee naa karo| main enee dhup vich shahiron
aaeaa haan, eis daa kujh taan mul paao| paalee ne maaladev anbaan dee bharee baalattee mez kol liaa rakhee| ankal iho lain ge san| tainoo pataa hai uh abaa de kitane shauakeen han| uh baraf vee liaae san, jiharree aaundiaan hee kutt ke baalattee vich paa ditee gee see ate us vich pe anb unhaan veehapanjhee minttaan vich kaafee tthandte ho ge san, jiharre saanoo rottee jaan khaanaa khaan vich lagaa| main chaahundee see ki aseen chhetee chhetee anbaan dee alakh mukaa
ke murr aapanee galabaat jaaree karee, par ih doven bhale purash ene maze naal, suaad laalaa ke anb choop rahe san ki mainoo, aanttee ate paalee noo adhe ghantte tak inhaan dee uddeek karanee pee| khair| kufar ttoottaa khudaa khudaa kar ke ate aseen murr ddraaeing room vich aa baitthe| is ver ankal jee vee vihale ho ke saadde kol aa baitthe san, pake paireen| gal mainoo hee toranee pee
eih main manadee haan ki graanttaan, ddigareean, nokareean, einaamaan, sajaavaan, sainsarashipaan ate jalaavataneean de kaaran paravaanee hoee jaan tthosee hoee saraprasatee ne vaadaan daa mehatav vadhaa ditaa hai, par ih kalaa lee kalank kiven ban sakade han
tuseen ih vee mano shaaeid manade ho ki ih vaad kalaa de sevak han ate saraprasateea ate adheenageean ne suaamee de ttaakare vich sevak daa rutabaa uchaa keetaa hai|
chale ih vee man liaa|
taan fir tere prashan daa utar tainoo mil giaa, bettaa|
ttheek hai, ankala par main visathaar chaahundee haan|
lo visathaar vee haazar hai| pahilee gal ih ki koee sevak eemaanadaar, vafaadaar ate mihanatee ho sakadaa hai ate ajihaa hon karake changaa sevak aakhiaa jaa sakadaa hai; aapane maalak lee varadaan naheen maniaa jaanaa chaaheedaa| ih akaaddameean jaan yooneevarasitteean vich baitth ddigaree yaafataa mukadamaan dee miharabaanee sevak, varadaan aakhe jaan lag pe han|
akal jee, dio utar|
aseen aj prashan kar rahe haan| utar sumeet ne hee dene han|
meraa utar ih hai ki kalaa ate sidhaant daa ih ulattaa rishataa aapane aap vich ik kalank hai| is riste de prabhaav naal saaree kalaa kalankit ho rahee hai| aj panjaabee de bahute kavee jaan aapane aap noo pahilee paal vich rakhan vaale bahute kavee peeaich.ddee. han| ddigareean dee ginatee unhaan de kaavasodaray dee daleel manee jaandee hai| ahude dee uchaaee unhaan de keerateekaaraan dee ginatee vadhaaundee hai| unhaan dee kavitaa, aunhaan de jeevan vich samaaee hoee kise sundarataa, aunhaan de hirade vich vasadee kise kamalataa ate unhaan de aacharan dee kise pavarataa daa aapamuhaaraa pragattaavaa naheen hai, sagon vaadaa de velane vich peerr ke kadtiaa hoeaa, samakaalee ghattanaavaan daa bauadhik ras hai| ih gal keval kavitaa ute laagoo naheen hundee, sagon kalaa de har roop ute dtukadee hai|
eis vich yathaarathavaad.......|
main ih kahin lagaa haan| har vaad kise kalaa de kise jhukaa dee viaakhiaa karadaa hai| saare vaadaan duaaraa visathaare jaan vaale jhukaa kalaa vich har samen hunde han| kise ik samen vich kise siaasee, samaajee jaan aarathak lorr lee kise ik jhukaa val bahutaa dhiaan ho jaandaa hai ate ucheche yatan naal ajihee kalaa utapan
keetee jaandee hai jiharree kise vishes jhukaa dee dhaaranee hove| fir usanoo rumaansavaadee, yathaarathavaadee prabhaavavaadee vichaaravaadee aadik naan dite jaande han| kujh chir lee kise ik vaad val jhukee hoee kalaa dee ulaar gaddee chaladee rahindee hai| jadon ih ulaar vadh jaandaa hai, audon is dee prakiriaa vajon kise dooje jhukaa ute zor ditaa jaanaa aranbh ho jaandaa hai| iaun kade kalaa daa koee ang lorr vadh vikaas kar jaandaa hai te kade koee kalaa de saare angaan jaan jhukaavaan de vikaas vich anupaat kaaeim naheen rahindaa| anaanupaatee angavikaas kalaa noo kojhee, bhasuhanee ate beemaar kalaa banaa dindaa hai| naa anaanupaatee angavikaas vaalaa viakatee sundar hai, naa anaanupaatee angavikaas vaalaa samaaj hee suasath hai ate naa hee ana anupaatee angavikaas vaalee kalaa hee anandaaeik hai| kise prakaar dee vaadee kalaa asal vich kalaa naheen jaaven uh vaad maanavavaad hee kiaun naa hove| kalaa daa sutantar honaa hee kalaa dee vaddiaaee hai| vaadaan dee sevaadaar kalaa ik prakaar daa |
zaraa dasoge yathaarathavaad ne kalaa vich kis kis kojh noo upajaaeaa ate vikasaaeaa hai
sabh ton pahilaan yathaarathavaad ne kalaa vich kalapanaa daa mehatav ghattaaeaa hai| saaeins ate masheen jaan sanat hee manakhee kalapanaa daa gal ghuttan vich chokho samarath han, naal kalaakaar vee ral ge han ate masheenee purajiaan dee harakat de biaan vaang jeevan dee har kiriaa noo hoobahoo biaanan vich gauarav mahisoos karan lag pe han| pahilaan pahil saahitak kirataan naaval aadika daa aakaar vadderaa karan lee pachhamee desaan de naavalakaaraan ne saadhaaran dainik jeevan dee har nikee vaddee kiriaa noo biaan karan daa rivaaj paaeaa see; par jiven jiven yathaarathavaad daa bolabaalaa hundaa giaa, tiven tiven jeevan vichalee har kuroopataa, har ashaleelataa, kalaa jaan saahit daa vishaavasatoo hon daa maan praapat karadee gee hai| aj hinsaa, bhiaanakataa ate kaamukataa noo kalaa vich enaa satikaar keval ise daleel de adheen ditaa jaandaa hai ki ih jeevan dee vaasatavikataa hai| aj saaddeean saahitak kirataan vichale paatar sabhiataa ate sabhiaachaar noo chhike ttang ke ghinaaunee bhaashaa dee varaton karade han, siraf is lee ki ihee bhaashaa jeevan vich kidhare naa kidhare varatee jaandee hai|
je ih sabh kujh jeevan vich hai taan kalaa vich is dee manaahee kiaun main ashaleelataa dee vakaalat naheen kar rahee, sagon aapane is vishavaas dee prorrhataa chaahundee haan ki kalaa vich asleelataa ate nangej kalaa daa kalank han|
kalaa daa kalank tusaan taan meraa vaakesh varatanaa suroo kar ditaa hai| kadee kojh jeevan vich hundaa hoeaa vee kalaa vich is lee varajit honaa chaaheedaa hai ki kalaa jeevan naheen| kalaa jaan sahit jeevan daa seesaa naheen; keval yathaarath hon karake hee sabh kujh kalaa daa vishaa naheen ban jaandaa| kalaa kaalapanik he, kalaa
sundaram dee upaasanaa hai, kalaa kamal hai| ih kise asal dee jaan kise nakal dee nakal naheen, sagon aapane aap vich ik maualik rachanaa hai| ih sodaray lok vich keetee jaan vaalee aanandabhavan dee usaaree hai| jeevan de vishaal pasaare vich is aanandabhavan dee usaaree lee yog saamagaree dee chon karan dee zinmevaaree kalaakaar jaan saahitakaar dee hai| jo sundar, saansakritik ate aanandaaeik hai, auh kalaa daa vishaa hai| sundar, saansakritik ate aanandaaeik daa yathaarath honaa jarooree naheen, je hove taan mainoo koee itaraaj naheen|
par mainoo itaraaz hai| chaar vaj ge han| tuhaaddeean galaan mukan vich naheen
aaeea| main chaah banaaun lagee haan|
profaisar saahib, eih kee ho giaa| main chaar vaje ghar pujanaa see| chhetee karo. mainoo ghar chhadd aao|
gazab ho giaa, sumeet, mainoo tiaar hundiaan vakat laganaa hai| pushapee tainoo chhadd aaundee hai| chhetee jaao|
auh mere naalon pahilaan gharon baahar nikal giaa| baahar hee aakhan lagaa, saaeekal main fir aa ke lai jaavaangaa|
aseen chhetee chhetee kaar vich baitthe ate jaapoovaal val chal pe| do ku meelaan daa pandh see| panjaansataan minttaan vich ghar saahamane puj ge| uh gharreemurree aapanee gharree val vekh rihaa see|
chaar vaj ke chauadaan mintt ho ge han| bas ethe rok dio| mere naal ghar chalo, paleez| maan noo pataa lag jaavegaa ki main tuhaadde kaaran laitt hoeaa haan|
main kaar noo sarrak de ik paase kar ke khalhaar ditaa| sanehaa, hun main jo dasan lagee haan zaraa sanbhal ke sun| chaarapanj ekarr jmeen duaale usaree hoee chhesat futt uchee chaaradeevaaree dee valagan vich baniaa hoeaa ih uh ghar see, jis de laagon dee aseen doven kee ver langheea saan| chaaradeevaaree ate lohe deean chaadaraan de bane hoe gett pichhe kinee sundarataa lukee hoee see, eih dasan lee mere kol bhaashaa naheen| main kuloo, kashameer, shimalaa, ddalahauajee vekho san par sundarataa daa saakhiaatakaar pahilee ver keetaa| iko thaan, eiko na ene ful main pahilaan kade naheen san vekho| mainoo ik pal vich ih ahisaas ho riaa ki angarez kavee varaddajvarash ne jadon hazaaraan ddofaiddilaj jheel de kinaare vekhe honage taan us de man ute kiho jihaa prabhaav piaa hovegaa| sumeet noo kaahal see| us de naal main vee kaahalee kaahalee fulaan naal ghireean, hareeankachoor laanaan vichon nanghadee jaa rahee see| is nazaare noo suragee keh ke is noo kaalapanik jaan paraasareerak main naheen banaaunaa chaahundee| ih ik lokik hond hai, eik at sundar vaasatavikataa hai| main hor vadhere dhiaan naal vekh ke is daa yathaayog varanan karaangee|
sundarataa dee god vich bane aanandabhavan ton aje aseen door saan ki saanoo patthe kutaran vaale ttoke de chalan dee aavaaz sunaaee den lag pee| sumeet ne lamaa
saah lai ke aakhiaa, auh hoeaa jis daa mainoo ddar see| uh ghar jaan dee thaan ttoke dee aavaaz val murr giaa ate aseen chhetee hee baaharalee deevaar dee ott vich bane ik sundar vaare vich puj ge| dtaare vich patthe kutaran lee ttokaa lagaa hoeaa see ate ik sundar, prasanamakh devee aapane hatheen ttokaa chalaa ke hare patthe kutar rahee see| hun uh ttake daa hathaa chhadd ke cheeranee laaun lag pee see| is lee aavaaz band ho gee see| is devee daa nooraanee chiharaa vekh ke mainoo is chaaradeevaaree vich hune hune vekhee hoee sundarataa fikee fikee jaapan lag pee| main bevasee jihee us de moonh val vekh rahee saan, jadon mere kol sir jhukaaee kharrote sumeet ne aakhiaa|
maan jee ih
mainoo pataa hai, bache| lai toon pane kutar ate main is noo andar lai jaandee haan| uh patthe kutaran lag piaa ate ih dibamoohatee aapane pale naal moonh daa paseenaa poonjhadee hoee mero naal tur pee| ttaaleean, anbaan, jaamanooaan de uch rukhaan naal ghiriaa hoeaa ih ghar baaharalee tapash ton kinaa surakhiat hai andar daakhal hon ute meraa pahilaa anubhav ih see| inhaan rukhaan vich ik kikar vee see ate ik pipal vee| ho sakadaa hai is ton pahilaan vee kikar daa rukh main kidhare vekhiaa hove par ghar vich saanbhee satikaaree hoee is kikar daa roop niraalaa see| ddraaeing room daa falaaee paroof daravaazaa kholh ke us devee ne mainoo andar jaan lee aakhiaa| main us ton agalaa daravaajaa kholhiaa taan kamare dee safaaee, sajaavatt, seetalataa ate sansakriataa saahamane meraa sir bevasaa jhuk giaa| jis tarhaan is ghar de chogirade saahamane saaddee sarakaaree kotthee de laanaan ate ttainis korattaan dee shaan sramasaar ho gee see, ause tarhaan is ddraaeing room dee sobhaa saahamane meraa intteereear ddokareshan daa saaraa maan murajhaa giaa see| is sabh kaase daa visathaar aje sanbhav naheen| dotin ver uthe jaa ke, kujh lamere samen lee is saaree sundarataa noo ghokh ke fir likhaangee|
aje main is kamare de visamaadee prabhaav vichon baahar naheen saan aaee ki us devee ne aakhiaa, garamee taan kujh ziaadaa hee hai, par main chaahundee haan ki sumeet aa lave, fir kujh peen lee liaavaan| usanoo piaas lagee hovegee| ikatthe hee...| vaak aje adhooraa hee see, jadon paseene vich bhijaa sumeet andar aa giaa| enee chhetee kutar le, meetoo ate maan de gulaabee mukharre noo hathaan vich farr ke us ne utar ditaa, bahute taan tusaan kutar chhadde san, vaddio chalaake
achhaa, hun bahutee hushiaaree naa vikhaa| main enee chhetee paseejan vaalee yabodhaa naheen| daso peeoge kee, sharabat jaan sikanjaveen
main shikanjaveen peeangaa| inhaan baare inhaan noo puchhe|
main shikanjaveen pasand karadee haan
maan kichan val chale ge te pichhe pichhe putar vee| main ddraaeing room ikalee reh gee ate sochan lag pee| sochattaa kee see, man vich kee prakaar de prashan
aunan lag pe| kamare dee saaree sajaadaa, soddiaan ate unhaan utaleean gadeean de kavar kise sookham man dee kalapanaa ate suchaje hathaan dee nipunataa dee gavaahee de rahe san| bandhaan ute lattak raheean vishaal tasaveeraan dharatee maan de piaar ate satikaar dee salaah de raheean san| eneea vaddeea vaddeea loddasakep pettingaz main pahilaa kade kise aaratt gailaree vich vee naheen san vekheean| ih saaddee sundarataa kithon aaee hai eis lok ute keete jaan vaale kharach lee paisaa kithon aaundaa hai saaddaa tanamaahadaar maalee inhaan daa sevaa hisaa ful naheen ugaa sakadaa ethe enee mihanat kauan karadaa hai enee sundarataa noo enee uchee chaaradeevaaree vich kaid kiaun keetaa giaa hai eis devee noo kise prakaar daa kadee holaa bhaaraa kam karan vich kise prakaar daa sabach kiaun naheen eih gareeb ate majaboor naheen jaapadee taan vee sumeet chaparraasee dee nauakaree kiaun karadaa hai eih dib moorat aapane ttaaeem ttebal dee enee paaband kiaun hai eis ne sumeet noo bahutaa kiaun naheen parrhaaeaa prashanaan daa pravaah chuk giaa| maanpatar kamare vich daakhal hoe| putar de hath vich ik vaddee saaree de see| de vich tin ras ate ikojaveen de karo de jang| maan khaalee hath see| ve vich ik nikee kaualee vee see ate us bolee vich khandd see, naal ik chamach vee| sumeet ne galaasaan vich ikojaveen paaee ate aapane galaas vich khandd daa ik vaddaa saaraa chamachaa paa ke mitthaa maich kar liaa|
asee haualee haualee suaad laa laa tikojavee peende rahe| main kamare deean kandhaan, daravaajiaa, khirrakeean chhat ate varas bhul vekhadee rahee| mereean akhaan dee prasanataa vadderee see jaan mere ttosatt baddaj dee santushattee ih faisalaa mere lee aauakhaa see| vadde vadde do jagaan vich vadde vadde chhe galaas sikanjaveen zaroor hovegee| pataa naheen jeebh de suaad adheen jaan apanat de kise ahisaas naal uh devee hor peen lee aakhadee gee ate main hor peendee gee| asaan deven jag khaalee kar dite| us devee ne sumeet noo aakhiaa, meetoo, bachiaan de aaun taan vakat ho rihaa hai| main tuhaadde kol naheen baitth sakadee| majh noo patthe paaunaa naa bhulee|
hun ih kee karanage su khais is ton pahilaan ih das ki main tuhaanoo naa lai ke sanbodhan ho sakadee haan
meraa khiaal hai ki naa rakho hee ise lee jaande han| par tuhaarraa naan shaaeid is kam naheen rakhiaa giaa|
kiaun jee, mere naan vich kee kamee hai
kamee naheen, sagon bejee e| enaa laj naan pu s b d uchaaradiaan jaraa hushiaar rahinaa paindaa hai|
tuseen is noo aapane matalab lee fottaa kar lave, par mainoo ih das ki
chhe ku vaje unhaan kol pindd de kujh kache aa jaanage| ih unhaan noo jimanaasattik sikhaaunage, khichhaaunage, hasaaunage ate kuchh khuaapiaa ke gharaan val noo ghal
denage| hun ise kam dee tiaaree vich lag ge han|
achhaa, eih jimanaasattik vee jaanade han|
mere maan jee kee kujh jaanade han, kee kujh kar sakade han, eis daa andaazaa laaunaa ttheek naheen| is noo is de amalee roop de vich vekhanaa hee banadaa hai| main dasaangaa taan tuhaanoo yakeen naheen hovegaa| mere maan jee ik kuaaleefaaeedd naras ate anakuaaleefaaeedd sarajan han| uh ik vadheea adhiaapakaa han| is pindd de lokaan dee kamaaee daa ik paisaa vee uh ddaakattaraan dee jebaan vich jaan naheen dinde| uh silaaeekadtaaee vich maahir han| ghar vich lageean sabh tasaveeraan unhaan ne aap banaaeean han| siraf farem main keeteean han, aunhaan dee agavaaee vich| rasoee unhaan dee isatreeataa daa pareekhiaa tavan hai, baagabaanee tap hai, chitrasaalaa saadhanaa sathaan hai, bachiaan naal.....|
main sumeet noo ethe hee rok ditaa| is ute yakeen kar sakanaa sanbhav naheen see| ih sabh kujh kinaa chakaraaunaa see, pazaling see| hor kee prashan paidaa hon lag pe ate main chaahiaa ki ghar jaa ke is taanebaane noo saanbhanasootan daa yatan karaan|
main sumeet kolon vidaaeigee chaahee| ik musakraaehatt ate sir jhukaa ke saje hath naal daravaaze val keete ik khoobasoorat sanket naal us ne meree ichhaa noo paravaanagee ditee| aseen gharon nikal ke laanaan vich banee sarrak ute ture jaa raho saan ki dakhan val de hise vich dasabaaraan bachiaan naal kheddade maan jee dis pe| bachiaan de saaf suhane kaparre, aunhaan deean kheddaan ate jimanaasattik de insattrakattar de roop vich maan jee daa ih navaan rol vekhan lee main udhar murr pee| de kurreean noo haidd sattaindd hathaan ute kharre honaa sikhaaun lee maan jee aap hathaan ute kharre ho ke das rahe san| kinaa saamaan see, jimanaasattik daa uthe ate bachiaan de kheddan lee salaaeedd ate bhoole aadik| main ik hairaanee vichon nikal ke doojee vich ate doojee vichon nikal ke teejee vich jaaee jaa rahee saan| mereean hairaaneean daa ant mainoo nazar naheen see aa rihaa| main ghar de gett val murradiaan hoeaa aakhiaa
sumeet jee, main tuhaaddee maan noo vekh ke bahut hairaan hoee haan|
tusaan meree maan noo vekhiaa naheen aje ate vekh lain daa daavaa kar rahe ho| gal zaraa kachee jihee hai|
vekhiaa naheen aje eih kee gal hoee bhalaa|
eih sachee gal hai| ih chaaradeevaaree vich ghiree hoee zameen, eis zameen ute failiaa hoeaa ghaah, khirre hoe ful, bhoomade rukh, thorree jihee fasal, eih saareean sabazeean, eih vaddaa saaraa makaan, makaan vichalee sundarataa ate hor kinaa saaraa saamaan, jis noo is devee de hathaan dee chhuh daa subhaag praapat hai, eih nikaa jihaa pindd jiharraa tusaan aje vekhiaa naheen vekhoge, jaanoge, manoge ki ih sabh kujh meree maan hai| is sabh kaase ne mainoo jaaeaa, piaariaa te paaliaa hai| meree maan bahut
vaddee hai, dharatee jinee vaddee| jis daa zikar main keetaa hai ih meree maan dee mineechar maaeekarokaajm jaan laghoo roop hai| hai bahut vachatr| jis noo tuseen heraanee keh rahe hai. ih hairaanee naheen sagon jagiaasaa jaan utasukataa dee adhikataa hai| is jagiaasaa daa aadar karo| hor jaane meree maan noo jiven jiven jaanoge tiven tiven visamaadee uchaanaan val utthade jaaoge ate ant apane aap noo aapane aap daa ahisaanamand aakhonge|
main katthaputalee vat kaar vich aa baitthee, kaar sattaaratt keetee ate vidaaeigee vich hilade sumeet de hath val ik nazar vekh ke kaar noo ghar val tor ditaa|
pataa naheen kis dee
pushapindar|
4
landdan
7.7.95
pushape,
teraa patr parrhiaa ate is aas naal parrhiaa ki toon itt daa juaab pathar naal ditaa hovegaa, par ih aas pooree naheen hoee| tere pat vichale ik shabad chitthee noo lai ke main ih itaraaz keetaa see ki ih shabad bahutaa madhur ate sangeetak naheen| is dee thaan patr shabad dee varaton dee salaah dindiaan hoeaa main pak noo jaanabujh ke patar likhiaa see| meraa khiaal see ki toon apanon se chherr chalee jaae asad vaalee aapanee puraanee aadat anusaar, einhaan shabadajorraan val isaaraa kar ke mainoo uven hee tthitth karogee, jiven main tainoo chitthee ate pat shabadaan vichale antar ate tere naan de sbadajorraan dee asdharaa kaaran kar rahee saan| par ajihaa kujh naa hoeaa| main tere vivahaar vich aae pareevaratan daa kaaran jaananaa chaahundee saan| jiven jiven teraa patt parrhadee gee tiven tiven kaaran daa pataa lagadaa giaa|
eik gal daa pataa lag jaan naal kee hor gunjhalaan paidaa ho geean han| ih ttheek hai ki paapaa ate bee jee nauakaree de silasile vich aam karake baahar rahe han ate aseen doven pabalik sakoolaan de chakar vich gharon door raheean haan par pitaa jee ate jhaaee jee noo profaisar ankal de nerr vich rahindiaan hoeaa unhaan lokaa baare pataa kiaun naa lag sakiaa, jiharre profaisar akal naal enaa nerr rakhade han eih bahut hairaanee vaalee gal hai| hairaanee naal ziaadaa ih afasos vaalee gal hai, eik ghaatte jihe vaalee gal hai ki ik anamol saanjh de subhaag ton aseen ene chir tak vanchit raheea jad ki ankan jee dee raaheen ih subhaag sadaa hee saaddee pahunch vich see|
khair, eis sanbandh vich bahutaa sochan dee lorr naheen| hun taan iho kaahal hai| ki toon sumeet baare vadh ton vadh jaanakaaree den daa yatan karen| toon likhiaa see ki us vich ajihee koee gal naheen jis kaaran us val vadhere ruchit hoeaa jaave| meraa yakeen hai ki hun tak teraa ih khiaal badal giaa hai| toon taan, toon ethe door benee main us nike jihe paravaar vich ruchee rakhan lag pee haan| main hee kiaun mere naal sanbandhat saare hee ucheche prabhaavit han ate is gal daa saboot tainoo is patr ton mil jaavegaa, jadon toon vekhogee ki paapaa kineean nikeean galaan baare puchha
parrataal kar rahe han| inhaan lokaan dee vadhee hoee dilachasapee kaaran hee teraa doojaa patr vee, main paapaa noo parrhan lee de ditaa see| aas hai ki toon is daa buraa naheen manaavengee| ttheek hai ki us patr vich rujh ajihaa see jis noo toon aapane bee jee, paapaa jee kolon chhupaa ke rakh rahee sain; par naal hee toon ih vee likhiaa see ki eis bhet noo mere naal saanjhaa karan vich tainoo anokhee khushee vee hundee hai| mainoo vee ih sabh kujh ethe vasadee mitramanddalee vich saanjhaa karanaa changaa lagadaa hai| jadon main pat hath vich pakarree paapaa kol gee taan kahin lagaa, bahut lamaa patr hai| toon kithe magazamaaree karadee rahegee| ik ver taan parrh hee chukee hain, liaa mainoo pakarraa de| main vihale valon parrh lavaangaa| agale hee din savere savere chaah peende hoe mainoo aapan lage, maithon rihaa naheen giaa, bettaa| saachaa patr parrh ke hee neend aaee| neend vee kee aaunee see, patr de supane hee vekhadaa rihaa haan saaree raat|
fikar pai giaa hovegaa ki hun sapaarattaa baare kujh parrhanaa likhanaa pai jaavegaa|
eih sabh kujh mere lee vikar vaalee gal naheen, sagon dilachasapee hai, eik khoobasoorat rujhevaan hai|
taan fir supaniaan daa kaaran
eih khoobasoorat rujhevaan ik vishaan khilaare daa roop dhaaradaa jaapan lag piaa hai| iaun lagadaa hai jiven saareean pooravadhaaranaavaan ate maanataavaan vich uthala puthal hon lag pee hai| teree sahelee de pitaa ne bhaasaa de sanbandh vich jo kujh aakhiaa hai, auh is gal dee mang karadaa hai ki manakhee jeevan, manakhee man ate manakhee bhaashaa vichakaar bane hoe saare sabandhaan noo ghokhiaa parakhiaa, parrachaliaa ate sodhiaa jaave| naa sumeet koee saadhaaran viakatee hai ate naa hee us dee maataa ik maamoolee isatree| teree sahelee de man vich kee prashan paidaa hoe han| sanbhav ho uh inhaan prasnaan daa koee utar dtoonddan daa yatan karo| par main chaahundaa haan ki mere man vich utthan vaale prasn vee us tak puchaae jaan ate unhaan de utaraan dee ucheree mang keetee jaave|
ene zarooree prashan kiharre han, paapaa
saare ik ver naheen puchhaangaa ate ho sakadaa hai sunan vaale noo uh bahute zarooree vee naa jaapan| meraa pahilaa prashan ih hai ki panjaab deean karrakadeean dhupaan ate jan daa maheenaa| is saal suniaa ho garamee bahut pe rahee hai uthe| teree sahelee us anokhe ghar deean graasee laanaan vich hare kachoor ghaah daa honaa das rahee hai| zaraa aauakhee jihee gal hai| us dhup vich ghaah noo haraa rakhanaa|
h sakadaa hai, aus dee gal vich atakathanee hove|
ho vee sakadaa hai te ih vee ho sakadaa hai ki naa hove| is lee is sanbandh vich puchhiaa jaanaa chaaheedaa hai|
agalaa prashan
main haualee haualee chith ke khaan dee salaah dindaa haan|
eis prashan vich bahutee daarasnikataa nazar naheen aaundee|
je ih enee saadhaaran gal hundee taan teree sugharr mahelee de ttainis korattaan dee hariaaval us ghaah saahamane vikee naa pee hundee| nisache hee ih gal daarashanikataa naal sanbandhit naheen, par kise de prakirateeprem, kise dee sodaya preeyataa naal sanbandhit zaroor hai| ih kise dee lagan ate mihanat naal sanbandhit hai| is lee daarashanikataa jinee hee mehatavapooran hai, sagon vadh|
ttheek hai, paapaa, eis daa utar uddeek lainde haan| par is sapaarattaa vaalee gal daa kee keetaa jaave
agale aitavaar taan main ik baraat naal jaa rihaa haan| us ton agale aitavaar ik pikanik daa prabandh kar lainde haan|
paapaa, main sapaarattaa dee gal keetee hai| is pat de utar dee gal|
ene dinaan vich sapaarattaa sanbandhee ik lekh likh laindaa haan| henaalatt paarak vich saaraa parivaar pikanik lee jaavaange| uthe ikaant vich betth ke saare siaaniaan saahamane uh lekh parrhiaa jaavegaa ate us ute vichaaravattaandaraa keetaa jaavegaa| us noo sodh suaar ke toon aapanee sahelee noo likh deveen| hun ton hee saariaan noo soochit kar dinde haan|
bahut khoob, paapaa, ek panth de kaaj|
eih sukh mange ki mauasam saath deve|
mauasam ne saaddaa saath ditaa hai ate uh pikanik mere jeevan dee ik itihaasak ghattanaa ban gee| hafataa bhar aseen khaanapeen deean cheezaan dee tiaaree vich rujhe rahe ate paapaa sapaarattaa baare lekh likhade rahe| rasoee vich ene dinaan lee rujhee rahin daa ih meraa pahilaa mauakaa see, eis desh vich ate ghar vich| ghar daa kam taan main pahilaa vee karadee rahee saan par pikanik noo bahubhoj daa naan de ke paapaa ne mere lee muaamalaa jaraa ganbheer banaa ditaa| jhaaee jee dee sikhiaa mere bahut kam aaee| maataa jee ne meree madad karan dee ichhaa paragatt keetee, par main ih keh ke unhaan noo manhaa kar ditaa kieis pikanik lee pakaaeaa jaan vaalaa bhojan meree nigaraanee ate aagiaa vich pakaaeaa jaanaa hai| is kam vich uh viakatee hisaa lai sakadaa hai jiharraa meree aagiaa vich kam kar sakadaa hove| tuhaaddaa nanbar taan pahilaan hee kattiaa giaa| ik tarhaan naal saariaan daa nanbar kattiaa giaa, par taan vee meree madad zaroor hundee rahee|
aitavaar noo panjaan paravaaraan daa jabaa chhe kaaraan vich baitth ke henaalatt paarak puj giaa| aseen das vaje ton pahilaan hee paarak vich puj ge saan, taan vee paarak vich tinachaar sau kaaraan saadde ton pahilaan hee puj chukeean san| giaaraanbaaraan vaje tak taan ih ginatee hazaaraan tak puj jaan dee sanbhaavanaa see| vishaal paarak vich khilareepasaree hoee manakhee ate maseenee sundarataa prakiratee dee sundarataa naal ika mik ho ke aakh rahee see ki manakh, masheen ate prakiratee dee mitarataa naal khushaalee,
khoobasooratee ate khushee dee utapatee hee sristtee daa manorath hai| paarak vich banee hoee eik nikee jihee jheel de chaarachufere lokaan dee bheerr see| kujh khalote san, kujh aaraam kuraseean ute baitthe san ate kujh ik aapo aapaneean reemottakanttarol kishateean, paanee de tal ute edharaudhar dauarraa rahe san| beshumaar patangaan uddaaeean jaa raheean san ate sainkarre ajihe san jiharre sooraj devate noo aatamasamarapan karee, hare ghaah de vishaal vichhaaune ute lette hoe san| sooraj dee poojaa daa rivaaj vee pachhamee yoorap de puraatan lokaan vich see ate satton renj de patharaan noo ise poojaa lee banaae ge kise mandar daa bakeeaabakaaeaa maniaa jaandaa hai| par sooraj dee mitrataa daa enaa chaa hai aadhunik pachhamee yoorapeenaa noo ki garameean dee rute beechaan ute jaa paarakaan vich jaa ke, keval dhup noo aapanee kaaeaan daa kajan savaaee, saver ton shaam k ghaah dee makhamalee chhuh maanade rahinde han| dhup sekan daa shauak inhaan lokaan noo doora duraadde dhupiaale deshaan val lai jaandaa hai| unhaan desaan vich jaa ke dotin hafatiaan deean chhutteean maanan de manorath noo mukh rakh ke ih lok saaraa saal, nem naal paise jarrade rahinde han| yoorap de dhupiaale deshaan de lokaan dee upajeevakaa kise had taka pachhamee yoorap de kandte deshaan de lokaan dee dhupaasanaa ute nirabhar karadee hai|
henaalatt paarak baagabaanee daa kamaal naheen sagon kudaratee saadagee daa kishamaa hai| tin paasiaan ute jangalaan naal ghireea mekaleea, hareean dalavaanaan vich eik nikee jihee jheel ate chauathe paase sarrak ute baniaa hoeaa paarak daa vaddaa gott aseen kaaraan noo kaar paarak vich khalhaar ke khaan peen daa saamaan chukee sanghane jangalaan val tur pe| meel kar tur ke jangal vich daakhal hoe taan iaun lagaa jiven landdan dee masheenee hafarraadafarree naalon naataa ttutt giaa hai| uchee ttekaree ute asaan do ttikaane chun le, eik dhup vich ate doojaa chhaaven| dohaan thaavaan ute do galeeche vichhaa dite ate dhup sekan de shauakeenaan noo dhupe chhadd ke baakee saare chhaaven vichhe galeeche aute aa biraaje| inhaan vich uh saare aadamee mauajood san jiharre pahilee meetting vich san| tere jeejaa jee ate unhaan daa chhottaa veer patang uddaaun chale ge san ate maataa jee bachiaan ate isatreean naal dhupe baitthe san| do naven viakatee vee eis sabhaa vich shaamal san ate unhaan vichon ik dee patanee vee| paapaa ne sapaarattaa de siralekh hetthaan ih lekh parriaa
aapane aparagatt roop vich chetanaa ik hai ate paragatt roopaan vich anek| soch aparagatt chetanaa daa ik paragatt roop hai ate manakhee soch de roop vich aneka roopee vee ho giaa hai ate aseem vee| anekaroopee manakhee soch ne iko jihe nemaa adheen vikaas keetaa hai| bhaaratee ate yoonaanee sochapranaaleean tin bhin disadiaan hoeaa vee iko jihe nemaan anusaar vikaseean han| sapaarattaa naan de puraatan yoonaanee
1. baittaree naal chalan vaale kishateeroop khiddaaune, jinhaan noo kandte ute khalo ke ik chhotte jihe yantar naal edharaudhar morriaa ate dauarraaeaa jaa sakadaa hai|
2. eingalaindd vich ik puraatan mandar de panddaz|
praant de vasaneekaan dee jeevanajaach ne yoonaanee soch noo uven hee prabhaavit keetaa see| jiven badale hoe jeevan ne bhaaratee soch noo prabhaavit keetaa see| rigaved bahut puraatan pusatak hai, bhaarat dee sabh ton puraatan pusatak| ho sakadaa hai ih sansaar dee sarava pratham pusatak hove| is vich chanaan, sooraj ate taariaa, painaa, paaneean ate baisataraan, bandalaan, barasaataan ate banasapateean, patharaan, pahaarraan ate nadeean, pashooaan, panchheean ate maanavaan dee aapasee mikataa de geet han| saadagee noo sundarataa samajhan vaale saadhaaran manakh de bharamaan ate bharosiaan, sansiaa ate supaniaan daa varanan hai, eis puraatan pusatak vich| aapane chauagirade naal kupan paidaa karan de manorath naal aapane aaleduaale jeevan baare praapat keetee gee manakhee jaanakaaree ate aapane jeevan dee surakhiaa ate sundarataa vich sahaaeitaa karan vaalee kudarat dee vitigataa eis pusatak daa vishaa vasatoo hai|
eis de naal naal kujh ajihaa vee hai jiharraa agiaan, te ate male vichon upajiaa hon karake kuroop hai, kaner hai, nindaneey hai| ho sakadaa hai ih ansh samen de beetan naal upaj ke is pusatak daa hisaa ban giaa hove| saadhaaran manakh dee suhiradataa jiven jiven upanisdaan, braahamanaan ate darashanaan vich hundee hoee mahaanbhaarat tak pujee hai, tiven tiven ih suhiradataa dee thaan chaturataa daa roop dhaaradee gee hai| is chaturataa daa manorath see aapane aaleduaale de jeevan ute adhikaar praapat karan daa suaarath, jis dee sidhee lee har prakaar dee kattharataa varatee jaanee charooree see | adhikaar roopee suaarath dee sidhee lee chaturataa ate katthorataa vich sevak ate suaamee daa sanbandh sathaapat ho jaanaa subhaavak see| tin ku hazaar saalaan ton manakh is sanbandh noo darashan jaan filaasavee daa naan den dee bhul karadaa aa rihaa hai| kidhare kidhare suhiradataa ate siaanap daa sanjog vee hoeaa hai| jis de sahaare maanav jeevan vichalee sundarataa ate aapane suaasaan dee rod noo ttuttan bachaaee rakhan vich safal rahee hai| suhiradataa ate siaanap de sanjog noo filaasafee kahinaa ttheek vee hai ate jarooree vee|
darashan jaan filaasavee de inhaan de roopaan noo de vakh vakh naan dite jaa sakade han| katthorataa ate chaturaaee jaan chalaavee de sanjog vichon upajee hoee vilaasavee noo saakatadarashan ate suhiradataa ate siaanap de mel ton upajee filaasafee noo sahiyogadarashan aakhiaa jaa sakadaa hai| samen dee sarrak ute aapane jeevan dee yaataraa vich ih doven darashan kadee kadee aapas vich mile vee han te ttakaraae vee han; par, aam karake ih dove aapoaapane rasatiaan noo ik dooje ton satikaarayog vith ute rakhan vich hee bhalaa manaaunde san| inhaan de mel daa matalab hundaa see shaakatadarasn dee prabhataa ate inhaan de ttakaraao daa matalab hundaa see sahiyogadarasn dee haar| is lee sahiyogadarasn jis noo saatavik vichaaradhaaraa vee aap sakade haan| jeevat rahin lee, saakatadarashan jaan raajasik vichaaradhaaraa naalon charaa ku pare rahin dee asafal siaanap karadaa aaeaa hai|
har jeev aapanee rakhiaa lee aapane chauagirade ton chauakanaa rahin daa yatan karadaa hai| is yatan dee yogataa har jeevan vich kudaratee hai| manakh vee aranbh vich aapanee rakhiaa de manorath naal aapane changirade noo jaanan daa yatan karadaa| see| jadon shikaaree manakh kisaan ban giaa ate aapanee rakhiaa valon nisachit hon lag piaa, audon aapane chauagirade dee jaanakaaree us lee aanand ate mitrataa daa sarot ban gee hovegee| jithe jithe vee manakhee jeevan noo mitrataa bharapoor kudaratee chauagiradaa miliaa hai, authe uthe us dee soch ne aapane nerrale ate duraale chogirade noo jaanan ate mitr banaaun daa yatan keetaa hai| cheen, bhaarat ate yoonaan vich iven hee hoeaa hai| rigaved deean aranbhak richaavaan ate yoonaan daa sukaraata palette aadikaa ton pahilaan falasavaa asal vich suhirad manakh dee kudarat prat kraatareebharee jagiaasaa ton vadh hor kujh naheen see| cheen vich ih jagiaasaa dekho lame samen tak shaakatavilaasafee ton abhaj reh sakee see| bhaarat vich ih chhetee hee suaarathee peharr varag de vans pai ke saakatafilaasafee vich badalanee aranbh ho gee see| uthe ih roop vikaas jaan roop vigaarra dharam dee chhatarachhaaeaa hoeaa hon karake enee safaaee ate sundarataa naal sire charrhiaa hai ki hun tak saatavik vichaaradhaaraa ate raajasik vichaaradhaaraa vich kise prakaar daa nikherraa karan dee kiriaa ton sankoch keetaa jaanaa siaanap samajhiaa jaandaa hai; ate vishanoo de ik hath vich bhiaanak sudarasn chakar ate dooje hath vich komal kamal ful de sidhe virodh noo nam kalar karataa namo saant roop keh ke saant roopo dee aarr vich khalot
keh karataa noo sadaa lee sir jhukaa ditaa giaa hai| yoonaan daa kudaratee chogiradaa vee mitaa ate mairee bharapoor see| ithe vee aranbh vich sahiyogadarashan jaan saatavik vichaaradhaaraa ne janam liaa see | mudtale yoonaanee vichaaravaan dharatee ute jeevan dee vichat khedd de visamaadee rehas noo jaanan dee reejh rakhade san| yoonaanee vichaaravaanaan deean kee peerrheean jeevan dee utapatee ate vikaas de giaanabhavan dee usaaree vich aape aapanaa hisaa paaundeean raheean san| kise ne jal noo jeevan daa mool aakhiaa ate kise ne prithavee jaan mittee noo, kise ne vaayoo noo jeevan daa sarot sidh karan dee koshis keetee ate kise ne aganee noo| inhaan ton pichhaleean peerreean de vichaaravaanaan ne saariaan noo ikatthaa kar ke jal, vaayoo, dharatee ate aganee de sanjogasumel ton jeevan dee utapatee daa vichaar paidaa keetaa ate kujh ajihe vee hoe jinhaan ne aittam jaan paramaanoo noo srishattee daa mool maniaa| inhaan mudtale yoonaanee vichaaravaanaan dee vichaaravidhee vichon hee kinasaans jaan punar jaagratee dee kripaa naal aadhunik vigiaan de vikaas daa chamatakaar hoeaa hai| aadhunik jeevan te vigiaan vihoonaa ho ke jeea hee naheen sakadaa, parantoo puraatan samiaan de ih vigiaanee vee jeevan de dukhasukh ton niralep jaan abhaj naheen san| ih saare santasaaeinsadaan san| jeevan de bhetaan noo jaanan dee maasoom jagiaasaa vaale ih lok jeevan naal mitrataa ton vakhare har sanbandh noo manakhee gauarav dee giraavatt manade san|
eik paase ih lok manakh ate prakiratee vichakaar sundar sanbandhaan dee sathaapanaa de supane vekh rahe san ate dooje paase jeevan saral ton gunjhaladaar hundaa jaa rihaa| see| dooje ddang de bhojan lee bhattakadaa firan vaalaa manakh salatanataan deean usaareean karan de aahar vich lag giaa see| salatanataa, shahiraan, audayogaan, vapaaraan, sainaavaan ate yudhaan bhare jeevan vich suaarath, katthorataa, shakatee ate chaturaaee daa vaadhaa subhaavik see| jis tarhaan bhaarat vich prehataan ne suaarath vas, rigaved de prakiratee piaar noo, pichhalere vaidik kaal vich pashooaan dee balee samen uchaare jaan vaale atharavavedee balokaan daa roop de ditaa see, ause tarhaan yoonaan vich sofitt lokaan ne shudh soch noo suaarath daa jaamaa puaaun dee pahil keetee see| mudtale yoonaanee vichaaravaan prakiratik daarasnik san| unhaan dee soch pichhe koee suaarath naheen see| uh nirol jagiaasaa see| hun jadon yoonaan dee haakam srenee soch noo aapane suaarath dee sevaa vich laaunaa chaahundee see, audon safitt vichaaravaanaan ne paise lai ke dimaagee kalaabaazeean dee sikhiaa den daa kam saanbh liaa, ate sod suaarath dee sevak ho nibarree| sofitt lokaan ne barre zor naal ih sidhaant prachaariaa ki manakh sabhava sreshatt hai| sansaar dee har soch ate har lai daa sathaan manakhee lorr noo sanamakh rakh ke niyat keetaa jaanaa chaaheedaa hai| ih sidhaant samen dee lorr de enaa anukool see ki sukaraat ate palott, sofittaan de kattarr virodhee hundiaan hoeaan vee is sidhaant ton prabhaavit hone bach naheen sake| bachanaa taan ik paase unhaan ne darashan noo sofittaan dee is aagiaa daa paalan karan lee moolon hee majaboor kar ditaa| sukaraat ate paletto de kaaran yoonaanee darasn ne sahiyog dee saatavikataa vichon nikal ke sangharas dee raajasikataa vich praves keetaa see ih sahiyogadarashan ton badal ke saakat darashan baniaa see ate is tabadeelee vich sapaarattaa daa vishes hath see|
aj ton tinasaadte tin hazaar saal pahilaan dee gal hai jadon yoonaan chhotte chhotte kee nagararaajaan vich vanddiaa hoeaa see| ih nagararaaj darashan, saahit, sangeet ate kalaa vich unatee kar rahe san parantoo aapo vich ralamil ke rahin dee soch inhaan de sir vich naheen see samaa sakee| yoonaanee nagararaajaan vichon ik daa naan see laikaneea ate sapaarattaa is riaasat dee raajadhaanee see| ih raaj ddereean kabeele ate yoonaaneean dee maalakee see ate inhaan jangapasand lokaan ne aapane aandteeguaandtee raajaan noo aapanee adheenagee lee majaboor kar liaa see| ih lok arre so jharre; sharan parro so kare de dharam de dhaaranee jaan asool de manan vaale san ate sahiyog dee bolee bolan noo kamazoree aakhade san| inhaan skatee pooj jaan saakat lokaan de jeevanajaach dee kujh jaanakaaree har soojhavaan aadamee lee laahevandee hai, kiaunj inhaan lokaan dee vajhaa naal hee us yoonaanee soch ne raajasikataa daa raah apanaaeaa see, jiharree dharatee utale saare jeevan noo, kise naa kise roop vich prabhaavit kar sakadee hai ate kar rahee hai|
sapaarattaa de raaj daa vidhaan parajaatantar ate baadashaahat daa anokhaa
misharan see| dee baadashaah naa mulak samaane vaalaa asool laikaneea ute laagoo naheen hundaa| lagapag chhe so saal tak sapaarattaa daa nagararaaj de baadashaahaan duaaraa chalaaeaa jaandaa rihaa hai| ih raaje de vakh vakh gharaaniaan vichon hunde san ate pitaa dee gadee putar noo ditee jaandee see| sapaarattaa ton pichhon roman salatanat vich vee ik ton vadh aipararaz shinasaaha hunde rahe han| do raajiaan dee lorr yudh vichon upajee hoee see| eik raaje de larraaee vich chale jaan magaron doojaa raajaa gadee dee sanbhaal karadaa see| raajiaan daa yodhe jaranail honaa zarooree see| jang samen raajiaan de adhikaar aseem ho jaande san ate aman samen inhaan vich kattauatee ho jaandee see| haan, kauamee jashanaan ate tiauhaaraan de mauake ute raaje noo kise vee dooje aadamee naalon doonaa bhojan ditaa jaandaa see|
puraatan yoonaan de is praant, lekoneea de vidhaan deean kee galaan vichatr san| is anusaar desh dee janasankhiaa noo tin sreneean vich vanddiaa hoeaa see| sabh ton vaddee srenee daasaan dee see inhaan noo helatt aakhiaa jaandaa see| kisaan, kaamo, raaj, misataree, julaahe, mochee ate vapaaree aadik sabh is shrenee vich saamal san| jo koee vee aapanee upajeevakaa lee koee kam jaan kaarobaar karadaa see, aus noo helatt jaa daas aakhiaa jaandaa see | holatt lokaan dee ginatee doojeean dohaan shreneean naalon vadh see, kee gunaa vadh ate uh vee yoonaanee nasal de hee san|
doojee shrenee pireeoseea jaan naagarikaan dee see, har naagarik noo zameen daa ik ttukarraa sarakaar valon ditaa giaa hundaa see| ih jmeen pitaa kolon putar noo virase vich mil jaandee see| naagarikaan noo koee kaarobaar karan dee aagiaa naheen see| uh keval sainik hunde san| unhaan deean zameenaan ute kam helatt jaan daas karade san| unj taan saare naagarik baraabar mane jaande san; par raajadhaanee sapaarattaa vich vasan vaale naagarik doojiaan naagarikaan naal is gal vakhare san ki uh raajasee muaamaliaan vich hisaa lai sakade san| koee naagarik aapanee zameen vech naheen see sakadaa|
teejee shrenee haakamaan jaan jageeradaaraan dee see| ih vaddeean vaddeean jageeraan de maalak hunde san| doven baadasaaeh de jageeradaar gharaaniaan vichon hunde san| inhaan raajiaan dee sahaaeitaa lee atthaaee mainbaraan dee kauansal chunee jaandee see| ih mainbar jageeradaaraan vichon hunde san ate satth saal ton chhottee umar daa aadamee inhaan anaaee mainbaraan vich naheen see liaa jaa sakadaa| haan, doven raaje is sabhaa de mainbar hunde san| unhaan noo milaa ke sabhaa dee ginatee teeh ho jaandee see ate ih doven satth saal ton ghatt umar de ho sakade san| is sabhaa de atthaaee mainbar, sapaarattaa vich vasan vaale naagarikaan duaaraa, jageeradaaraan vichon chune jaande san| kise mainbar dee mauat ho jaan ute us dee thaan navaan mainbar chun liaa jaandaa see| vadderiaan dee ih sabhaa ik prakaar dee uchee adaalat vee see ate lok sabhaa de saahamane rakhe jaan vaale muaamaliaan dee lisatt tiaar karanaa vee is daa kam see|
sapaarattaa de saare naagarikaan de ikatth noo lok sabhaa aakhade san| is sabhaa kal bahute adhikaar naheen san| ih ik tarhaan naal srotiaa dee sabhaa see| is sabhaa vichon panj mainbaraan dee ik kamettee chunee jaandee see | inhaan mainbaraan noo eehar aakhiaa jaandaa see| efaraan dee chon daa tareekaa ik tarhaan naal laattaree varagaa hee see| jado raajaa jang vich jaandaa see, audon de ekar us de vateere dee nigaraanee karan lee jaande san| har maheene deve raaje ebaraan saahamane vafaadaaree dee sahun chukade san te echar is gal daa vachan dinde san ki aseen onaa chir raaje de naal haan jinaa chir uh desh de vidhaan daa satikaar karadaa hai| sapaarattaa daa ih satikaarayog vichat vidhaan lagapag chhe sau saal tak des vich laagoo rihaa| is dee kise dhaaraa viradh kade koee soch naheen utthee ate is vich kise tabadeelee jaan vikaas dee sanbhaavanaa ne vee kade janam naheen see liaa| samen de beetan naal efaraan de adhikaaraan vich kujh vaadhaa ho giaa see, binaan kise inakalaabee uthalapathal de, saanjhee razaamandee naal| chhe sau saal tak kise siaasee garrabarr de naa hon daa bhaav ih naheen see| ki laikaneea vich khoonakharaabaa naheen see hundaa|
hundaa see ate ih do vaddeean bhiaanak kuroopataavaan de roop vich keetaa jaandaa see| unj taan sapaarattaa de naagarikaan noo vee bahurree sutanraa naheen see taan vee unhaan daa paalanaposhan is dtang daa see ki unhaan noo is paase sochan dee lorr naheen see paindee ate jaach vee naheen see rahindee| paratoo helattaan dee gal hor see| dooje yoonaaneean vaang yoonaanee hundiaan hoeaa vee inhaan dee haalat pashooaan naalon ucheree ate changeree naheen see| inhaan kolon sakhatee naal kam liaa jaandaa see| aapane maalakaan noo aapanee mihanat dee kamaaee daa vadderaa hisaa de ke inhaan kal guzaare jagaa masaan bachadaa see| aapane maalakaan prat ros inhaan de manaan vich upajadaa ate vadhadaa rahindaa see| inhaan dee ginatee vadh vee see ate kadee vee rahindee see| ginatee de vaadhe naal de khatare vadhade san| ik ih ki vadhee hoee ginatee jameenaan dee upaj daa bahutaa hisaa khaan noo mangadee see, jis kaaran maalakaan de hise vich ghaattaa hon daa ddar hundaa see, ate doojaa ih ki ih bahuginatee valon bagaavat daa ddar vee lagaa rahindaa see| is mushakal daa atiant kujhaa hal kadtiaa giaa see| har saal ik tiauhaar manaaeaa jaandaa see| is tiauhaar dee tiaaree vich ate tiauhaar ton pichhe is de khalaare noo saanbhan vich rul milaa ke do maheene lagade san| asalee tiauhaar keval das din jaaree rahindaa see| vadde vadde meliaan de roop vich ikatthe ho ke inhaan dasaan dinaan vich unhaan saare ddelattaan noo katal kar ditaa jaandaa see, jinhaan noo belorre samajhiaa jaandaa see jaan jinhaan de beadab hon daa shak ho jaandaa see| har shiree noo inhaan katalaan dee pooree khulh jee, par ik saal vich siraf das din|
eis khoonakharaabe dee bhiaanakataa is dee vaasatavikataa jaan is saaree vaarataa de sachaa hona ute shak karan dee salaah dindee hai par sapaarattaa de lok eih sabh kujh karade san; sagon is ton veekujh vadh har navaan janamiaa bachaa vishesgaan
jaa maahiraan de saahamane panj keetaa jaandaa see| ih siaane us de sareer daa muaaeinaa kar ke ih dasade san ki ih sihatamand ate balavaan sainik banan de yog hai| jaan naheen| kamazar bachiaan noo kise navakalee thaave kaavaankatiaan de khaan lee sutt ditaa jaandaa see| keval sihatamand bache hee jeeaunde rakhe jaande ate paale jaande san| kurreean ute vee iho prem laagoo hundaa see kiaun ju sapaarattaa de lok ih manade san ki sihatamand maavaan hee sihatamand bache paidaa kar sakadeean han|
sapaarattan maapiaan noo siaaniaa de faisale viradh res naheen see hundaa ate naa hee aapane bache dee ajihee mauat daa sang hee uh manaaunde san| inhaan de prakaar de khoonakharaabiaan ton ilaavaa mulakageereean lee jangaan vich lahoo veett lain pichhe bamaadaa ate inakalaabaan dee lorr unhaan noo naheen see rahindee| einhaan lokaan de samaajak jeevan daa aadaandd jang ate jit vich simattiaa hoeaa see| jang ate jit te vakhare kise manorath dee kalapanaa karano vee ih varaj dite ge san| jis karam daa fal jaan manorath jang ate jit ton vakharaa kujh hor hove, auh kam karan dee ukee manaahee see, einhaan noo| saare kam helatt jaan daas karade san| kam karan daa matalab hee helatt jaan gulaam honaa| shahiree siraf sainik see ate us lee larran ton sivaa hor koee kam naheen see| samaajik jeevan dee samachee usaaree is sach dee rosnee vich jaan is jaangaleeat de hanere vich keetee gee see|
har shahiree lee viaah karanaa zarooree see | jiharraa viaah naheen see karadaa, aus noo har roz vidiaaratheean de sakoolaan deean garaaunddaan duaale alafanangaa turanaa paindaa see, meech jaave, haneree jaave| viaah dee umar teeh saal see, par veeh saal de aadamee noo lukaven sanbandh rakhan dee ijaazat see, je uh unhaan sanbandhaan noo lukaven rakh sake taan| naa rakh sakan dee haalat vich dandd bahut katthor see| bache, vishes karake mundde paidaa karane bahut zarooree san| je kise isatree noo ik patee ton aaualaad naheen see hundee taan usanoo kise dooje aadamee kol aaualaad praapat karan dee khulh see| tin putaraan de pitaa noo sainik sevaavaan ton mukat kar ditaa jaandaa see ate chaar putaraan daa pitaa har prakaar dee raajasee, sainik ate samaajik sevaa ton mukat maniaa jaandaa see| aapanee marajee naal uh kise sevaa daa bhaar chukee rakh sakadaa see| jang vich maranaa jetoo hon naalon kite vadh maan vaalee gal see ate bhagorre jaan bujadil noo samaaj vich koee thaan naheen see hundee| uh murr jang vich hisaa lai ke ate mar ke aapanaa kalab ho sakadaa see|
eih dhiaan rakhiaa jaandaa see ke koee bahiree bahutaa gareeb naa hove ate naa hee ameer ameer hon de avasar ghatt san, kiaunk kise prakaar daa koee kaarabaar, sapaarattaa de naagarik duaaraa keetaa jaanaa paravaan naheen see| aapane helatt kolon vee uh mukarar keetee jinas ton vadh naheen see lai sakadaa, kiaunj us ton vadh den dee gunjaaeish hee naheen see hundee| saare nagarik pindd de saanjhe langar vich khaande san ate aapane valon is vich hisaa paaunde san|
sapaarattaa de naagarikaan noo desh baahar jaan dee aagiaa naheen see ate naa hee dooje raajaan de lokaan noo khulhamakhalhaa sapaarattaa vich firan dee aagiaa see| ih nagararaaj kise dooje raaj naal kise prakaar de vapaarak jaan sabhiaachaarak sanbandh naheen see rakhadaa| is de sanbandh keval sainik san ate jite hoe ilaake de lokaan noo helatt gulaama dee padavee de ditee jaandee see| koee helatt uchechee bahaadaree kaaran naagarik vee banaaeaa jaa sakadaa see|
naagarikaan noo gahine paaun dee aagiaa naheen see| sapaarattaa de sike lohe de san, eis lee dhan sanchan dee preranaa vee kidhare naheen see| sapaarattaa de lokaan daa jeevan saadagee dee adatee misaal see| enee saadagee ki kise prakaar dee kise kalaa, kavitaa jaan daarashanikataa noo koee thaan naheen see| yoonaan ne sansaar noo sabhiataa, sansakritee, saaeins, kavitaa, naattak , mooratee kalaa ate bhavananiramaan aadik anekaan sangaataan diteean han par sapaarattaa daa is vich koee yogadaan naheen| kamal bhaavaan noo ucheche yatanaan naal sapaarattaa de lokaan de manaan vich kadt ditaa giaa see| sookham vichaaraan noo dimaagee rog keh ke door rakhiaa jaandaa see| isatreean noo mamataa aadik komal bhaavaan de pragattaave kaaran sharam aaundee see| uh aapane navajanamiaan noo khanddaan vich suttiaa jaan ute udaas jaan karunaatur naheen san hundeean| jang vich mare putaraan daa sor karan dee manaahee see| kaaeiraan noo nafarat karan vich isatree gauarav maniaa jaandaa see| vishes karake aapane putr jaan patee noo us dee buzadilee kaaran ghiranaa karanaa, kise isatee lee bahut hee mehatav vaalee gal manee jaandee see|
sapaarattan isatree noo samaaj vich vishes thaan praapat see| jang dee bhatthee lee baalan paidaa karan daa saadhan hon karake uh kee ik kaanoonaan ton upar manee jaadee see| naagarik dee haiseeat vich uh zameen dee maalak vee see ate patanee de naate uh patee dee aamadan vich vee hisedaar see| us dee vidiaa vee maradaan vaang hee zarooree see| jimanaasattik aadik kurreean mundde ikatthe karade san ate nagan| vidiaa daa mool manorath see bachiaan noo shaasan vich rahin ate peerr jhalan dee aadat paaunaa vidiaarathee jeevan de nem atiant katthor san ate ih sabh kujh jang ate jit noo manorath man ke keetaa jaandaa see | chhe sau saal tak is prabandh noo safalataa praapat rahee| ant vich 371 poo.ee. vich yoonaan de ik hor nagararaaj beebaz dee sainaa ne sapaarattaa noo haraa ke is dee sataa daa sadaa lee ant kar ditaa|
eik mithihaasak kathaa anusaar laaeekaragas naam de kise devee manakh ne sapaarattaa daa vidhaan banaaeaa see| prasadh yoonaanee itihaasakaar paloottaarak ne laaeekaragas de jeevan baare likhiaa hai| paloottaarak pahilee sadee vich hoeaa hai ate is deean likhataan ne pachhamee raajaneetee vetaan noo bahut prabhaavit keetaa hai| roos ate neesh neetase is te ucheche prabhaavit hoe han ate raasttaravaadee samaajavaad daa sidhaant vee paloottaarak deean likhataan vichon upajiaa hai| paletto jaan afalaatoon
dee jagat prasadh pusatak reepabalik noo sapaarattaa de vidhaan daa afalaatoonee utaaraa aakhan vich bahutee ukaaee naheen| palen de shagirad arasatoo ne is vidhaan de ik ik nukate dee aalochanaa kar ke is vidhaan noo at daraje daa anamanakhee vidhaan saabat karan dee kosis keetee hai| bhaaven sapaarattaa de vidhaan daa adhiain ajokee vidiaa daa zarooree ang naheen taan vee palett dee preranaa daa moolasarot hon karake ih vidhaan hun tak manakhee soch noo prabhaavit karadaa aa rihaa hai, kiaun ju darashan ate saahit sanbandhee ganbheer vichaaraan karan vaaleean sabhaavaan de ajihe samelan ghatt hee hunde han, jinhaan vich paletto daa zikar naa hove| ih gal manakhee soch lee kise tarhaan sharamasaaree jaan mihane dee gal naheen; par is gal daa manakhee soch noo mihanaa vee hai ate sharamasaaree vee ki is ne palett de sohile gaaun vich belarraa gauarav mahisoos keetaa hai par us noo samajhan samajhaaun ate sodhan vich lorreendee sutantaa ton kam naheen liaa|
lekh parrhiaa giaa, holee holee, ttharame naal parrhiaa giaa ate bahut hee dhiaan naal, chupachaap ikaman ho ke suniaa giaa| iaun lag rihaa see ki sunadiaan hoeaa ih sarote ithon kidhare door chale ge san ate hun haualee haualee vaapas murr rahe han| sabh ton pahilaan paapaa de mitar ne chup noo torriaa, veer jee, eis nauajavaan ne darashan de itihaas vich ik navaan chaipattar kholh ditaa hai|
eih lekh main likhiaa hai, veer jee| paapaa de moonh ute viang bharee musakraaehatt |
veer jee, likhiaa taan tuseen hai, par lekh de tauar te ih koee uchechee praapatee naheen| tuseen is naalon vadh sundar lekh likhade rahe ho, likh sakade ho|
naale kahinde ho ki is lekh naal darashan de itihaas vich ik navaan chaipattar khulh giaa hai|
zaroor khulh giaa hai| niraa pur navaan chaipattar hee naheen khulh giaa, sagon darashan de samache itihaas noo naven sirion likhan dee lorr pai gee hai ate is lorr daa ahisaas us nauajuaan de inhaan sbadaan ne jagaaeaa hai ki je paireekaleez haaran dee thaan jit giaa hundaa taan paletto de vichaar hun naalon vakhare hone san|
bhaa jee, je gusaa naa karo taan ih lekh likhan dee lorr, tusaan vee, aus de patr ton baad hee mahisoos keetee hai|
je tuseen mainoo naalo naal parrhade rahe hunde taan shaaeid tuhaaddee raae kujh hor hundee| chalo main vee, saaddee soch noo sedh den vaale us nauajuaan daa shukaraguzaar haan| saaddee sanehaa ne hun tak kujh naheen aakhiaa| saaeid ethe haajr naheen| usadaa man patangaa naal undd rihaa hai|
naheen paapaa, main vee ethe haan ate meraa man vee ethe hee hai|
ethe hundaa hoeaa vee ethe naheen, kiaunk sochaan vich leen hai|
aapanee soch saadde naal saanjhee karo, bettaa|
kujh ziaadaa kahinaa chaahavaangee| geetaa vich budhee noo saatavik, raajasik ate taamasik dasiaa giaa hai| ih jaanadiaan hoeaa vee mere man vich ih miaal kade naheen aaeaa ki yoonaanee vichaaradhaaraa noo inhaan vanddaan vich vanddiaa jaave| aj jadon paapaa ne soch noo deshakaal dee had ton pare, keval manakhee soch de roop vich vekhanavichaaran val ishaaraa keetaa hai taan aapaneean kee kulaan ton paradaa pare hundaa parateet ho rihaa hai| aapane sdh sookham ate moolaroop vich vichaar deskaal ton pare hai ate jeevan daa ik sanghattak hai, ang hai, eik hond hai| aapane viakat roop jaan paragatt roop jaan sanbandh moolak roop vich vichaar, desh ate kaal duaaraa anukoolik jaan chhonadittioneda kanddeeshadd hai| saatavik, raajasik ate taamasik roopaa vich vichaar, eik hee sathaan ute ik hee samen vich, vakh vakh prabhaavaan adheen vakh vakh prakaar dee ho jaandee hai| vichaar noo bhaaratee, madhapoorabee ate yoonaanee aadik naan de ke desh jaan sathaan de aadhaar ute is dee vandd karan naalon kite vadh zarooree hai ki ik des dee vichaaradhaaraa noo saatavikataa ate raajasikataa de aadhaar ute vanddiaa jaave ajihee vandd manakhee vichaar vichalee saravaviaapakataa val sanket karegee ate vichaar dee saravaviaapakataa de vishavaasee manakh lee aapane asale dee saravaviaapakataa daa anubhav kar sakanaa hun naalon kujh ku sauakhaa ho jaavegaa kiaun ju vichaar keval manakh maatar daa hee naheen, sagon jeevan daa ik sanghattak ho, ang hai|
bette, aapane vichaar noo zaraa hor sapasatt karo| ho sake taan koee misaal de ke samajhaao, paleez| paapaa de mitar ne aakhiaa|
oho, main taan ddar rahee saan ki pahilaan hee gal bahut lamee ho gee hai| main ih kahinaa chaahundee haan ki vichaar noo doshaan ate kamaan deean vanddaan vich vanddiaa jaanaa ttheek naheen| ajihaa hon naal vichaar manakhee samaajaa vichale vakheviaan ate virodhaan daa kaaran ban sakadee hai| manakhee samaaj aapane visvaasaan noo sache ate attal, aapane dharamaan noo sreshatt ate dhuron aae, aapaneean sansakriteean noo puraatan ate amar aakh ke ik dooje naalon sreshatt hon daa daavaa karade aae han| inhaan daaviaan uton larrade jhagarrade vee rahe han| aj vee is prakaar dee sresttataa daa khiaal ik samaaj de mainbaraan vich dooje samaaj de mainbaraan prat ghiranaa daa kaaran banadaa vekhiaa jaa sakadaa hai| asal vich falasafiaan, dharamaan, sansakriteean ate sabhiataavaan daa kauamee maan ik haasoheenee gal hai| ih sabh manakhee vichaar dee anukoolataa jaan kanddeeshaning daa nateejaa han| kauamee dristtee ton vekhiaan ih praapateean prateet hundeean han| manakhee dristteekon ton vekhiaan ih bhauatik vikaas jaan aivoliaoosn dee lameechauarree prakiriaa deean karreean han| inhaan noo kauamee praapateean jaan ke inhaan ute uchechaa maan karanaa uven hee hai, jiven yoorapeen kauamaan aapanee chamarree de chitte rang noo bhoogolik prabhaav manan dee thaan aapanee sayatan praapatee aakh ke is daa uchechaa maan karan...|
meree gal lamee bhaaven ho gee see, par samaapat aje naheen see hoee| is baitthak vich naven shaamal hoe viakatee dee dharam patanee ne, meree gal noo vichon hee ttaik ke aakhiaa, prantoo ajihaa maan keetaa jaandaa hai ate iaun honaa kudaratee hai|
tusaan ttheek aakhiaa hai| main vee iho kahinaa chaahundee haan ki jiven koee kam aapane rang noo praapatee jaan ke us daa maan karadee hoee siaanee naheen aakhee jaa sakadee, auven hee sabhiaataavaan, sansakriteean ate chhalasafiaan daa kauamee maan vee siaanap vaalee gal naheen| is kiriaa de keete jaan ate kudaratee hon daa ih bhaav naheen ki ih ttheek vee hai jaa siaanee gal vee hai| manakh de aapane subhaa vich hee kinaa kujh ajihaa hai jiharraa kudaratee hai, par manakh de samaajik jeevan dee sundarataa daa virodhee hai| manakh sadaa ton |
muaaf karanaa, aapane kauamee gauarav daa tiaag kise tarhaan vee sundarataa vaalee gal naheen aakhee jaa sakadee| is gauarav ton sivaa saadde kol hai hee kee eis noo hath de ke saadde kol reh kee jaavegaa eis gorav daa sadakaa hee kauamaan age vadhadeean han ate kauamaan de age vadhan daa bhaav hai samachee manakhataa daa age vadhanaa|
paapaa vichon hee bol pe, vekh beebaa, tuseen doven hee aapo aapane thaan sacheean ho, par ih gal naa bhul ki aseen sapaarattaa de vidhaan dee gal kar rahe haan|
kujh khaanapeen val dhiaan karanaa chaaheedaa hai| galaan naal dtidd naheen bharanaa| ih chaachaa jee dee aavaaz see|
chaachaa jee, jinaa chir patangaan uddaaun vaale murr naheen aaunde, onaa chir taan uddeekanaa hee pavegaa| jaan uttho ate jaa ke sad liaao unhaan noo aseen on chir vich galeechaa khich ke chhaaven kar lainde haan| galeechaa chhaaven karadiaa asaan vekhiaa ki jithe maataa jee, chaachee jee ate unhaan deean larrakeean suteean hoeean san, aus galeeche ute chhaan aa chukee see| uh aapane dtang naal pikanik daa aanand lai raheean san| chaachaa jee ih aakh ke murr galeeche ute baitth ge, chal aape aa jaanage| ethon utth ke jaanaa aauakhaa hai| kanaras buree balaa hai; par hun main kujh kahinaa vee chaahundaa haan
eis bachee dee ih gal solaan aane sach hai ki kauamee gauarav daa tiaag kar ke saadde kol kujh naheen reh jaavegaa| saadde kol is gauarav ton sivaa hai hee kujh naheen| ih bahut vaddaa dukhaant hai| kauamee gauarav vich milee preranaa ne manakhee samaajaan noo jangaan, jitaan, mulakageereean, tabaaheean, bohuramateean ate sharamasaareean val vadhaaeaa hai| manakhee jeevan vich jo kujh sundar hai, jis de kaaran manakh maatar daa sir uchaa hai, auh kauamee gauarav vichon naheen upajiaa, auh vikasiaa hai, auh srishattee dee subhaavak abhivianjanaa hai| main neeraj noo salaah diaangaa ki uh is dristtee ton aapane vichaaraan dee aap parrataal kare taan changaa hai|
neeraj chup kar ke baitthee naa reh sakee, asaan hune suniaa hai ki sapaarattaa de lokaan de jeevan vich aakharaan dee jaangaleeat see | jang lee kujh lokaan noo vihale
kar chhaddanaa, holattaan noo pashooaan vaang varatanaa ate maaranaa, eisatreean noo parapurashaan naal sanjog dee khulh denee itiaadik asabhia ate niralajataa vaale nemaan bhare samaaj de ttaakare vich je aapane puraatan bhaaratee jeevan ute gorav keetaa jaave taan kee buraaee hai
keval ih ki kauamee vanddaan vich vanddee hoee soch kauamee gauarav dee pattee banh lain karake aapanee kamee soch daa sahee mulaankan naheen kar sakadee| bhaaratee samaaj braahaman, khatree, vaish ate soodar deean vaddaan vich ttheek uven hee vanddiaa hoeaa see, jiven sapaarattaa| kharrheean noo jangaanyadhaan lee oven hee raakhaven rakhiaa giaa see. jiven sapaarattaa de naagarikaan jaan pireeoseean noo | vaish je daas naheen san taan daasaan naal bahute change vee naheen san, par boodaraan dee haalat sapaarattaa de olattaan naalon naa udon changee see, naa aj changee hai| achhoot banaa ke rakhe hoe soodaraan noo vaadhoo samajh ke maar dite ge holattaan naalon bahute khushakisamat manan noo main tiaar naheen| jis noo parapurab naal sanjog kahinde haan, aus noo niyog keh ke samaajik paravaanagee den dee lorr bhaaratee samaaj ne vee mahisoos keetee see, santaan utapat karan noo ik rin chukaaunaa, keh ke ho sakadaa hai, asal vich jang dee bhatthee lee baalan daa prabandh keetaa jaanaa hee manorath hove| isateeman vich deaa, karunaa ate mamataa aadik komal bhaavaan daa daman kar ke us vich ghiranaa ate katthorataa aadik de sanchaar deean kathaavaan naal saaddaa aapanaa itihaas vee bhariaa piaa hai| jang vichon pitth vikhaa ke aae bharaavaan, putaan ate pateean noo taahane dandeean ate choorreean pahinan noo aakhadeean isatreean har sabhia samaaj de itihaas daa gauarav bharapoor hisaa han| kauamee gauarav de bandhanaan ton mukat ho chukee soch lee naa palette khimaa yog han ate naa hee ved viaas abhal han| aseen aj ton hazaaraan saal pahilaan hoe lokaan prat, eis lee pakhapaatee kiaun hoeee ki uh us desh vich paidaa hoe jis vich aseen paidaa hoe haan, jad ki aapane samakaaleean ate sanbandheean prat saaddaa vateeraa eerakhaa ate ghiranaa dee upaj hundaa hai| main taan eho salaah devaangee ki soch noo deshakaal ton pare dee cheez manadiaan hoeaa kauamee gauarav daa aadhaar naa banan ditaa jaave| is noo manakh daa saanjhaa virasaa samajhiaa jaave| kauamee gauarav de sikiaa vich mul taare binaan manakhee gauarav daa heeraa hath naheen aa sakadaa|
paapaa ne taaleean dee pahil keetee| saariaan ne taaleean dee goonj paa ditee| paarak vich ture firade lok saadde val vekh ke musakaraa de agore turade ge| asaan doven galeeche laagoolaag kar ke vichhaa le| patangabaaj vaapas aa chuke san, thake hoe ate bhukhe| paapaa ne aakhiaa, aao, hun vekhee saaddee sunehaa ne bahubhoj vich kee kujh banaaeaa hai ate kis kamaal noo hath laaeaa hai| jiven jiven khaanapeen daa saamaan khulhadaa giaa, tiven tiven mainoo pataa lagadaa giaa ki tere jeejaa jee ate maataa jee ne mainoo paiking de kamen hattaa ke ih kauam aap kiaun sanbhaaliaa see| ajihee koee cheez saamaan vichon gairahaajr naheen see, jis dee lorr pai sakan
dee zaraa vee sanbhaavanaa see| thaaleean, koleean, chamache, loon, mirach, masaalaa, salaad kattan lee chhureean, hath dhon lee saaban ate taualee, peen lee dter saaraa paanee, june baratan saanbhan lee palaasattik de baig, tin tharamos botalaan vich ubaal ke liaandaa hoeaa chaah daa paanee, kap, cheenee, dudh aadik, sabh kujh| aachaar, chattaneean ate jaim aadik vee hai see ate naal hee ik ddabal rottee vee| ik aaees baakas anthaan daa bhariaa hoeaa see| ih anb raat bhar fij vich rakh ke tthandte kar le ge san| ih lok vee tere sumeet ate profaisar ankal vaang hee anbaan de shauakeen han| aaloo ttikeean daa suaad inhaan noo main paa diaangee| us akhauatee bahubhej vich vee aaloottakeean banaa ke lai gee saan| saamaan vichon chaah peen lee mang ate paanee peen lee galaas kadtadiaan main maataa jee noo puchhiaa, eih mag ju haisan, galaasaan dee kee lorr see maataa jee mangaan vich hee paanee pee lainde|
aunhaan ne has ke aakhiaa, galaasaan vich chaah vee taan pee sakade saan, par pette sarran daa ddar see| hun toon ih vee aakhengee ki vadde chamach ju han, ttee sapoon kiaun liaande eih sabh kujh liaaun vich khechal ghatt hundee hai ate aanand ziaadaa hundaa hai| saamaan binaan pikanik ik majabooree jihee jaapan lag paindee hai| fir aj daa har ghaattaa bahubhej daa itihaasak ghaattaa ban jaanaa see|
baaharalee dhup ate andaralee bhukh doven chamakeean hoeean san| presan dee jinmevaaree meree see| tere jeejaa jee ate unhaan daa chhottaa veer meree sahaaeitaa kar rahe san| ik vaddee saaree ttre vich aaloottakaan rakh ke saariaan noo aapanee sahaaeitaa aap karan lee aakh ditaa| jis tezee naal ttre vich peean ttikeean noo aurradoo lagaa us val vekh ke main ddar gee ki ik taan ttikeean thurr jaaneean san, dooje ttikeean naal raj jaan kaaran meraa banaaeaa hoeaa zaradaa, daheenbhalo, chholebhatthoore ate maingo aaees kreem aadik sabh kujh piaa reh jaanaa see parantoo ajihaa kujh naa hoeaa| aaloottakeean noo aapo aapaneean palettaan vich rakh ke meree banaaee chattanee naal jinhaan suaadaan, satikaaraan, taareefaan ate bhukhaan naal khaadhaa giaa, aunhaan ne meree mihanat noo safal kar ditaa| vishes karake paapaa ate unhaa de mitar de khaan ate salaahun vich kujh ajihaa jaadoo see ki main kujh chir lee sanehaa ton anapooranaa banadee anubhav karan lagee| mere andaralee isatree aapane gauarav dee antalee uchaaee ute jaa baitthee see| main man hee man keh rahee saan ki rasoeeghar nisache hee isatree daa saadhanaasathaan hai, tapovan hai|
aapanee sikhiaa anusaar main aalattakeean ate chattanee bhukh chamakauan lee banaaeean san| iven hee hoeaa| panjasat minttaan pichhon hee chaachaa jee ne aakhiaa,
liaao bee, dio kujh khaan noo | tuseen taan chup hee kar ge ho| maataa jee ne aakhiaa, mainoo pataa hai ki keean ne daheenbhale ate karadaa pahilaan khaanaa hai ate keean ne chholebhatthoore| aah piaa sabh kujh, ho jaao shuroo,
par zaraa sabar naal|
jarade vaale pateele uton dtakan laahe jaan ute maataa jee ne aakhiaa, shaabaas, meree dhee| mainoo bharosaa ho giaa hai ki main aapanee rasoee daa chaaraj tainoo sauanp ke surakharoo ho jaavaangee| tere paapaa de pitaa jee mainoo kahinde hunde san, putar, tere magaron rasoee vich berauanakee ho jaan daa ddar hai| toon meree rasoee daa shingaar
taareefaan ho raheean san, mere pakaae bhojan deean ate main yakeen naal jaanadee saan ki ih sacheean han| main kise bhejan noo chakh ke naheen see vekhiaa aje| maataa jee lee ik thaalee pros ke unhaan age rakhee| atiant sharadhaa ate chaa naal unhaan ne khaanaa aranbh karan ton pahilaan saariaan val vekhiaa| unhaan dee khusee chintaa vich badal gee| baakee sabh khaan vich masaroof san| main maataa jee dee haalat noo vekh rahee saan| main puchhiaa, maataa jee, kee gal ho
neeraj te kamal kithe han
main edharaodhar vekhiaa| uh doven kidhare naa dise| main maataa jee noo aakhiaa, tusee khaao, main inhaa noo kahindee haan zaraa pataa karan|
zaraa haualee naal, eik paase kar ke aakheen| saariaan daa mazaa kirakiraa naa hove|
main iven hee keetaa| ih palett hath vich pakarree, khaande khaande ik paase chale ge| edhar saare jane aapane dhiaan bhojan daa aanand maanade rahe| main vee khaan baitth gee ate khaandee hoee aap hee heraan ho rahee saan ki sabh kujh enaa suaadee kiven ban giaa see| aaees kreem khaadhee jaa rahee see jadon tere jeejaa jee neeraj ate kamal noo lai ke aa ge| saaf disadaa see ki dovaan vich jhagarraa hoeaa hai ate andare andar aje vee ho rihaa hai| hun saariaan daa dhiaan inhaan val ho giaa| aapo aapane dtang naal har kise ne unhaan de iaun chale jaan vaalee gal noo unhaan lee ghaattevandaa sauadaa aakhiaa kiaunk hun khaanapeen lee bahut kujh baakee naheen see rihaa| is tarhaan dee koee gal kise ne naa aakhee, jis ton ih zaahar hove ki uh unhaan vich hoe jhagarre noo taarr giaa hai| saaree gal noo haase vich paa ke vaataavaran noo murr sukhaavaan karan de saare yatanaan de baavajood ih naa ho sakiaa ki pahilaan vaang ikaant vich betth ke sapaarattaa de vidhaan ute ik parracholaveen jhaat paaee jaa sake| khaan ton vihale ho ke chaah peen dee ichhaa daa pragattaavaa paapaa de mitar valon ho chukaa see | hune hune aaees kreem khaadhee gee see, eis lee chaah daa progaraam ikaddedt ghanttaa lett kar ditaa giaa| garamee daa zor ghatt jaan karake saariaan ne jangal dee sair daa iraadaa banaa liaa ate ik ghantte baad paratan de khiaal naal dotin ttoleean vich vanddeej ke saare jangal vich alop ho ge| maataa jee ate neeraj saamaan kol baitthe rahe| tere jeejaa jee, kamal ate us daa mitar dev ate main ik ttolee saan| tere
jeejaa jee de puchhan ute kamal ne dasiaa, sunehaa jee dee gal khatam hon ute
paapaa ne taalee vajaaunee shuroo kar ditee see| saare taaleean vajaaun lag pe san| main vee saamal see| neeraj ne is noo sunehaa jee dee jit ate aapanee hetthee samajhiaa| mere naal is karake uchechee naraaz hai ki main us dee haar vich khusee manaaee hai|
aseen vichaar kar rahe saan| jit haar daa koee prashan hee naheen see|
aapanee naaraazagee noo jaaehar karan lee koee vee bahaanaa labhiaa jaa sakadaa hai| prashan paidaa keetaa jaa sakadaa hai|
eis daa bhaav ih hai ki naaraazagee puraanee hai ate kaaran vee koee hor hai| tuhaadde netaan vich jhaatee paaun dee ichhaa meree naheen| is lee main khimaa mangadee haan| aseen koee hor gal karee|
raajos noo saadde jhagarre baare pataa hai| hun ih jhagarraa paradiaan ton baahar aaun lee kaahalaa hai| main sharamindaa haan ki meree vajhaa naal tuhaadde rang vich bhang | kamal andaron udaas see| vaak adhooraa chhadd ke chup ho giaa| koee vee kujh naa boliaa| saare hee chup kar ge|
kujh chir pichhon edharaodhar deean galaan hon lag peean| hun naa taan vaataavaran hee sukhaavaan lagadaa see ate naa hee manaan vich hee koee chaa see| ghantte ku ton pahilaan hee aseen vaapas aa ge ate chaah banaaunee shuroo kar ditee | baakee saare vee holee holee pujade ge| chaah saariaan ne peetee, par chup chupeete chhetee hee bhaanddetteendde saanbh ke aseen kaaraan val tur pe| lok saadde val vekh ke shaaeid soch rahe san ki kaise ajeeb lok han| samaa suhaavanaa ho rihaa hai ate ih gharaan noo murr rahe han| is gal ute shaaeid toon vee hairaan hovegee ki soch vichaar, khaanapeen ate ghunmanafiran de saare kamaan vich haazar hundiaan hoeaan dev ne aapane moonh ik shabad vee naheen see boliaa|
kamal ate neeraj doven ddaakattar han| inhaan dee aapasee naaraazagee ne baakee saariaa de naal naal mainoo vee udaas kar ditaa| kujh hor likhan noo jeea naheen karadaa| tere parr dee uddeek jroor lagee rahegee| bahutee dtil naa kareen|
teree sanehaa|
5
guradaasapur,
15.6.95
sanehaa,
tere har pat ute taareekh pee hundee hai| is padd ute men vee taareekh paaee hai| ih keval is lee ki tainoo pataa lag jaave ki tere valon utar aaun ton pahilaan hee main patr likhanaa shuroo kar ditaa hai| likhadee hoee soch rahee haan ki tere patr noo pataa naheen kinaa ku chir uddeekanaa painaa hai| samen daa asatatav jinaa sookham hai, eis dee hond daa ahisaas onaa hee prabal hai| aapanee hond daa ahisaas divaae binaan beetan vaalaa samaan saadde jeevan daa akhatt saramaaeaa hai, eik vaddamalee daat hai| tainoo yaad hai eik ver toon daarashanik uchaaee ute baitth ke mainoo ttaaeem aindd eettaranittee samaan ate sadeevataa baare dasan daa yatan keetaa see ate main saaree gal sun ke aakhiaa see, chhadd yaar, koee ajihee gal kar jiharree mere sir uchee naa hove; aute uton naa langhadee jaave| toon kihaa see. gal taan bahutee uchee naheen, toon hee sir neevaan keetaa hoeaa hai| aj vee samen ate sadeevataa dee daarashanik viaakhiaa karanee mere lee sanbhav naheen taan vee is sach daa ahisaas mainoo hai ki aapanee hond daa ahisaas karavaae binaan beetan vaalaa samaan, beetiaa hon ute vee saadde kol hundaa hai; kidhare jaan dee thaan ruk giaa hundaa hai| jeevan de jine bahute pal saadde kol tthahir jaande han, jeevan onaa hee bahutaa sundar ate svapanayukat ho jaandaa hai| main bauadhik tauar ute is gal dee kaaeil naheen ki eettaranittee jaan sadeevataa sanbhav hai, par is gal dee maanasik prateetee mainoo hundee hai ki man lee ttaaeemalaisanes tthimelesasanesasa daa jaan samen ton uche ho jaan daa anubhav anahonee gal naheen| ih anubhav aanandaaeik hai ate aanandaaeik hon karake manorath hai| samen dee hond de ahisaas noo teekhan ate prathal karan vaalee har gal, har vasatoo, har vichaar, har viakatee ate har ghattanaa saadde aanand dee ghaatak hai| tere patr dee uddeek vee samen dee hond de ahisaas noo teekhan karadee hai|
profaisar ankal de ghar beetiaa samaan aanandaaeik see| us ton pichhon sumeet de ghar bitaaeean kujh gharreean je aanandaaeik naheen taan visamaadee jaroor san| uh ghar, ghar dee anubhaavak vishaalataa, ghar de chogirade dee ramaneekataa, ghar baare mandar daa bhulekhaa paaundee sajaavatt ate safaaee, rishee vaalameek dee kalapanaa noo saakaar
karan vaalee mariaadaa ate is sundar srishattee dee sirajanahaar uh devee, jiven mere naal hee kaar vich aa varre san, eih saare de saare inhaan de sukhaaven saab vich safar karadee hoee main aje adh vich hee pujee saan ki saaeekal ute aaundaa karanajeet meree nazare piaa| main ik paase kar ke kaar rok ditee| uh mere kol aa ke ruk giaa| main vaddee bhain hon karake kaar vich baitthee rahee ate us noo panj futt saadte giaaraan vich lame kad ne saaeekal uton utaran dee lorr naa pain ditee, kidhar chaliaa, karan
chaliaa naheen, aaeaa haan| marazee naal naheen, ghaliaa hoeaa|
bee jee ne ghaliaa honaa
ghaliaa taan bee jee ne hee hai. unj paapaa vee ghare han|
chal aa fir be.....| us noo kaar vich baitthan noo aakhadee aakhadee noo khiaal aa giaa ki uh taan saaeekal ute hai main kaar chalaaundee rahee ate uh kaar de naal naal saaeekal chalaaundaa aaeaa| aape vich galaan karade asee doven bhain bharaa panjaabee garameean dee lamee nighee shaam daa aanand vee maan rahe saan| je do din pahilaan hoee barasaat ne sahaaeitaa naa keetee hundee taan aaunde jaande ttarakaa ne enaa ghattaa uddaaunaa see ki asaan ik dooje daa saath chhaddanaa hee ttheek samajhanaa see| basaanttarakaan de ddraaeevar ate guradaasapur ton aapane pinddaan noo paratade saaeekalasavaar, paidal ate ttaangiaan vich baitthe lok aapo aapane dtang naal kaar ate saaeekal dee asukhaavee saanjh daa haaranaan, haasiaa ate ishaariaan naal suaagatasamarathan karade hoe saadde kol dee langhade ge| guradaasapur vich daakhal hundiaan hee sabh kujh badal giaa| pahile chauak vich khalote sipaahee ne kaar de age ho ge karanajeet noo dooron pachhaan liaa see| edhar odhar dee saaree aavaajaaee rok ke us ne meree kaar noo langhaaeaa ate adab naal salaam vee keetee| meraa jeea keetaa ki kaar ik paase kharree kar ke us kol jaavaan ate aakhaan, ankal jee, eiaun kar ke mainoo sharamindaa naa kariaa karo fir sochiaa ki is mariaadaaheen hundee jaa rahee duneea vich kujh ik puraane lok hee taan ajihe bache han jiharre umar, vidiaa, rutabe, siaanap, sharaafat ate maasoomeeat noo aadarayog samajhade han| ghar pujee taan vekhiaa thee jee faattak vich kharro san| mainoo kaar vichon nikalan daa samaan dite binaan hee uh bole, aus raat pain lagee hai ate toon|
bee jee, changaa bhalaa din hai | tusaan sooraj dee haazaree vich raat paa ditee hai| paapaa laan vich baitthe san| mainoo vekh ke bahut khush hoe, aao bettaa jee, khoob raj ke aaloottakeean khaadheean aj davindar daa kee haal hai aj taan vichaaree aanttee deean jhirrakaan ton bachiaa rihaa hovegaa; par kurrataa paaunaa pai giaa honaa | paapaa, tuseen unhaan dee chhadd, aapanee sunaao| bee jee guse vich lagade han| teree bee jee de guse dee saanoo pooree pachhaan hai, bettaa| tajarabekaar haan| naatajarabaakaar akal vee naheen han, paapaa|
mahaanrathee tainoo lain giaa see| miliaa naheen
mere naalanaal hee aaundaa see, pataa naheen baazaar vich kidhare ruk giaa honaa|
ajakalh sakoottar de chakar vich hai teraa veer|
paapaa, je chakar daa bhaav dhiaan, khiaal jaan moodd hai taan main vee hun nahaaun ate kaparre badalan de chakar vich haa|
nhaadhe, kaparre badal ke raat daa khaanaa khaadhaa ate bisatare vich jaa varree| pataa naheen kis kalapanaa lok dee sair karadee noo neend aa gee ate kis supanasansaar de sukh maanadee rahee ki savere utthadiaan hee gharabaar, sansaar pahilaan naalon sohanaa lagadaa jaapiaa| kalh deean saareean galaan noo sodh suaar ke ik nibandh daa roop den vich din daa chokhaa samaan beet giaa ate beetiaa vee aapanee hond de ahisaas noo teekhan keete bagair| ladte vele jade paapaa dafataron vaapas aa ke aapane kamare vich baitthe taan main vee unhaan kol jaa baitthan daa koee bahaanaa labhan lag pee| hun mainoo ih manan ate kahin vich koee sankoch naheen ki main paapaa kol baitthan daa bahaanaa naheen saan labh rahee, sagon sumeet noo milan daa koee tareekaa soch rahee saan| mainoo pooraa yakeen hai ki toon vee hun ih naheen chaahundee ki sumeet aave, paapaa dee mez ute faaeelaan rakho ate mainoo kotthee de baahar kise rukh hetth baitthee noo vekh ke dooron hee hath hilaa ke chalaa jaave| aapanee chitthee vich likhee ki main tere man dee haalat noo ttheek ttheek jaaniaa hai ki naheen| hun pat ate chitthee de jhagarre vich naa paveen|
meraa man inhaan jhagarriaan ton pare pahunch giaa hai| ik besuraa jihaa bahaanaa mainoo labh piaa ate ant vich ih sureelaa vee saabat hoeaa| main paapaa de kamare jaan ghareloo dafatar daa daravaazaa jaa tthakoriaa| paapaa ne baaeid ih samajhiaa ki kachahiree daa koee karamachaaree andar aaun dee aagiaa mang rihaa hai| faaeel uton akhaan chuke binaan hee bole, kam in chhome ina mere bainkayoo sar kahin ute unhaan ne trabhak ke upar vekhiaa ate aakhiaa,
are bettaa, toon daravaazaa kharrakaaun dee kee lorr see
are bee, sarakaaree dafatar hai| kee pataa ithe baitthaa aadamee paapaa hai ki ddipattee kamishanar|
tere bee jee ne bulaaeaa hai
naheen, naheen, ddaro naa| main aapane kam aaee haan| main aapane theesas daa pahilaa chaipattar likhiaa hai| tuhaanoo sunaa ke tuhaaddee salaah lainaa chaahundee haan|
main kaanoon naal mathaa maaran vaalaa aadamee haan| jaan fir hinsaa, hatiaa ate jhootth naal meraa vaah rahindaa hai| kalaa dee komalataa ate saahit dee sundarataa baare main kee jaanaan|
paapaa, tuhaadde bolan de dtang ton iaun lagadaa hai ki tuseen...|
daravaazaa murr kharrakiaa| paapaa ne hath de ishaare naal sumeet noo andar
bulaaeaa| daravaaje de sheese vichon hath daa isaaraa vekh ke uh andar aaeaa| us de andar aaundiaan hee main bevasee jihee kurasee ton utth ke khalo gee| paapaa ne jaataa ki main kamare vichon baahar jaan lee utthee haan| aakhan lagaa, achhaa bettaa, fir kise vele tero chaipattar baare gal karaange| par men uthe hee khalotee rahee| main baahar jaan lee naheen saan utthee| main taan sumeet dee suhiradataa, siaanap te saralataa noo satikaaran lee kharree hoee saan, main taan us de aachaar dee sundarataa ate aacharan dee pavathaa noo sir jhukaaunaa zarooree samajhiaa see, mainoo taan us dee maan dee mahaanataa ate us de parivaar dee mariaadaa ne aapanee mariaadaa daa paalan karan lee preriaa see| main taan aapanaa uh sabak duharaa rahee saan, jiharraa chauak vich khalot ankal surajan singh ne aapane saloott raaheen, sad vaang kalh shaameen vee mainoo parrhaaeaa see|
main uthe hee khalotee rahee| sumeet ne faaeelaan paapaa dee mez ute rakh diteean ate mej ute rakhiaa hoeaa meraa nibandh chuk liaa| paapaa ne mere val vekh ke aakhiaa, lai, bettaa, teree samasiaa daa hal ho giaa| sumeet tere chaipattar noo parrhegaa ate mere naalon changee salaah de sakegaa|
haan, sumeet, toon| davindar ne mainoo dasiaa see, toon kalaa ate saahit baare bahut jaanadaa hain ate is baare teraa aapanaa nijee koee drishatteekon vee hai| koee bhalaa jihaa naan laindaa see uh| ajakalh ih sabh kujh hindeepanjaabee vich ho giaa hai saadde bhaa dee museebat see.... giaa hai| saadde bhaa dee museebat hai| kee kahindaa see saatavik
jee unahaan ne aiven ......
naa bee, aiven naheen| aseen vee akhaan vaale haan| kachahiree de baraandde vich baitthaa, jiharraa aadamee shaapanahoor parrhan vich magan rahindaa hai, aus baare kahee hoee koee gal aiven naheen ho sakadee| toon ih chaipattar lai jaa| parrh ke aapanee raae likh ke devindar noo puchaa deveen| ih aitavaar jaa ke lai aavegee|
agale aitavaar aapane theesas daa chaipattar lain ate aapane jeevan daa ik chaipattar likhan, main jharee pahunch gee| meree ichhaa ate aas anusaar sumeet pahilaan hee uthe pahunchiaa hoeaa see ate aanttee dee aagiaa daa paalan karade hoe profaisar ankal ne vee kurataa pajaamaa paaeaa hoeaa see| sabh ton vaddee gal ih ki sumeet de maataa jee vee uthe biraajamaan san| unhaan dee shakhaseeat bilakul badalee hoee lagadee see| hun uh aapane ghar vichalee mariaadaa purasotam dee thaan ik hasamakh, chanchal muttiaar lag rahe san| viharre vich meraa pair paindiaan hee sabh ton pahilaan uho hee mere kol aae ate hasadiaan hoeaa uchee aavaaz vich aakhiaa, suaagatam, kumaaree pushapend suaagatam|
main khushee bharee hairaanee vich unhaan van vekh hee rahee saan ki unhaan ne mainoo aapanee galavakarree vich ghutt liaa| pahile prasnaan vich ik hor daa vaadhaa ho giaa| enee
ganbheer isatree is ghar vich aa ke en prasanamakh ate chintaamukat kiven ho gee hai eis daa ih roop is de aapane ghar vich vekhe roop naalon enaa vakharaa kiaun hai einhaan prashanaan dee sarasaraahatt mere diladimaag vich ho hee rahee see ki pindd deean atthadas isateean ate eneeank hee kurreean viharre vich iaun aa varreean jiven aapane ghar aaeean hon| vadderee umar deean isateean ne sumeet dee maataa noo vaaree vaaree gal naal laa ke piaar ditaa| kurreean ne aadar naal hath jorr ate sir jhukaa ke us kolon piaar liaa| profaisar ankal de kahin ute asee saare us ghar de visaal ddraaeing room vich jaa baitthe | sukar hai aj teraa idhar aaun noo jeea keetaa| ik siaanee isatree ne sumeet dee maan noo aakhiaa|
jeea taan bahut karadaa hai maataa jee, par kamaan kaaraan vichon vihal naheen |
koee gal naheen| puta saanoo kujh bhulaa kite dhan bhaag, toon aaee|
rab ne vadde vadde kam paa dite tainoo dhee; par shaabaase aa tainoo teree raate har koee naheen jamiaa|
tuhaaddeean aseesaan han, maan jee| tuseen sir te hath naa rakhade taan main kee kar sakadee saan
naa dhee, aseen teraa den naheen de sakade| jugajug jee| rab teree umar lamee karo| saadde kol taan seesaan ee aan| aaundee jaandee rihaa kar|
eis prakaar deean galaan kar ke ih sabh chale ge| is pindd de lokaan vich is isatree dee enee izataapanat daa kaaran kee hai kee ilaake de hor pinddaan de lok vee is noo iven hee piaarade satikaarade han je han taan kiaun mere dimaag vich prashanaan de anbaar usarade jaa rahe han| sumeet ne mez ute pee ik faaeel vichon meraa nibandh kadt ke saariaa noo vikhaaundiaan aakhiaa, einhaan paniaa ute khilare hoe khiaal aj saadde dhiaan daa kend han| asaan saariaan ih lekh parrhiaa hai; ethon tak ki aanttee ne vee| is baare aapane vichaar das ke dhanavaadee banaao|
tainoo kise saahit sabhaa daa saikattaree honaa chaaheedaa see|
samajh lo aj main uh hee haan| keval aj daa din| bahute chir lee ih chhatt mere ute naa ladee jaave|
pahilaan main aapanee raae dasadaa haan| keh ke profaisar ankal aje kujh kahin hee lage san ki aanttee ne aakhiaa, tuseen naheen, aj toshee pahil karegee|
santosh bettaa toon, .....
haan jee, toshee| aakhar tuhaadde param sis naal jeevan de kujh saal bitaae han is ne|
einhaan daa param shis hun vee mere naal hai| us ton par main kade naheen hoee| mere jeevan daa har pal.....|
baaharalaa daravaazaa kharrakiaa, sumeet ne utth ke kholhiaa taan tinachaar biradh andar daakhal hoe ate sidhe ddraaeing room vich aa ge| aseen saare unhaan de satikaar vajon utth kharre hoe| ankal jee ne aakhiaa, aao baittho chaachaa jee|
aunhaan vichon ik ne baitthanon inakaar karadiaan hoeaa aakhiaa, aseen bahin naheen aae, profaisar jee| kurree de aaun dee sunee see| dheedhiaanee de darashanaan noo aa ge| tuseen baittho aseen chalade haan| tosee dhee, sabh sukhasaand hai naa
haan, baapoo jee, vaahiguroo dee mihar aa|
hachhaa putr, aseen chalade haan| karo galaanbaataan| jaan lagee mil ke jaaveen | keh ke uh chale ge|
main ih nibandh dhiaan naal parrhiaa hai| ih nibandh de roop vich sanpooran naheen prantoo beesas daa pahilaa chaipattar hon karake ik praveshakaa daa kam bahut hee sundarataa naal nibhaa rihaa hai| is ton ilaavaa vee is deean kujh visestaavaan han|
chup kiaun kar ge bettaa| aapanee gal pooree karo| uh vishestaavaan kee han jaraa saanoo vee daso| saikattaree kolon naa ddaro| ih asalee naheen, banaauttee saikattaree hai|
mainoo saikattaree dee naheen, sagon tuhaaddee aagiaa dee lorr hai| tuhaaddee haazaree vich kujh kahinen sankoch hundaa hai| maape bachiaan daa haasaa naheen uddaaunage, eis bharose vichon kahin lagee haan| pushapendr ne is aaranbhak chaipattar vich kujh ajiheean galaan aakheean han, jinhaan ton prateet hundaa hai ki uh kalaa jaan saahit sanbandhee baneean aa raheean dhaaranaavaan dee attalataa, aupayogataa ate sreshattataa de bhaar hetth dab ke naheen likh rahee| is de ulatt uh chaahundee hai ki kalaa sanbandhee parachaare jaa rahe saare sidhaantaan daa punar mulaankan keetaa jaave ate ajehaa karadiaan hoeaan kise sidhaantakaar dee skhaseeat de bhaar hetth dab ke koee gal naa aakhee jaave|
enaa keh ke unhaan ne ik ver fir profaisar ankal de moonh val vekhanaa shuroo kar ditaa| uh bole, toshee bettaa, aapanee gal nik aakho| je main ate mere varage lok lakeer dee fakeeree karade aa rahe han taan ih unhaan dee akaiddamik majabooree hai taaleemee ate imatihaanee lodd hai| horanaa baare mainoo pataa naheen, par main nijee tauar ute kise sidhaantakaar daa dabel naheen haan ate naa hee kise sidhaant daa pujaaree haan|
jis roop vich ih nibandh saadde saahamane ho, aus roop vich ih saaddee pushapend de beesas daa hisaa vee naheen aakhiaa jaa sakadaa| is de theesas daa ttaapik hai yathaarathavaadaek kalaatamak varadaan| eih praveshikaa kise ik vaad daa hee naheen sagon samachee kalaa daa vislesn kar ke is de navaniramaan dee preranaa daa ikaraar karadee mahisoos hundee hai| is baare main puspend kolon kujh sunanaa chaahundee haan|
hun saariaan deean nazaraan mere ute aa ttikeean| main kahinaa shuroo keetaa, mainoo khushee hai ki main aapane sbadaan raaheen aapane bhaavaan daa ttheek tthaak pragattaavaa kar sakee haan| sumeet jee naal hoeean do gobatteean kaaran hee mere vichaaraan vich
eik tabadeelee jihee aa gee hai | hun main kise ddigaree noo aapane lee mehatavapooran praapatee naheen manadee| naa hee main aapane kathit ttaapik noo dhiaan vich rakh ke likhanaa chaahundee haan| hun meraa manorath hai, samachee kalaa de vikaas noo vaachanaa ate samache jeevan de vikaas vich is de aadaanapradaan, eis deean namosheean ate naakaameean, eis deean praapateean ate sanbhaavanaavaan ate is naal hoeean vadheekeean ate vafaavaan dee yathaa sanbhav charachaa karanaa| mainoo khushee hai ki meree lekhanee pooree safalataa naal meraa manorath tuhaadde tak puchaa sakee hai|
sumeet ne puchhiaa, kee yathaarathavaad dee gal vich chhadd ditee jaavegee mainoo pataa naheen| main samajhadee haan ki hun aapane kam vich main ikalee naheen haa| aseen saare mil ke ih kam kar rahe haan| is lee ih faisalaa vee asaan saariaan hee karanaa hai ki gal kithon aaranbh keetee jaave ate kiven agere teree jaave|
main samajhadaa haan ki je aseen manakhee chetanaa jaan manakhee man noo bauadhik ate bhaavuk naan deean de vanddaan vich vandd leee taan darashan noo manakhee bauadhikataa dee vel noo lagaa hoeaa fal ate kalaa noo manakhee bhaavukataa de maanasarovar vich khirriaan hoeaa kamal aakhiaa jaan vich bahutee vadheekee jaan atakathanee naheen|
sumeet keh rihaa see ate us de maataa jee ik hairaanee jihee naal us val vekh rahe san| dohaan val vaaree vaaree vekhade ankal jee nikaa nikaa musakaraa rahe san ate aanttee daa dhiaan goshattee ate kichan vich vanddiaa hoeaa see| main mantramugadh saan| sumeet ne gal jaaree rakhee, jeevan vich aapane sach noo jaanan dee ichhaa hai| ih ichhaa kiaun hai eis daa manorath kee hai, age chal ke vichaaraangaa| ih ichhaa jeevan vich mauajood hai, eis ton inakaar karanaa sauakhaa naheen shaaeid sanbhav hee naheen| jeevan vich sundarataa daa vee moh hai ate is gal daa jeevan noo pataa hai ki ih moh kiaun hai, eis daa manorath kee hai| jeevan vich sukh dee ichhaa hai, aanand lee taangh hai| ih aanand svairakhiaa jaa saravaaeeval shuravivala naheen, sagon us ton pare dee kee praapatee hai| ih praapatee keval sundarataa raaheen haasal keetee jaa sakadee hai, eis sach ton vee jeevan anajaan naheen| aanand daa manorath jeevan vich sundarataa daa moh paidaa karadaa hai| jis jeevan noo svairakhiaa jaan saravaaeeval dee chintaa hai, auh aanand ton door hai, dukhee hai, kashatt bharapoor hai| surakhiaa daa bharosaa aanand dee pahilee srat hai| surakhiaa ton meraa bhaav saravaaeeval jaan svairakhiaa lee keetaa jaan vaalaa sangharash naheen| is ton meraa bhaav hai rakhiaasurakhiaa bharosaa| darashan dee bhaasaa vich is noo sivam aakhiaa jaa sakadaa hai| main hune jihe aakhiaa see ki jeevan vich aapane sach noo jaanan dee ichhaa hai| is de manorath dee gal karan ton pahilaan main ih kahinaa chaahundaa haan ki sach jaan sach de giaan naal jurre hoe adhiaatamak aadarashaan de jhamele meree akal dee pakarron pare han| adhiaatamak aadarasaan de aadhiaatamavaadeean de daaviaan noo ik paase kar
deeee taan sach noo jaanan dee ichhaa daa lokik manorath jaaniaa jaa sakadaa hai ate
meree jaache uh manorath svai rakhiaa ate surakhiaa hee hai| main keh rihaa haan ki sach noo jaanan dee ichhaa daa manorath shivam hai| roopaantar naam de panjaabee traimaasak de panjaven ank vich chhape ik nibandh satiam ate shivam noo parrh ate vichaar ke main uparokat sitte ute pujaa haan|
chup kiaun kar giaa en aseen sun rahe haan|
aanttee daa dhiaan rasoee val hai|
zaraa tthahireen| main kukar hetthon ag bujhaa ke aaundee haan| mere aaun ton pahilaan gal age naa toreen| aanttee rasoee vichon vaapas aa ge ate sumeet ne gal age toree, je satiam daa manorath shivam hai ate sivam noo puj chuke jeevan vich sundaram dee taangh ho taan aseen karose naal ih keh sakade haan ki samache jeevan daa jaan samache vikaas daa manorath aanand hai|
ankal jee chup naa reh sake, sameet, auh lekh main vee parrhiaa see| parantoo j sittaa toon kadtiaa hai, aus ton iaun lagadaa hai ki uh lekh mainoo dubaaraa parrhanaa pavegaa| aapanee tarakavidhee anusaar toon aapanaa manaechhat sittaa kadtiaa hai| lopak ne satiam ate shivam vich kaaran ate kaaraj daa sanbandh zaroor dasiaa hai, par toon us sanbandh noo ulattaa karan dee koshis kar rihaa hai|
ankal jee, tusaan uh lekh dubaaraa parrhanaa hai ate main uh lekh ghattaghatt pandaraan vaar parrh chukaa haan| satiam ate shivam mainoo eik dooje de kaaran prateet hoe han| sundaram ate aanand inhaan dohaan ton pare hana agere han, auchere han| jeevan vich satiam ate shivam doven sundaram de saadhan han; sevak han par ih sabandh aje jeevan dee saadhaaran gatee raaheen viakat naheen hundaa| ajehaa hon lee hor vikasan dee lorr hai| jeevan ne surakhiat ho ke aapane asale noo aapane sach noo sanpooran roop vich abhiviakat kar ke jeenaa sikhanaa hai| us samen ih manan vich kise noo koee itaraaz naheen hovegaa ki jeevan daa asalaa sundaram hai jeevan daa manorath aanand hai|
par is samen taan aseen ih vekhade haan ki jeevan de ik sach noo padaarath dee sookhamataa de roop vich jaan lain karake manakh ne paramaanoo banb banaae han ate tabaahee dee yogataa noo aapane maanavatav dee sikhar samajh rihaa hai|
eih ttheek hai, ankal jee, par hun tak manakh tabaahee raaheen surakhiat hon daa pashoopunaa karadaa aaeaa hai| manorath surakhiaa hee hai| tabaahee noo saadhan mananaa us dee moorakhataa hai|
eiven hee sahee| teree gal man lainde haan, par hun kalaa ate yathaarathavaad val murranaa chaaheedaa hai|
sumeet ton pahilaan main aapanaa aaranbh kar ditaa hai, ankal jee, murran dee lorr naheen, kalaa saadde naal naal turadee aa rahee hai, jaan saaddee vichaar daa dhuraa
banee rahee hai, satiam, shivam ate sundaram vichaale galat sanbandhaan de sitte vajon
aupaje hoe kalaasidhaantaan dee parrachol ate naroe saatavik sidhaantaan dee khoj hee saaddaa manorath hai| sumeet naal hoee pahilee gal baat vich hee inhaan dasiaa see ki manakh dee bauadhikataa puraatan kaal ton hee sat dee dabol rahee hai| sukaraat ate afalaatoon ne bauadhikataa noo manakh vichale katthor bhaavaan dee taabiaadaaree vich laaun daa bharapoor yatan keetaa see| naal naal kalaa ute vee kararreean paabandeean laaun vich manakhee samaajaan de kaliaan dee aas keetee see| iaun satiam ate sundaram noo shivam de daas banaa ke inhaan vich suaamee ate sevak daa uh sanbandh sathaapat keetaa see, jis daa sadakaa hun tak kalaa aapane asale ton bepachhaan rahee hai ate manakhee komal
bhaavaan daa maanasarovar, jalanidhee hundiaan hoeaa, kamaladhanaheen hee rihaa hai| aapanee gal mukaa ke main vekhiaa ki chaare srote hairaan hoe mere val vekh rahe san, aunhaan dee hairaanee ne mainoo thorraa jihaa preshaan kar ditaa| aapane aap noo sanbhaalan daa yatan karadee hoee main bolee, ankal jee, main kujh tuhaaddaa kee vichaar....
meraa matalab,
pushapaa bettee, toon mereean aasaan umeedaan ute pooree utaregee, eis daa mainoo yakeen ho giaa hai| main tere vichaaraan de vikaas ute naheen, sagon aapanee safalataa ute hairaan ho rihaa haan|
sumeet de maataa jee, jinhaan de naan ton main jaanoon ho chukee haan, ne aakhiaa, eis bachee de is vaak ki manakhee man daa maanasarovar kamalaaliy naheen ban sakiaa dee saarathakataa ute kujh shak keetaa jaa sakadaa hai| homar, shaikasapeear, ttaigor, ttaalasattaae, kaaleedaas ate ainjil aadikaan deean kirataan dee hond vich iaun kahinaa kithon tak ttheek hai
meree santashee maataa jee, einhaan deean kirataan karake hee taan ih kujh aakhan dee lorr hai| jis jeevan ne sundaram noo shivam daa sevak banaaeaa hai, aus jeevan deean lorraa vichon upajeean hanakalaa deean paribhaashaavaan ate unhaan paribhaasaavaan de aadhaar ute keetee gee hai kalaa dee viaakhiaa| meree jaache sundarataa ate aanand de maadhiam raaheen manakhee man daa saatavik vikaas srestt kalaa daa jaan kalaa daa manorath hai ate is manorath dee praapatee lee keetaa giaa chetan yatan kalaa hai| kalaa daa saaraa itihaas ih dasadaa hai ki manakhee man de saatavik vikaas noo is daa mool manorath naheen maniaa giaa, kidhare kidhare, ttaavaan ttaavaan koee kamal khirriaa hai, par samachaa maanasarovar kamalaankit naheen hoeaa|homar noo varajil naalon vadderaa maniaa jaanaa, saikasapeear daa varaddazavarath naal vadheea honaa, ved viaas de chharrayantaan noo vaalameek de hirade dee saralataa naal vadh satikaariaa jaanaa, budh deean moorateean vich niravaan dee saatavikataa noo saakaar karan vaale gunmanaam moorateekaaraan dee thaan manakhee sareer dee sakalataa ate shakatee daa pradarasn karan vaaleean moorateean de gharranahaar maaeekal ainjalo noo srestt maniaa jaanaasadh karadaa hai ki kalaa saatavikataa daa somaa naheen sagon raajasikataa daa hathatthokaa banadee aaee hai| aapane jinme lag dharam
daa paalan karan vaalee sarasavatee naheen, sagon shakatee ate lakasmee de gharaan vich bahukarabuhaaree karan vaalee nauakaraanee banee rahee hai|
main taan ih vee kahaangee ki karunaa, vaatasal ate shaant dee haazaree vich singaar noo rasaraaj maniaa jaanaa is sach daa saboot hai ki samache maanavaman daa saatavik vikaas kalaa daa manorath kade vee naheen hoeaa| haakam varag dee vilaasabhakh daa bhojan samajhee jaan vaalee kalaa hee aj bahutee maatraa vich paidaa kar ke janasaadhaaran vich vanddee jaa rahee hai| dos vee lokaan sir ki unhaan de suaad hee iho jihe han|
pushapad bette, eis desh vich taan kujh dam hai|
naheen naheen| hun kise gal vich koee dam naheen| main kichan vich jaa rahee haan ate sumeet meree sahaaeitaa karegaa| rottee daa velaa ho giaa hai, baakee galaan fir kise vele| keh ke aattee kichan val chale ge ate sumeet vee unhaan de pichh pichhe ddraaeing room vichon baahar ho giaa| unhaan de jaandiaan hee sumeet de maataa jee utthe ate ankal jee de kol jaa ke unhaan saahamane iaun jhuke jiven unhaan de pairaan noo chhuh ke namasakaar karan lage hon| kurasee ute baitthe ankal jee ne unhaan de sir noo aapane dohaan hathaan vich sanbhaal ke aapanee godee vich rakh liaa ate aakhiaa, aro, aro; neeloo, eih kee kar rahee en| piaudhee vich ih uchech kithon aa giaa auh santosha unhaan de pairaan vich faras ute baitth ge| sir ankal jee dee godee vich see akhaan vichon hanjhoo veh rahe san, ankal jee, tusaan aapanaa dharam pooraa kar ditaa hai| tusaan mere sameedd noo murr jeevat kar ditaa hai| uh shabad, auho lahijaa, auh drirrataa, auho soch dee sutantrataa ate uh meraa sumeet| tuseen dhan ho mere dharamapitaa| kahinde hoe uh hanjhoo koree jaa rahe san| main unhaan de modte ute hath rakh ke kujh dheeraj denaa chaahiaa| akal jee ne hath de ishaare naal mainoo manhaa kar ditaa| kujh chir pichhon uh saant ho ge| ankal jee ne unhaan daa moonh upar chuk ke aakhiaa, sumeet dee mauat ton hun tak rok rok rakhe ih hanjhoo, aj bekaaboo kiaun ho ge, mere bache
meraa sumeet pravaan charrh giaa hai| meree tapasiaa safal hoee hai, meree saadhanaa sire charrhee hai| mere lee ih khushee daa mauakaa hai| mere kolon ih khusee sanbhaalee naheen gee| manjal daa maarag dasan vaale rahibar noo guroo dakasnaa vajon den lee inhaan hanjhooaan ton vadderee sanpatee mere kol naheen| mere guradev, mere pitaa| tuhaaddee bhettaa han ih hanjhoo, jiharre main sumeer dee yaad noo vee naheen dite|
dupahir daa khaanaa khaa ke aseen murr ddraaeing room vich aa baitthe ate sumeet de maataa jee havelee val chale ge| main ih puchhan dee daleree kar lee ki uh kithe ge han| ankal jee ne dasiaa, havelee de ik kamare vich teshee daa aim.aaee. hoom hai, authe jaa baitthegee| pindd de lokaan noo pataa lag giaa hai ki aj uh ethe hai| unj uh maheene vich de ver aapane nisachit samen ute aa ke larravandaa
daa ddaakattaree muaaeinaa karadee hai| aj dee feree pindd de lokaan lee boongaa hai| kujh
eik taan us noo namasatenamasakaar karan lee hee aaunage par je kise noo koee ahur hai taan us noo davaaee vee ditee jaavegee|
aapane ghareloo kamaan vich uh ik mintt daa agaa pichhaa naheen hon dinde| aj unhaan de uh kam kauan kar rihaa hovegaa
eis daa pooraa prabandh kar ke aaee hai uh| kise naa kise dee ddiaoottee laa ko aaee hai ate har kam use nipunat naal keetaa jaavegaa jis naal uh aap karadee hai|
shaam ho gee| sumeet ate us de maataa jee dee vidaaeigee daa samaan aa giaa| so de lagapag isatree purab ate bache ikatthe ho ge| piaar, satikaar, sharadhaa ate khusee de bhaavaan noo enee teekhanataa naal pragattaaunde ene chihare main pahilaan kade naheen san vekho| mainoo aakhiaa giaa see ki main unhaan noo aapanee kaar vich bitthaa ke jaapoovaal chhaddadee jaavaan| is tarhaan main vee vidaa keetaa jaan vaaliaan vich saan ate unhaan vich hon karake unhaan vaang piaaree, satikaaree jaa rahee saan atar lagasee unhaan de leerriaan noo, jiharre suhabatee hon ataar de jee|
maanpatr noo unhaan de ghar de mazaboot faattak saahamane utaar ke main guradaasapur val chal pee| toon andaajaa laa sakadee hai ki kine ku suaal mere dimaag vich utth rahe honage| prashanaan dee ginatee vadhadee jaa rahee hai ate sumeet vich meree dilachasapee vee| is naven log sadakaa mere aachaar vivahaar vich pahilee tabadeelee ih aaee ki paapaa de ghareloo dafatar vich meraa aaun jaan vadh giaa ate vadhadaa vadhadaa ik prakaar daa nitanem ban giaa hai| main har roj ladte vele dafatar vich aa baitthan daa koee naa koee bahaanaa labhan vich safal ho jaandee haan| mere vateer vich aaee is tabadeelee noo bee jee ne jaanch liaa hai| uh vee daftar vich mere kol aa baitthan lag pe han| jis din karanajeet ghar hundaa hai, aus din aap aaun dee thaan us noo ghal dinde han| uh bahutaa chir mere laage naheen baitthadaa| helo deedee, hau aar yoo keh ke kotthee de gotto baahar ho jaandaa hai| jo bee jee mere kol baitthe hon taan paapaa de aaun ute unhaa noo chaah aadik piaaun lee utth ke ddraaeing room vich chale jaande han| mainoo pataa hai ki chaah paapaa dee kamazoree hai| uh chaah peendiaan adhaapauanaa ghanttaa jroor laa dinde han ate kade kade pooraa ghanttaa vee| je tasalee naa hove taan dubaaraa chaah banavaaun vich koee vadheekee naheen manade| ih vee tainoo pataa hai ki chaah bhaaven deepoo banaave bhaaven main banaavaan ate bhaaven bee jee aap banaaun, bee jee ne onaa chir paapaa de kol zaroor baitthe rahinaa hundaa hai, jinaa chir uh paapaa chaah peende rahin| kee din main ih aas ate ichhaa karadee rahee ki sumeet us samen ghar aave, jadon paapaa ddraaeing room vich chaah pee rahe hon| ajehaa naa ho sakiaa, shaaeid paapaa ne us noo nisachit samen ute aaun daa aadesh de rakhiaa see|
5 a
guradaasapur,
17.7.95
sanehaa,
eih patr de bhaagaan vich kiaun hai| ih toon samajh sakadee hai| joon de maheene vich aaranbh ho jaan vaaleean barasaataan ne meraa ghar nikalanaa band kar ditaa| vishes karake pichhale do ku aitavaar taan bahut hee sije hoe san| pichhale hafate chauadaan taareem noo teree chitthee mil gee| kaaroon daa khazaanaa labh pain vaalee gal see| ik ver parrhee, do ver parrhee pataa naheen kinee ver parrhee| jee keetaa ih chitthee sumeet noo de devaan| fir khiaal aaeaa ih taan ik tarhaan naal ikabaal karanaa hoeaa| ih main manadee haan ki ih koee ikabaalaejuram naheen taan vee ikabaal, eikabaalaejuram naalon vee aauakhe hunde han|
tainoo mere pichhale patr noo parrh ke mere vivahaar vich hoe pareevaratan de kaaran daa pataa lagaa hai| is pat noo parrh ke toon hairaan hovegee ki keval vivahaar vich hee naheen, sagon vichaar vich vee pareevaratan hoeaa hai| teree mitrataa vichon milee hoee bauadhik poonjee mere bahut kam aa rahee hai| tere naal baitth ke ganbheer visiaan ute vichaaravattaandaraa naa keetaa hundaa taan mainoo sumeet deean galaan dee samajh naheen see painee| jis daanishamandee noo main aapane lee vaadhoo bhaar samajh ke tere tak hee seemit rakh ke khus saan aj us dee uchechee thorr mahisoos karadee hoee tere patr noo baar baar parrh ke is vich likhe hoe saare de saare darasnik khalaare paasaare noo aapane dimaag de kise kone vich saanbh samett lainaa chaahundee haan| sutant soch vaale lokaan daa saath saadde maanasik vikaas lee kinaa zarooree hai| toon kise inattilokachual palayar bauadhikaaananda daa jikar karadee hundee hai| mainoo ih aanand jo paramaaanand naheen taan ghattaghatta mahaanaanand jroor jaapiaa hai| is aanandaanubhootee dee yogataa daa aadhaar kee hai, eih tere paapaa hee das sakade han parantoo ih main jaanadee haan ki is yogataa ton sakhane honaa ik durabhaag hai| teraa sahel meraa subhaag hai, sanehaa|
jadon sumeet ne aapanee maataa de itaraaz daa utar dindiaan hoeaan hamar ate varajil, ved viaas ate vaalameek, shaikasapeear ate varaddazavarath deean kalaakriteean daa ttaakaraa keetaa, audon mainoo iaun lagaa jiven meree sach de saare bandhan ttutt ge han ate main mahaan sojhee de sanamakh ho gee haan| is anokhe anubhav de
prabhaav vich hee main shingaar ras dee saradaaree ute kintoo kar ditaa| ethon tak taan muaamalaa ttheek rihaa par jad main ih aakhiaa ki kaamukataa noo kalaa keh ke lokaan noo kuhaj ditaa jaa rihaa hai ate dosh vee lokaan ute hee laaeaa jaandaa hai ki unhaan de suhajasuaad daa padhar neevaan hai taan sumeet dee maataa jee ne is gal ute kintoo kar ditaa| uh taan changaa hoeaa aanttee ne gal baat daa silasilaa rok ditaa, naheen taan mere kolon utar naheen see ditaa jaanaa| main ih sabh kujh is lor vich keh gee saan ki pahileean saareean dhaaranaavaan ate maanataavaan daa khanddan jarooree vee hai ate sanbhav vee| kujh ise prakaar daa prabhaav kabooliaa see main soch dee sutanttaa de anubhav daa| sumeet de maataa jee noo den lee tatakaaleen utar mere kol naheen see parantoo ghar aa ke main sochadee rahee ki jo iho gal ttheek hai ki lokaan de suhajasuaad ne hee kalaa dee rooparekhaa uleekanee hai taan lokaman de saatavik vikaas noo kalaa daa dharam aakhan de kee arath han tere paase val vasade lokaan kol is prashan daa koee utar hove taan pataa kar| main sumeet naal is vise ute vichaar karaangee|
kujh din ton barasaat rukee hoee see ate garamee vee bahutee naheen see| kalh aitavaar main savere utth, nahaa dho ke kaar farree ate ankal jee kol puj gee| akal jee ne musakaraa ke aakhiaa, aj dotin hafatiaan pichhon vekhiaa tainoo| pahilaa naalon siaanee siaanee lagan lag pee en, pushapendr |
rab karo, tuhaaddee gal ttheek hove|
aanttee vee ddraaeing room vich aa ge| unhaa puchhiaa, bee pushapaa, teree sahelee ne koee khabar naheen ditee| tainoo koee khat patr aaeaa
main hee pahil keetee see likhan dee| hun uh vee likhadee hai kadee kadee| bahut khush hai| main kujh sach chhupaaeaa ate kujh paragatt keetaa|
aj sumeet ethe naheen aa rihaa| ghar dee zinmevaaree us noo sauanp ke toshee kise aimarajainsee kaaran jeevanavaal aaee hoee hai|
taan fir aseen othe chale jaande haan|
aapanee aanttee noo puchh lai|
mere valon veeh vaaree jaao, par mainoo aj bahut kam hai| barasaataan ne kee
kam rok rakhe san| aj meraa sir khurakan naheen honaa|
chal bee pushapiaa| chaah sumeet kolon hee peeange|
saanoo ghar aae vekh ke koee chaa charrhiaa sumeet noo| us chaa vich uh aapane vishaal ghar naal vadderaa ho giaa jaapiaa mainoo| aseen tine kichan vich chale ge| ih kichan saaddee sarakaaree kotthee de ddraaeing room naalon chhottaa naheen see| savaaee dee kujh puchh naa| main chaah banaaun lee kukar val jaan lagee taan sumeet ne aakhiaa, mainoo kutt puaaoge tuseen
kiaun jee, eis vich kutt pain vaalee kiharree gal ho jaavegee
tuseen chaah banaauge taan kichan vich piaa saamaan varatage| kichan vichalaa
saamaan edhar odhar hovegaa| is dee tarateeb vichalee tabadeelee ton meree maan jaan jaavegee ki kise naven viakatee ne kichan vich kam keetaa hai| ghar aaeaa hoeaa har navaan viakatee mahimaan hai| mahimaan noo kichan de kam laaun de dosh daa dandd taan bhugatanaa hee pavegaa|
meraa haasaa nikal giaa| main ankan jee noo aakhiaa, tuhaadde neeloo jee bahut ajeeb han, har pakh adatee| aj main sunehaa noo unhaan baare likhaangee|
chaah banaaunde sumeet ne chuk ke aakhiaa, sunehaa kinaa madhur naan hai vaah, saaraa aapaa suaad suaad ho giaa| ih kon hai kithe hai
bettaa, eih is dee ik sahelee hai|
kade milaao naa| zaroor inhaan vaang hee niramal, nirachhal hovegee| mere naalon vaddee hai jaan chhottee
kujh chhottee hee hovegee| kiaun
ankal jee, koee siaanee jihee kurree labho jiharree mere naal vaddee hove umar vich ate hove vee sunehaa|
kiaun sumeet kee lorr pai gee
ankal jee, mainoo deedee shabad bahut piaaraa lagadaa hai| meraa jeea karadaa hai, main vee kise noo deedee keh ke bulaavaa|
sumeet deean akhaan vich do motte motte atharoo ddalhak rahe san| ankal jee ne aakhiaa, sumeet, saaddee sunehaa bhaaven umar vich tere naal chhottee hai par uh is yog hai ki toon us noo deedee keh sake| us naal changeree deedee labhanee mere lee sanbhav naheen| us dee susheelataa, sahinateelataa, siaanap ate us de svaikaaboo saahamane toon vee aapane aap noo chhottaa mahisoos karengaa, sumeet| uh landdan rahindee hai| keval patramilaap hee sanbhav hai filahaal|
je meree deedee hundee taan aah sabh kujh mainoo naa karanaa paindaa, ttoo mez ute
rakhadiaan sumeer ne aakhiaa| chaah pee ke vihale hoe taan uh aakhan lagaa, aj daa mauasam andar baitth ke galaan karan daa naheen| aao baahar chalee|
ankal jee ne aakhiaa, pushape, mainoo kaar dee chaabee deee jaghaa main neeloo daa pataa kar ke aaundaa haan| tuseen galaan karo|
sumeet, jadon main pahilee ver is ghar vich aaee saan udon bahut garamee see, par is bageeche vichalaa ghaah udon vee haraa see| is hariaaval ne mainoo hairaan keetaa see| is daa bhet jaanan dee ichhaa hoee see| aj fir uho jagiaasaa jaag pee hai|
jeev dee jagiaasaa taan kudaratee hai pahetoo ghaah | ih dishaa ....|
naheen, naheen| mere lee ih vishaa mehatav rakhadaa hai| manakh dee mihanat ate lagan naal sanbandhat hai|
chale iven hee sahee| par mihanat naal pahilaan giaan zarooree hai| ih jaananaa jrooree hai ki ghaah deean sainkarre kisamaan han| je main baans noo ghaah dee ik kisam aakhaan taan hairaan naa honaa, eih ttheek gal hai| kanak, jhonaa aadik saare anaaj ate bahut saareean daalaan ate ganaa aadik aapane asale vajon ghaah han|
baans vee ghaah hai
main kihaa see hairaan naa honaa par tuhaaddee chauaraanee kudaratee hai, tuhaaddee jagiaasaa vaang| main kudarat naalon takarraa banan dee moorakhataa kar giaa saan| aasattreleea vich ghaah dee ik ajihee kisam vee hai, jiharree khajoor naal raladee miladee hai ate aakaar vich vee ghaah ghatt ate birakh vadh lagadee hai| chhaddo ih sabh giaan| asaan ih jaananaa hai ki is ghar de laanaan vichalaa ghaah haraa .....
main gal ttok ke bolee, giaan noo chhaddo naa, sagon vadhaao|
sumeet ne has ke aakhiaa, baattanee banaasapatee shaasata sanbandhee meraa giaan seemat rihaa hai| lorr jogaa hee jaanadaa haan| tuseen vee aapanee lorr noo mukh rakho|
jiven tuseen ttheek samajho|
har prakaar de ghaah dee aapanee umar hai ate aapanee umar daa bahutaa hisaa uh haraa rahindaa hai jaan rakhiaa jaa sakadaa hai| kanak dee lorr jhone naalon vakharee ho ate kamaad dee makaee naalon vakharee| manakh ne aapane kam aaun vaale ghaah deean kisamaan baare giaan praapat kar ke us noo sanbhaaliaa ate varatiaa hai| aseen.... |
.... aapane laanaan vich lage ghaah de subhaa noo jaanade naheenaus noo kinaa paanee, kiho jihee khaad ate kis prakaar dee dharatee dee lorr hai, eis daa pataa naheen karade| ghaah suk jaandaa hai, peelaa pai jaandaa hai| giaan mainoo chetaa aa giaa ki main sumeet de vaak noo adh vichaaliaun farr liaa see| sharamindagee jihee naal main aakhiaa, soree khimaa karanaa mainoo pataa hee naheen lagaa ki main |
eis vich khimaa mangan vaalee kiharree gal hai main tuhaadde jinaa siaanaa ho jaan noo kise prakaar dee bhul samajhan dee thaan aapane lee maan vaalee gal samajh ke fakhar karaangaa khimaa naheen mangaangaa|
naheen naheen, main siaanee hon daa daavaa naheen kar rahee| siraf ih keh rahee haan ki tuhaaddee dasee hoee gal meree samajhe ho gee hai|
ghaah, dharatee, khaad, paanee ate mauasam aadik daa lorreendaa giaan haasal kar lain pichhon jaan giaan praapatee de naal naal karam dee lorr paindee hai| karam yog bahut katthin hai| ih kiriaa roop hai, praikatteekal hai| ih giaan naalon kite vadderee saadhanaa hai| is kiriaa roop.....|
mainoo ik nikee jihee gal kahin dee aagiaa dio| karam yog dee katthinataa is gal vich vee hai ki ih fal dee ichhaa daa tiaag karan dee mang karadaa hai ate fal dee ichhaa noo tiaaganaa at katthin hai|
meree gal sunadiaan hoeaa sumeet ne sir jhukaa liaa see ate mintt chhadt mintt jhukaaee rakhiaa| mere kee gal hai kahin ute us ne sir upar chukiaa ate akhaan meettee ik lamaa saah lai ke akhaa kholheean, aapanee subhaavak musakaan moonh ute morr liaadee ate aakhanaa shuroo keetaa, main ved viaas, geetaa ate sree krishan, sabh daa lorreendaa satikaar karadaa haankeval lorreendaa satikaarapar karam de fal dee ichhaa de tiaag vich vishavaas naheen rakhadaa| ho sakadaa hai maikas dee praapatee lee ih tiaag zarooree hove, parantoo mere lee, aam lokaan vaang, mokash naal jeevan jiaadaa zarooree hai| jeevan vich har kam us de fal dee ichhaa naal ate us vichon upajan vaale har change bure nateeje dee pooree pooree jinmevaaree naal keetiaan hee jeevan noo khush, khushahaal ate khoobasoorat banaaeaa jaa sakadaa hai| dtal dee ichhaa daa tiaag kise kanapatalee jaan maseen lee hee sanbhav hai kiaunj unhaan vich ichhaa dee hee anahond hai| maseen jaan katthaputalee honaa maanav noo bebhaa naheen dindaa| zinmevaar hon vich hee us daa purustav hai| ih ik vakharaa visaa hai| iko samen ik gal keetee jaa sakadee hai| ih galaan fir kise vele karaange| is samen.....|
aus dee gal ttok ke main aakhiaa, eis samen taan iho jeea karadaa hai ki ise gal noo jaaree rakhiaa jaave|
tuseen bhaashaaee baareekeean dee staranj de khilaarree hai| mere aaranbh keete hoe vaak noo aapanee soch dee sedhe tor lainde ho, bahut khoob| par, main is samen, tuhaaddee ichhaa vich naheen taraangaa| main keh rihaa saan ki karam yog kiriaa roop hai fal dee ichhaa naal ate nateeje bhugatan dee pooree zinmevaaree naal keetee jaan vaalee kiriaa daa roop| aao ghar de pichhavaarre chal ke is karam yog noo is de kiriaa roop vich dekhee|
aseen ghar de pichhavaarre val tur pe| aakaash vich badal bahut san; par meenh daa koee rangadtang naheen see| laan de naal naal banee pathareelee sarrak ute turade aseen galaan karade rahe| havaa saadharan naalon tez see; samaan saadhaaran naalon suhaavanaa see| sumeet keh rihaa see, eis dharatee daa muaaeinaa karavaa ke is vich yog kisam daa ghaah lagaaeaa giaa hai| ih koee vaddee khechal vaalee gal naheen| khaad daa prabandh vee saadhaaran jihee gal hai, par paanee dee samasiaa zaraa gunjhaladaar hai| is samasiaa daa hal ate puraatan misar ate naveen takaneek de sanjog naal keetaa hai|
turee jaandee main soch rahee saan ki is parivaar ne jeevan de yathaarath noo jaan ke us de yog varaton karan vich kamaal kar ditee hai| parantoo, kalaa ate yathaarath de aapasee sanbandh vich inhaan noo koee sundarataa kiaun naheen disadee| meraa jeea keetaa ki aapanaa ih prashan main kidhare likh ke rakh lavaan, par mere hath vich naa kaagaz see naa kalam| uche darakhataan vich ghire ik sundar taalaab kandte jaa ke sumeet ik
aavaaz ne jiven mainoo jagaa ditaa meraa supanaa torr ditaa| uh keh rihaa see, eis taalaab de paanee noo panp kar ke us ute ttaink vich lijaaeaa jaandaa hai| othon ih meenh de roop vich varhaaeaa jaandaa hai, jithe chaahee othe, jadon chaahee odon| is dtang dee bahut varaton ghaah lee hee hundee hai| mere maataa jee noo ghaah naal uchechaa piaar hai| ih saaraa giaan ate ih saaraa karam unhaan de ise bhagatee bhaav ne ikatthaa karavaaeaa hai|
auh bainch uton utth kharrotaa ate hathon farr ke mainoo vee utthaa liaa| us de hath dee is doojee chhooh ne mere man vich koee halachal naa upajaaee| hathon farree uh mainoo aapane maataa jee de baindd room vich lai giaa| ik alamaaree daa daravaazaa bolhiaa ate us vich ik shailaf ute pe hoe ghaah val isaaraa kar ke baliaa, eih mutth ku ghaah pichhale pandaraan saal ton ithe sanbhaaliaa piaa hai| suke hoe is ghaah noo mere maataa jee atiant sharadhaa ate satikaar naal vekhade han| is noo vekh ke aapane aape ton, aapane chogirade ton, eis sansaar ton uche utth jaande han; kise aanand vich ttik jaande han|
tusaan unhaan kolon is daa bhet puchhiaa hai je naheen taan kiaun
kade lorr naheen pee|
profaasar ankal noo pataa hai
shaaeid hai ho sakadaa hai naa hove| mainoo pakaa pataa naheen|
main puchh sakadee haan, eis baare, aunhaan kolon auan
zaroor puchh sakade ho|
kaar dee aavaaz sunaaee ditee| ankal jee sumeet dee maataa jee noo lai ke aa ge san| uh ddraaeing room val chale ge ate maataa jee saadde kol baidd room val aa ge| naras de libaas vich uh jimanejeeam vaalee santosh naalon vadh chusat ate rohabadaar lag rahe san| unhaan ne kujh ros naal puchhiaa, mere kamare dee talaashee lai rahe ho
kujh ise tarhaan hai |
binaan vaarantt
naheen maan jee, binaan vaarett naheen| tuhaadde piaar ate aapanee sharadhaa daa duharaa vaarantt saadde kol hai|
bahut hushiaar ate haazar juaab kurree hain toon| main moonh hath dho ke rasoee vich jaa rahee haan| tuseen ddraaeing room vich baitth ke galaanbaataan karo| ankal jee vee othe han|
main kichan vich tuhaaddee madad karaan
lorr pain te madad main aap mangaangee, mere modte ute hath rakh ke unhaan ne musakaraa ke aakhiaa|
jeea karadaa see ki saaraa din uthe gujaar diaan, par ankal jee noo ghar
chhaddan jaanaa see ate chitthee daa doojaa hisaa vee likhanaa see| is lee khaanaa khaa ke, ankal jee noo beree chhadd ke, main guradaasapur aa gee| soch rahee saan sumeet ik naheen. de han| uh ghar niraa pooraa ghar naheen sagon supaniaan daa navaan sansaar hai| ene ameer ghar vich vasan vaale maanpat de rahinasahin vich kise prakaar dee ameeree daa koee naanishaan naheen| khaanapeenapahinan, sabh saadaa ate saadhaaran hai| ih ghar de maalak naheen lagade, sagon rakhavaale jaan sattee jaapade han| ih sabh kujh mere man vich enaa ulajh giaa hai ki is noo sulajhaaun daa khiaal vee ulajhanaa vich vaadhaa karadaa hai| is lee main iho sochiaa hai ki jeevan de is naven raah ute turadee rahaan| ih jeevan aapaneean gunjhalaan aap kholhadaa jaavegaa| yatan bakaaoo lagadaa hai, sahij sukhadaaeik hove shaaeid|
baaee jee ate pitaa jee bilakul ttheek han|
teree pushapendr|
nott sunehaa, eis naven sanbandh kaaran mainoo daarashanikataa naal uchechaa lagaau ho giaa hai| main is dee lorr mahisoos karan lag pee haan| is sanbandh vich meree sahaaeitaa karadee rahee| adhavaatte naa chhadd deveen| kalaa baare vichaar karadiaan filaasafee dee uchechee lorr paindee hai| inhaan saatavik ate suhirad lokaan dee sabhaa vich sramindee naheen honaa chaahundee| arasatoo duaaraa keetee hoee sapaarattaa de vidhaan dee aalochanaa baare jaroor likhee ate je ho sake taan inhaan ton pahile yoonaanee vichaaravaanaan baare ho sakaa| vee, kaan ch main sumeet noo samajhan de yog
pushapendr|
6
eesatt haim,
1.8.95.
piaaree pushapendr,
kujh vishes kaaran han ki ih patr main tainoo aapane valon ikalee, binaan kise dee salaahasahaaeitaa le, likh rahee haan| pahilee gal ih hai ki main naheen chaahundee ki toon bahute lame samen lee samen dee hond de ahisaas daa bhaar chukee firen| teraa patr main paapaa noo de ditaa hai| is ver ajehaa karadiaan kujh jhijak hoee see| mainoo iaun jaapiaa hai ki sanehasanbandh de safar vich toon kujh ziaadaa age chale gee hain ate bahut tejee naal vee| khiaal aaeaa kidhare paapaa is noo teree bhaavukataa daa ochhaapan ate bodhikataa daa petalaapan naa samajh lain| fir soch ne dooje paase vekhiaa taan profaisar ankal jee tere pakh vich bhugatade dise ate main paapaa noo patr de ditaa| agale hee din unhaan ne ucheree prasanataa pragatt keetee ate aakhiaa, bettaa, eis patr de utar noo murr kujh der ho jaanee hai| tere chaachaa jee kujh door chale ge han| unhaan naal agalee milanee teraan agasat dee mithee gee hai | toon aapanee sahelee noo hor lameree uddeek lee majaboor naa kar| aapane valon ik parr likh de| is ver vee main ik shabad duaale daaeiraa laaeaa hai| us val dhiaan den dee lorr hai|
doojee gal ih hai ki jinhaan anokhe lokaan naal teraa vaah piaa hai, aunhaan vich meree dilachasapee kudaratee hai; kujh toe kaaran ate hun kujh aapane kaaran| kauan hai ih sumeet jis noo sunehaa varagee deedee darakaar hai
teejee gal vee mere aapane achanbh dee hai| kalaa sanbandhee tero vichaaraan ne mainoo achanbhit kar ditaa hai| aje kujh din hoe han ki paapaa naal galaan karadiaan suhaj suaad daa masalaa utthiaa see| use vich shingaar ras daa vee zikar aaeaa see| tere pat vich ise vise baare parrh ke main taahiaa ki kalaa ate lokaman de vise ute hoee charachaa tainoo likh diaan| jis samen aseen is vise sanbandhee gal kar rahe saan tere jeejaa jee veeddeeo maseen dee kise saitting vich rujhe hoe san| unhaan ne achhopale jahe ttep reekaaraddar vee chaaloo kar ditaa ate galabaat de ant ute ttep mere havaale kar ditee| galabaat daa aaranbhak bhaag nisache hee meree yaadaskatee dee upaj hai parantoo, eis daa vadderaa bhaag ttop sun ke likhiaa giaa hai| main is vaarataalaap
noo kalaa ate lokaman daa siralekh de rahee haan, par paapaa aapanee vaarataalaap vich bahutee ver lokaman dee thaan manasaadhaaran kahinde han| unhaan noo saadhaaran shabad naal onaa hee piaar hai jinaa janasaadhaaran naal|
paapaa jadon vee likhadeparrhade thak jaan, auh ttaileevizan ute veeddeeo filam vekhanaa pasand karade han| aapanee is lorr lee unhaan ne ginatee deean kujh filamaan rikaaradd kar ke rakheean hoeean han| unhaan vichon koee ik filam lagaa ke baitth jaande han ate bahut magan ho ke vekhade han| ih kujh ku filamaan ghar vich kee kee vaar chal chukeean han| inhaan ton ilaavaa kise hor filam vich unhaan noo dilachasapee naheen| tere jeejaa jee ate unhaan daa chhottaa veer jadon aapanee pasand dee koee filam vekhanaa chaahun, paapaa utth ke upar bainddaroom vich chale jaande han| aunhaan daa kahinaa hai neech ke sang te meech bhalee|
eik din main puchh liaa, paapaa tuseen aapaneean kujh ku pasandeedaa filamaan ton ilaavaa koee hor filam naheen vekhade bhalaa kiaun
kiaunk ashaleelataa, aujaddataa, nangej, ashisttataa, kaamukataa ate hinsaa aadik noo aapanaa manaparachaavaa banaa ke main aapane vichale manakh daa niraadar naheen karanaa chaahundaa|
paapaa, je is noo meree ashisttataa jaan gusataakhee naa samajho taan main ih kahinaa chaahundee haan ki kaamukataa, ashaleelataa ateaujaddataaadik baare tuhaaddaa itaraaz ttheek aakhiaa jaa sakadaa hai, par nangej de kujh roop ajehe han jo kalaa naal mil ke sundarataa vich ulathaae jaa chuke han| puraatan bhaaratee mandaraan vichaleean moorateean, madhakaaleen kalaakaar maaeekal ainjilo de banaae but sreshatt kalaakriteean mane jaande han| aakharaan daa nangej hai inhaan vich| bachiaan daa nangej jeevan dee sundar vaasatavikataa hai|
bettaa jee, aapanee soch noo sutantr rakhanaa bahut zarooree hai| har khetar vich soch dee sutantraa kaaeim rakhadiaan hoeaa vicharanaa hee manakhee akal dee sreshattataa hai| kee sochaan ajiheean han, jinhaan daa rivaaj pai giaa hundaa hai| aseen unhaan sochaan noo ik rivaaj jaan ik faishan de tauar ute apanaa lainde haan| ih bahutee siaanee aadat naheen|
main samajhee naheen, paapaa|
khaajooraahe aadik deean moorateean jaan ainjile de banaae butaan dee naganataa dee vakaalat karan daa ik rivaaj jihaa ho giaa hai| kujh vidavaanaan dee fikarebaazee unhaan de shaagiradaan dee soch daa aadhaar ban ke unhaan kolon kee prakaar de sidhaantaan dee usaaree karavaaun vich safal ho gee hai| ih sabh bauadhik kalaabaajee hai| ese kalaabaajee daa ik paintaraa ih hai kinangej de kee roop han| asal vich nangej, nangej hai; eis de do roop naheen han| roopaan dee ghaarrat raaheen nangaj dee kuroopataa ute bauadhikataa daa uh baareek paradaa paaun daa yatan keetaa giaa hai jis raaheen uh disadee rahe par desh naa aakhee jaa sake|
bache dee naganataa noo kee aakhoge, paapaa
main is prakaar dee kise vasatoo dee hond hee naheen manadaa|
kee bache nange naheen hunde kadee jaan unhaan noo nangaa vekhiaa naheen jaandaa
bache nange hunde han ate unhaan noo is haalat vich vekhade vee haan aseen|
par, eis noo nangej naheen aakhiaa jaanaa chaaheedaa|
eih kiaun
eis lee ki bachiaan noo aapane nange hon dee gilaanee jaan sharam jaa ahisaas naheen| unhaan noo nange vekh ke, vekhan vaale de man vich vee ajihe kise bhaav dee utapatee naheen hundee| is lee bache dee naganataa nangej naheen| pashoo nange han| unhaan dee naganataa nangej naheen| nangej deean do kisamaan naheen han| nangej keval nangej hai|
pathar dee mooratee daa man naheen| uh aapane nangej ton bache vaang hee, niralep hai, paapaa |
mooratee de man dee gal baad vich karaangaa, pahilaan ih puchhanaa chaahundaa haan ki gandeean moorataan vaale galaasee rasaaliaan vich varate ge kaagaz daa man hundaa hai jaan naheen naheen| taan vee uh rasaale saadde samaajak jeevan dee vaddee namoshee mane jaande han| uh daraskaan de manaan noo prabhaavit karade han, beemaar karade han|
kiaun kis dtang naal aunhaan daa man naheen hundaa|
vekhan vaaliaan daa man hundaa hai, eis lee|
tusaan bilakul ttheek aakhiaa hai, mere bache| par main kahindaa haan ki inhaan moorateean ate moorataan vich vee man hai| uh de moorateekaar daa man, moorat banaaun vaale daa man, kalaakaar daa man, maaeekal ainjino daa man, khaajuraaho de taantrikaan daa man|
paapaa, tuhaaddee gal manan noo jee karadaa hai; man hee lee hai| fir vee ih puchhanaa chaahundee haan ki mandaraan vichaleean moorateean jaan ajil duaaraa banaaeean moorateean neech bhaavaan noo ukasaaundeean maaloom naheen hundeean, kiaun
bulitt paroochh jaikatt vichon golee naheen langhadee| eih moorateean jaan kalaakriteean puraaneean han saaddaa puraatan virasaa han, eis sansaarak jeevan dee neecharaa das ke manakh noo paralok val morradeean han; einhaan vich kalaa hai, saadhanaa le, lagan hai, mihanat hai inhaan vich ashaleelataa vekhanee manakhee man dee kamazoree hai, eih sach vaang nangeean han| kine asatar han| dharam daa asatar, puraatanataa daa asatar, filaasafee dee bulitt paroof jaikatt, kauamee gauarav daa bankar| inhaan vich golee naheen langhadee| parantoo, jis jaikatt vaale aadamee noo golee naheen lag sakadee uh aadamee golee de prabhaav vich vishavaas naheen rakhadaa, eih mananaa moorakhataa hai| golee de ddar ne hee taan jekatt banavaaee ate pahinaaee hai| jaikatt dee hond golee de ddar dee hond daa saboot hai| inhaan jaikattaan noo laah ke, einhaan bauadhikadaarashanik, dhaaramak ate kauamee gauarav de paradiaan noo naah ke, pare kar ke, nirafal, niramal,
sidhe saadhaaran man noo inhaan moorateean de sanamukh karo ate vekho ki inhaan daa prabhaav hai jaan naheen; je ho taan changaa ho jaan buraa|
paapaa, hazaaraan lok inhaan moorateean noo vekhan jaande han| unhaan de moonhaan val vekhiaan ih prateet naheen hundaa ki uh inhaan noo vekh ke kise bure bhaav ton prabhaavit ho rahe han| ih kiaun
eih fraaeidd noo puchhe | uh dasegaa ki ih man bahut gahiraganbheer hai, eis de kee tahikhaane han, eis noo paakhandd karanaa aaundaa hai, eih dhokhaa de sakadaa hai, vikhaalaa paa sakadaa hai| je mainoo puchhade ho taan main aakhaangaa ki nangej noo keval nangej samajhade hoe is noo ashisttataa ate ujaddataa aad dee srenee vich hee rakho ate inhaan saariaan sanbandhee mere itaraaz noo ttheek manadiaan hoeaan aapanee gal age tar|
tuhaaddee gal noo ttheek man liaa, paapaa, ate ih vee man liaa ki bache dee naganataa noo nangej keh ke nangej dee neechataa saahamane ik deevaar usaaran dee koshis keetee gee hai jiven koee aatankavaadee pulis de ghere vichon nikalan lee kise nirados noo kaaboo kar ke aapanee dtaal banaa lavo| changaa hoeaa gal daa moonh is paase murr giaa ate meraa ik bhulekhaa door ho giaa| taan vee mool prasn aje main puchhanaa hai| sumeet de maarraa jee ih manade han ki kalaa vichale ghatteeaapan ate manaparachaave vichalee asisttataa lokaan jaan samaajikaan de suhaj suaad de ghatteeaapan kaaran hai| pusped is khiaal naal sahimat bhaaven naheen par is daa khanddan karan dee yogataa vee naheen rakhadee| main vee sumeet de maataa jee vaang sochadee haan| gal filamaan ton chalee see| inhaan val hee vekh lau| tuhaadde manaparachaave dee yogataa kujh ik filamaan vich hai baakee saareean unhaan lokaan lee han, jinhaan daa suhaj suaad jaan ttesatt neevaan hai| unhaan dee mang is ghatteea manaparachaave noo paidaa karan dee zinmevaar hai|
mere siaane bette ne changee tarhaan visathaar naal samajh ke gal keetee hai| aapane prashan daa tuhaanoo pataa hai ate main vee us noo changee tarhaan samajh liaa hai| utar labhan ton pahilaan, aao, eih nisache kar leee ki suhajasuaad kee hai| tuseen suhajasuaad kis noo aakhoge
bahut sookham suaal hai, paapaa| ral mil ke utar labhade haan| tuseen kahinde ho har jeev vich aanand lee taangh hai ate aanand sundarataa dee upaasanaa daa sittaa hai| suhajasuaad inhaan dohaan shabadaan de sanjog naal banaae kise vaak raaheen pareebhaasit keetaa jaanaa chaaheedaa hai|
pareebhaashaa vee banaao hun|
eih kam tuseen karo, paapaa|
je sundarataa ate aanand de rishate noo subhaavak man leee taan pareebhaasaa ih ho sakadee hai ki aanand dee ichhaa ate is ichhaa dee pooratee dee yogataa suhajasuaad hai|
tuhaaddee laaee hoee je daa kee bhaav hai
kujh lok ajehe vee ho sakade han jinhaan noo sundarataa dee thaan kuroopataa ate kukaram vichon aanand miladaa hove; jiven shikaar vichon|
taan ton ih zarooree hai ki is parabhaashaa vich kise ajihe sbad daa vaadhaa keetaa jaave jis naal ih dos rahit ho jaave|
main aapanee shabadaavalee varat laind haan| mere anusaar saatavik aanand dee
eichhaa ate yogataa suhajasuaad hai|
shabad saatavik daa gheraa bahut vishaal hai, paapaa|
aseen kahinde haan ki kujh lokaan daa suhajasuaad vadheea jaan sreshatt hai ate kujh lokaan daa ghatteea jaan asrestt| kee tuseen das sakade ho ki saadde jeevan vich kee kujh ajihaa hai jiharraa saadde suhajasuaad noo srestt banaa sakadaa hove
meraa pahilaa utar hovegaa vidiaa, vishes karake komal kalaavaan daa adhiain|
vidiaa jaan komal kalaa de adhiain vichon aanand dee ichhaa upajegee jaan aanand dee ichhaa vichon komal kalaa daa adhiain upajegaa
eichhaa vichon adhiain daa upajanaa hee yukatee yukat lagadaa hai| vidiaa yogataa noo vadhaa sakadee hai; paidaa naheen karadee|
vadhaa sakadee hai; par zarooree naheen ki vadhaave| komal kalaa daa adhiain aam karake inhaan dee nirakhaparakh, alochanaa, viaakhiaa aadik dee yogataa noo vadhaaundaa hai| is yogataa noo maaddaran isathaittikas jaan aadhunik suhajasuaad aakhiaa jaandaa hai| ajokeean yooneevarasitteean vich baitthe saare kalaarathee aadhunik suhajasuaad de panddit han| saatavik suhajasuaad ton kohaan door hunde han| jadon kise de suaadaan vich suhaj aa jaandaa hai, jadon kise de manoranjan sundar ho jaande han, jadon koee saatavik aanand daa maananahaar ho jaandaa hai, audon us noo kukaramaan dee gulaamee naheen karanee paindee| je kise preetee bhojan ute aaeaa hoeaa aadamee baakee saariaan ton pahilaan, derr ke, prase bhojan ute ttutt pave ate haranaan naalon savaaeaa ddiaudtaa khaa jaave taan uh gharon khaa ke aaeaa hoeaa naheen maniaa jaa sakadaa ki maniaa jaa sakadaa hai
naheen, paapaa, aus noo taan bhukhaa jaan pettoo hee aakhiaa jaavegaa|
sach vee iho hovegaa| saadde saahitak mahaarathee, kalaapaarakhoo, kalaakaar ate kaveekeval kavee, saahitakaar jaan kalaakaar han; auh shabadaan de jorratorr, pingal dee punachhaan ate arooz dee gulel naal faaeilan faaeilaatun de nishaane funddan vich maahir jroor han; par, aunhaan de suaadaan vich sundarataa naheen hai| suhajaarathee farrayotee naheen hunde|
paapaa, kine achanbhe vaalee gal ho ki vidiaa manakh de suaadaa vich suhaj paidaa naheen kar sakadee|
pataa naheen tuseen kiaun achanbhit ho rahe ho, bettaa| vidiaa vich ajihaa kee hai jis naal manakhee man vich saatavikataa daa sanchaar ate vikaas ho sakadaa
hove ganit de suaal kadtiaan man kiven kamal ho jaavegaa eitihaas vich mahimood gazanavee de sataaraa haliaan daa haal parrh sun ke koee kinaa ku komalachat ho jaavegaa kaimisattee ate vizikas vich saadde suaadaan vich suhaj paidaa karan dee samarathaa kinee ku hai madh kaal de manakh dharam daa gulaam see| aadhunik manakh saaeins daa sevaadaar hai; enaa farak zaroor hai ki dharam savarag daa laaraa laaundaa see ate aadhunikataa takaneek, manakh noo aapanee upaj dee khapat daa saadhan samajhadee hai; bhaaven ih upaj denik jeevan deean lorraan dee pooratee karan vaalaa saamaan hove ate bhaaven hatiaa lee banaae ge sookham, aadhunik hathiaar hon| yagaan vich pashooaan dee balee samen prohitaan duaaraa parrhe jaan vaale salokaan vich jinee ku saatavikataa meekaimisattee, kailakoolas ate kuainttam de faaramooliaan vich us ton vadh naheen hai| suhajasuaad dee adaalat vich kharre keetiaan aadhunik vigiaanee prohit madhakaaleen dhaaramik prohitaan naalon ghatt aparaadhee naheen sidh honage| kalaa daa adhiain karan vaale ajoke kalaa rathee vee poore prohitavaadee han| suhajasuaad dee jarrh dimaagee jaanakaaree vich naheen, sagon bhaavaan dee kamalataa vich hai| tuseen vee kee galaan ton anajaan ho| yoonaanee bhaashaa dee kavitaa noo tuseen naheen samajh sakeree| kee tuhaadde ttaisatt noo haualaa jaan ghatteea man leee suhaj suaad vidiaa ute aadhaarit naheen|
paapaa, je kalaa daa adhiain hee manakhee suaadaan vich suhaj paidaa karan vich safal naheen taan baakee saaree vidiaa kolon is pakh vich kise kisam dee aas rakhanee fazool hai| dhan baare kee aakhoge
lagadaa taan iaun hai ki dhanavaan lokaan de suaadaan vich bahut suhaj hai par hundaa onaa naheen, jinaa disadaa hai| unhaan ne lorr ton vaadhoo dhan noo kharachan de uparaale karane hunde han| uh is dhan noo ajihe dtang naal kharach karade han ki unhaan dee haun noo vadh ton vadh tasalee praapat ho sake| koee samaan see jadon ameereegareebee noo dhuron aaeean maniaa jaandaa see| ajakalh is noo samaajak jeevan dee lorreendee beeinasaafee dasiaa jaandaa hai ate sansaar daa samaajavaadee hisaa is noo belorree, beeinasaafee vee aakhadaa hai| kise suhajasuaadee lee ih sanbhav naheen ki kise beeinasaafee ute aadhaarit sathitee vich santushatt reh sake| is lee dhanavaan daa suhajasuaad vee ik vikhaavaa hai lakasmee ate sarasvatee daa sahel sanbhav naheen|
eik daa vaahan uloo ate doojee daa hans hai| ih mil ke naheen tur sakadeean| paapaa, sataadhaaree lokaan ne kalaa dee bahut chir tak saraprasatee keetee hai| jaageeradaaraan, raajiaan, mahaaraajiaan, samaraattaan ate shahinasaahaan de sahaare kalaa ne kee sikharaan chhoheean han|
eih taan paletto hee das sakadaa hai ki kalaa dee saraprasatee dhan, sataa, haumai ate prabhootaa daa vikhaalaa see jaan suaadaan dee sundarataa| us daa utar kiaasanaa aauakhaa naheen, kiaunj kalaa noo sataa dee sevaa vich laaun dee daarashanik gatakebaazee
daa uh pitaamaa see| kalaa ne sataa dee chhatar chhaaeaa hetth kujh sukh maaniaa hai, eis ton inakaar naheen keetaa jaa sakadaa| taan vee ih naheen bhulanaa chaaheedaa ki sataadhaaree lok keval asaadhaaran hee naheen hunde, sagon ik prakaar de maanasik rogee vee hunde han| hittalar de hamajoleean ne dooje sansaar yudh samen yauarap de dosaan daa kalaadhan lutt ke jaramanee vich lai aandaa see| ih kalaa daa prem naheen see, sagon dooje deshaan noo sauandarayaheen karan dee katthorataa see ik atiaachaar see|
paapaa, hun tuseen hee daso ki manakhee man noo suhaj daa suaad kiven paindaa hai vidiaa, dhan, sataa, padavee aadik is yog naheen taan is dee jarrh kithe ho
sunehaa, saaraa jeevan surakhiaa lee yatanasheel hai| svairakhiaa de sangharas vich peerr ho, kalesh hai, the vasaahee hai, kuroopataa hai| ih sabh kujh toon vikaasavaad dee viaakhiaa vich parrhiaa hai| use viaakhiaa vich prasanataa vee vekhee jaa sakadee hai, parantoo beejaroop| aapane beejaroop vich prasanataa bhojan, bhog ate mamataa dee upaj hai| bhojan ate bhog vichon praapat hon vaalee prasanataa sareerak hai ate mamataa de roop vich pragatt hon vaalee prasanataa maaneik hai| jiven jiven jeevan vikaas karadaa giaa hai, eih prasanataa komal bhaavaan vich vanddeej ke naanaa roop dhaaran karadee gee hai| jadon ate jithe jeevan noo surakhiat hon daa bharosaa praapat hoeaa hai manakhee man dee prasanataa, kalaa raaheen sundarataa de anek roop dhaar ke pragatt hoee hai| surakhiat jeevan prasanataa lee taanghanaa shuroo kar dindaa hai| surakhiaa, prasanataa ate sundarataa dee buniaadee lorr hai, pahilee sharat hai| sivam binaan sundaram sanbhav naheen|
eise lee paireekaleez de samen ethanaj vich kalaatamak sundarataa daa udon hoeaa see| bhaaratee man vichalaa sauandaray hindooaan de savaranakaal vich ate mugal raaj samen paragatt hoeaa see ate roman raaj ne yauarap ate madhapoorab noo kalaatamak sundarataa naal bharapoor kar ditaa see| ttheek hai naa paapaa
ttheek zaroor hai, par aje agere sochiaa jaan dee lorr hai| puraatan kaal ate madh kaal vich ate duneea de vaddere bhaag vich aje vee samaajaan dee surakhiaa de saadhan jangalee ate vahisheeaanaa hon karake ih surakhiaa bhang hundee aaee hai| is lee kauamee jaan samaajak surakhiaa ne kalaakriteean dee upaj vich sahaaee hon de baavajood manakhee man noo suhajasuaadee banaaun vich bahutaa sahiyog naheen ditaa| ik viakatee daa suhajasuaad jis surakhiaa ute aadhaarit hundaa hai uh surakhiaa us noo paravaar vichon miladee hai| koee paravaar jinaa ku surakhiat hai ate aapane mainbaraan, vishes karake bachiaan noo surakhiaa daa jinaa ku bharosaa de sakadaa hai, onaa ku suhajasuaad uh aapane mainbaraan de manaan vich utapan kar sakadaa hai|
paapaa, eis lekho taan dhan ate samaajak sathaan suhajasuaad daa aadhaar aakhe jaa sakade han| kise paravaar noo surakhiaa lee inhaan dee lorr painee kudaratee gal hai ate ih vee galat naheen ki aapane mainbaraan noo surakhiaa daa bharosaa den lee
vee dhan ate sathaan dee lorr hai|
ttheek hai, bettaa, sathaan dee vee lorr hai ate dhan dee vee| pachhamee deshaan kol dhan hai, vidiaa hai, par paravaar naheen hai| bachapan vich saanoo dhan baare bahutaa giaan naheen hundaa| haan, satikaar ate surakhiaa noo aseen bhaleebhaant jaanade haan, ate paravaar vich aapanee thaan vee pachhaanade haan| us samen satikaar surakhiaa ate sathaan daa bharosaa saadde suhajasuaad dee janam bhoomee ban jaandaa hai| is bharose dee anahond ne pachhamee duneea de lokaan de suhaj suaad noo vikasan naheen ditaa| eis ton ulatt paravaar dee anahond kaaran surakhiaa de bharose dee anahond vadh gee hai| is anahond noo ajakalh aparaadh de vaadhe daa mool kaaran maniaa ate aakhiaa jaa rihaa hai| aparaadh dee ruchee suhaj suaad daa sidhaa virodh hai|
eis vichaar vichon ih sittaa vee taan nikal rihaa hai ki parrhelikhe ate change guzaare vaale uh samaaj jinhaan daa paravaarak jeevan ttheek tthaak ate saavaan padharaa hove, aunhaan mihanatakash lokaan de samaajaan naalon vadh surakhiat han jinhaan noo aapane kaarobaar jaan rozagaar daa tokhalaa lagaa rahindaa hai|
meree siaanee sunehaa, eih vee ikapaasaa jaa kuaasaa sach hai| tusaan shabad varatiaa ho tauakhalaa| eih ik sidhaa jihaa shabad hai; parantoo is shabad daa gheraa vee, saatavikataa vaang, bahut vishaal hai| samachaa pasoojeevan svairakhiaa de sangharas daa jeevan hai ate tauakhalaa samach pasoojeevan dee pramakh vaasatavikataa hai| ih ik sabad samade pasooman dee jo samachee naheen taan lorreendee viaakhiaa karan de samarath hai| main ih kihaa hai ki surakhiat hon daa bharosaa manakh de suaadaan vich komalataa ate pavatrataa de sanchaar lee bahut zarooree hai| pasoojeevan svairakhiaa de sangharash daa jeevan hai; eis lee| surakhiat hon de bharose daa jeevan naheen sagon tokhale daa jeevan hai| sidh hai ki sangharashee sadaa hee tauakhle vich hai|
parantoo je koee viakatee jaan samaaj sangharash ate skatee de sahaare surakhiat ho jaave taan
surakhiat honaa hor gal hai ate surakhiat hon daa bharosaa honaa hor gal hai| shakatee de sahaare surakhiat hon vaale samaajaan noo surakhiat hon daa bharosaa onaa naheen hundaa jinaa kise doosaree skatee duaaraa naas keete jaan daa tokhalaa hundaa hai| skatee de sahaare surakhiat hon daa bharam paaladee hoee manakhataa ne anaginat peerraan baleean han| ese bharam ne dharatee maan de sareer noo aittamee hathiaaraan de kainsar daa rog laaeaa hai| dasiaa jaandaa hai ki agaamee kee hazaaraan saalaan tak saaddee dharatee is rog dee rogee rahegee| kine dukh dee gal hai| ate haan, aseen suaadaan de suhaj dee gal kar rahe saan|
paapaa, hune hee tusaan suhaj dee thaan komalataa ate pavatrataa de shabad varate han| inhaan vich....
suhaj daa bhet lukiaa hoeaa hai| suaadaan de kamal ate pavat hon vich
hee unhaan dee asalee sundarataa hai| is gal val vee aavaange, pahilaan surakhiaa de bharase dee gal kar leee| tusaan hune aakhiaa see ki parrhelikhe samaradh samaaj jaan paravaar unhaa samaaj jaan paravaaraan naalon vadh surakhiat han jinhaan noo aapane rozagaar daa tokhalaa lagaa rahindaa hai| tusaan aapane is kathan raaheen madh shrenee ate kaamaa srenee deean do vanddaan val isaaraa keetaa hai| mool roop vich aseen inhaan hee do sreneean de suhajasuaad dee gal kar rahe haan| saanoo iaun lagadaa hai ki madh srenee daa vadderaa bhaag aapane rojgaar dee pakiaaee kaaran saanveen padharee jindagee jeea rihaa hai ate kaamaa varag is de ulatt sadeevee tauakhle daa sikaar hai| je main kahaan ki asaleeat is de bilakul ulatt hai taan hairaan naa honaa, sagon sochanaa| ho sakadaa hai saaddee madh shrenee kaamaa srenee naalon vadh surakhiat hove, par surakhiat hon daa bhagaa aus noo naheen hai| is shrenee de jeevan daa aadaant mukaabale jaan prateeyogataa naal ot pot hai| ik dauarr hai; eik sadeevee sangharash hai is srenee daa jeevan| sakoolaan, kaalajaan, dafataraan, faikattareean, vapaaraan ate paravaaraan vich shuharataan, vakaaraan, aunateean, pahunchaan ate praapateean dee ik jang jaaree hai| aapane samaajak aarathak sathaan naal koee vee santushatt naheen| har koee hor saariaan noo pichhe chhadd ke aap agere langh jaan de yatan vich hai| maanasik takhalaa ik sookhm roop dhaar ke unhaan dee maanasikataa daa jamaandaroo hisaa ho giaa hai| is de ulatt ik kaame noo ik mazadoor jaan ttokaree dton vaale noo, eik taang jaan rikashe vaale noo ih pataa hai ki main kee haan, kithe haan, ate kise jaan dee samarathaa rakhadaa haan| us daa mukaabalaa aapane naal hai, dooje kaamiaan naal naheen, aapaneean lorraan naal hai, doojiaan deean yogataavaan naal naheen| uh mihanat karadaa hai, par doojiaan de mukaabale vich sangharashaseel naheen hai| uh gareeb dukhee ate laachaar hai ate is sathitee naal samajhauataa kar lain karake kise tokhale vich naheen| ih avasathaa sundar ate satikaarayog naheen, eih main manadaa haan; par, eih onee tauakhale bharapoor naheen jinee mukaabalaamee jeevan dee avasathaa hundee hai|
eis avasathaa daa suhajasuaad naal kee sanbandh hai, paapaa
sidhe tauar ute koee vee naheen, bettaa| par asadhe tauar ute bahut ddoonghaa sanbandh hai| ajihee samaajakaaarathak sathitee manakh noo sanbandhaan, sahaariaan ate sahiyogaan daa vishavaasee banaaundee hai| sabandhaan, sahaariaan ate sahiyogaan daa satikaar hee saare suaadaan dee sundarataa ban jaandaa hai|
eis daa kujh visathaar karo, paapaa|
manakhee manaparachaaviaan jaan suaadaan de suhaj noo main do shabadaan pavitrataa ate komalataa raaheen biaan karan daa yatan karadaa haan| sabhia manakhee samaajaan vich ih ruchee saravaviaapak hai ki kujh ik kiriaavaan noo parade vich rakhiaa jaave| ho sakadaa ho pasoojeevan vich vee kidhare ih ruchee kam karadee hove par, sabhia manakhee jeevan jinasee sanjog, janam, soch ishanaan aadika kiriaavaan
lee parade dee sifaarash karadaa hai| ajihaa kiaun hai eis prashan daa ttheek utar jaa iko ik utar labhanaa zaraa aauakhaa hai fir vee, eis bhaavanaa daa niraadar karan vaale manaan dee haalat val vekh ke ih anumaan laaeaa jaa sakadaa hai ki saadde paravaarak ate samaajak sabandhaan de satikaar lee ih zarooree hai ki ih kiriaavaan parade dee pavitaa vich rahin| paradiaun baahar aa ke ih apavit ho jaandeean han jaan ho geean maneean jaandeean han| kise sankatt kaaran inhaan vichon kise kiriaa uton paradaa chukiaa vee jaa sakadaa hai par, manakhee man dee us neechataa noo biaan karanaa katthin hai, jiharree inhaan kiriaavaan ute paradaa chuke jaan vich ranjan mahisoos karadee hai| iaun mahisoos karan vaalee maanasikataa aap kise sankatt vich hai, beemaar hai, gandee hai| us de suaadaan vich gandagee hai, apavitrataa hai; auh samaajak maanataavaan daa bharapoor niraadat karadee hai| niraadar apavitr hai| jis man vich is apavitrataa daa paravesh ho jaandaa hai us kolon har manakhee riste de niraadar dee aas keetee jaanee ayog naheen|
doojaa shabad hai, komalataa| bazaar vich turiaa jaandaa koee aadamee, sarrak vich pe kele de chhilake uton tilak ke ddig piaa| kujh aadamee khirrakhirraa ke has pe| ik dauarr ke giaa, ddige noo chuk ke dukhee lahize vich puchhan lagaa, tusee ttheek tthaak ho naa kidhare chott taan naheen lagee hasan vaaliaan ate iaun puchhan vaale vich ik vaddaa antar hai| uh antar ho sahaanabhootee daa, hamadaradee daa| dukhasukh dee anubhootee dee saanjh noo sahaanabhootee jaan hamadaradee aakhiaa jaandaa hai| sahaanabhootee har man vich mauajood hai| saare manakhaan deean bhukhaan ate peerraan, bhai ate aasaan iko jihe hon ute vee aseen saariaan naal iko jihee sahaanabhootee naheen rakhade| asaan sansaar noo aapaniaan ate paraaeaan vich vandd liaa hai jaan kise ne saadde lee iaun kar ditaa hai ate saaddee sahaanabhootee duaale ik valagan val ditee hai, saadde vichalee manakhataa de vikaas noo rok ditaa hai| jinhaan naal saaddee sahaanabhootee naheen unhaan vichon koee ik kole de chhilake uton tilakiaa taan aseen khirrakhirraa ke haso, asaan is vichon manoranjan mahisoosiaa, maaniaa| dooje kise samen saaddaa panjachaar saal daa bachaa iaun tilakiaa taan saaddee jaan mutth vich aa gee| aseen dauarr ke ge, bache noo chuk liaa| ene pareshaan hoe ki ih gal vee saanoo horanaan ne dasee ki is noo kise ddaakattar kol lai jaaeaa jaave|
paravaarak, dhaaramak, sabhiaachaarak ate kamee valaganaan valeean geean hanasaaddee sahaanabhootee duaale ate iaun valaganaan vich valee hoee sahaanabhootee saadde man daa nijee subhaa naa ho ke saadde ute baaharon ladee hoee ik fatt hai haalaat dee paidaa keetee hoee ik majabooree hai, eik lorr hai, eik banaavatt hai, suaarath hai| je sahaanabhootee saadde man daa asalaa hundee taan ih har kise lee hundee, pashooaanpanchheean lee hundee, aapaniaanparaaeaan lee hundee| je iaun hundaa taan aseen kine suhane manakh hunde| iaun hon lee zarooree hai ki saadde man dee samachee manakhataa de man naal
saanjh hove| ih ik bearathaa jihaa vaak hai; par, eis daa ik vaasatavik roop hai| uh ih ki aseen komal bhaavee hoeee| je aseen kamal bhaavee haan taan samache vishavaman naal saaddee saanjh pai chukee hai| aseen vanddaanvalaganaan vich baahar aa ge haan| saadde suaadaan vich, saadde manoranjanaan vich komalataa aa gee hai| hun aseen shikaar noo manoranjan naheen aakhaange, hun shaaeid aseen futtabaal jaan krikatt de us maich noo manoranjan naheen aakhaange, jis vichon ik dhir lee haar dee namoshee ate doojee lee jit dee hainkarr paidaa honee hai| aseen suhaj suaadee ho ge haan| saadde suaadaan vich pavitaa ate komalataa aa gee hai|
paapaa, eih taan manakhee man dee aadarash avasathaa hai; vaasatavikataa naheen |
eiaun naa aakho, mere bache| kalh de aadarash aj dee vaasatavikataa ban chuk han| koee samaan see, eik sikandar saare sabhia sansaar dee takadeer daa suaamee ho jaan de supane vekhan noo subhaavak jihee gal samajhadaa see| aj dee duneea vich raaj gharaane neeveen paa ke turade han| aj de aadarash kalh dee vaasatavikataa ban jaande han| suhajasuaad de sanbandh vich ih vee aakhiaa jaa sakadaa hai ki kujh ik haalataan vich ih avasathaa ajoke jeevan dee vaasatavikataa banee hoee hai ate aj ton pahilaan vee ih ik vaasatavikataa see|
prashan ih hai, paapaa, ki is prakaar de man paidaa kiven keete jaan
eih kee prashan naheen, bache, kiaunk is tarhaan de man paidaa naheen keete jaande, sagon vikasade han ate manaa daa vikaas sadeevee hai, nirantar hai| ih vikaas kado kujh agore jaandaa hai ate kade kujh pichhe chalo jaandaa hai; par rukadaa kade naheen| eis vikaas vich sahaaee honaa hee kalaa daa dharam hai| aapane dharam de paalan vich ukaaee karake kalaa is vikaas daa virodh vee kar sakadee hai| is gal dee charachaa toraan agasat dee ikatrataa vich hon dee sanbhaavanaa hai| aj tuseen is prashan daa utar diau ki je suaadaan ute sabhiataa daa piaa hoeaa paradaa asal vich suaadaan daa suhaj naheen je suaadaan vichalee pavitrataa ate komalataa hee suaadaan dee sundarataa hai taan kee aapane aap noo suhajasuaadee aakhan vaale asal vich suhajasuaadee han
paapaa, meraa utar naanh vich hai|
eih das sakade ho ki is prakaar de suhajasuaad dee ruchee de vikaas dee sanbhaavanaa madh shrenee de sangharasee man vich vadhere ho sakadee hai jaan kaamaa srenee de us man vich jiharraa sahiyogaan ate sahaariaan daa lorravand hai
paapaa, dooje shabadaan vich tuseen ih puchh rahe ho ki susakhiat ate surakhiat madhashreneeman vadhere komal bhaavee hai j ashikasit, asurakhiat ate sahaaeitaa daa lorravand kaamaashreneeman jaan manasaadhaarana vadhere komal bhaavee hai| hun tak eho sidh hoeaa hai ki manasaadhaaran vadhere komal bhaavee hai|
oparee nazare bhaaven kharhavaa hee dise, par soorasaagar de vaatasalay noo jinaa uh maan sakadaa hai, onaa sangharashee man naheen maan sakadaa| raam ate bheel dee mitrataa noo krisn ate sudaamaa dee dosatee noo jinaa uh maan sakadaa hai, satikaar sakadaa hai, onaa uh man naheen jiharraa rishavat jaan sifaaras daa koee dtang varat ke kise inttaraviaoo vich aapane varage ik umeedavaar noo pachhaarr ke safal ho jaan noo saadhaaran ate subhaavak samajhan lee majaboor kar ditaa giaa hai| suhajasuaad dee sanbhaavanaa manasaadhaaran jaan mere sbadaan vich janasaadhaarana vich kite vadh hai|
paapaa, jiharree sanbhaavanaa saakaar naheen keetee jaa sakadee, aus dee hondaanahond de kee arath han|
eih sanbhaavanaa daa saakaar honaa jaan is dee abhiviakatee subhaavak hai| ih sadaa hee aapanee abhiviakatee lee ahuladee rahindee hai| vaddaa dukhaant ih hai ki ih sanbhaavanaa sathit hai unhaan lokaan de manaan vich jiharre majaboor han, laachaar han, besahaaraa han| jiharre samaradh ate shakateesaalee han unhaan de man sangharas de visvaasee han| uh janasaadhaaran noo aapanee marazee de suaad laaunde han| gal filamaan ton chalee see, murr filamaan val murr painde haan| saaddeean filamaan vichale naachaan dee ashaleelataa ate kaamukataa, einhaan vichale geetaan daa gavaarapan ate nangej, manasaadhaaran ton mangiaa hoeaa naheen maniaa jaa sakadaa| ih saadde filamee jagat vich tiaar keetee gee niralajataa hai| aapaneean lorraanthurraan naal larradaa ghuladaa manasaadhaaran benee auchee kalapanaa karan de yog kiven ho sakadaa hai eih vihale, vilaasee, suaarathee ate lobhee manaan daa kam hai| uh aapanaa kam karee jaa rahe han ate eilazaam kisee aauar ke sar jaataa hai | buraaee dee jarrh kalaakaaraan, kahaaneekaaraan, kaveean aadikaan de maanasik rog vich hai| janaman ukaa niradosh hai| us vichalee bhaavakomalataa us deean majabooreean naal mil ke us dee kamazoree ban gee hai| shahir deean galeean daa gandaa paanee us neeveen thaan dee upaj naheen hundaa jithe ikatthaa ho giaa hundaa hai| kinaa vaddaa aniaa hai ki us gandagee laagon langhadiaan nakabalh vee uho lok vattade han jinhaan de gharaan vichon upaj ke uh aaee hundee hai|
paapaa, tuseen misaalaa khoob dinde ho| saadde shahir guradaasapura vich tahiseel de saahamane ik sukaa hoeaa taalaab hai| us noo aam aadameean dee bhaasaa vich taseel vaalaa talaa aakhiaa jaandaa hai| bahir dee kamettee ne us talaa vich ful bootte ate ghaah laa ke us noo paarak vich tabadeel kar ditaa see| je iaun naa keetaa hundaa taan chaarachufere daa koorraa us talaa dee takadeer ban jaanaa see| main ih jaananaa chaahundee haan ki janaman noo us suhajasuaad daa dhaaranee kiven banaaeaa jaave jis dee viaakhiaa tusaan keetee hai
ho sakadaa ho baakee saaree duneea daa vee eho haal hove; par, main keval panjaab de janasaadhaaran dee gal kar rihaa haan| ethon de janasaadhaaran de manoranjanaan vich sinamaa ate saahit noo hee vishes thaan praapat hai| ajakalh janasaadhaaran de manoranjan
naal saahit dee saakaadaaree vee bahutee satikaarayog naheen rahee| parrhe likhe peeaich.ddee. aapane varage vidavaanaan lee gazalaan, kahaaneean ate lekh aadik likhade han| lakhaan daa gheraa saahitasamaalochanaa ate siaasat tak seemit hai| kavitaa sungarr ke gazal ban gee ho ate nikee kahaanee nikee, hor nikee ho ke minee kahaanee ban gee hai| ajiheean kalaavidhaa saadde kalaakaaraan dee kalapanaa de deevaaleeaapan daa saboot han| siaaseesamaajakaaarathak masaliaan noo saahit daa vishaa banaaeaa jaanaa vadde maan vaalee gal manee jaandee hai ate siaasee tauar ute nirapakh hon noo inasaaneeat ton ddige hoe jaan manakhataavaheen honaa maniaa jaandaa hai| jiharraa saahit inhaan parasathiteean dee upaj hai, auh hor kujh vee kar guzare, janaman de suhajasuaad de vikaas daa saadhan naheen ban sakadaa| is vikaas lee zarooree hai ki saaddaa saahit falasafiaan, siaasee sidhaantaan, samaajak kureeteean ate kauamee gauaravaan deean galaan ton uchaa utth ke ajihee sundarataa dee sirajanaa karo jiharree saatavik aanand dindee hoee manakhee man vich deaa, karunaa, khimaa, bhraatee, mamataa, sahaanubhootee, sahinasheelataa, santakh, sahiyog ate sajam varage komal saatavik bhaavaan daa sanchaar kare| gal kujh vadhere lamee hundee jaa rahee hai, bettaa|
paapaa, main dhiaan naal sun rahee haan| is charachaa noo adhavaatte naheen chhaddiaa jaanaa chaaheedaa| is ton pichh main aje ik hor charachaa chherranee hai| tuseen thakan daa yatan naa karo| hun ih vee das ki ajihe saahit dee koee misaal vee ho jaan ih keval kalapanaalok dee vasatoo hai
kalapanaalok dee vasatoo naheen, bettaa, eih har bolee de saahit dee nikee vaddee vaasatavikataa hai| varajil, vaalameekee ate sooradaas saatavikataa dee is uchee attaaree de thamh han| je raanaa soorat singh dhaaramik valagan vichon baahar aa giaa hundaa taan veer singh jee dee ginatee vee inhaan de naal hee kar denee see main| kaadar yaar daa pooran eik hor misaal hai| pro pooran singh jee duaaraa duharaaeaa jaa ke ih hor vee nikhariaa hai| kinaa vichatr vishaa hai ih jo siv kumaar varage viakatee duaaraa loonaa dee vakaalat banaaeaa jaan ute vee vishelaa naheen hoeaa sagon sivakumaar lee shivam ban giaa|
budh daa varanan taan raamaaein vich vee hai, paapaa|
koee kujh vee aakhe main ih manadaa ate kahindaa haan ki raakashasavad ate raavanavad daa varanan saatavik aanand daa sarot naa hon karake raamaaein ate vaalameekee dee kamazoree aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai| saatavik aanand manakhee kalaa de sauandaray dee sikhar hai| jiharre tteesee val ture jaa rahe han uh, jo sikhar ute naheen puje taan ih kahinaa vee ayog hai ki jithe uh puje han uh thaan ucheree naheen|
saaddaa sinamaasansaar vee is paase kujh kar sakadaa hai jaan naheen
filamee duneea vilaas ate vapaar daa akhaarraa hai| vilaas ate vapaar daa sanjog manakhee samaajaan vich ik shrenee noo janam dindaa hai| us srenee noo jis
naan naal pukaariaa jaandaa hai, auh naan main aapanee zubaan ute naheen liaaunaa| chaahundaa| keval ih keh sakadaa haan ki is varag ute koee aas naheen rakhee jaanee chaaheedee| naveen takaneek dee sahaaeitaa naal ghar ghar puj ke ih jiharree haanee puchaa sakadaa hai ate puchaa rihaa hai, aus dee chintaa zaroor karanee chaaheedee hai|
paapaa, bak tuseen ge ho; taan vee ih zaroor daso ki pushapendr de pat vich jis sbad duaale tuseen daaeiraa laaude aae ho us dee varaton vich kee haanee jaan visestaa hai|
bettaa jee, eih shabad, yaar, arazee vichon panjaabee vich aaeaa hai| panjaabee vich aa ke is shabad de arathaan naal ik ajihaa bhaav jurr giaa hai jis dee vajhaa naal isatreean de sanbandh vich is daa uchaaran jaan isatree duaaraa is daa uchaaran ik prakaar dee gusataakhee, behoodagee, asabhiataa jaan ashaleelataa maniaa jaan lag piaa hai|
eis vich shabad daa kee dos hai, paapaa|
koee dosh naheen, bettaa jee| shabad noo dosee naheen tthahiraaeaa jaa rihaa; aus naal jurree bhaavanaa dee gal keetee jaa rahee hai| shabadaan naal vakh vakh samen vakh vakh prakaar deean bhaavanaavaan jurradeean rahindeean han ate unhaan sbadaan noo unhaan naal jurreean bhaavanaavaan raaheen vekhiaa ate varatiaa jaandaa hai kiaunk bhaavanaavaan pradhaan han ate sbad gauan han, bhaav suaamee han ate shabad sevak han, bhaavanaavaan jaan bhaavaan daa pragattaavaa manorath hai ate shabad us manorath dee sidhee daa saadhan han| angrezee bhaasaa de kujh ik ajihe visesn han jinhaan duaaraa manakhee aacharan dee kise naa kise sundarataa daa varanan keetaa jaandaa see| unhaan vichon kujh ajihe han jinhaan noo aj aapane naan naal jorriaa jaanaa vaddee namosee dee gal hai| jinhaan de naavaan naal uh visesn jurre han, aunhaan vichon kujh ik ne taan aatam hatiaa kar lee hai ate bahutiaan ne aam lokaan saahamane honaa chhadd ditaa hai| unhaan shabadaan vich koee dos naheen| panjaah ku saal pahilaan uh har kise noo piaare lagade san| par nirades hon daa ih bhaav naheen ki uh unhaan manakhee bhaavanaavaan naalon vadh mehatavapooran han jinhaan de pragattaave lee unhaan noo varatiaa jaandaa hai|
parantoo ih shabad yaara purasaan duaaraa aam varatiaa jaandaa hai| isatreean ute is dee manaahee pakhapaat naheen
eih pakhapaat zaroor hai, bette, par is vich achanbhe jaan atiaachaar vaalee koee gal naheen| sansaar dee koee bhaashaa ajihee naheen jiharree isatree ate puras pratee pakhapaatee naa hove| tuseen aakhoge main parrhadee haan, main aakhaangaa main parrhadaa haan| eih parrhadee ate parrhadaa daa antar vee taan pakhapaat hai| is pakhapaat ton zaraa uchere ho ke daso| vekhee kiho jihe lagade ho|
paapaa, main taan is noo ik nikee jihee chanchalataa samajhadee saan; parantoo, eis dee teh vich bahut khilaaraa khilariaa hoeaa hai|
je naa hundaa taan is shabad duaan gheraa paaun dee lorr naheen see painee| unj ih nikee jihee chapalataa jaan chanchalataa naheen hai| ih alharr umar dee nirades laaparavaahee naheen, sagon kujh hor hai|
auh kee, paapaa
bettaa, tusaan kadee is shabad raaheen aapanee kise sahelee noo sanbodhan keetaa
jithon tak mainoo yaad hai, naheen keetaa; avesale keetaa giaa hove taan keh naheen sakadee| asalee arathaan vich meree iko sahelee hai, pushapend| us noo main iaun kade naheen sanbadhiaa|
das sakade ho, kiaun naheen
main taan iho keh sakadee haan ki main bachapan ton hee chanchal ghatt haan, ganbheer ate zinmedaar jiaadaa haan|
jinhaan noo tuseen aapane naalon vadh chanchal samajhade rahe ho, auh kurreean vee kee muaamaliaan vich ganbheer san, zinmedaar san| mihanat naal parrhadeean san, eimatihaan paas karan daa manorath sadaa saahamane rakhadeean san, aapane maapiaan dee nek naamee ate mihanat naal keetee kamaaee daa khiaal rakhadeean san| kee enee zinmedaaree kaafee naheen chanchal uh zaroor hee tuhaadde naalon jiaadaa san; par, zinmedaar tuhaadde naalon ghatt naheen san| aapane utar dee parrachol karo|
eis ton age hun tuseen hee dasa
aj ton panjaah ku saal pahile deean kurreean jaan hun vaalee taan pichhalee peerrhee deean kurreean is shabad dee varaton naheen san karadeean| kee uh aapanee us umar vich, aapane samen anusaar chanbhal naheen san
zaroor san|
taan vee is shabad dee varaton naheen san karadeean| taan te ih sbad chanchalataa de kaaran apanaaeaa hoeaa naheen|
fir kis kaaran hai, paapaa
eih asaavadhaanee kaaran apanaaeaa giaa hai| aseen chanchal hunde hoe vee saavadhaan hunde haan; par, asaavadhaan hundiaa hoeaa aseen chanchal jaan kujh hor naheen ho sakade, keval asaavadhaan hunde haan| is shabad dee varaton pahilaan pahil filamee duneea vich hoee see| filamee duneea de vasaneek saadde samaaj de vasaneek naheen hunde| unhaan duaaraa samaajak mulaan ate maanataavaan daa niraadar keetaa jaa sakanaa koee aauakhee gal naheen hundee| aadhunikataa, aatam nirabharataa ate samaanataa de naan ute unhaan ne is shabad dee varaton kar ke ik samaajak maanataa daa niraadar karanaa aaranbhiaa see ate is sach valon asaavadhaan bacheean ne is sbad dee us varaton noo apanaa liaa ho jiharraa unhaa lee vivarajat see| sukar hai saaddeean bacheea eneean asaavadhaan naheen han ki uh aapanee umar de munddiaan noo vee is sbad
naal uven hee sanbodhan karanaa aaranbh kar den jiven aapaneean saheleean noo karadeean han| unhaan vichalee ih saavadhaanee jaan chetanaa is gal dee gavaahee hai ki is shabad dee isatree duaaraa ajihee varaton keetee jaan vich kite naa kite koee naa koee asleelataa, gusataakhee, behoodagee jaan asabhiataa zaroor hai| ajihee varaton ih sidh karadee hai ki aseen shabadaan naal jurreean bhaavanaavaan dee paravaah naheen karade| jo kise noo gilaanee hundee hai taan hove saanoo pooraa adhikaar hai ki kise vee sbad noo us naal jurreean bhaavanaavaan ton vakh kar ke varat sakee| iaun soch ke aseen ik virodh noo janam do rahe haan aseen kise maanasik sangharas noo aavaajaan maar rahe haan; aseen binaan matalab hee katthor bhaavee hon dee koshis kar rahe haan| ajihaa naa hove ki saadde suaadaan jaan ttaisattaan noo ghatteea aakhiaa jaan lag pave| sbadaan naal jurreean bhaavanaavaan daa niraadar manakhee man daa niraadar hai| man daa niraadar kar ke sbadaan noo apanaaunaa suaamee dee thaan sevakaan age jhukanaa hai| naa niraadar hee komalataa hai ate naa moteean noo chhadd ke sipeean sanbhaalan vich hee siaanap hai| ih suhajasuaad jaan suaadaan dee sundarataa daa saboot naheen|
paapaa, je shabadaan daa patan sanbhav hai taan kee patit sbadaan daa udhaar sanbhav naheen je shabadaan naal neeveean kojheean bhaavanaavaan daa sanbandh unhaan noo asabhia banaa sakadaa hai taan asabhia sbadaan naal uchereean sookham bhaavanaavaan vee jurr sakadeean han ate uh pahilaan naalon vadh sundar ate satikaarayog vee ban sakade han| ho sakadaa hai puspend duaaraa varate ge is sbad naal vee murr uho sundar bhaavanaavaan jurr geean hon jo is de arabee roop vich is naal san ate han|
mere bache dee gal tarakasangatzaroor hai, par anubhavasadh naheen hai| bhaashaavaan de sbad patit hunde aae han ate hun vee ho rahe han par, eih shabad patit ton murr puneet hunde naheen vekhe ge| saadde sbad saaddeean sochaan ate bhaavanaavaan de vasatar han, saadde bhaavaan ate vichaaraan roopee aatamaa naal sanbandhat sareer han saaddeean boleean de shabad| sareer noo vasataraan de mech naheen keetaa jaanaa chaaheedaa ate naa hee paatte puraane ate chhotte ho ge vasataraan noo gandtatap ke sareer de moch keetaa jaanaa siaanap vaalee gal hai, khaas karake udon jadon naven vasatar sahije hee upalabadh hon| aatamaa daa jarajar sareer naal vichharr jaanaa hee subhaavak lagadaa hai| is shabad dee varaton pichhe, eis shabad naal jurr gee kise sundar bhaavanaa daa prabhaav naheen ho, sagon aadhunik isatreeman naal sanbandh rakhan vaalee adhikaarachetanaa dee uh bhaavanaa hai jiharree usanoo vih ate sangharash vich visvaas rakhan dee preranaa dindee hai| samaajak maanataavaan vich je koee sundarataa hai taan us noo keval is karake hee niraadariaa naheen jaanaa chaaheedaa ki uh puraskrit maanataavaan dee sundarataa hai|
teree sunehaa|
7
eesatt haim,
14.8.95
pushapendr
barree teebarataa naal teraan agasat vaale aitavaar dee uddeek kar rahee saan| us din sabh ton pahilaan main jaagee| nahaa dho ke kichan vich chale gee ate dharraledaar chhaah vele dee tiaaree shuroo kar ditee| tere jeejaa jee vee chhetee hee aa ke meree sahaaeitaa karan lag pe| ih gal pahilaan hee nisachit see ki je din changaa heaa taan saahaa din ghar de pichhavaarre vaale gaaraddan vich betthiaa jaavegaa saver dee chaah vee othe hee peetee jaavegee ate dupahir daa bhojan vee othe hee keetaa jaavegaa| din khoob ttikaa ke lagaa ate asaan lodte vele dee chaah vee baahar baitthiaan hee peetee| ih aitavaar hainaalatt paarak vich guzaar aitavaar naalon kise gal vee ghatt suhaavanaa naheen see is de ulatt aapane ghar vich hon ate lorr pain ute har sahoolat noo praapat kar sakan daa bharosaa is noo us aitavaar naalon kujh vadhere sukhad banaa giaa see|
sansaar de mahaan nagaraan vich paarak dee aapanee navekalee mahaanataa hai ate landdan is galon kise vee vadde shahir naalon pichhe naheen par; eih vekh ke hairaanee hundee hai ki yauarap vich sabh ton vadh ghanee abaadee vaale desh dee raajadhaanee hon ute vee landdan de upanagaraan vich janasaadhaaran lee bane gharaan de pichhavaarre asee nabe murabe meettar ton lai ke dderrh de sau murabaa meettar tak ate kee ilaakiaan vich eis ton vee vadha thaan bageeche lee chhaddee hoee hundee hai, jad ki chhatee hoee thaan chaalee ku murabaa meettar ton vadh naheen hundee| bageeo lee chhaddee hoee thaan daa bahut hee thorraa hisaa chhadd ke ghar naal milaaeaa jaa sakadaa hai| parantoo, eiaun karan lee kauansal jaan kamettee dee manazooree lainee jrooree hundee hai| iaun landdan de upanagaraan vich chhatee hoee thaan naalon anachhatee khulhee thaan bahut hee jiaadaa hai ate bahute ghar ajihe han jinhaan de pichhale bageeche dee sundarataa kise vee paarak dee sundarataa saahamane sir auchaa kar ke khalo sakadee hai| ik sarrak utale gharaan daa pichhavaarraa doojee sarrak autale gharaan de pichhavaarre naal mil ke ik vishaal paarak daa roop dhaar laindaa hai| paapaa kahinde han je aapo aapane bageeche duaale vaarr karan daa rivaaj hattaa ditaa jaave, taan pabalik paarakaan dee rauanak bahut hee ghatt ho jaavegee|
chhaah vele dee tiaaree kar lain pichhe asaan dehaan ne mil ke bageeche vich
kuraseea sajaa diteean, de tin nike mez vee rakh dite| maamaa saadde maataa jee noo pooraa bharosaa ho giaa hai ki main ghar daa har kam unhaan dee marajee mutaabak kar sakadee haan| is lee uh ucheche utth ke meree sahaaeitaa lee naa aae ate paapaa vee koee pusatak lee ddraaeing room vich baitthe rahe| jadon main ate tere jeejaa jee kichan ate bageeche vich ik dooje dee sahaaeitaa kar rahe saan, audon baar baar mainoo ih khiaal aaundaa rihaa ki santushatt ghareloo jeevan kise vee kaalapanik rumaans naalon vadh visamaadee ho sakadaa hai ate mariaadaa kise vee chanchalataa naalon vadh sundara|
baaharalaa kam mukaa ke aseen doven andar aae taan kee vekhiaa ki paapaa de mitr unhaan kol aa ke baitthe hoe san| unhaan naal hole, haoo aar yoo aje khatam naheen see hoee ki chaachaa jee daravaazaa kholh ke andar aae ate aaundiaan hee aakhiaa, kamaal ho| tuseen saadde naal vee kaahalo h| paapaa de mitr ne utar ditaa, pikanik ute sunehaa de pakaae bhojan daa aanand kujh ajehaa see ki aj ghar chaah pee ke aaun dee galatee karan noo main tiaar naheen saan|
asaan ih galatee kade keetee hee naheen|
chaachaa jee daa utar sun ke paapaa de mitr ne ik kharrakavaan haasaa hasadiaan aakhiaa, age ton aseen vee khabaradaar rahaange|
chaah peendiaan chaachaa jee ne puchhiaa, aj dee haazaree kujh ghatt maaloom hundee he| koee khaas gal hai
haan, khaas gal hai| ih aitavaar pandaraan agasat de nerre hai| kal vee ajaadee de jashan manaae ge san ate aj vee kee thaaeen manaae jaa rahe han| saaddee meetting dee haazaree ute asar painaa jrooree hai| landdan vich vasade parrhelikhe bhaaratee lok ate vidiaarathee kee meettingaan ate jalasiaan daa prabandh kar ke aapanee hubaulavatanee jaan dosbhagatee daa pragattaavaa karade han|
paapaa, tuseen vee kadee ajehee kise meetting vich ge ho
haan, jaandaa rihaa haan| gurapurabaan vich vee hisaa laindaa rihaa haan| pahilaan pahil jadon ethe aaeaa saan udon meree soch aj varagee naheen see| deshasutantrataa, sansakritee, dharam, filaasafee ate kalaa aadik sabandhee mere vichaar aj varage naheen san| ethe aaun ton chaarapanj saal baad mere vichaaraan vich pareevaratan aaunaa aaranbh ho giaa see|
veer jee, gal taan ih vee bahut suaadalee hai; par, main aj palett dee gal karan lee utaavalaa haan| iaun lagadaa hai jiven bahut chir pichhon ikatthe hoe haan| is vichakaar main paletto dee reepabalik parrh lee hai| je kujh hor sajanaan de aaun dee aas hai taan uddeek lainde haan, je naheen taan..
hor kise ne naheen aaunaa| saatiaa ne ttaileefoonaan raaheen, naa aaun jaan naa aa sakan dee majabooree das ke khimaan mang lee hai| tusaan gopabalik taazee taajee parrhee hai, eis lee tuseen hee pahil karo|
veer jee, palett ne aapane vaaraddalaapaan vich piaar, sanjam, vilaasafee ate har kee vishiaan daa visathaar keetaa hai, reepabalik us dee ajehee rachanaa hai jis vich us ne aapane vichaaraan noo jeevan ute laagoo karan daa yatan karadiaan hoeaan is noo ik nisachit sedh ate saroop den dee viauntabandee keetee hai|
palett dee is pusatak noo sansaar daa pahilaa yoottopeea jaan aadarash raaj aakhiaa jaandaa hai|
eis noo yoottopeea jaa aadarash raaj aakhanaa ttheek naheen| mere khiaal vich us ne is pusatak vich bahut hee vihaarak, amalee jaan varaton yog gal keetee hai |
mainoo is pusatak noo parrhiaan chir ho giaa hai| jithon tak mainoo yaad hai filaasafar king jaa rishee raajaa dee gal noo ik paase kar ditiaan baakee saaree gal praikatteekal hai|
chaachaa jee, parrhiaan chir tuhaanoo vee ho giaa hai ate mainoo vee| shaaeid paapaa ne vee ih pusatak hune hune naheen parrhee| ankal jee ne hune parrhee hai| changaa hove je ih sankhep vich das den ki pusatak daa visaavasatoo kee hai|
sar munddaate hee ole parre| khair, main yatan karadaa haan| palett ne is pusatak vich gal is tarhaan shuroo keetee hai ki jasattis jaan yog vateeraa jaan sadaachaar jaan sadavivahaar manakhee aacharan dee sabh ton vaddee khoobasooratee hai| je har viakatee har samen jaaeiz vateeraa karo taan manakhee samaajaan vich koee kales paidaa naheen ho sakadaa| ih sadaachaar kee hai jaan kis prakaar de manakh noo sadaachaaree jaan jasatt main aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai, eih dasanaa aauakhaa hai| eih aauakhaa kam sokhaa ho sakadaa hai jo pahilaan ih pataa laa leee ki sadaachaaree raaj jaan niaaesheel prabandh jaan jasatt sattett kis noo aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai| niaankaaree raaj ate sadaachaaree manakh iko jihe han; parantoo raaj ik vishaal vasatoo daa naan hai ate vaddeean vasataan daa giaan chhotteean dee jaanakaaree naalon sauakhaa hai| is lee ih pataa karee ki aadaras raaj jaan niaaeseel raaj kee hundaa hai|
aunj taan paletto dee is bhoomikaa ute hee kintoo keetaa jaanaa chaaheedaa hai| par tuseen pahilaan aapanee gal mukaa lavo|
gal kintooaan jaan parantooaan dee naheen, veer jee, gal soch dee, maualikataa dee |
paapaa ne musakaraa ke aakhiaa, chalaau age us de maualik sansaar dee gal|
aapane khiaalaa de raaj dee gal noo palett ne dasaan hisiaan vich vanddiaa hai| pahile panj hisiaan jaa kaanddaan vich ik reepabalik jaan ik raajaprabandh dee usaaree keetee gee hai| pusatak de agale de bhaag is gal daa visathaar karade han ki filaasafar kee hundaa hai ate antale tin kaanddaan vich vakh vakh prakaar de raajaprabandhaan dee viaakhiaa ate aalochanaa keetee gee hai| paletto daa khiaal see ki ik aadarash raaj vich vasan vaale lokaan noo tin hisiaan jaan jamaataan vich
vanddiaa jaanaa chaaheedaa hai| ih tin shreneean sana1. janasaadhaaran, 2. sipaahee, ate 3. saraprasat| aaranbh vich saraprasataan dee chon keetee jaanee chaaheedee hai| par is ton pichhon ih padavee viraasat daa roop dhaaran kar jaavegee taan vee doojeean shreneean vichon vadhere yog viakatee is srenee vich aa sakade han ate is vichalo ayog hetthaleean sreneean vich ghale jaa sakade han|
desh de raajaprabandh noo des de vidhaan anusaar chalaaunaa saraprasataan daa dharam hai| vidhaan dee ghaarrat gharran vaale dee ichhaa ate us de aadaras noo bhalee bhaant jaananaa saraprasataan lee jarooree hai| is lee unhaan noo ajehee vidiaa ditee jaanee zarooree hai jiharree unhaan noo is yog banaave| us ne vidiaa noo do bhaagaan vich vanddiaa haiek hai sangeet ate doojaa jimanaasattik| sangeet ton us daa bhaav niraa pooraa gaaunaa vajaaunaa naheen see ate naa hee jimanaasattik daa matalab niree kasarat see| sangeet daa bhaav see samachee sansakritee ate jimanaasattik daa bhaav see kasarat, khuraak, davaadaaroo, vasatar aadik jis naal ik susansakrit man noo nivaas lee ik suasath sareer ditaa jaa sake| paletto desh de saraprasataan vich sanjeedagee ganbheerataa suchajataa sisttaachaara ate saahas daloree de tin gun paidaa karanaa chaahundaa see| us daa khiaal see ki saareean sreneean de munddiaan kurreean dee sikhiaa saanjhee honee chaaheedee hai ate jis viakatee vich ih tin gun adhik maatraa vich hon us noo saraprasataan vich, jis vich ghatt hon us noo sipaaheean vich ate jis vich naanh hon de baraabar hon us noo janasaadhaaran vich shaamal kar ditaa jaave|
shaaeid sipaaheean noo vee, par saraprasataan noo vishes roop vich saadaa jeevan jeeaunaa chaaheedaa hai| uh kujh ku lorreendeean cheezaan ton ilaavaa kise cheej dee maalakee daa daavaa naheen san kar sakade| sone ate chaandee dee maalakee ukee vivarajit see| saanjhe langaraan vich khaanaa ate nike nike gharaan vich rahinaa jrooree see| saraprasataan dee lag pag har cheej saanjhee see ithon tak ki beeveean vee saanjheean san| bache paidaa karan dee aagiaa panjhee saal ton pachavanjaa saal de maradaan ate veeh saal ton chaalee saal deean isatreean noo hee see| sanjog dee khulh is umar ton vadderee umar de isatree purasaan noo vee see par, auh bache naheen san paidaa kar sakade|
palett daa khiaal see ki saare bache maapiaan kolon janam ute hee lai le jaane chaaheede han ate desh de saanjhe bache jaan ke paale jaane chaaheede han| kise noo aapane bache daa pataa naheen honaa chaaheedaa ate kise bache noo aapane maataapitaa dee pachhaan naheen honee chaaheedee| saare maape saare bachiaan noo putaradheean keh ke bulaaun ate saare bache maapiaan dee umar de sabh shireean noo maataa ate pitaa keh ke sadan taan joo manakhee man noo moh, mamataa ton mukat keetaa jaa sake ate is vich chhattiaan prat piaar ate vaddiaan prat satikaar dee bhaavanaa paidaa keetee jaa sake| ih bhaavanaa akhauatee rishatiaan ute aadhaarat naa hon karake ik lorr
jaan majabooree naheen hovegee sagon sacheesachee nishakaam bhaavanaa hovegee|
bas, muk gee tuhaaddee gal
veer jee, saaree reepabalik daa duharaaeaa jaanaa sanbhav naheen| mainoo palett deean ih sabh galaan kaliaanakaaree ate maualik lageean han| theeveean dee saanjheevaalataa zaraa aauakhee gal ho; par, asanbhav ih vee naheen| manakhee man dee sankeeranataa ate bhaavukataa kaaran ih sabh kujh kiriaa vich ulathaaeaa naheen jaa sakiaa, eho manakhee samaajaan daa dukhaant hai|
mainoo lagadaa hai ki manakhee man ne es had tak vishaal ate bhaavajoon naheen honaa ki palett deean ih sifaarashaan jeevan de amal vich ulathaaeean jaa sakan| palett ne vikaas dee ramaz noo samajhiaa naheen see ate vikaas ne palett noo puchh ke naheen turanaa| tuhaanoo jo yaad rihaa he, auh tusaa duharaa ditaa hai ate yaad tuhaanoo uh rihaa jo tuhaanoo changaa lagaa hai| main tuhaaddee yaad shakatee noo vee kosanaa naheen chaahundaa ate tuhaaddee suhiradaraa ute vee sk naheen kar sakadaa| bhaa jee, je kujh inhaan ne kihaa hai us vich vee maualikataa naan dee koee cheez mainoo naheen disee| sapaarattaa de vidhaan val baatee maariaan pataa lagegaa ki paletto saahib use vidhaan noo aapane shabadaan vich likh rahe han| ih taan unhaan dee sailee sbadaavalee hai jo maualikataa daa bhulekhaa paa rahee hai| reepabalik daa saaraa bhet sapaarattaa de vidhaan vich vidamaan hai| main vee reepabalik parrh ke palott noo maualik soch daa dhaaranee maniaa see, par jadon daa sapaarattaa baare jaaniaa hai, meraa ih bharam nivirat ho giaa hai|
aapanee gal de samarathan lee heepabalik ate sapaarattaa deean kujh samaanataavaan daa varanan vee karo, tuhaadde kahin naal hee taan koee gal sidh naheen samajhee jaanee|
tuseen kujh jiaadaa hee kaahale pai ge ho| lau suno, daarashanik duneea daa pitaamaa maniaa jaan vaalaa ih paletto niraa sevisatteekettidd sapaarattan maanjiaa savaariaa sapaarattana hai| us dee reepabalik vee uven hee sainik sataa ate hatiaayogataa de sahaare khalotee hoee hai jiven sapaarattaa khalotaa see | tusaan is gal daa visathaar jaan biaan naheen keetaa ki uh sainikaan ate sainik sataa ute kis had tak bharosaa karadaa see| ih gal saanoo changee lagadee hai ki uh saraprasataan jaan siaasatadaanaan noo ganbheer, sishattaachaaree ate saahasee vekhanaa chaahundaa see| parantoo, eis ganbheerataa ate suchajataa de parade pichhe chhupee kuttilataa noo vekhan daa yatan aseen naheen keetaa| mainoo is baare dhundalaa jihaa pataa hai| shaaeid bhaa jee vadhere sapasttataa naal das sakan|
tere jeejaa jee rasoee val ge ate ik vaddee saaree chaahadaanee chuk liaae| unhaan ne khirrakee vichon maamaa daa ishaaraa vekh liaa see | main saariaan de piaaliaan vich chaah paa ditee| khandd paaun lagee taan maamaa ne rasoee vichon hee aakhiaa, mitthaa main pahilaan hee paa ditaa hai| ih saare ik jihaa mitthaa peende han is lee | paapaa de veer jee ne aakhiaa, saadde bharajaaee jee antarayaamee han|
ene chir noo maamaa vee baahar aa ke kurasee ute baitth ge san| pushapend toon ethe hundee taan vekhadee ki maamaa de laage aaundiaan hee chaachaa jee ate akal jee kiven adab naal utth ke kharre ho ge| kurasee ute baitthadiaan maamaa ne aakhiaa, antarayaamee taan naheen haan par tainoo chaahadaanee daa dtakan chuk ke is vich baatee maaradiaan main vekh liaa see| main aap vee taan chaah peenee see| ik piaalee chaah dee main unhaan val kar ditee|
paapaa ne aakhiaa, pataa naheen tusaan is paase dhiaan kiaun naheen ditaa ki paletto jhootth noo hukamaraanee daa sabh ton vaddaa hathiaar manadaa see| us daa khiaal see ki saraprasataan jaan siaasatadaanaan ne janasaadhaaran noo dhokhaa denaa hundaa hai, aunhaan naal jhootth bolanaa hundaa hai, eis lee is dee pooree muhaarat honee chaaheedee hai| is muhaarat dee sikhiaa bachapan vich hee ditee jaanee aaranbh keetee jaanee chaaheedee hai| choree eis sikhiaa daa sabh ton sreshatt saadhan hai| is lee har vidiaarathee lee choree karanaa zarooree hai| je uh pakarriaa jaave taan us noo sajaa ditee jaave| jiharraa choree naa kare jaan tin ver pakarriaa jaan ute kise jhootth raaheen aapanaa bachaa naa kar sake usanoo hetthalee srenee vich sutt ditaa jaave|
maamaa vichon hee bol pe, tuseen is koorre noo kiaun fol rahe ho rahin diau dtakiaa| koee hor changee gal karo|
paapaa ne utar ditaa, manakhee vichaar de viharre vich is kuroopataa noo bahut satikaayog thaan praapat hai| kee prakaar de kanddiaale chhaape ban ke ih maanavabodhikataa de vasataraan naal ulajhee hoee hai| is ton pichhaa chhuddaae binaan manakhee soch aapane safar vich vadhere tur naheen sakadee|
tuseen soch dee gaddee khicho, main dupahir dee rottee daa aahar karanaa hai|
maamaa, rottee dee fikar naa karo| kal jadon tuseen baazaar ge hoe see, main sabh kujh tiaar kar liaa see| kujh chaavan ubaalane han ate fulake pakaaude han| ih koee vaddaa kam naheen|
taan te main vee tuhaadde laage hee baitth laindee haan| par aj dee dhup kujh vadhere tez hai| uh aapanee kurasee ik birakh dee chhaaven lai ge| main ankal jee noo sanbodhan kar ke aakhiaa, ankal jee, reepabalik vich tusaan ih vee vekhiaa hovegaa ki is sochasamaraatt ne ih salaah vee ditee hai ki saraprasataan noo ik sarakaaree jhootth daa sahaaraa lainaa chaaheedaa hai| is gal noo us ne nijhak ho ke jhootth daa naan ditaa hai| kahindaa hai ki janasaadhaaran vich ih jhootth failaaeaa jaave ki rab ne aadameean vich tin prakaar dee rooh paaee hai| saraprasataan vich sone dee, sipaaheean vich chaandee dee ate aam aadameean vich lohe, pital ate taanbe aadik ghatteea dhaataan deean baneean roohaan han| uh yakeen duaaundaa hai ki pahilee peerrhee de lokaan noo is jhootth de vishavaasee banaaun vich kee prakaar de yatan karane painage, par, aaun vaaleean peerreean janam ton hee is vishavaas deean dhaaranee honageean| sapaarattaa daa vidhaan helattaan de katal dee
aagiaa dindaa see, paletto dee reepabalik unhaan de bauadhik vikaas de ant de roop vich unhaan dee roohaanee mauarr dee sifaarash karadee hai| farak bahutaa naheen par, sookham zaroor hai|
ethe hee bas naheen, bettaa jee, kaveean, kalaakaaraan ate naattakakaaraan sabandhee poore visathaar naal likhadiaan hoeaan us ne unhaan de deshanikaale dee zoradaar mang keetee hai| kalaa sanbandhee gal karadiaa hoeaan hee sumeet ne palett val isaaraa keetaa see| kaveean kalaakaaraan baare paletto de vichaar is karake jraa visathaar naal dase jaan dee mang karade han taan ju sumant dee gal sapastt keetee jaa sake| palett duaaraa viauntee gee vidiaa saraprasataan noo kiho jahe saaoo banaaun de udesh rakhadee hai ih taan aseen vekh hee liaa hai, hun ih vekhee ki sipaaheean baare us daa kee vichaar hai| us daa khiaal hai ki ik sipaahee de man vich ranabhoomee vich maran daa chaa honaa chaaheedaa hai| is chaa noo paidaa karan de us ne kee tareeke dase han| is de naal naal unhaan rukaavattaan daa vee zikar keetaa hai, jinhaan kaaran ih chaa paidaa karanaa aauakhaa ho sakadaa hai| uh rukaavattaan ajeheean han jinhaan kaaran saraprasataan vich saaupune daa vikas vee aauakhaa ho sakadaa hai| is lee unhaan rukaavattaan noo door karan daa bharapoor yatan honaa chaaheedaa hai|
sabh ton pahilee rukaavatt homar varage kavee han| homar deean kahaaneean vich devatiaan noo buraaeean karade dasiaa giaa hai| ih sabh kujh paravaan naheen keetaa jaanaa chaaheedaa| devate kade koee buraaee naheen karade| inhaan kaveean vich kinaa kujh ajehaa hai jiharraa manakhaan noo naram dil banaa sakadaa hai| naram dil aadamee buzadil hundaa hai| uh changaa sipaahee naheen ban sakadaa| uh naa dushaman noo maar sakadaa hai, naa ranabhoomee vich chaanee chaaneen mar hee sakadaa hai| is lee karunaa, deaa ate vaatasal varage komal bhaavaan dee kavitaa likhan vaale kaveean noo desh dhahee maniaa jaanaa chaaheedaa hai|
aseen chaahunde haan ki saadde saraprasataan daa vivahaar sadaa hee ganbheer ate suchajaa hove| par, homar taan devatiaan noo khirr khirraa ke hasade dasadaa hai| aseen chaahunde haan ki saraprasat saadaa khaan| par, homar likhadaa hai ki devatiaan vich preetee bhojanaan daa rivaaj hai| ih sabh kujh baradaashat naheen keetaa jaanaa chaaheedaa| ithon tak ki bachiaan noo sunaaeean jaan vaaleean lareean vee gauaramintt duaaraa manazoor sudaa honeean chaaheedeean han ate unhaan vich akhar, kanaa, lag, maarr daa vaadhaa karan vaaleean maavaan jaan narasaan noo dandd ditaa jaanaa chaaheedaa hai|
ddaraamaa jaan naattak taan ukaa hee band honaa chaaheedaa hai| is vich change ate bure paatr hunde han| isatree paat vee hunde han| aikattaraan noo change paataraan daa abhine vee karanaa paindaa hai, buriaa daa vee ate isatreean daa vee| ik changaa aadamee kise change aadamee dee nakal kar sakadaa hai, par bure aadamee dee jaan isatree dee nakal kar ke uh aapane aap lee ik kalok ban jaandaa hai| bure paataraan de abhinai lee saanoo jaan taan bure aadamee paidaa karane painage jaan changiaan noo bhrishattaaunaa pavegaa|
dohaan galaan daa bhaav ik hai| iven hee isatree paataraan dee aikatting karan naal jaan taan saadde purashaan noo sramasaaree daa moonh vekhanaa pavegaa jaan saaddeean isateean noo ih kam kar ke aapanee isatreeat daa niraadar karanaa pavegaa| is naalon ih changaa naheen ki aseen naattak noo mathaa ttek deeee
sangeet baare vee at daraje dee kararraaee varatadiaan hoeaan us ne sapaarattaa de sangeet dee sifaarash keetee hai| juaan ho rahe bachiaan noo yog vikhaaeaa jaan dee salaah vee ditee hai ate isateean noo larran daa avasar den jaan sipaahee banan dee ijaazat den vich uh isatreepurabasamaanataa de aadaras noo saakaar hundaa vekhadaa see|
pataa naheen paapaa dee gal aje khatam hoee see jaan naheen, tere jeejaa jee ne aakhiaa, paapaa, eih vilaasavar see jaan maafeea leeddar
eih niranaa mere vason baahar ho, bettaa, par paletto ne khulhe shabadaan vich ih aakhiaa hai ki panjhee saal ton lai ke pachavanjaa saal de purashaan ate veeh saal ton lai ke chaalee saal dee umar tak deean isateean noo hee bachaa paidaa karan dee ijaazat hai| is ton vadderee umar de isatree purashaan noo sanjog dee ijaazat den ate bache paidaa karan dee manaahee karan lagiaan us ne is gal daa vee pooraa pooraa dhiaan rakhiaa hai ki vadderee umar de isatreepurashasanjog de sitte vajon je koee isatree garabhavatee ho jaave taan garabhapaat keetaa jaanaa chaaheedaa hai jaan janam samen bache noo maar ditaa jaanaa chaaheedaa hai| maafeea de saradaaraan noo samaajashadhee dee enee ditaa shaaeid naheen hundee| is prakaar de saadhan keval unhaan lokaan duaaraa hee soche jaa sakade han, jinhaan daa man samaaj kaliaan dee kaamanaa karadaa hove| uh ik vidavaan see, tarak vich nipun see, ameer see, samaaj vich uchasathaaneea see ate is sabh kaase de naal naal uh shakateesaalee saahitik bolee daa usataad see| shudhatarak vich us daa sathaan kinaa vee uchaa kiaun naa hove, vihaarak darashan apapalied fahilosopahe de khetar vich uh bahut neeven thaan khalotaa hoeaa hai| is khetar vich uh soch naheen rihaa, chhattapattaa rihaa hai, haal paariaa kar rihaa hai| auchasathaaneea hon karake us dee haal paariaa vich soch dee maualikataa labhan ate dasan daa yatan keetaa jaandaa rihaa hai|
ethe puj ke paapaa chup kar ge| unhaan ne akhaan band kar ke neeveen paa lee ate aapane khabe hath naal aapanaa sir palosade thaaparrade hoe aakhan lage, aj dee dhup vich kaafee tez hai| jraa chhaaven naa ho chalee
chaahunde taan aseen vee eho saan, par tuhaaddee gal ttokanee changee naheen see lagadee|
eis sufaide noo vadt den dee gal kee ver chalee hai| tuhaadde maamaa kahinde han patajharr dee rute is de pate ddig ke gand paa dinde han| par aj ih bahut kam aa rihaa hai| paapaa mainoo das rahe san|
eis dee teree meree chhaan vee is desh de bahut anukool hai| ih anukoolataa
eis gal dee mang karadee hai ki is rukh dee jaan bakhashee keetee jaave| ese tarhaan paletto de vichaar vee us de samen de anukool san ate aapane samen de anukool hon karake uh dite ge sanamaan daa suyog hakadaar hai|
aapane mitar dee gal sunade hoe paapaa aapanaa mathaa ghutt rahe san| maataa kichan val chale ge ate chhetee hee ik jag paanee ate chaar panj galaas lai ke parat aae| chaachaa jee ne musakaraa ke akhiaa, bas, fokaa paanee
maamaa ne taarranaa bhare lahize vich kihaa, baitthaa hukam naa chalaaee jaa, autth ke aap hinmat kar|
auh unan hee lage san ki tuseen baitthe, chaachaa jee keh ke main kichan vich gee ate kak ate raaebeenaa chuk liaaee| saareea noo kak jaa raaebeenaa de lain pichhon, tere jeejaa jee ne sanketak bhaashaa vich mainoo vee puchhiaa| unhaan noo naanh vich utar den pichhe main kahinaa aranbh keetaa, ankal jee, kise vee sochavaan lee ih uchit naheen ki uh aapane bhoot ate varatamaan naal hee joorriaapanjaaliaa rahe| us daa ih dharam hai ki aapanee bauadhikaraa de tej prakaash naal maanav jaatee de bhavakh noo rosn karan daa yatan karo|
battaa jee, bhavakh ton anajaan honaa koee desh jaan kamazoree naheen| jinhaan ne bhavakhabaaneean daa daavaa keetaa hai, aunhaan ne vee maanav lee kise roshan bhavakh dee kalapanaa naheen keetee| palett vele saaddaa sansaar aj ajihee sathitee vich naheen see ki manakh maatar dee ekataa ate sansaar aman deean galaan keeteean jaandeean| ih taan vigiaan dee kirapaa hai ki is prakaar deean sanbhaavanaavaan val vekhiaa jaan lag piaa hai| vigiaan duaaraa tabaahee de saadhanaan de vikaas ne sansaar aman de vichaar noo mehatavapooran banaaeaa hai| palett de samen ate us ton pichhon lag pag de hazaar saal tak manakhee samaaj sainik shakatee noo aapanee hond dee gaaranttee manade rahe han| ene lame samen lee kaaeim rahin vaale manakhee visvaas dee vakaalat karan vaalaa aadamee, aj ekaa ek, eilazaamiaa naheen jaanaa chaaheedaa|
akal jee, tuhaaddee aakharee gal daa utar pahilaan denaa chaahundee haan| uh ih ki moolaankanaa mere khiaal vich ilajaamanaa naheen hai| paapaa de kahin anusaar soch samachee manakhataa daa saanjhaa virasaa hai| is virase vich kis kis ne kee kee hisaa paaeaa hai jaan is khzaane dee kuvaraton kar ke kis kis ne is noo kinaa ku nukasaan puchaaeaa hai, eis sedh vich sochiaa jaanaa zarooree hai| ih kise ute ilajaam laaunaa naheen sagon soch noo surat hon lee utashaahit karanaa hai| hun main is ton pichhalee gal val aaundee haan| khimaa karanaa tuhaadde prasn daa utar den lee main ant ton aad val noo aa rahee haan| sanbhav hai bhavakh kise akaal purakh lee nischit hove ate nisachit hon karake gea jaan jaaniaa jaa sakan vaalaa hove; parantoo jo akaal naheen hai, jo desh, kaal ate nimat vich hai, jo sanbandhamoolak hai, aus lee bhavakh anisachit hai| uh ih vishavaas naheen kar sakadaa ki jo
kujh honaa hai jaan ho rihaa hai uh pahilaan ton hee nisachit ho chukaa hai, ttikiaa giaa hai, jaan viauntiaa giaa hai| is lee deshakaal duaaraa seemit jeev aapane bhavakh noo aapanee ichhaa anusaar banaaun dee viauntabaazee karadaa hai, karadaa aaeaa, karadaa rahegaa| koee aadamee chetan tauar ute takadeeravaad daa vishavaasee ho sakadaa hai| uh aapane visvaas de hak vich vazanadaar daleelaan vee de sakadaa hai; par, aapane saadhaaran jeevan de saadhaaran ate achetan vivahaar vich uh aapaneean saareean daleelaan daa amalee virodh karadaa hai| uh yatanasheel hai, har kam daa samaan us ne niyat keetaa hoeaa hai, har kam dee viaunt banaaee hoee hai, har kam de nateeje dee aas karadaa hai, jo us nateeje de raah vich koee rukaavatt dise taan us noo door karadaa hai| us noo pooraa vishavaas hai ki us daa yatan us naal sanbandhat ghattanaavaan daa rukh badal sakadaa hai|
saare chup san| main vee kujh chup jahee kar gee| main ih soch rahee saan ki meree gal bahut lamee ho gee hai| achaanak ankal jee ne hee chup torree, kiaun, bettaa jee, kee gal hoee bahut ddoonghee vichaar kar rahe ho| saaddaa dhiaan bhang naa kar|
age chalo| ho sakadaa hai ik filaasafar de tauar te palett takadeeravaadee hove, par, eik saadhaaran manakh de tauar te hor saare sadhaaran manakhaan vaang, auh vee takadeeravaadee naheen see ate bhavakh noo nisachit naheen see manadaa| vishes karake vihaarak darasn dee dristtee ton vekhiaan uh takadeeravaadee naheen, ghattanaavaan noo nisachit naheen manadaa|
je bhavakh noo nisachit manadaa hundaa taan desh dee rakhiaa, aunatee ate khushahaalee lee ene bhiaanak yatanaan dee bharapoor vakaalat naa karadaa|
kahin ton meraa bhaav ih hai ki us ne aapanee reepabalik vich jis prakaar de manakhee samaaj dee sathaapanaa dee kalapanaa keetee hai, auh is karake naheen keetee ki us noo ih pataa see ki aaun vaale de jaan dtaaee hazaar saalaan tak manakhee samaajaan ne inhaan leehaan ute hee turanaa hai; sagon is lee keetee hai ki is ton sundar samaaj dee kalapanaa us lee sanbhav naheen see| sanbhav is lee naheen see ki sapaarattaa us dee sach ute savaar ho giaa see | us noo vishavaas ho giaa see ki shakatee, hisaa ate hatiaa daa jangalee prem sadaa sadaa lee manakhee samaajaa ute laagoo hundaa rahinaa hai| aj vee bahutiaan noo iho vishavaas hai| manakhee man dee saatavikataa de vikaas daa visvaas bahut thorre lokaan noo hai| jangalee nem dee sadeevataa vich visvaas skateesaalee noo vee hai ate nitaane dalitaan noo vee| par dohaan vich is visvaas de vakh vakh roop han| skateesaalee ate us de lagebadh kahinde hanaeih iven hee rahinaa hai ate changaa vee eho hai ki ih iven naa rahe| dalit kahinde hanaeih iven hee rahinaa hai, kaash ih iaun naa rahe| paletto pahilee prakaar de lokaan vichon see
jo aagiaa hove taan main tuhaadde prashan de pahile bhaag daa utar vee diaan aus samen sansaar onaa chhottaa naheen see jinaa saaeins ne aj kar ditaa hai| ih sach
hai; par samachaa sach naheen| sochavaan ate samarathaavaan lokaan lee sansaar udon vee enaa hee chhottaa jaan vaddaa see| udon vee bodhee bhikashoo piaar ate bharaataree daa paigaam lai ke yoonaan ate yorap vich puje hoe san| udon vee cheen ate bhaarat naal yauarap de vaapaarak sanbandh san| jo bhaaratee resm, haathee dand ate bhaaratee masaale yoonaan puj sakade san taan bodheean daa sanehasandesh enaa bhaaraa naheen see ki us daa yoonaan tak pujanaa sanbhav naa hundaa| jis bhiaanakataa kaaran aj aman dee gal zarooree ho gee hai, auh bhiaanakataa viraatt roop hai| bahut vadderee hai| us ne pooree manakhataa noo jang baare vichaar karan dee salaah ditee hai| shiboovad ate garabhapaat dee jis bhiaanak neechataa val paletto daa isaaraa hai uh viraatt bhaaven ghatt hai; par, aus vich katthorataa enee hai ki kise manakhahitaishee de hirade vich ajehee bhaavanaa daa pragatt honaa kiaasiaa naheen jaa sakadaa| kise saadhaaran aadamee lee jeevan deean peerraan ghattaaun ate khuseean vadhaaun daa khiaal jang dee bhiaanakataa vichon upajanaa koee buree gal naheen; par, eik vichaaravaan noo usade vichaaraan vich ajehee sundarataa liaaun lee, do sansaar yudh vikhaae jaan dee lorr pave, eih suhanee gal naheen| kalingaa dee larraaee dee bhiaanakataa ne jangajoo ashok noo bhikasoo banaa ditaa dasiaa| jaandaa hai| taan te bhiaanakataa vich samaajak sauandaray dee sadeevataa vekhan vaalaa vichaaravaan bahutaa satikaariaa naheen jaanaa chaaheedaa|
ankal jee, sansaar aman dee gal kaantt ne jinee bharapoorataa naal keetee hai onee kise har vichaaravaan ne naheen keetee| us ne de sansaar yudh naheen san vekho, auh inhaan yudhaan ton pahilaan hoeaa hai| manakhee ekataa ate bharaataree dee gal vee palett ton pahilaan yoonaan vich zorashor naal hundee rahee| ho sakadaa hai palett varage prabhaavasaalee lokaan kaaran maanavavaadee vichaaradhaaraa noo dhakaa lagaa hove ate raasttaravaad, raajavaad shatthatthoeeshan ate saravasataavaad varage bhiaanak sidhaantaan noo sheh milee hove| dosaan kauamaan deean aapasee jangaan dee umar noo do dtaaee hazaar saal tak lamee hon daa aseeravaad vee ho sakadaa hai, palett dee ise vakaalat ne hee ditaa hove| kujh vee hove manakhee soch noo maanavavaad valon morr ke raashattaravaad dee sodhe toran vich sukaraat ate palett de prabhaav ton inakaaree naheen hoeaa jaa sakadaa|
meree gal samaapat hon te mere saare sarote neejh laa ke mere munh val vekhan lag pe| maamaa ne bolan dee pahil keetee, vaah, meree sunehaa, toon is ghar de kichan dee naheen sagon paapaa dee laaeibreree dee vee vaaras hai| anapooranaa ate sarasootee daa sanjog hain toon|
bharajaaee jee, hun ih saratee noo anapooranaa ban jaanaa chaaheedaa hai| meraa khiaal de saare mere naal sahimat honage bhaa jee kolon ik hor gal main puchhanee hai, par rottee khaa ke|
tuseen aapanaa suaal jo hune das diau taan veer jee khaandiaan khaandiaan utar vee sochade rahinage|
eih ttheek rahegaa| bhaa jee, palett bahupakhee pratibhaa daa maalak see| us daa prabhaav vee bahupaasaaree hai| kee us ute sapaarattaa ton sivaa hor vee koee prabhaav san
nisache hee san| sapaarattaa de prabhaav ne us dee soch noo dooshit keetaa hai| parantoo ajehaa hon lee ik hor prabhaav zinmedaar hai| uh hai sofittas lokaan daa prabhaav| is ton ilaavaa vee kee prabhaav san, par rottee khaa ke gal karaange|
bhookhe bhagat na keejai| yeh maalaa apanee leejo| maakhan rottee deejai| keh ke chaachaa jee has pe ate unhaan naal hor saare vee|
maamaa, main ate tere jeejaa jee kichan vich aa ge| aj paapaa daa vateeraa pahilaan vaalaa naheen see| uh kichan val naa aae| unhaan de vateere dee is tabadeelee baare main unhaan noo puchhiaa taan unhaan ne kihaa, sunehaa, hun ih kichan saaddaa dee thaan tuhaaddaa hundaa jaa rihaa hai| toon haualee haualee aapanee maamaa noo is vichon baahar rakhan vich kaamayaab hundee jaa rahee hai| aauah suniaa naheen tuseen, jis galee me teraa ghar na ho baalamaa|
paapaa jadon vee is prakaar dee gal karade han unhaan de chihare ute ik divay deepatee fail jaandee hai| saare haazar man is devee prakaash naal rusnaae jaande han| unhaan de jeevan dee pusatak de har pane te, prasanataa dee bhaashaa vich, saadhanaa, sadaachaar ate santokh daa itihaas likhiaa hoeaa hai| maamaa daa saath is likhaavatt vich lage hoe uh viraamachinh han jinhaan naal ih milaavatt saarathakataa de naal naal sundarataa dee sikhar ho nibarree hai| unhaan de nikattavaratee sadaa is uddeek vich rahinde han ki uh aapane ghareloo jeevan dee pusatak daa koee panaa parrhan ate saanoo paravaarak sanbandhaan dee sundarataa de sanamukh hon daa suavasar praapat hove| pusapad kinee khushakisamat haan main, jis de saahamane ih sauandarayashaasat har vele haazar hai| vaalameekee ne, shaaeid, eis sondaray dee kalapanaa hee keetee see; mere saahamane ih saakaar ho giaa hai|
dupahir daa khaanaa khaadhaa jaa rihaa see, jadon daravaaze dee ghanttee vajan te chaaraa ne bhauank ke soochit keetaa ki koee mahimaan aaeaa hai| tere jeejaa jee daa chhottaa veer daravaazaa kholhan giaa| us de naal kamal ate neeraj noo aaundiaan vekh ke tere jeejaa jee ne kihaa, kee gal hoee tuseen taan aj vadde ghar de praahune see| honaa kee see; auh adhee sadee ton duharaaeea jaa raheean galaan, main taan neehaj karake giaa saan; eise noo bor bhore hundee vekh ke vaapas aa ge|
khaanaa
eih galatee aseen inddeepainddains dde dee paarattee ute hee kar aae haan, kahindee hoee neeraj hainaalatt paarak vaalaa rosaa bhul gee jaapadee see|
galatee kiaun bee| us paarattee lee veeh paaoondd par haidd chandaa see, paise poore karan vich hee siaanap see| main taan is siaanap noo karadaa hoeaa bahutaa khaan dee moorakhataa vee kar aaeaa haan|
toon ddaakattar hain jaanadaa hai ki haazamen dee ik golee is moorakhataa noo daanaaee daa darajaa de sakadee hai| ho jaa shuroo| tere jeejaa jee dee is gal ne pahile haase noo hor halaaseree ditee| khaanapeen ton vihale ho ke chaachaa jee ne saariaan noo sanbodhiaa, haan jee, aapanee biratee noo ik vaar fir aj ton dtaaee hazaar saal pichhe lai jaau
maamaa ne vichon hee ttok ke aakhiaa, enee door giaan tainoo meree aavaaz naheen sunanee| ih jootthe bhaandde dtaaee hajaar saal tak iven hee naheen rahin dene| pahilaan ih kichan vich jaanage baad vich aapaneean birateean jidhar marajee lai jaau| bhaandde kichan vich ate fir ddish vaasr vich chale ge ate birateean dtaaee hajaar saal pichhe|
paapaa ne aakhanaa shuroo keetaa. palett ute sapaarattaa ton ilaavaa daarasnik ate dhaaramak prabhaav vee han; par dukh dee gal hai ki ih saare prabhaav gher ke, dhoo ke, aus noo sapaarattaa val hee lijaande rahe han| je main aapanee shabadaavalee vich ih gal murr aakhaan taan is daa roop ih hovegaa ki us de kaaran manakhee soch noo siaasat dee adheenagee karan dee preranaa hee naheen sagon aagiaa ditee jaandee rahee hai| ajehee aagiaa den lagiaa uh ih vee jaanadaa see ki siaasat vich hisaa, hatiaa ate makaaree noo vishes thaan praapat hai| par us noo ih visvaas ho chukaa see ki us dee viauntee hoee vidiaa praapat kar lain pichhon des de saraprasat ghuaradianasa filaasafar king dee dovee maanasikataa vich paravesh kar jaanage ate iaun ho jaan te uh hinsaa, hatiaa ate makaaree noo keval janakaliaan de saadhan vajon varatanage| unhaan daa jeevan saadaa hovegaa| nijee parivaar ate bache naa hon karake nijee jaaeidaad daa khiaal unhaan vich naheen upajegaa| uh janakaliaan lee kojhe ate karoop saadhanaan dee varaton karade hoe niralep ate niradosh mane jaanage|
bahut vadde khatare noo vaajaan maaradaa rihaa hai|
khataraa bahutee door naheen see; kol hee baitthaa see ate aavaazaan sun rihaa see| palett noo ddaaeoneeseeas naam de ik haakam daa adhiaapak banan ate us noo vilaasafar king banaaun daa mauakaa miliaa see| is ddaaeoneeseeas daa pitaa ik jangasoo haakam see jiharraa siaasee ushattanddabaajee de sahaare siraakiaooj naamee yoonaanee nagararaaj daa haakam ban giaa see ate kaarathij naam de nagararaaj noo haraa ke yoonaanee nagar raajaan vich sabh ton vadh skateesaalee ho giaa see| pitaa
ddaa jee... agere jaan ton pahilaan ih das lavo ki siaasee usattaddabaazee kee hundee hai| ih shabadayog puraanaa hai jaan hune upajiaa hai
hune naheen upajiaa, bahut puraanaa hai| meraa khiaal see tuseen is ton jaanoon ho| vishes karake is lee ki tuhaadde des vich khaas karake ate saaree pachharree duneea vich aam karake is daa rivaaj hai| sukaraat de samen ate us ton vee pahilaan yoonaanee
nagararaajaan vich ditee jaan vaalee vidiaa vich pabalik sapeeking jaan bhaashan kalaa noo vises thaan praapat see| yoonaanee vichaaravaanaan dee ik srenee, jis noo sofisattas aakhiaa jaandaa see, eis sikhalaaee daa uchechaa prabandh karadee see| ameeraan de mundde ih kalaa sikhade san ate ih kalaa adaalataan ate raajaneetak mukaabaliaan vich bahut kam aaundee see| je koee ameerazaadaa bhaashanakalaa vich nipun naa ho sake taan sekisattaan vich koee ik, pes lai ke, aus dee thaan kise siaasee jalase vich jaan adaalatee mukadame samen bhaashan de dendaa see| haualee|
eis daa matalab ih hoeaa ki paattheean kolon sevaa lain daa kam kujh so saal naheen, kujh hazaar saal puraanaa hai|
haualee haualee ih sach saahamane aaeaa ki lokabharrakaaoo bhaashanakaaree ate naarebaazee siaasee dangalaan vich jetoo hon daa ik bharaseyog saadhan hai| is tarhaan bhaasn jaan pabalik sapeeking deean do kisamaan jaan vanddaan ban geean, eik vandd uh jis raaheen lokaan noo samajhaaeaa jaave, aunhaan de giaan vich vaadhaa keetaa jaave, aunhaan de bhulekhe door keete jaan, aunhaan noo ral mil ke suhanaa jeevan jeeaun dee salaah ditee jaave, doojee vandd uh jis bhaashan duaaraa lokaa noo bharrakaaun lee unhaa diaa rasiaa ate virodhaan noo uchhaaliaa jaave, aunhaan noo khatariaan daa ahisaas karavaaeaa jaave, aunhaan deean ichhaavaan ate trishanaavaan noo jagaa ke unhaan deean mangaan noo vadhaaeaa jaave| pahilee srenee daa bhaasn lokaan de bhale lee ho sakadaa hai| par doojee prakaar daa bhaasn keval bharrakaaun lee hundaa hai| hun taan lokaan noo bharrakaaun de hor kee dtang soch le ge han| lokaan noo utejit kar ke unhaan noo aapane pichhe laaun vaale aadamee noo yoonaanee bhaasaa vich ddemaagaag kahinde han| angrezee vich vee is sbad de eeh arath han| lokabharrakaaoo netaagiree noo ddamaagaagee aakhiaa jaandaa hai ate lokabharrakaau netaagiree dee kalaa noo ddomaagaagijm kahinde han | ddaimaagaagijm daa panjaabee ulathaa haisiaasee usttanddabaajee|
charaag tale andheraa, haner saaeen daa saanoo siaasee ushattanddabaazee de arath naheen aaunde machheean taranaa bhul geean
main keh rihaa saan ki ddaaeoneeseeas daa pitaa siaasee ushattanddabaazee de sahaare netaa ban giaa ate jangaan vich jitaan praapat kar ke skateesaalee maniaa jaan lag piaa| us dee mauat pichhon us daa put raajaa baniaa| is ne aapane pitaa de naan te hee aapanaa naa ddaaeoneeseeas rakhiaa| ih paletto daa shaagirad see| usataad palotte ne is noo filaasafar king banaaun daa yatan keetaa| auh filaasafar vee baniaa ate raajaa vee| aapane sahaaeikaan ate mitaraan naal us ne pooree udaarataa varatee ate aapane virodheean ute raj ke atiaachaar keete| us de atiaachaaraan dee kahaanee visathaar naal likhee hoee hai; par ih kise noo pataa naheen ki ih sabh kujh us ne niralep reh ke keetaa jaan aapane andaralee kise kuroopataa vas| kujh vee hove, palett noo ih pataa lag giaa see ki us daa
aadarasharaaj bahut bhiaanak roop akhatiaar kar sakadaa hai, eis lee us dee doojee vaddee pusatak kaanoon vich us dee sur jaraa badalee hoee hai|
paapaa, palett ute ih prabhaav jaraa chiraakaa piaa je pahilaan paindaa taan us dee soch daa satogunee ho jaanaa sanbhav see|
zaroor, sanbhav see; par sauakhaa naheen see| uh prabhaavaan adheen likhadaa see| uh prabhaavaan ton pare jaan upar ho ke unhaan daa vishalesn karan ate us vislesn dee madham, mulaaeim rauashanee vich manakhataa lee supane sajaaun dee jugatee ton jaanoo naheen see|
auh prabhaavat hon vaaliaan vichon ik see| prabhaavaan prat pakhapaatee see| kujh prabhaav us lee usaaroo san ate kujh ujaarroo| uh prabhaavaan noo nirol prabhaavaroop naheen see jaan sakiaa| us ne haariaa hoeaa ethanaz usadaa aapanaa nagar raaja vekhiaa see, jis vich siaasee guttabandee ate lameraa akaal see| haar ate bhukhamaree ton prabhaavat palett ne jis aadarasharaaj dee kalapanaa keetee hai, auh jo pooree safalataa sahit saakaar kar vee liaa jaave taan vee vadheea sonaa ate vadh kanak ton ilaavaa kujh naheen de sakadaa| chidd bharanaa ate dtudd maaranaa hee taan manakhee jeevan daa aadaant naheen| kinee koee kalapanaa keetee hai maanav samaajaan de bhavakh dee saadde is daane ne
| neeraj kujh kahindee kahindee ruk gee| paapaa ne
puchhiaa, kee kahinaa chaahunde ho, bettaa pahilaan mainoo ih dasokee sunehaa deedee vaangoon main vee tuhaanoo paapaa keh sakadee haan
saneh ate sanamaan kis noo changaa naheen lagadaa, meree bachee fir is sanbandh dee sifaarash taan paletto ne vee keetee hai|
chalo koee ik gal taan kar giaa akal dee| main ih kahinaa chaahundee haa ki neeraj ton pahilaan main ik suaal puchh lavaan| filaasafee baare parrhadiaan main ih parrhiaa hai ki yoonaan vich palett ton pahilaan pithaagoras varage mahaan vichaaravaan ho chuke han| ih unhaan ton jaanoo hovegaa| unhaan daa prabhaav vee kabooliaa hovegaa is ne| uh daarashanik prabhaav san| unhaan vichon raasttaravaad te sataavaad varageean tangadileean kiven upajeean eih naa keh denaa ki haar ate kaal ne upajaaeean han| main manadee haan ki upajeean haar ate bhukhamaree vichon hee san. par paletto de man vichalee daarashanikataa daa unhaan daarasnik vichaaraan jaan sachaaeean naal uh kis prakaar daa sanbandh see jiharraa inhaan tangadileean noo paidaa kar giaa jaan us noo inhaan de sadeevee sach hon daa yakeen karavaa giaa .
meraa baareek bettaa khoob samajhaa ke gal karadaa hai| utar den ton pahilaan main neeraj daa prashan sunanaa chaahundaa haan|
paapaa, puchhanaa main vee eho see| main vilaasafee dee sattooddaintt naheen haan, eis lee jhijakadee saan| deedee ne meree mushakal hal kar ditee hai|
palett ute pe dhaaramik ate daarashanik prabhaavaan noo chaar naan dite jaa sakade
han| pahilaa pithaagoras, doojaa parameenaaeeddeez, teejaa heraakaleettas ate chauathaa sukaraat| pidhaagoras jaan paaeethaagoras daa prabhaav us ute sukaraat raaheen piaa| jaan sidhaa, eis gal daa, eis sach naal koee sanbandh naheen ki ih prabhaav bahut parabal see ate guroo, chole, dohaan ute ik jihaa see| taan vee ik varak zaroor see ki sukaraat kadee kadee kise ujaarr vich jaan kise galee de morr ute khalotaa, eik ttak kise anadisadee vasatoo val ttikattikee laaee kee kee pahir bitaa dindaa see| paletto de ajehe kise vivahaar daa varanan naheen miladaa| us ne sukaraat de einhaan kaaranaamiaan noo us dee shakhaseeat vichalee diviataa dasadiaan hoeaa inhaan daa saadar varanan keetaa hai| paletto noo dhaaramak sur, rahisavaad dee ruchee, paralok vich vishavaas ate amaraapad dee praapatee dee lagan pithaagaras kolon milee see| palett duaaraa varanit gufaa daa samachaa roopak pithaagoras de rehasavaad daa prabhaav hai| pithaagoras ik dharam daa baanee vee see ate mahaan ganit shaasatree vee| ganit lee piaar ate satikaar vee palette ne use kolon praapat keetaa see| ih prabhaav sidhaa see kiaunj sukaraat hisaabavaan naheen see| pithaagoras daa ih daavaa ki ganit vidiaa vich nipun hoe binaan koee tarak dee nigamanee vidhee daa jaanoon naheen ho sakadaa, pahilaan sukaraat vich ate pichh aa ke rooso ate hor kee vichaaravaanaan de sanbandh vich sach naheen aakhiaa jaa sakadaa|
parameenaaeeddeez daa sidhaant see ki hond anaadee ate anant hai| aseen je vee badaladaa jaan vikasadaa vekh rahe haan| ih saaddeean giaanaeindreean daa bharam hai| haraakaleettaj daa sidhaant ih see ki is jagat vich anaadee ate anant kujh naheen| palett ne inhaan de virodhee sidhaantaan noo ikatthe kar ke aapane lee, pithaagoras dee sahaaeitaa naal, eik naven faaramoole dee kaadt kadt lee| ik kahindaa see ki hond anaadee ate anant hai| uh aapanee gal noo enee sundarataa ate pakiaaee naal kahindaa see ki inakaar karanaa aauakhaa see| doojaa kahindaa see ki vikaas jaan tabadeelee hee sach ho, sadeevee kujh naheen, aus noo radanaa vee aauakhaa lagadaa see | palett ne vichakaaralaa rasataa kadtiaa| uh iaun kipanj giaan indreean raahee jaaniaa jaan vaalaa jagat sadaa badaladaa hai ate is badalade jagat baare aseen jo vee jaanade haan uh bharam hai| is jagat dee sachaaee is jagat ton baahar hai ate apadaarathak hai| uh sachaaee is sansaar de sirajanahaar de man vich us de khiaalaan de roop vich hai ate anaadee vee hai ate anant vee| us anaadee ate anant sachaaee daa giaan panj indreean duaaraa sanbhav naheen| keval rehasavaad hee us giaan daa saadhan hai|
hairaanee dee gal hai ki ih saaraa rehasavaadee jhamelaa samaajakaliaan de siaasee nusame daa roop kiven dhaar giaa|
vaah, bettaa jee, sanehaa ne tuhaanoo sachan dee jaach das ditee hai|
naheen, paapaa, eih jaach mainoo pahilaan hee see| meree is gal noo galat naa aakhanaa varanaa ayogaachaareea aakho jaauge|
saaree sabhaa vich haasaa fail giaa| paapaa ne gal jaaree rakhee, palatte ne sofisatt lokaan jaan vichaaravaanaan dee bharapoor aalochanaa keetee hai| ih vidavaan paise lai ke lokaan noo vidiaa dende san| palett duaaraa ninde jaan pichhe ise sanbandh daa hath see| unj inhaan de ik sidhaant ton prabhaavat hon naa palette bachiaa see, naa us daa guroo sukaraat| paise lain lee vee ih lok majaboor san kiaunj naa taan ih paletto vaang kise jaageeradaar de ghar janame san ate naa hee sukaraat vaang saaraa jeevan nange pairaan, adhanange sareeraan ate bhukhe dtiddaan naal guzaaran vich vishavaas rakhade san| inhaan daa pramakh sidhaant see ki sookham giaan ton lai ke sakool pathar tak duneea dee har be aadamee lee banee hai ate ise dristteekon ton muliaaee jaanee chaaheedee hai ki uh aadamee de kinee ku kam aaundee hai| ih duneea de pahile progamaittisatt aakho jaa sakade han| praigamaittisatt ton meraa bhaav hai upayogitaavaadee| sukaraat daa saaraa jeevan ise sidhaant daa amalee roop see| jang ate jit vich jeevan de aadaant noo simattiaa hoeaa vekhan vaalaa, palette, aap vee taan manakh dee saaree soch ate saaree sundarataa noo raaj de adheen karan dee salaah ese karake dindaa see ki jang vich jetoo hon dee samarathaa keval raaj vich hai, sattett vich hai, eis lee sattett ate siaasat hee kaliaanaroop han, shivam han ate paletto ne.....
gal ttok ke tere jeejaa jee bolo, satiam ate sundaram deean bootteean noo shivam de kaagaz vich lapett ke sanjeevanee purree banh ditee|
vaah bee vaah, toon taan hoo b hoo mere shabad uchaar dite han|
bettaa kis kaa hoon| meraa keh ke maamaa kichan val chale ge| paapaa dee gal jaaree see, paletto daa khiaal see ki is badalade jeevan dee asaleeat abadal ate attal hai, anaadee ate anant hai| is jeevan de kaliaan daa bhet vee kise anaadee ate anant noo hee pataa hai, koee anaadee ate anant hee jeevan daa kaliaan kar sakadaa hai| anaadee ate anant abadal hai. sanpooran hai, mukamal hai| is lee raaj noo abadal ate sanpooran honaa chaaheedaa hai| raaj daa vidhaan, sapaarattaa de vidhaan vaang attal, abadal honaa chaaheedaa hai|
anaadee ate anant daa giaan har kise lee sanbhav naheen| is dee praapatee lee vishes prakaar dee saadhanaa dee lorr hai ate vises prakaar de viakatee hee us saadhanaa vich safal ho sakade han| is lee siaasatadaanaan jaan saraprasataan noo filaasafar hon dee lorr hai ate filaasafaraan vich sone dee aatamaa honee zarooree e| is lee vises viakateean dee chon kar ke unhaan noo vises prakaar dee vidiaa ditee jaanee chaaheedee hai| saraprasataan dee vidiaa daa lamaa chorraa visathaar keetaa hai, aus ne, jis vich dasiaa hai ki kis umar vich, kine saalaan lee kiharree vidiaa ditee jaave| ganit sabh ton vadh zarooree hai, kiaunj is binaan siaanap sanbhav naheen| ih pithaagoras daa aadesh see| paletto deean leehaan ute tiaar keete
ge filaasafar siaasatadaan sansaar dee asaleeat ton jaanoo san, manakh de bhale bure de zinmedaar san, paapapun ton pare san | ise vich ekatantr ate saravasataavaad daa bhet lukiaa hoeaa hai|
veer jee, eih sabh kujh taan aj tak jaaree hai ate ho vee vishav viaapee|
manakhee soch ate kalapanaa noo filaasafee ate kalaa noo jaan yoonaanee shabadaavalee anusaara satiam ate sundaram noo sivam dee sevaa vich laa ke jiharree leeh paletto ne toree see, jeevan dee gaddee aje tak use leehe chal rahee hai| shivam jaan surakhiaa hakoomataan de hath vich see ate hakoomataan hisaa ate hatiaa dee yogataa vadhaaun vich surakhiaa jaan sivam daa bharam paaladeean aaeea han, aj vee paal raheean han| iaun naheen lagadaa ki soch kidhare attak gee hai, ruk gadee hai
sach ne is ton agalee manzil val turanaa jaan vikasanaa vee puraatan kaal vich hee shuroo kar ditaa see| parantoo, pesh naheen gee is dee| ik ver duragaa ate lakasmee de kaaboo aaee sarasvatee murr mukat naheen ho sakee| haan, eis daa sutantr asalaa vee kaaeim rihaa hai ate kade kade, kite kite pragatt vee hoeaa hai, par keval jhalak maatar|
kee soch dee sutanttaa dee jhalak dharam raaheen pragatt naheen hoee
naheen, neeraj bettaa, dharam soch dee sutantrataa daa samarathak naheen| ih vee soch noo aapanee sevaa vich laaundaa aaeaa hai| jithe jaa ke soch is noo aapane naalon sreshatt lagan lag paindee hai othe ih sochon pare ho ke aapanee sresttataa daa daavaa karan lag paindaa hai| skatee naal saanjh paa ke sarasatee daa ahit karadaa aaeaa hai dharam| aseen aapane vise ton pare ho ge lagade haan| aseen sach dee naheen sagon palett dee gal kar rahe haan|
bhajee, mainoo paletto naalon sofisattaan dee is gal ute vichaar karanee vadhere zarooree lagadee hai ki duneea vich har shai daa darajaa manakhee lorr de dristteekon ton niyat karanaa chaaheedaa hai| angrejee vich saaeid iaun kahinde han ki main iz dee meeyar aaf aivareething nan is ttehe measure odd everettahinaga
kahinde shaaeid iven hee han, par is vakat is ute vichaar naheen ho sakadee| hun kujh hor galaan karee main thak giaa haan| aauah vekh tere bharajaaee jee ttre chukee aa rahe han| dauarr ke...|
aunhaan dee gal mukan ton pahilaan hee chaachaa jee dauarr ke ge ate maamaa de hathon chaar daa saamaan farr ke murr aae| main lodte valon dee chaah lee kee prakaar de pakavaan pakaa rakhe san, eih maamaa noo pataa naheen see| main kichan vich gee ate sabh chuk liaaee| vekh ke maamaa bahut khush hoe, beshak baakee saare vee| din daa baakee hisaa chaah peendiaan ate edhar odhar deean galaan karadiaan beetiaa| inhaan hee galaan vich chaachaa jee ne ichhaa pragatt keetee, bhaa jee, eis sumeet dee miharabaanee naal saadde lee sansaar de siaaniaan dee suhabat daa suhanaa mauakaa baniaa hai| meraa jee
karadaa hai ki palottasukaraat ton pahilaan hoe daarashanikaan baare vee jaaniaa jaave| is naal ih pataa lagegaa ki soch dee uh kiharree sedh see jis valon morr ke safisattaan, sukaraat ate palette ne is noo siaasat jaan raajakaaj dee sevaa vich laaeaa| ih pataa saanoo lag giaa hai ki ih kiven ate kis paase murree parantoo, pahilaan is dee sedh kee see ih pataa naheen lagaa|
eik gal main vee kahaan, veer jee
tuseen vee aakho|
sumeet dee gal yathaarathavaad ton aaranbh hoee see| kiven naa kiven palett daa zikar vich aa giaa| ih taan sidh hai ki palett ne kalaa ate kalaakaaraan noo bahutaa salaahiaa sanamaaniaa naheen par yathaarathavaad naal vee us daa koee rishataa jurradaa hai jaan naheen agalee meetting dauaraan is baare vichaar keetee jaan daa ikaraar lai ke sabh chale ge|
eih patr lameraa bhaaven ho giaa hai| par, tere prashanaan daa utar saaeid naheen ban sakiaa| sumeer de ik prashan daa utar denaa main bahut zarooree samajhadee haan| us naal patravivahaar ik prakaar daa aanandaanubhav hovegaa| tere patr naal ghaliaa jaan vaalaa doojaa band lifaafaa us lee hai| kholh ke parrhee naa| chintaa vee naa kareen| main us dee deedee haan|
har kise dee drishattee vakh hai ate kise sookhamataa tak pahunch vee har kise dee aapo aapanee hai| sumeet ne hun tak jo kujh aakhiaa hai us vich sabh ton vadh sookhm gal mainoo ih parateet hoee hai kisundaram jeevan daa asalaa hai ate satiam te sivam is dee pachhaan de jaan is dee praapatee de saadhan han| saare puraatan kaal vich ate vises karake madhakaal vich satiam noo jeevan daa asalaa aakhiaa jaandaa rihaa hai| sach noo rab aakh ke satiam dee sojhee noo eeshavar daa saakhiaatakaar banaaeaa jaandaa rihaa hai| iaun satiam jaan sach jeevan daa antalaa jaan taatavik manorath baniaa aa rihaa hai| ekaaek sundaram noo jeevan daa manorath aakh ke maanavasoch noo naveen sedh den dee daleree karan vaalaa ih viakatee nisache hee vichitr hai| parantoo, keval vichitr hon naal kam naheen chal sakadaa| is dhaaranaa daa koee vigiaanikabauadhik aadhaar vee honaa chaaheedaa hai|
neeraj de vateere vich aaee tabadeelee ne mainoo kujh hairaan keetaa hai| is daa kaaran main aje jaan naheen sakee| tere jeejaa jee dee vaddee bhain raajesh raaheen kamal ate neeraj daa is parivaar naal sanbandh jurriaa hai| kamal raaheen us de eik mitr, dev ne pikanik vich bemaaloomaa jihaa paravesh keetaa see| jadon neeraj aapane raasttaree gauarav daa pragattaavaa kar rahee see| udon uh ik ter bharee nazar naal us val vekh rihaa see| us dee ese takanee ne hee mere kolon us daa sankhep jihaa jikar karavaaeaa see| main, aj, achaanak us daa zikar kiaun chherr baitthee haan pataa naheen|
teree sanehaa|
8
guradaasapur,
28.8.95.
sanehaa,
agasat daa maheenaa bahut hee rujheven vich beetiaa hai| paapaa pandaraan agasat deean sarakaaree tiaareean vich rujhe rahe ate aapane nijee kamaan de naal naal kujh ik sarakaaree kamaan vich vee sahaaeitaa dee mang karade rahe| paapaa dee sahaaeik ban ke jeen daa ih meraa pahilaa mauakaa see| paapaa de dase kam bahute aauakhe ate vadde naheen san taan vee ik prakaar dee zinmedaaree jroor san| jinmedaaree nibhaa ke jadon shaam noo aapane keete kam dee reeporatt paapaa noo dindee saan taan unhaan de chihare ute prasanataa ate kritagiaataa de chinh vekh ke mainoo aapanaa aap changeraa ate vadderaa lagadaa see| sutantrataa divas deean tiaareean ate surakhiaa de prabandhaan dee chintaa ne kachahiree daa kam ghattaa ditaa see| is karake sumeet noo do tin hafate faaeelaan aadik lai ke aaun daa mauakaa naheen see miliaa| ankal jee ate pitaa jee aaunde rahe han ate paapaa kol unhaan naal galaan karan lee kaafee samaan hundaa see| is mitramanddalee vich baitth ke inhaan deean galaan sunan daa ih meraa pahilaa mauakaa see| main inhaan deean galaa vich keval udon hee hisaa lai sakadee saan jadon ih tere baare koee gal karade san| baakee saareean galaan des, siaasat, bhrishattaachaar, aparaadh, aatankavaad ate naitik patan aadik baare hundeean san| einhaan vichon utth ke jaan daa yatan main ik ver keetaa see; par paapaa ne, kujh aise dtang naal, mainoo baitthe rahin lee aakhiaa, jiven uh chaahunde hon ki main unhaan dee ih vaarataalaap zaroor sunaan| pitaa jee ate ankal jee baare taan mainoo tainoo vee pataa hai ki uh doven saahitik ate daarashanik duneea de vasaneek han; par paapaa baare main ate toon vee eho jaanadee saan ki uh sarakaaree masheen de zarooree puraje ton vadh naheen han| unhaan dee skhaseeat de bauadhik, rasik ate sanvedanasheel pakh noo vekh ke mainoo iaun lagaa ki paapaa noo kujh hor honaa chaaheedaa see| mere man vich unhaan prat ik bhaav upajiaa jisanoo main taras daa bhaav naheen kahinaa chaahundee kiaunk unhaan dee haalat tarasayog naheen ate naa hee mainoo taras karan daa adhikaar hai| inhaan mitraan jinaa prasan aadamee labhanaa aauakhaa hai| inhaan deean galaan baataan ate inhaan de vichaar vich kise prat ros daa naan nishaan naheen| ih sahiyog, sahaaeitaa ate sahaanubhootee ne
aapanaa dharam manade han| paapaa de inhaan aacharanik pakhaan vich jhaatee paaun daa ih avasar mere lee kise rehasavaadee anubhav varagaa see|
bee jee deean salaaeean kee hafatiaan ton aaraam kar raheean han| aja kalh uh koee maasakapatr parrhan vich rujhe rahinde han| karanajeet aapane vihale samen vich sakoottar dee safaaee karadaa rahindaa hai| jadon daa sakoottar liaa hai udon ton us de ik do mitr vee ghar aaune shuroo ho ge han| bee jee noo us paase vee nigaraanee karanee paindee hai| bhaaven uh kotthee vich naheen aaunde ate gairaj vichon hee parat jaande han taan vee bee jee is galon avesale naheen rahinaa chaahunde ki uh kihe jihe munddiaan naal utthadaa baitthadaa hai| bee jee munddiaan de aacharan daa andaazaa pag de rang ate namoone ton laaunde han ate aje tak is paasiaun nischint han|
paapaa de dase kamaan lee gharon baahar jaan daa mauakaa miladaa rihaa hai| do, tin ver aanttee noo naal lai ke sumeet de ghar vee gee haan| hun main us ghar ate ghar dee mariaadaa ton bhaleebhaant jaanoon hundee jaa rahee haan| jiven jiven jaanoon hundee jaa rahee haan tiven tiven ih ghar vadhere rehasamee hundaa jaa rihaa hai| is ghar de gotto andar langhanaa kise oparee dharatee ute utaaraa kar lain varagaa hai| is de naal naal khushee vaalee ik gal ih vee hai ki hun is rehas baare jaan sakan de mauake paidaa hon lag pe han| ik mauakaa tere ghale lifaafe ne paidaa kar ditaa see| uh iaun ki, pichhale veeravaar, saver dee ddaak vich teraa doojaa patr miliaa| us shaam paapaa de ghar aaundiaan hee, main teraa band lirraafaa lai ke paapaa de kamare vich jaa benee ate ih aas karan lagee ki paadhaa de chaah peediaan peendiaan sumeet aave ate teraa parr us noo de diaan| ih pat main us noo us de ghar jaa ke vee de sakadee saan jaan fir ankal jee raaheen vee puchaa sakadee saan| par pataa naheen kiaun us noo milan dee ik kaahal jahee mere man vich see| ih saaraa maheenaa us naal koee galabaat keete binaan beet giaa see| us de ghar jaandee rahee haan par aitavaar jaan sanicharavaar naheen sagon sapataah de dooje dineen jadon uh kam te hundaa see| inhaan dinaan vich us de maataa jee vee dafatar vaaliaan vaang hee bizee hunde han| keval chhuttee vaale din hee kujh samaan vihale baitthade han|
meree aas pooree hoee| paapaa noo aaeaa aje pandaraan ku mintt hoe san| unhaan ne aje adhaa ku ghanttaa ddaaeening room vich hor baitthanaa see| sumeet aa giaa ate mainoo kamare vich vekh ke bahut khush hoeaa| kee puchhiaa ee main khush hoee ki naa aapane prashan daa utar aapane aap kolon puchh par aapane jeeaunde jaagade aape kolon puchhee| uh mere laagalee kurasee ute baitth giaa; main vee baitth gee ate aakhiaa, sunehaa ne meree maarafat tuhaanoo ik patr bhejiaa hai|
khushee dee gal hai| liaao kithe hai |
main aapanee faaeel vichon patr kadtiaa ate aapane saje paase vaalee kurasee aute baitthe sumeet val vadhaaeaa| pat pakarran dee thaan sumeet utth ke khalo giaa|
bee jee ne lifaafaa mere hathon achhopale jihe khich liaa ate chupachaap kamariau baahar chale ge| main vee kurasee uton utth khalotee| sumeet ne mainoo puchhiaa ki uh othe ruke jaan chalaa jaave | mainthon bedhiaanee ate kaahalee jahee vich aakhiaa giaa, tuseen jaao; main vekhadee haan kee gal hai| us de jaan ton pandaraan ku mintt pichhon paapaa kamare vich aae| bee jee naal naheen san| paapaa de hath vich khulhaa hoeaa lifaafaa see| mainoo lifaafaa farraaundiaan unhaan aakhiaa, poopee bettaa, aaee aim saaree| teree ih chitthee tere bee jee ne kholhee hai| siraf kholhee hee naheen sagon parrhee vee hai| uh aapanee jaladabaazee lee saramindaa han| ese lee tere saahamane naheen aaunaa chaahunde| main unhaan valon muaafee mangadaa haan| unhaan de rutabe daa khiaal karadiaan hoeaan...|
paapaa, tuseen kinaa kujh keh ge ho| nikee jahee taan gal hai| main talaa bee jee noo jaanadee naheen| enee ku chintaa zaroor hai ki sanehaa naheen see chaahundee ki ih chitthee kholhee jaave| sumeet vee buraa manaa sakadaa hai| pataa naheen is vich likhiaa kee hai| jroor koee bachapanaa hovegaa|
bachapanaa naheen, bettaa| ih sunehaa dee chitthee hai| meree raae ih ho ki is noo naven lifaafe vich band karake sumeet noo de de| saaraa muaamalaa
murr uho kaanoonee kalaabaazeean, paapaa| baink yoo faar dee sujaishan|
eih chittaa dhaagaa vee is chitthee de naal hee see| ih us ne sumeet noo rakharree vajon bhejiaa hai| kalh jadon sumeet aave ih lifaafaa us noo de deveen| keh ke paapaa aapanee kurasee ute baitth ge| main tere patr ate dhaage noo naven lifaaf vich band karan lag pee| paapaa ne puchhiaa, tere theesis daa kee haal hai, bettaa
main theesis daa khiaal chhadd ditaa hai, paapaa|
kiaun, kiaun, kiaun
eis lee ki main yathaarathavaad dee thaan samachee kalaa noo aapane adhiain daa vishaa banaaunaa chaahundee haan|
eis daa matalab toon aapanaa ttaapik badal liaa hai|
naheen, paapaa| keval ttaapik naheen badaliaa, sagon peeaich.ddee. daa khiaal hee chhadd ditaa hai| main ate sumeet mil ke kalaa sanbandhee aapane nijee mat daa visathaar karanaa chaahunde haan|
vaah, hamaaree bottee saahitachaareea banane jaa rahee hai|
eih haase dee gal naheen, paapaa| aaee aim seereeas|
main is noo haase dee naheen sagon khushee dee gal samajhadaa haan; ate khushee dee gal ute thorraa bahutaa haasaa aa jaanaa oparee gal naheen| moonh vatt ke khusee dee gal karanee mere lee aauakhaa kam hai| iaun karade haan ki kalh sanicharavaar devindar kol chalade haan| sumeet noo othe bulaa lavaange| aseen vee vekhee ki kalaa sanbandhee tuhaaddaa koee mat hai jaan aiven mat maaree gee hai|
main man hee man bahut khush hoee| mainoo yakeen see ki sumeet daa sochasauandaray
har kise noo prabhaavat kar sakadaa hai| par mainoo ih pataa naheen see ki paapaa ne bee jee ate pitaa jee noo vee naal jaan lee tiaar kar lainaa hai| jadon aseen ankal jee de ghar varre taan kee vekhiaa ki chhaah velaa mez ute sajaaeaa piaa see| mainoo ih samajhan vich koee aauakh naa jaapee ki ih sabh kujh pooravaayojit pahilaan ton prabandhiaa hoeaa see| saare hee mil ke bahut khush hoe keval bee jee mere kolon akh churaaunde rahe| chaah peendiaan ute sumeet vee aa giaa ate is ikatarataa noo vekh ke achanbhit hoeaa| ankal jee ne usanoo baahon pakarr ke mere naal hee khaalee kurasee ute liaa bitthaaeaa| bee jee ne us val vekh ke ik jhaatee ankal jee de chihare ute paaee| unhaan dee niskapatt musakraaehatt saahamane bee jee de saare sosiaa daa sir neevaan ho giaa|
chhaah vele daa kam mukaa ke ddraaeing room vich sove ute baitthadiaan hee paapaa ne aakhiaa, saadde kol jaaeaa karan lee vakat naheen| kalh poopee ne mainoo dasiaa see ki is ne peeaich.ddee. daa iraadaa chhadd ditaa hai| kee aseen jaan sakade haan kiaun
paapaa, tuseen mainoo mere faisale karan dee aagiaa dinde aae ho| dhanavaad| dooje lokaan deean socheean ate aakheean hoeean galaan noo duharaa ke ddigareean praapat karan daa khiaal main is lee chhadd ditaa hai ki jis prakaar daa jeevan main jeeaoonaa chaahundee taan us vich inhaan dee praapatee bahutaa mehatav naheen rakhadee| jiven soof bhaandde vich kaarrh ke rakhe hoe dudh noo ttheek taapamaan ute lasee daa sanjog praapat ho jaan naal uh suaadalaa daheen ban jaandaa hai, auven hee sumeet de vichaaraan ne meree bauadhikataa de dudh dee kaaeaa kalap kar ditee hai| main kalaa sanbandhee aapane vichaaraan daa visathaar karanaa chaahundee haan|
eih vichaar tere han jaan sumeet de
pitaa jee, main apanaa le han; mere han| jo ajehaa karan karake main kise kaanoonee pakarr vich aaundee haan taan paapaa mainoo bachaa lainage| kiaun paapaa
lorr pain ute vekhaange| kalaa noo jeevan saahamane rakhiaa hoeaa beebaa, jeevan dee aalochanaa, jeevan de supaniaa dee viaakhiaa jaan taabeer, jeevan dee pashaparadarask, jeevan dee ddangoree, ahisaasaan dee bhaashaa ate hor kee prakaar deean paribhaasaavaan vich banh ke is baare batheraa kujh aakhiaa jaa chukaa hai| tuseen is sanbandh vich navaan kee keh sakade ho
je navaan kujh vee naa keh sakee, taan vee puraane noo adhooraa sidh kar ke vikaas deean sanbhaavanaavaan val sanket kar sakade haan | hun tak kalaa baare jo kujh aakhiaa, likhiaa giaa hai uh kalaa de uchit sathaan ute rakh ke naheen aakhiaa giaa| ih kahinaa vee ttheek naheen ki puraatan vichaaravaanaan ate vidavaanaan noo kalaa de uchit ttikaane daa pataa naheen see, jaan is paase val unhaan ne kade sochiaa naheen see| sochiaa zaroor giaa see, par us samen de samaajakaraajanaitik haalaat ne us soch noo vikasan naheen ditaa|
sumeet, ethe main aapanee asahimatee pragatt karaangaa| kalaa deean ajokeea, saareean naheen taan bahuteean pareebhaashaavaan aadhunik yug de vidavaanaan deean banaaeean hoeean han| is lee ih kahinaa ttheek naheen ki puraatan hon karake aadhunik jeevan naal kalaa de aadhunik sanbandhaan de vislesn daa sittaa naheen han, eih pareebhaashaavaan|
ankal jee, eih pareebhaashaavaan ise karake kalaa de mehatav dee pachhaan ton heeneea han ki ih jeevan noo aadhunik ate puraatan jaan sansaarak ate adhiaatamak aadik vanddaan vich vandd lain ton pichh kalaa ate jeevan de sanbandh baare sochanaa aaranbh karadeean han| kalaa ate jeevan de sanbandh baare sochan lee jeevan noo puraatan jaan aadhunik roop vich vekhan dee lorr naheen| kalaa daa sanbandh jeevan naal hai| ih ik buniaadee sanbandh hai| kalaa samache jeevan daa sanghattak hai| jeevan ton meraa bhaav hai uh buniaadee nem jiharraa pahilaan harakat daa roop dhaar ke padaarath vich samaaundaa hai ate haualee haualee vikaas karadiaan hoeaa birachhaan boottiaan ate jeev jantooaan vichon hundaa hoeaa manakhee roop noo praapat hundaa hai|
barakhuradaar, jeevan de us buniaadee nem jaan prinseepal aaf laaeev farinachipale odd lidde daa kalaa naal kee sanbandh hoeaa
jo main sunehaa deedee dee maarafat tuhaanoo pitaa jee keh ke bulaavaan taan tuseen baaeid buraa naheen manaauge| khimaa karanaa, pitaa jee, tuseen taan piaur maithimettikas fure nattahemattichasa ton jaanoon hon karake ganit ate tarak, ganit ate sauandaray ate ganit ate aanand de sanbandhaan dee sookhamataa ton jaanoon hai| jeevan ate kalaa de sanbandh dee sookhmataa baare tuhaanoo dasadaa main changaa naheen lagadaa|
kaakaa, devindar ne tere baare dasiaa see ate main us noo ttheek vee maniaa see; par jinaa ku ttheek main maniaa see te us ton ziaadaa hee samajhadaar hain| jeevan ate kalaa de sanbandh dee gal tere moonhon sunan daa koee vakharaa hee suaad hovegaa|
saaree sar, main....
naa bee, ethe naa koee afasar hai naa matahit| ethe taan kalaa ate jeevan de sanbandh dee tashareeh ho rahee hai ate is silasile vich toon saadde naal changaa jaanadaa hai|
tuhaaddaa asheeravaad hai, sar|
sar noo sar dee thaan ute piaa rahin de| ethe mainoo vee devindar vaang ankal keh ke bulaa|
auh taan tuhaanoo ankal keh ke naheen bulaaunde| unhaan vaang naan lai ke main naheen bulaa sakadaa|
eis gal ute saariaan daa haasaa nikal giaa| khush ate khoobasoorat vaataavaran vich sumeet ne kahinaa aaranbh keetaa, bhaaratee vichaaravaan jeevan de mool jaan asale noo sachidaanand kahinde aae han| sat, chit ate aanand dee sandhee ton sachidaanand shabad baniaa hai|
tthahir jaa, yaar| aseen taan sachidaanand de maane paramaatamaa samajhade aae haan|
ttheek hai, sar jeevan daa mool vee taan paramaatamaa noo hee maniaa jaandaa hai| hond, chetanaa ate aanand jeevan de asale de tin gun han| hond ne anekaanek padaarath roop dhaaran keete hoe han| chetanaa ne harakat, ahisaas, paraviratee, bhaav, vichaar, vishavaas, budhee ate paraachetanaa jaan antar drishattee de roop apanaae hoe han, ate aanand vee sareerik, paraviratee moolak, bhaavuk, bodhak, sahij ate aatamak naam de kee roopaan vich pasariaa hoeaa hai| samachaa jeevan aapane mool jaan asale noo abhiviakat karan lee upajiaa ate vikasiaa hai......|
tthahir jaa, sumeet| ih doven teree gal jinee chhetee samajh sakade han onee aasaanee naal main naheen samajh sakadaa| mainoo taan maar liaa afasaree ne| abhiviakat de kee maane han
maineefaisatt sar| jeevan har parraa ute aapane asale noo maineefaisatt karadaa hai| aapane asale dee abhiviakatee vich hee jeevan dee sundarataa hai ate sundarataa aanand dee lakhaaeik hai.......|
lakhaaeik vee main changee tarhaan samajhiaa naheen|
paapaa, lakhaaeik hai daa bhaav hai, ddeenett karadee hai, sanket karadee hai| bhaav ih hai ki sundarataa aanand val sanket karadee hai| hor saaf ate sidhaa matalab ih hai ki sundarataa aanand naal sanbandhat hai|
aapane asale dee abhiviakatee karadiaan hoeaan jeeaunaa jaan aapane asale anusaar jeeaoonaa hee jeevan daa manorath hai| iaun jeeaoonaa sahij hai| saral hai; aanandaaeik hai; ate aanand jeevan daa manorath hai| asale dee abhiviakatee ate aanand ik roop han iko avasathaa de do naam han|
aseen ih manade aae haan ki jeevan daa manorath mukatee jaan paramaatamaa vich abhedataa hai| is baare teraa kee khiaal hai, sumeet
mere lee is manorath dee viaakhiaa vee uho kujh hai, pitaa jee| is jeevan ton pare dee kise mukatee baare main jaanadaa naheen, naa hee us mukatee dee praapatee lee apanaae jaan vaale saadhan, meree jaache, sundar ate satikaarayog han ate ih is lee ki uh sahij naheen, auh ucheche yatan han, saadhaaran jeevan de saadhaaran vivahaar naalon vakhare han, saadhaaran jeevan dee khushee ate khoobasooratee vich kise prakaar daa vaadhaa karan dee thaan is vaadhe de virodhee han| je mukatee saadde sansaarak jeevan daa koee hisaa hai, saadde saadhaaran jeevan naal kise tarhaan sanbandhat hai, jeeaoondejee praapat keetee jaan vaalee koee avasathaa hai, taan aapane asale dee abhiviakatee karadiaan hoeaa jee rahe manakh naalon vadh mukat koee naheen, andaron baaharon ik ho ke jee rahe manakh naalon vaddaa yogee kiaasanaa mere lee mushakal hai| paramaatamaa vich abhedataa vee do prakaar dee ho sakadee hai| pahilee jaan pahilaan ton prachalit keetee hoee
paribhaashaa anusaar maran pichhon kise dee aatamaa daa paramaatamaa vich jaa samaaunaa, paramaatamaa vich abhed honaa aakhiaa jaa sakadaa hai| ih gal paralok vich mukatee labhan varagee hee hai| doojee paribhaashaa anusaar paramaatamaa noo jeevan daa asalaa jaan ke aapane rabee asale dee abhiviakatee noo mukatee mananaa, andar baaharon ik hai|
ke jeeaunaa hai|
eik gal hor puchhaan, bettaa
puchho, pitaa jee|
toon kihaa hai ki aapane asale dee abhiviakatee daa jeevan sundar hai, sahij hai ate aanandadaaeik hai| kise bhale aadamee lee bhalaaee karanee ttheek hee sauakhee hai ate buraaee karanee aauakhaa kam hai| ise tarhaan kise bure aadamee daa asalaa buraa hon karake uh buraaee karadiaan hoeaan apane asale dee abhiviakatee karadaa hon karake bure kam noo aapane lee sauakhaa samajhadaa hai, shaaeid aanandadaaeik vee| par ih kam sundar kiven ho sakadaa hai
pitaa jee, eis prashan daa utar sumeet dee thaan main denaa chaahundee haan| aseen samache jeevan de asale dee gal kar rahe haan| samache jeevan de asal noo sachidaanand aakhiaa giaa hai ate iau manadiaan hoeaan jeevan vich kalaa daa sathaan neeat kar rahe haan| kujh ik aparaadheean daa asalaa samache jeevan daa asalaa hon daa maan praapat naheen kar sakadaa| aapane asale dee abhiviakatee vichon aparaadhee noo vee koee tasalee miladee hovegee| par, aus noo aanand jaan samache jeevan daa asalaa jaan manorath naheen aakhaange| is sanbandh vich vichaar udon karaange jadon jeevan noo puraatan, aadhunik, changaa, buraa, aarathak, raajanaitik, samaajak ate viakateegat aadik vanddaan vich vandd ke vekhaange| har prakaar de jeevan lee sundarataa, aanand ate kalaa dee pareebhaashaa vakh vakh prakaar dee ho jaavegee| iaun hundaa aaeaa hai| ulaar manakhee man aapo aapane dristteekon ton jeevan noo vekhade hoe sundarataa, aanand ate kalaa deean pareebhaashaavaan banaaunde aae han| bahutiaan ne saaeid saariaan ne ih sochan dee lorr naheen samajhee ki unhaan deean pareebhaasaavaan kalaa ate jeevan de buniaadee sanbandh daa satikaar karadeean han jaan naheen| saaeid is buniaadee sanbandh noo nazaraandaaj karade aae han baare| is de sitte vajon kalaa vich vee kinaa kujh ajehaa hai jisanoo aparaadh aakhiaa jaa sakadaa hai|
eik suaal main vee puchh lavaan
puchho, paapaa|
tuseen kahinde ho asale dee abhiviakatee daa jeevan sauakhaa hai, sahij hai, aanandadaaeik hai| andaron baaharon iko jihaa ho ke jeeaoonaa jeevan daa manorath hai| mainoo ih gal ttheek naheen lagadee| aapane asale dee abhiviakatee karake main taan museebat vich pai jaavaangaa| andaron baaharon ik ho ke jeeaoon naal bahutiaa daa jeevan dukh roop ho jaavegaa| tuseen aapanee gal ute murr vichaar karo|
paapaa, ethe ho rihaa hai sidhaantak chintan jaan sapaikooleshan| pahilaan pitaa jee ne is vich vidiaa vighan paaun dee bhul keetee see hun tusaan afasaraan vaalee vivahaarak gal kar ke vivahaaravighan paaun dee vadderee bhul kar ditee hai| ih kujh taan sumeet duaaraa aakhiaa jaa rihaa hai ki manakhee jeevan daa seeraazaa jaan dtaanchaa kujh is prakaar daa ban giaa hai ki jeevan aapane asale dee abhiviakatee karan ton asamarath hai, andaron baaharon ik ho ke jeeaunaa ik jokham hai| saadde vivahaarak jeevan daa asalaa sachidaanand naheen sagon vikaas jaan eevoliaooshan de safar daa mittee ghattaa saadde man ute jam ke saadde jeevan daa asalaa hon daa bhulekhaa paa rihaa hai| mukaabalaa eerakhaa, bevasaahee, bhai, ghirattaa, krodh ate dhokhaa jeevan daa asalaa bane hoe han ate jeevan inhaan dee abhivikaree karadaa hoeaa jee rihaa hai| ih jeevan de asale dee abhiviakatee naheen, eih kuasale dee abhiviakatee hai| kuasale dee abhivikatee karade hoe jeevan ne kalaa noo vee kupareebhaashaavaan diteean hoeean ho sakadeean han ate jis kise ne jeevan de asale noo pachhaaniaa hai, aus duaaraa supareebhaashaa vee banaaee gee hovegee|
shaaeid meraa ih prasn vee kubaaharaa jihaa hee hove, par main puchhanaa chaahundaa haan ki kee pashoojeevan manakhee jeevan naalon ziaadaa sahijajeevan naheen
tuhaaddaa prashan kuthaaharaa naheen, pitaa jee| ho sakadaa pashoojeevan vich sahij dee maatraa ziaadaa hove; par ih pashoosahij hai, nirol sahij jaan aatamak sahij naheen| pashoojeevan vich skatee, hinsaa ate hatiaa noo vishes thaan praapat hai| hinsaa ate hatiaa pasoojeevan daa aadhaar hon daa darajaa rakhadeean han| inhaan de kaaran pasoojeevan vich aakharaan daa bhai hai, beorrakee bevasaahee hai ate anakiaasiaa kapatt pashoojeevan daa hisaa hai| pasoojeevan vichalaa saaraa koorrakapatt manakhee jeevan vich vee paraves kar giaa hoeaa hai|
sumeet, hun tak tereean galaan daa asalaa padaarathavaadee bhaasadaa rihaa hai| aatamak sahij vichalaa shabad aatamak kujh oparaa lag rihaa hai|
pitaa jee, main manakhee man de komal bhaavaan noo aatamaa kahindaa haan| aatamaa ton meraa bhaav harakh sog ton pare, amar, attal, eikaras, abhaj, akai, agam, agochar ate agoa varagee koee hond naheen sagon aatamaa daa bhaav mere lee ho manakhee man de komal bhaavaan daa kul jorr|
mainoo is shabad dee ih varaton saarathak jaapee hai| hun aapanee gal age |
dhanavaad| meraa khiaal hai jaan anumaan hai ki sat bhaav padaarath ate chit bhaav chetanaa de sanjog vichon vikasiaa hoeaa jeevan aapane saatavik asale bhaav aanand dee abhiviakatee lee hond vich aaeaa hai| dharamaan ne is saatavik asale dee gal vee keetee he ate is dee abhiviakatee de viakateegat saadhanaan daa zikar vee keetaa hai| dharamaan dee is den lee jeevan unhaan daa dhanavaadee hoe
binaan reh naheen sakadaa| parantoo, jeevan de is manorath dee praapatee daa bhet satiama shivam ate sundaram de yoonaanee soot vich hai| is soot noo naveen tarateeb vich likh ke is dee viaakhiaa karaangaa| uh naveen tarateeb hai sivamasatiamasundaram| satiam dee praapatee lee jeevan daa sivam honaa zarooree hai| satiam ton meraa bhaav hai sache ho ke jeeaunaa jaan varatanaa jaan vivahaar karanaa hai| is noo andaron baaharon ik ho ke jeeaunaa vee aakh sakade haan| sachaaachaar vee ese daa naan hai| ih jeevan dee parabal ichhaa hai; manorath hai| is prakaar daa jeevan sundar hai, saral hai, sauakhaa hai, sahij hai, eis lee aanandaroop hai| shivam is jeevan dee mudtalee srat hai| sivam daa bhaav hai kaliaan roop| jiharraa jeevan bhai, bevasaahee, eerakhaa, ghiranaa, krodh ate sangharash mukaabale karapoor hai| uh kaliaan roop jaan surakhiat jeevan naheen, auh satiam naheen| je satiam naheen, auh sundaram naheen| jo sundaram naheen uh aanandadaaeik naheen| eis lee jeevan pahilaan shivam dee praapatee karadaa hai| surakhiat hundaa hai| jis jeevan noo jeevan de nirabaah lee anadhan dee praapatee daa bharosaa hai, jis jeevan noo aapane vichale rajo aoorajaashakatee noo jeevan lee sukhasaadhan upajaaun dee kaare laaun de bharapoor avasar praapat han ate jis jeevan noo doojiaan dee khusee de raah dee rukaavatt bane binaan aapaneean khuseean vich vaadhaa karan dee khulh hai, auh jeevan shivam hai, surakhiat hai| surakhiat jeevan topale ate bevasaahee vichon nikal ke bharose vich paravesh kar jaandaa hai| is noo main satiam vich paraves karanaa kahindaa haan| koee jeevan jinaa vadh surakhiat hai onaa hee vadh satiam hai| jo surakhiat hai jisanoo kise kolon koee khataraa naheen| usanoo aapane baare kujh vee lukaa ke rakhan dee lorr naheen| surakhiat jeevan satiam daa jeevan hai| eise......|
sumeet, kee satiam, jeevan dee antalee praapatee jaan manzal naheen
naheen, pitaa jee, mere khiaal vich sach jeevan dee manzal naheen, main aanand noo jeevan daa manorath manadaa haan| dooje shabadaan vich sundarataa noo jeevan daa manorath manadaa haan, kiaunk mere lee sundarataa ate aanand ikaroop han, hun tak |
bettaa, hun tak sach noo saravotam darajaa praapat rihaa hai|
ttheek hai| par is de vishes kaaran han| ih puraatan ate madhakaaleen soch duaaraa keetaa hoeaa niranaa hai| hun tak manakh dee soch skatee dee adheenagee karadee aaee hai, saatavikataa dee thaan raajasikataa noo sreshatt manadee aaee hai, satogunee brahamaa noo akhauatee raashattarapatee banaa ke rajo gunee visnoo roopee pradhaan mantree noo saareean skateean sauanpadee aaee hai| ise rajogunee saradaaree vichon sach dee sresttataa daa khiaal upajiaa hai| ih ik vakharee vichaar hai| ethe siraf enaa kahinaa kaafee hai ki mere lee sundaram manorath hai ate satiam saadhan hai| jadon jeevan satiam noo praapat kar laindaa hai, audon uh sundaram lee taanghanaa aaranbh kar dindaa hai| sundaram jeevan dee apahunch manzal hai ate kalaa is manjl val noo jaan vaalaa amak rasataa
hai| kamal kalaa ate sookham chintan samridh ate surakhiat samaajak jeevan vich upajade ate vikasade aae han| jeevan dee sundarataa ate saatavikataa vich vaadhaa karanaa inhaan daa manorath hai| kalaa lee manakh dee saatavik sundarataa naal ucheraa koee manorath naheen| kalaatamak upayogitaa lee ih antam kasavattee hai|
main samajhadee haan ki is vichaar de aadhaar ute kalaa dee ik saral jahee pareebhaashaa banaaee jaa sakadee hai| ik adhooraa jihaa yatan main karadee haan| chintan daa sanbandh bauadhikataa naal hai ate kalaa daa bhaavukataa naal| manakh de komal bhaavaan noo sumeet duaaraa saatavik bhaav aakhiaa giaa hai| aapane at srestt roop vich komal bhaav bauadhikataa vich ghul mil jaande han| sookham budhee ate komal bhaavaan de kul jorr noo jo aatamaa daa naan ditaa jaa sake taan manakh de aatamak vikaas vich sahaaee hon vaalee kritim sundarataa kalaa hai|
einhaan dohaan dee ih jaanan, main aapanee gal karadaa haan ki tuhaadde vichaaraan ne pahileean dhaaranaavaan ute morraveen jhaat paaun lee preriaa hai| bhavakh vich tuhaadde naal vichaaraan dee saanjh paa ke khush hovaagaa| parantoo, eis samen ik prashan puchhe binaan naheen reh sakadaa| meraa prasn tuhaanoo dohaan noo saanjhaa hai| tuseen kahinde ho sundarataa jaan aanand jeevan daa manorath hai| ih daavaa tuseen kis binaa ute karade ho
pitaa jee, ganbheer vichaar ik tarhaan naal samaapat ho chukee hai| tuhaaddaa prashan bahut ganbheer naheen, eis lee jo mere utar vich thorree jahee chanchalataa hove taan buraa naa manaaunaa| jeevan de manorath baare gal karan vaaliaan vichon kise ne vee aittam jaan ameebaa noo ih kade naheen puchhiaa ki tuseen vikaas de chakar vich kiaun pe hai| har kise ne anumaan laae han| ih ik changee gal hai ki ih anumaan han| jeevan noo hak hai ki uh inhaan anumaanaan dee parakhaparrachol karo ate ih vekho ki ih us vichalee sundarataa de zaaman han ki naheen| jiharre anumaan jeevan dee parakh vich poore naa utaran, aunhaan daa tiaag jeevan lee ik sokhee ate sidhee jahee gal hovegaa| jeevan de jinhaan manorathaan noo dhuron aae dasiaa giaa hai, parakha parrachol unhaan dee vee sanbhav naheen| haan, einahaamee dabadabe dee sahaaeitaa naal manakhee sach daa raah rokan vich uh safal han| je meree gal kujh rukhee hove taan main khimaa dee jaachak haan|
paapaa hairaan san; pitaa jee ganbheer vikhaaee dinde san ate ankal jee nikaa nikaa musakaa rahe san, jadon aanttee ne ddaraaeing room vich aa ke aakhiaa, mukeea naheen galaan aje sumeet, tainoo pataa hai naa ki aj neeloo ne dhaareevaal jaanaa hai| sumeet noo jiven kise ne neend ton jagaa ditaa hove| us ne gharree val vekh ke aakhiaa, auh hai; vakat bahut thorraa reh giaa| main chhetee jaandaa haan| kise daa utar uddeeke binaan saariaan noo sir nivaa ke kamariaun baahar jaande hoe ne ankal jee noo aakhiaa, je tuseen mainoo kaar vich chhadd aao taan bahut changaa hove| pitaa jee bole, naa bee, asaan kujh galaan karaneean han| pushapee chale jaandee hai tainoo chhaddan|
tuseen mainoo ethe hee uddeekanaa|
bettaa, kaar toon lai jaa rahee hain| saanoo uddeekanaa hee pavegaa| unj aj aseen raat dee rottee khaa ke hee jaavaange|
sumeet de maataa jee aapane mithe kam lee gharon jaan lee tiaar baitthe san| aseen ttheek samen sir unhaan kol puj ge saan| hun unhaan ne bas duaaraa dhaareevaal tak jaan daa progaraam badal ke kaar vich lifatt lainee paravaan kar lee| unhaan noo unhaan dee ik mahaualee de larrake de janam din dee paarattee vich hisaa lain lee chhadd ke aseen vaapas sumeet de ghar aa ge| birachhaan naal ghire use taalaab kadte baitth ke main teraa patr us noo de ditaa| us ne parrhiaa ate teraa bhejiaa hoeaa chittaa dhaagaa saje hath vich farr ke us val vekhan lag piaa| do tin mintt us dhaage val vekhade rahin pichhon us de man vich bhaavaan daa jiven harrh aa giaa| us ne dhaage noo aapanee mutthee vich ghutt liaa| aapane bulhaan noo iaun ghutt ke aapo vich jorr liaa jiven andar utth rahe kise ubaal noo baahar aaunon rok rihaa hove| bulh taan us daa saath den vich safal rahe| par akhaan vich enee samarathaa naheen see| sumeer de hanjhoo akhaan de band boohiaan vichon jhaateean maaran lag pe| meraa sajaa hath us de modte ute rakhiaa jaan dee der see ki sookham, saatavik vichaarabhanddaar, jhukadaa jhukadaa mere khabe modte ute aa ttikiaa| seetal, shaant masatak hetthale de jharokhiaan vich ddulhade nighe paanee naal meree kameez daa modtaa bhij giaa| haualee haualee uh saant ho giaa| main puchhiaa, eis daa kaaran
eik haukaa bhar ke us aakhiaa, teraan, chauadaan saal pichhe chalaa giaa see| hun uh sanbhal giaa lagadaa see| main kihaa, je ttheek samajho taan mainoo vee othe lai |
aao chalee| battaale vich ik nike jihe ghar vich saaddaa nikaa jihaa parivaar vasadaa see; mere maataapitaa, pandaraan solaan saal dee ik bhain ate baaraan, teraan saalaa daa main| meree bhain, preetee, dasaveen vich parrhadee see ate main sataveen vich| mere pitaa jee jine gareeb san one hee mihanatee ate eemaanadaar san| is sach dee pachhaan mainoo unhaan de jeeaunde jee hee ho gee see| unhaan ne pitth ute chuk ke kaparre dee feree laaunee shuroo keetee see| aaranbh vich mere maataa jee vee sir ute gattharree chukee unhaan de pichhe pichhe tur ke battaale deean galeean vich kaparraa vechade hunde san| jadon meree bhain is sansaar vich aaun vaalee see, aud mere pitaa jee ne ik saaeekal khareed liaa ate us saaeekal ne mere maataa jee dee khechal ghattaa ditee| mere pitaa jee ih kahinde hunde san ki koee karamaan vaalaa jeea aa rihaa hai jis karake meraa hath sauakhaa ho giaa hai| meree bhain karamaan vaalee see| us daa naan gurapreet see; par pitaa jee us noo karame keh ke bahut khush hunde san| maataa jee noo ih naan changaa naheen see lagadaa| uh usanoo preet hee pukaarade san| mere pitaa jee daa kaarobaar battaale ton baahar dooraduraadde pinddaan tak failadaa
giaa| mahitaa chauak tak ate us ton vee agere tak, sarrak de laagale pinddaan vich uh kaparraa vechan jaan lag pe| do tin saalaan vich hee unhaan ne ik rerrhee ute kaparre dee turadee firadee dukaan kholh lee| unhaan de puraane gaahak unhaan dee rerrhee duaale jhuramatt paaee rakhade san| is turadee firadee dukaan noo gaahakaan dee bheerr kaaran ik thaan khalotee rahinaa pai giaa ate chhetee hee us thaan ute ik khokhaa ban giaa, jithe ih rerrhee khalendee hundee see| kamettee dee kise sakeem anusaar sarrak de naal lagadee thaan noo dukaanaan vaasate vechan daa mataa paas ho jaan ute pitaa jee ne khokhe vaalee thaan noo khareed liaa ate haualee haualee kaparre dee ik changee chokhee dukaan de maalak ban ge| main udon das ku saalaan daa saan| pitaa jee anokhee khushee ate atiadd niddaa naal aapanee mihanat ate safalataa dee kahaanee mainoo sunaaunde hunde san| unhaan de puraane gaahak jadon vee unhaan kol aaunde uh aapanee gadee ute utth ke, fatte uton utar ke, piaar naal hath jorr ke ate sir jhukaa ke unhaan daa suaagat karade san| unhaan vichon je kade bhul bhulekhe koee aadamee unhaan noo shaah jee keh dindaa taan uh hath jorr ke aakhade saradaar jee lokaan lee main kujh vee hovaan, tuhaarre lee oeh puraanaa, feree laaun valaa saadhoo raam haan| je mere hundiaan unhaan daa koee puraanaa gaahak dukaan ute aa jaandaa taan uh mainoo us de paireen hath laaun noo kahinde san|
pitaa jee ne battaale de baaharavaar kanaal ku thaan lai ke ik puraanaa jihaa ghar banavaa liaa| is kam vich unhaan noo do saal lag| saare parivaar ne us ghar noo haualee haualee usaradaa vekhiaa| ghar mukamal ho jaan ute pahile pitaa purakhee ghar vichon is naven ghar aaun deean viauntaan banan lag peean| pahilaan sree amritasar harimandar saahib jaavaange, eisanaan kar ke ik sau rupe daa prashaad karavaaeaa jaavegaa| ghar aa ke naven ghar vich akhandd paatth rakhavaavaange| paatth de bhog de kaaradd saare jaanooaan noo ghale jaa chuke san| ghar vich pahilaan unhaan de pair paine chaaheede han, jinhaan de paisiaan dee barakat naal ih ghar baniaa hai| aapane puraane gaahakaan prat iho jihee sharadhaa rakhade san pitaa jee|
saaraa prabandh viaunt ke aseen chaare amritasar noo chal pe| guraduaaraa kandh saahib saadde ghar de laage hee see| pitaa jee aapane jeevan noo vee us kachee kandh varagaa hee samajhade san, jis noo aapane viaah samen guroo naanak dev jee ne asees de ke chaar yugaan dee umar bakhash ditee see| unhaan daa visvaas see ki kise ajehee asees aasare hee unhaan de jeevan dee kir kir paindee, kachee kandh, dino din mazaboot hundee gee see| uh roj savere kandh saahib mathaa ttekade san| aj vee saaraa parivaar mathaa ttekan giaa| guraduaare mathaa ttekan ton pichh pitaa jee ne preetee noo aapanee sajee vakhee naal ghutt liaa| preetee noo uh guroo dee asees daa manakhee roop manade san|
amrit vele de ghusamuse vich pahilee has battaale de adde ton turee| teeh paintee
savaareean san us vich| panj, chhe meel jaa ke bas rukee ate khesaan deean bukalaan maaree tin savaareean hor aa geean| unhaan vichon ik kanddakattar kol khale giaa ate doojaa bas de vichakaar| teejaa haualee haualee turadaa ddaraaeevar kol jaa ke us noo kujh aakhan lag piaa| bas khabe paase ik pahe jahe val morr lee gee| ik thaaven bas ruk gee| ik hor bukaalaa bandaa bas vich charrh giaa| do bukaale bandiaan ne adheean ku savaareean noo bas vich utar jaan lee aakhiaa| unhaan vich aseen chaar vee saan| kise noo kujh pataa naheen see ki ih sabh kee ate kiaun ho rihaa hai| is ton pahilaan kade iaun naheen see hoeaa| bas vich utaar ke inhaan savaareean noo ik paase paal vich khalhaar liaa giaa| ik bukaale bande ne aapanee bukal kholhee, eik bandook kadtee ate saahamane khaloteean savaareean ute goleea daa meenh varhaa ditaa| ik kuralaahatt jahee mach gee par chhetee hee ih kuralaahatt dharatee ute pe, tarrapade ate dam torrade aadameean dee haae haae vich badal gee| keval main hee kharraa saan, baakee saare dharatee ute pe san| main saje khab vekhiaa| maran vaaliaan de ang ik ik karake ahil hunde jaa rahe san| ajeeb sahim see, ajeeb khaamoshee see| is khaamosee vichon ik tez aavaaj aaee ate ik golee meree chhaatee de saje paase, mere modte de zaraa ku hetthaan aa lagee| main aapanee bhain ute ddig piaa| pitaa jee ate maataa jee mar chuke san| bhain ajo jeeaundee see| us ne mainoo aapane naal ghutt liaa| me haa vee r | ate us deean baahavaan mere sareer duaale sithal ho geean| pataa naheen kade main behosh ho giaa| jadon hos aaee udon main is ghar vich saan|
sumeet chup kar giaa| saaraa vaataavaran chup see jiven sumeet dee kahaanee sun rihaa hove| us ne sir uchaa kar ke rupaan deean tteeseean val vekhadiaan aakhiaa, deedee noo chitte rang naal bahut piaar see| har saal pitaa jee kandh saahib rumaalaa lai ke jaande san| jadon deedee salaah den jogee ho gee, audon ton inhaan rumaaliaan daa rang saved ho giaa| us de sakool dee varadee daa rang vee safed see| manree deedee ne kise shekh rang daa kaparraa kade ghatt hee pasand keetaa see| halakaa asamaanee jaan halakaa angooree, eih us dee pasand de rang san| sanehaa ne saved dhaagaa ghal ke... | sumeet deean akhaan fir jal barasaaun lag peean|
aseen doven uthe utth ke haualee haualee ghar vich chale ge| uh ddaaeening room vich jaa baitthaa| main kichan vich jaa ke failaa vaalee shuroo kar ditee | dupahir dee rottee banee pee see| aseen kujh lett vee ho ge saan| sumeet ne holee jahee aakhiaa, tuhaanoo bhukh lagee hovegee| is ateetayaataraa ne tuhaanoo vee pareshaan keetaa hai| liaao kujh khaaeee|
hun sumeet varatamaan vich parat aaeaa see| ateet daa saaraa amar alap ho chukaa see| nikaa jihaa haasaa has ke aakhan lagaa, eis ghar vich meraa janam, eik jeevan vich doosaraa janam see| aao aj tuhaanoo aapanaa janamasathaan
vikhaavaan|
aseen utth ke ik vadde saare kamare val chal pe| andar jaan ton pahilaan us ne mainoo ik gaaoon ate ik jarr ovar sooj pahinan noo dite| iven hee aap vee gaaun ate ovar sooj pahin le| do jaaleedaar daravaaziaan vich langh ke aseen teeje band daravaaje tak puje| is daravaaje saahamane vichhe hoe futtamaitt naal saadde pair jurrade mahisoos hoe| kaaran puchhan ute sumeet ne dasiaa ki ih chipakavaan jihaa kujh hai, jiharraa saaddeean juteean de taliaan naal lage ghatte noo aapane naal chamerr laindaa hai ate ghattaa mittee andar naheen jaandaa| andar jaa ke main vekhiaa ih ik aapreshan theettar see| eis theettar pichhe ik lamaa chauarraa itihaas failiaa hoeaa hai, sunehaa| sumeet ne mainoo saaraa sunaaeaa hai| holee holee pataraan raaheen tainoo dasaangee|
theettar vich ik tasaveer pee see, jis de hetthale kone vich likhiaa see sumeet| mere puchhan ton pahilaan hee sumeet ne dasiaa, eih mere pitaa jee dee tasaveer hai| unhaan daa naan sumeet see| auh ddaakattar san| meree sotashee maan noo mere naan daa pataa naheen see, eis lee unhaan ne, mere dooje janam ute, meraa naan sumeet rakh ditaa| unhaan dee reejh hai ki main aapane pitaa varagaa hovaan, ddaakattar de tauar te naheen, manakh de tauar te, pataa naheen unhaan dee reejh pooree hovegee ki naheen|
galaan galaan vich baakee daa din beet giaa| aseen fer dhaareevaal ge ate sumeet de maataa jee noo naal lai ke vaapas aa ge| unhaan dohaan noo unhaan de ghar chhadd ke main jhoree aa gee| bee jee ton sivaa hor kise noo vee meree gairahaazaree dee chintaa naheen see| bee jee kujh chintaatur ate kujh naaraaj lag rahe san| raat de das vaje aseen pindd guradaasapur val ture| raah vich paapaa ate pitaa jee ne maithon kalaa sabandhee kujh hor galaan puchhaneea chaaheean| unhaan dee dilachasapee mainoo changee lag rahee see par sumeet baare naven prashan utth khalote san| unhaan baare sochadee hoee main kalaa baare kujh hor kahin de yog naheen saan| main ih vee mahisoos karadee haan ki sumeet dee haajree vich mere lee iho jihe visiaan sanbandhee kujh kahinaa jraa sauakhaa ho jaandaa hai | kee toon das sakadee hain, kiaun
teree pushapendr|
nott sohajasuaad ute teree paapaa naal hoee galabaat mainoo puj gee hai| mainoo lagadaa hai ki hun main sumeet de maataa jee naal is vishe ute bharose naal gal kar sakaangee| paletto sanbandhee jo vaarataalaap hoee hai us ton iaun jaapiaa hai| ki palett ton pahilaan hoe daarasnikaan baare jaaniaa jaanaa laabhadaaeik hai| ih lamaa kam hai| is dee mang karadiaan bijak aaundee hai|
pushapendr|
9
eesatt haim
18.9.95.
pushapendr,
toon aapanaa parr ik kiaun naal samaapat keetaa hai| mere anubhav vich is kiaun daa utar mauajood hai| jadon vee main paapaa ate unhaan de mitraan dee sangatasuhabat vich baitthee hundee haan, kee ajehe nukat sujh painde han jinhaan daa chit chetaa vee mere chetan man noo kade naheen hundaa| ho sakadaa hai ise noo suhabat daa asar aakhiaa giaa hove| har maahaual daa aapanaa prabhaav hai| ih vee ttheek hai ki koee maahaual kise anahond vichon kise hond noo janam naheen de sakadaa| baaharale prabhaav ne saadde man vich jis vichaar noo ubhaariaa hundaa hai, aus dee hond pahilaan hee saadde achet vich mauajood hundee hai| baaharale prabhaav yog vaataavaran usaar ke us hond noo paragatt hon de mauake paidaa kar dinde han| is ton vadh main kujh naheen keh sakadee|
mere patr ton tainoo ik hor anokhaa anubhav hovegaa| jis milanee dee vaarataa is patr vich daraj hai, aus milanee vich asaan paapaa noo ih kahinaa see ki filaasafee de itihaas noo ik sire ton lai ke larreevaar vaachiaa jaanaa chaaheedaa hai| ttheek iho vichaar mere man vich vee utthe han ate te aapanaa theesas chhadd ke kalaa de vikaas dee gal sochan lag pee hai| pichhalee milanee vich hoeean galaan noo jadon main likh ke murr parriaa taan mainoo lagaa ki ih vaarataalaap aadhunik yug vich darashan de mehatav noo paragatt karadee hai| toon parrh ke aapanaa niranaa likhee| sumeet dee kahaanee ne mainoo udaas keetaa hai| is parachhaaven pichhe aje hor kee udaaseean lukeean hoeean lagadeean han| suhindar beer de ik geet dee satar pipalaan de rukhaan hetth ugeean udaaseean panjaab de lokaan noo udaaseean de parachhaaven vich baitthan lee tiaar kar rahee jaapadee hai| safed rang lee meraa moh enee vaddee udaasee daa kaaran ban jaavegaa, eih mainoo pataa naheen see| us milanee daa haal is prakaar hai
ethon de vasaneekaan anusaar kalh 17.9.95 vaalaa aitavaar naa suhanaa see naa sukhaalaa| lagapag saaraa din meenh paindaa rihaa see| lok aapoaapane ghareen baitthe rahe, samundar kandte baneean ramaneek thaavaan taan taan karadeean raheean, paarakaan, aujaarraan daa bhulekhaa paaundeean raheean, ate sharaabakhaaniaan dee rauanak vee adhee hoee rahee| meeh
eis desh dee vaddee lorr hai| do ku hafate meenh naa pave taan valait deean vaattar kanpaneean noo chintaa honee suroo ho jaandee hai| pachhamee yauarap de lok paanee dee khulhee varaton karade han| hairaan ho jaaeedaa hai ki lokaan dee lorr lee ate larr kite vadh, lokaan duaaraa ajaaeen guaaeaa jaan lee enaa paanee kithon aaee jaandaa hai| eis dee varaton ute koee paabandee kade ghatt hee lagaaee jaandee hai, jo har dooje chauathe meenh paindaa rahe| aitavaaraan vishes karake garameean de aitavaaraan daa anand vee paanee jinaa hee lorreendaa samajhiaa jaandaa hai| is lee ih lok chaahunde han ki hafate de panj din besk meenh paindaa rahe, par aakharee do din sanichar ate aitavaar, jis noo veek aindd aakhade hana zaroor dhup lag| chaahat pooree hove taan khoob khub hunde han; par naa hon ute moonh vattan ate gile shikade karan dee vaadee inhaan noo naheen|
mere lee ih aitavaar kise vee dhupaale aitavaar jinaa hee sundar te sukhadaaeik see| meenh ne is dee ramaneekataa vich ghaatte dee thaan vaadhaa hee keetaa see| unhaan palaan dee yaad meree chetanaa vich ubharadee rahee, jadon barasaat de dineen aseen doven kotthee do baraamad vich jaan saadde ghar dee parachhatee vich baitth ke kee kee ghatt pataa naheen kiharreean kiharreean galaan vich rujheean rahindeean saan| changaa hai ki uh din aapanaa ik prabhaav jihaa chhadd ke chale ge han, je uh dhundale jihe prabhaav dee thaan nikharaveen yaad ban ge hunde taan varatamaan daa moonh murajhaaun vich safal ho jaanaa see, auhanaan nen| hain ih main kee likh gee haan| ih taan paapaa de shabad han| uh kahinde han itihaas bhootakaal daa bhaar ban ke manakhee samaajaan de varatamaan noo bojhal banaa sakadaa hai ate jis ne bhaar chukiaa hove, aus de moonh daa murajhaaunaa subhaavak hai|
ethe kujh lokaan ne aapane gharaan de pichhavaarre kichan naal lagadee thaan val ke aapanee lorr anusaar ik ajehaa kamaraa banaa liaa hundaa hai jiharraa hor kee lorraan pooreean karan de naal naal barasaatee aitavaaraan dee badasooratee ate berauanakee noo khushee ate khoobasooratee vich vattaaun de kam vee aa sakadaa hai| is kamare noo kanazaravettaree daa naan ditaa giaa ate is deean kandhaan ate chhat ute seese jaan palaasattik dee vadh ton vadh varaton kar ke ghar vich aaun vaalee rosnee de raah vich ghatt ton ghatt rukaavatt paaee jaan dee salaah jaan aagiaa ditee jaandee hai| seese deean kandhaan ate seese dee chhat vaalee kanajravettaree ne 17 satanbar vaale barasaatee aitavaar noo onaa hee rumaanttik banaaee rakhiaa, jinee ganbheer vichaar us vich ben ke us din keetee gee| gharaan de pichhavaarre laae hoe bageechiaan dee hariaaval ute rinmasinm hinmaeinm varhadaa meenh kanazaravettaree deean tin deevaaraan de vishaal beesiaan vichon dekhiaa jaa sakadaa see ate seese dee chhat ute paindee barasaat dee ttap ttap, ttip ttip daa taal vaayoomanddal vichale barasaatee sangeet dee sangat karadaa suniaa jaa sakadaa see | raajiaan mahaaraajiaan de samen tere desh dee haakam srenee jis anandaanubhav lee khulhe talaabaan vich bhaaraandareean banaaundee see, aus ananda
anubhav noo saaeins ate sanat ne saadhaaran aadamee lee sulabh banaa ditaa hai|
porreean utarade hoe paapaa ne puchhiaa, kee gal hai, bettaa jee, chaah vagairaa daa koee rangadtang naheen disadaa aj
chaah tiaar hai; bas tuhaaddee hee uddeek see, keh ke main unhaan noo pakarr ke kanazaravettaree vich lai gee, jithe chaachaa jee, paapaa daa mitr neeraj ate maamaa unhaan dee uddeek kar rahe san| unhaan saariaan noo ene savere savere binaan dase ghar aae vekh ke uh bole, bee, eih pindd kadon piaa ate...
fikar naa karo| kar dio fikaraa pooraa| samajh asaan liaa hai; sun ke saanoo koee farak naheen painaa, paapaa de aaun ute, autth ke khalondiaan chaachaa jee ne aakhiaa|
par ih sabh kiven hoeaa baitthadiaan hoeaa paapaa ne puchhiaa|
paapaa, main ate deedee ne mil ke ih sakeem banaaee see ate fon raaheen chaachaa jee ate ankal jee noo das ditaa see| tuhaanoo laanbhe rakhiaa, siraf sarapraaeez den lee| aseen bilakul kaamayaab rahe haan|
main vee soch rihaa saan ki savere savere jaaraa kiaun shor kar rahee hai posattamain ne taan aj aaunaa naheen see|
aj ik dee thaan tin posattamain aae han, veer jee|
koee khaas kaaran hai
veer jee, aseen mahisoosiaa hai ki darashan sanbandhee jo vichaar aseen ikatthe ho ke karade haan ih zaraa betarateebee jahee hai| gal suroo hoee see bettee sanehaa noo aaee ik patrakaa ton| chalo, eih ik foree lorr see| tusaan us puchh daa utar de ditaa| parantoo prashanaan daa silasilaa jaaree rihaa ate utar dindiaan hoeaan filaasafee vich saaddee dilachasapee vee vadhadee gee hai| asaan saariaan ih salaah banaaee hai ki falasave de saare itihaas noo aad te ant tak vaachee| adhavichaalion aaranbhee hoee gal naa is paase lagadee nazar aaundee hai, naa us paason|
bhale lok, main taan vihalaa reettaaeiradd aadamee haan; kise vee rujheven noo jee aaeaa aakhan noo tiaar haan| par tuseen kameekaaree lag hoe ho| tusaan is daarashanik daladal vich fas ke kee lainaa hai
hor saare dhande vee taan daladal hee han| kise naa kise vich taan fasanaa hee hai| mirazaa gaalib de kahin anusaar,
raam agarach jaan gusal hai, pi kahaan bachange ki dil hai, gamen ishak gur na hetaa, game rozagaar hataa| gamen rojgaar de naal naal jo thorraa jihaa game ishak vee hovegaa taan aadamee bane rahaange| khuralee ute badhe ddangar ate us de maalak vich enaa hee farak hai ki ik noo siraf khaan naal vaasataa hai ate dooje noo bhojan de prabandh dee vee chintaa hai| ih sisttee kee hai chan, sooraj, sitaare kithon aae han jeevan kiaun hai, kiven hai, kadon ton hai, kadon tak hai sooram man ate sathool sareer daa rishataa kiven
ate kiaun hond vich aaeaa eisadaa koee manorath hai jaan aiven hee sabh kujh ho rihaa hai har shai upaj ke vinaas val kiaun tuhee jaa rahee hai aadamee de saare yatan sukh dee praapatee de han; fir vee dukhee ho jaandaa hai, eih kiaun kee is vich kise baaharalee taakat daa hath hai jaan sabh kujh padaarath dee rasaaeinik kiriaa ho anekaanek suaal han, jinhaan baare sochanaa inasaanee fitarat daa hisaa hai| je sabh kujh sochanaa chhadd ke siraf gulee, julee ate kulee tak hee seemit ho jaaeee taan khuralee ute badhe ddangar naalon vakhare naheen hovaange|
sunehaa, tere chaachaa jee dee gal ton saabat hundaa hai ki ih soch samajh ke banaaee hoee sakeem hai|
haan, veer jee, manakh noo sochan ate samajhan daa koee mihanaa naheen ate sakeemaan vee ih banaaundaa aaeaa hai| galat soch kaaran dukhadaaeik sakeemaan banadeean aaeean han| is lee zarooree hai ki sochasaagar daa manthan hundaa rahe ate pahileean kulaan dee sodh kar ke naveean sundarataavaan dee sodhe turiaa jaave | sansaar daa koee samaaj ajehaa naheen jis ne aapane bhootakaal daa daarashanik virasaa sanbhaal ke naa rakhiaa hove| par is noo parakhanaa ate parracholanaa vee sanbhaalan jinaa hee jarooree hai|
vishes karake udon, paapaa, jadon vigiaan dee sahaaeitaa naal aadamee shakateesaalee ho giaa hai ate aapane aap noo haalaat ate vaataavaran de vas vich piaa hoeaa bebas jeev mananon inakaar kar chukaa hai| puraatan manakh bahut had tak bebas see| ih visvaas us noo tasalee dindaa see ki jo ho rihaa hai, auh kise de hukam vich ho rihaa hai| main is daa karataa naheen haan| karam daa karataa man ke main aapane aap noo aavaagon de chakar vich paa rihaa haan| aadhunik chetan manakh ih manadaa hai ki main karataa haan, sabh kujh karan de samarath haan| saaeins, sanat, siaasat, vidiaa, vaapaar, maiddeesan, jang, aman, ethon tak ki janam ate mauat de muaamale vich dakhalandaajee noo aapanaa adhikaar samajhadaa hai, aadhunik manakh| adhikaaraan de ene vadde daavedaar lee samajhadaar honaa vee zarooree hai| je us dee soch sihatamand naheen, sundar naheen jaan saatavik naheen taan us dee samarathaa us kolon vadde vadde upadar karavaa sakadee hai| ajoke manakh lee taan samachee manakhataa de daarashanik virase noo vaachanaa us daa dharam honaa chaaheedaa hai| keval kujh ku uch adhikaareean daa naheen sagon janasaadhaaran daa dharam hai soojhavaan ate sochavaan honaa, kiaunj prajaatantr de is yug vich janasaadhaaran bahut kujh kar sakadaa hai ate bahut kujh kar sakan vaaliaan de hath farr sakadaa hai| aadhunik manakh madhakaaleen manakh naalon vakharaa hai|
sanehaa, hor saariaan ne enaa kujh aakhiaa hai, kujh tuseen vee bolo, bettaa|
paapaa, pataa naheen tuseen saaddeean galaan naal sahimat ho jaan naheen, par tuseen dhiaan naal sun rahe ho, saadde lee eho hee kaafee hai| madhakaal daa manakh jo daarashanik prasn naheen see puchhadaa taan is daa ih bhaav naheen ki us samen manasaadhaaran vich
eih prashan utthade naheen san| utthade san, par us samen dharam kol inhaan prashanaan de gharre gharraae sikeband ate nisachevaachak utar san| ih utar jis sataa ate adhikaar dee uchee attaaree ute baitth ke dite jaande san, aus tak kise shak jaan ujara eitaraaz dee pahunch naheen see hundee| vigiaan ne vaddaa mul taar ke dharam kolon vishes karake yahoodee dharamaan kolon ih adhikaar khareed jaan khoh liaa hai| khoh liaa hai eis karake keh rahee haan ki dharam aapanaa ih adhikaar kise mule vechanaa naheen see chaahundaa; mul taariaa jaan ute vee adhikaar aapane kol hee rakhanaa chaahundaa see| hun haalat ih hai ki dharam de dite juaabaan ute aadhunik soojhavaan manakh noo itabaar naheen ate saaeins kol saare sookham prashanaan de utar hain naheen| saaeins eih taan das sakadee hai ki dharatee utalaa jeevan tataan de aapasee jorratorr daa nateejaa hai, par ih dasanaa saaeins daa kam naheen ki jeevan kise manorath kaaran upajiaa ate vikasiaa hai jaan aiven manorathaheen kiriaa hai| je tataan noo kise manorath dee sojhee naheen taan kee manakh noo vee manorath baare sochan dee is karake manaaree honee chaaheedee ho ki uh tataan ton baniaa hai kise prayogashaalaa vich is prasn daa utar naheen gharriaa jaa sakadaa ki manakh lee jeevan noo manorathaheen man ke jeenaa sukhadaaeik hai jaan manorathapooran man ke jeen vich kaliaan hai eho jahe anekaan anajuaae prashanaan saahamane khalotaa manakhee man je prasnaan valon moonh morre taan aapane vichalee bauadhikataa daa niraadar kar ke aapane vichalee paashavikataa noo srestt man rihaa hovegaa| jo inhaan dee hond ton inakaaree hove taan aapane aap naal dhokhaa kar rihaa hovegaa| hazaaraan saalaan ton puchhe jaa rahe prashan aj anahoe naheen ho sakade| utaraan de do hee vaseele han saaeins ate dharam| saaeins daa ih khedd naheen ate gharre gharraae sikeband dhaaramak utar manakh de vikasade man de mech naheen| hun iko raah baakee reh giaa hai; auh haieinhaan prashanaan noo saahamane rakh ke inhaan de utaraan dee khoj karade rahinaa kise utar noo aakharee utar jaa param sat naa mananaa ate jis utar vich manakhee jeevan lee, jine samen tak koee sundarataa upajadee hove one samen tak us utar noo sundarataa daa saadhan samajh ke satikaarade rahinaa| ih jaach keval falasafaa hee sikhaa sakadaa hai| pichhalaa yug manakh jaatee dee bauadhikataa de bachapan daa yug see| vadde vadde siaane pahilaan vee hoe han| is lee aapanee gal noo zaraa badal ke kahindee haan ki pichhalaa yug manasaadhaaran jaan janasaadhaaran dee bandhikataa de bachapan daa yug see| us yug vich janasaadhaaran dee bauadhikataa dhaaramak jaan ilahaamee utaraan de khilaauniaan naal parachaaee jaandee rahee hai| hun janasaadhaaran dee bauadhikataa baal vares vichon agere langh aaee hai| khiddaauniaan naal parachaaee naheen jaa sakadee| jo daarashanikataa ne dharam duaaraa chhaddiaa hoeaa singhaasan naa sanbhaaliaa taan padaarathak praapateean dee dauarr dauarradee hoee manakhataa naitikataa daa niraadar karadee rahegee| pichhale yug vich dharam netikataa daa daavedaar ate rakhavaalaa see, aadhunik yug vich daarashanikataa noo naitikataa dee sahaaeik mitr banaaeaa jaanaa zarooree hai| je naa
banaaeaa giaa taan is de besahaaraa ho jaan vich koee shak naheen| vigiaan jis tezee naal dhaaramak andhavisvaas daa ant kar rihaa hai ate dharam jis niralajataa naal siaasat daa hathatthokaa ban ke naitikataa naalon naataa torr rihaa hai, aus daa khiaal kar ke ih zarooree lagadaa hai ki daarashanikataa lee piaar satikaar paidaa karan dee siratorr kosis keetee jaave|
shaabaas, mitr, tuseen vaakee vilaasavee de sattooddaintt ho|
filaasafee main parrhee zaroor see paapaa, par is noo jeevan ute laagoo karanaa main tuhaadde kolon sikhiaa hai| tuhaaddee suhabat naa hundee taan main vee is noo vihale lokaan dee magazamaaree hee manadee rahinaa see| hun is noo maanavamaar de kaliaan lee onaa hee jrooree samajhadee haan, jinaa zarooree madhakaal vich adhiaatamavaad noo samajhiaa jaandaa see| darashan meree bauadhikataa daa pradhaan ang hai| tuhaadde kaaran meree bauadhikataa satikaarayog ho gee hai| tuhaadde kolon main aapanee bauadhikataa daa satikaar karanaa sikhiaa hai| tuhaanoo sad sad pranaam|
naa bee naa, piaudhee vich is uchech dee koee thaan naheen|
veer jee, tuhaanoo iaun naheen lagadaa ki samasiaa daa roop badal giaa hai| hun jadon dharam pirr nikaladaa jaa rihaa hai taan vigiaan aapahudaraa hundaa jaa rihaa hai, aapane aap noo naitik bandhanaan ton mukat manadaa hai| eis samen lorr hai ki darashan maanavabadhee noo is yog banaave ki ih vigiaanak aapahudarepan kol juaabatalabee kar sake|
bhaa jee, je dharam varagee shakatee saaeins kolon haar gee hai taan darasn, jiharraa pichhalee sadee hee naheen, sagon veehaveen sadee de adh tak ate kee thaaeen hun taka janasaadhaaran naal saanjh naheen paa sakiaa, saaeins dee juaabatalabee de yog kiven ho sakadaa hai| ik kahaavat hai, moonh khaae akhaan sharamaaun| vigiaan ate sanat manakhataa lee sukh de saadhan paidaa karade han| darashan de aakhe lag ke manakhataa aapane anadaataa noo akhaan vikhaaun dee galatee naheen kar sakadee|
main is sanbandh vich aashaavaadee haan ate meraa aasaavaad pake paireen khalotaa hai| dharam ne vigiaan naal sadaa hee skatee ate adhikaar dee bhaasaa vich gal keetee hai, sachaachaar dee bolee kade naheen bolee| doojee gal ih ki dharam vishes karake yauarap vich jithe vigiaan naal is daa virodh see sadaachaar noo aapanaa aadhaar naheen see banaa sakiaa, eih keval ik hathiaar see, jiharraa unhaan duaaraa varatiaa jaa rihaa see, jiharre aap sadaachaaree naheen san| dharam kol is ton vadh shakateesaalee hathiaar see te, narak dee ag daa hai| jis samen saaeins ate sanat ne jeevan noo changaa chauakhaa khaan lee den de naal naal narakaan suragaan dee asaleeat uton paradaa chuk ditaa see, aus din dharam bilakul nihathaa ho ke pichhon bhajan lee majaboor ho giaa see| darashan naal iaun naheen hovegaa| is de kujh kaaran han| pahilaa ih ki fraansis bekan varage sochavaanaan ne saaeins ate darasn vich ik sadeevee mitrataa
kaaeim kar ditee hoee hai| ih mitrataa samen de beetan naal pakee ate pakeree hee hundee gee hai| ih doven ik dooje de sahaaeik ate poorak bane aa rahe han| doojaa ih ki filaasafee sataa naalon vakharee hundee jaa rahee hai| jaan iaun vee keh sakade haa ki shakatee filaasafee noo paro rahin lee keh rahee hai| puraatan kaal vich vee skatee ne filaasafee noo sadaa naheen see ditaa| asaan vekhiaa hai ki sapaarattaa vich filaasafee noo koee thaan naheen see| sukaraat ate palette ne filaasafee noo sataa de kuchharr charrhan dee salaah ditee see| uhanaan daa khiaal see ki skatee ate siaanap vich sadeevee saanjh banaaee jaa sakadee hai ate skatee siaanap dee aagiaa vich rahinaa manajoor kar sakadee hai| ih khiaal ganat see| filaasafee sataa ton door rahegee ate saaeins naal skatee ate adhikaar dee bolee kade naheen balegee| piaar ate mitrataa naal aakhee hoee gal vigiaan zaroor sunegaa|
teejaa kaaran ih hai ki filaasafee samachee saaeins dee naheen, sagon saaeins de aapahudarepan dee aalochanaa karegee saaeins ate sanat ne saadde jeevan naal enee suhanee saanjh paa lee hai ki inhaan dee andhaadhund aalochanaa sanbhav naheen| is sach noo saahamane rakhiaan darashan saaeins dee sodh kar sakadaa hai ate saaeins darasn dee sahaaeitaa kar sakadee hai| mainoo inhaan vich sadeevee mitrataa dee aas hai|
veer jee, eis aas daa ik hor aadhaar vee hai| pichhale samiaan vich dharam dee suhabat karake filaasafee noo vee param sat de ilahaamee daave karan daa shauak see| vigiaan nirakh auabaservattiona ate parakh rreriddichattiona daa vishavaasee hai| uh aapaneean labhataan noo sanbhaavanaavaan manadaa hai| ih labhataan dhuro aae ilahaam naheen han; sagon padaarathak kiriaa noo vekh jaach ke inhaan daa giaan praapat keetaa giaa hai| ih attal naheen sagon inhaan noo parakhiaa parracholiaa jaa sakadaa hai ate parakh ute pooraa naa utaran ute is giaan noo galat aakhiaa jaa sakadaa hai| hun darashan daa subhaav vee ise tarhaan daa hundaa jaa rihaa hai ate bahut had tak ho giaa hai| filaasafee is gal daa fikar karadee hai ki us dee koee gal vigiaan daa sidhaa virodh naa kare, jad ki pichhale samiaan vich ih dharam dee har yog ayog aagiaa age sir jhukaa ke turadee see|
eis lee tusaan saariaan ih salaah keetee hai ki filaasafee noo sadaachaar dee bhaavee sahaaeik ate samarathak manadiaan hoeaa is de vikaas noo itihaasak kram vich rakh ke is dee viaakhiaa keetee jaave|
bilakul
kam zaraa lamaa hai|
kaahal saanoo vee koee naheen|
aj nauajuaanaan vichon koee nazar naheen aa rihaa|
kamal ddiaoottee te hai ate ih doven bharaa sute hoe han|
hun tak
aitavaar hai, paapaa|
eis lee chaahadaanee khaalee naheen honee chaaheedee| hafate vich rujheven bahut hunde han, aitavaar hee taan reh giaa hai chaah lee, keh ke chaachaa jee ne maamaa val iaun vekhiaa jiven keh rahe hon, karajaaee jee, karo udam | maamaa utthan hee lage san ki main kihaa, tuseen baitthe| uh utth ke aa ge han te chaah lee paanee vee unhaan ne kukar ute rakh ditaa hai| chhetee hee tere jeejaa jee chaah banaa ke lai aae| saariaan noo chaah dendiaan unhaan ne aakhiaa, tuhaaddee aj dee vichaar daa sittaa ih nikaladaa hai ki filaasafee dharam ate saaeins de vich vichaale dee koee cheez hai ate unhaan suaalaan de juaab labhan daa yatan karadee hai, jinhaan daa juaab saaeins kol naheen ate jinhaan baare dharam de dite hoe juaab manakh de manan vich naheen aaunde| vilaasavee unhaan de suaalaan de pake javaab de ke dharam vaalee galatee noo duharaaun noo tiaar naheen| je iaun karo taan madhakaal de eesaaee vilaasafaraan dee soch vaang, dharam dee sarakaaree gavaah ban jaavegee| taan vee ih gal bhulan vaalee naheen ki dharam daa pakh pooradiaan hoeaan filaasafee ne manakhataa dee sevaa keetee hai| aap bhaaven ulaahamen lai rahee hai, par manakhee man noo anichitataa jaan betarasagee jaan sandehasheelataa de rog ton bachaaeaa hai| anisachitaraa jaan anasarattenattee unacherttainatte ajakalh saaddee kavitaa saaddee kalaa saaddee netikataa ate saadde aadarashaan dee bhanatorr, vichon paragatt hundee vekhee jaa sakadee hai| saadde manoranjanaan daa bahudaapan, hinsaa ate ashaleelataa daa manakhee manaparachaavaa ban jaanaa| niraadar ate juram daa aam honaa, keval manorath val vekhanaa ate us dee praapatee de saadhanaan de yogaayog hon dee chintaa naa karanee, sabh kujh iho paragatt karadaa hai ki puraane dhaaramak ate alokik aadarashaan de abhaav pichhon jeevan saahamane koee lauakik aadaras naa rakhe jaan karake ik khalaa paidaa ho giaa hai, eik anisachitataa daa vaataavaran upajiaa hai, jis vich aapaa dhaapee hee aadarash ban gee hai, filaasafee is khilaa dee pooratee kiven karegee .
eis daa matalab toon sutaa hoeaa naheen see|
sun rihaa saan, auh vee bahut dhiaan naal, haidd fon laa ke| saaraa prabandh kalh shaameen hee kar liaa see|
veer jee, eis prashan daa utar tuseen dio|
meraa utar ih hai ki puraatan kaal ate madhakaal vich jeevan deean tarajeehaan hun naalon kujh vakhareean san| main taan ih vee aakhaangaa ki galat san, hun tak vee galat han| par hun inhaan de badal jaan daa vakat aa giaa hai| satiam, shivam ate sundaram jeevan deean mudtaleean maanataavaan maneean jaandeean han| shivam jeevan dee pahilee lorr hai| is binaan naa satiam sanbhav hai, naa sundaram| je koee surakhiat naheen, auh satiam noo kise roop vich vee naheen apanaa sakadaa| sat aachaar taan door dee gal hai, aus lee sach bolanaa jaan bol sakan dee dichhaa karanaa
vee aauakhaa hai asurakhiat jeevan surakhiaa noo pahil dindaa hai ate sat, asat noo surakhiaa de saadhan banaa ke varatadaa hai| kahaavat haijang vich har cheez jaaeij hai| asurakhiat jeevan ik jang hai| siaane iven hee kahinde aae han| mahaanbhaarat jeevan daa prateek hai, har praanee kurukashetar vich khalotaa hai| ajehe haalaat vich sach noo tarajeeh denee galat hai ate vilaasafee ih galatee karadee aaee hai| jadon satiaamev jayate keh ke jit noo sach dee kasavattee banaa ditaa giaa hove, audon sach noo pahil jaan tarajeeh den daa bhaav haishakatee noo tarajeeh denee| kiaunz jit sadaa hee skatee ute aadhaarat rahee hai, mahaanbhaarat dee jit vee|
veer jee, zaraa tthahir jaau| saanoo ih gal aapane man hee man duharaa lain dio|
main hee duharaa dindaa haan| a surakhiat jeevan lee sach ate jhootth doven hee aatamarakhiaa de saadhan han ate inhaan vichon koee vee sreshatt jaan asrestt naheen doven ik jahe han je rakhiaa vich sahaaee han taan| surakhiaa nirabhar karadee hai skatee ate chaalaakee ute| jiharraa vee skatee ate chaalaakee naal surakhiat hon vich safal hai, auh aapane virodhee viakateean jaan parisathiteean ute jit praapat kar giaa hai ate je jit giaa hai, auho sachaa hai| ih gal ganit de sootaan vaang sach saabat ho gee ki shakatee ate chaalaakee hee sach hai| sach noo dharam ne sivam ate sundaram ute tarajeeh ditee see, kiaunk uh shakatee noo tarajeeh denaa chaahundaa see| filaasafee ne dharam dee khichee lakeer dee fakeeree keetee hai, aapane valon koee aadarash jeevan saahamane naheen rakhiaa
paapaa, eih puraatan kaal dee haalat see hun vaalaa khilaa kidaan pooriaa jaavegaa main ih puchh rihaa haan|
hun filaasafee aapane valon ik aadarash pes karegee| uh aadaras hai sundaram| ih jeevan dee teejee mudtalee maanataa ho ate mere khiaal vich jeevan daa manorath hai| jadon main sundaram kahindaa haan, audon meraa bhaav hundaa haiehar prakaar dee sundarataasareerak, maanasik, vivahaarak, aacharanak, viakateegat, samaajak ate vishav viaapak sundarataa, jis val noo saaraa jeevan vikaas kar rihaa hai| jadon jeevan surakhiat ate nishachint hovegaa, audon sach lee kise noo yatan naheen karanaa pavegaa| udon sach ik sahij hovegaa| udon jeevan daa yatan sundarataa dee sandh vich hovegaa| jis jeevan lee sach ik yatan hai, auh sundarataa de supane bhaave vekh sake, sundarataa noo saakaar naheen kar sakadaa| shivam noo praapat hoe jeevan lee satiam ik sahij ate sundaram ik aadarash hai| ih aadarash jeevan de sanamakh rakhanaa hai bhavakh vich filaasafee ne| ate sundaram dee lagan vich samarathaa hai jeevan de saare khilaavaan noo pooran dee|
mainoo is gal dee uchechee khushee hai ki paapaa ate pitaa jee is manthan vich saamal ho ge han| bahut se deevaane mil baitthe hain; khoob gujaregee|
sanehaa|
10
guradaasapur,
2.10.95.
sanehaa,
sumeet de vichaar sunan ton pichhon paapaa daa ravaeea bahut hee badal giaa hai| hun us noo kol bitthaa ke paapaa ghanttaaghanttaa bhar galaan karade rahinde han| unhaan galaan vich pitaa jee vee aa shaamal hunde han ate mainoo uchechaa bulaa lainde han| teraa patr main paapaa noo de ditaa see| unhaan ne parrh ke kihaa, sanehaa noo bahut sundar maahaual mil giaa hai| uh kise ajehee maalaa vich preeaa jaan vaalaa motee see| fir unhaan ne uh parr pitaa jee noo farraa ditaa| pitaa jee agale din patr pakarree mere kol aa ge| paapaa vee aaun hee vaale san| pitaa jee ne deepoo noo keh ke chaah daa prabandh ddaaeening room dee saan baahar laan vich karavaa liaa| paapaa ate sumeer dohaan noo jeep vich aaundiaan vekh ke pitaa jee ate main khush hoe, bee jee ate deepoo horaan bee jee dee hairaanee vich gusaa vee shaamal see ate deepoo dee heraanee vich satikaar| chaah peendiaan ute karanajeet vee aa giaa| pitaa jee ne sumeet noo aakhiaa, barakhuradaar, eih ik patr aaeaa hai| is vich kujh is prakaar deean galaan likheean hoeean han ki unhaan baare tere naal vichaar karan dee lorr hai|
khimaa karanaa, men bahutee der ruk naheen sakadaa; keval pandaraan ku minan hee | fir ih panch main parriaa vee naheen | shaaeid parrh vee naa sakaan| patr praaeevett hunde han|
bee jee kurasee ute utth ke kotthee val chale ge| sumeet kahindaa giaa, meree saaeekal vee kachahiree pee hai| othon tak paidal jaanaa pavegaa| is lee mere kol vakat hor vee ghatt hai|
yaar, barraa paaband hain toon vakat daa|
main naheen, sar, mere maataa jee jiaadaa paaband han|
eis utar ute paapaa ate pitaa jee has pe|
paapaa ne kihaa, tainoo kachahiree tak paidal naheen jaanaa pavegaa| main koee prabandh kar dindaa haan| toon ih chitthee ne jaa| vichaar ke parrh lee| parrh ke davindar noo de aaee| uh vee parrh chhaddegaa| parase aitavaar asee devindar val jaavaange, toon vee aa jaaveen| jaa bee mahaanrathee, sumeet noo kachahiree tak chhadd aa|
aitavaar noo paapaa, pitaa jee ate main jad ddoree puje taan praisar ankal ate sumeet ddraaeing room vich baitthe san| sainttar ttebal ute teraa patoo piaa see| aanttee aj ghar naheen san| uh saver de sumeet dee maataa kol ge hoe san| saanoo saariaan noo is prasathitee daa giaan see, eis lee chhaahavelaa kar ke aae saan| ddraaeing room vich daakhal hundiaan hee paapaa ne kihaa, tusaan dohaan ih parr changee tarhaan parrh liaa hai naa sach ate jhootth noo ik sike de do paase aakhiaa giaa hai, eis vich| zaraa tashareeh karo yaar| main taan jakaraa giaa haan| siaaniaan dee kahee roee gal noo binaan soche samajhe galat vee naheen keh sakadaa|
saanoo pataa see ki eho prashan pahilaan utthanaa hai| ese baare vichaar kar rahe saan| saadde dohaan vichakaar ise prakaar daa prasn pahilaan vee utthiaa see| ise vis ute likhe hoe ik lekh baare gal chalee see| main us lekh noo parrh ke sumeet naal sahimat ho giaa haan|
eeh jihe lekh saanoo vee parrhaaeaa karo|
ho sakadaa hai toon parrh ke vee chhetee chhetee samajho naa, kiaunk saradaaree ate afasaree ne tere sir vich samajh jogee thaan naheen rahin ditee| par is ganit shaasaree noo taan ih gal mere naalon pahilaan samajh lainee chaaheedee see|
bharaavaa, samajh taan ge haan, par manan vich naheen aaee| tere manavaaeaa asaan mananee vee nee| sumeet noo gal karan de|
hune hee ankal jee keh rahe san ki sach bahut hee prataadadhaalee shabad hai| is de prabhaav vich aa ke jaan dabadabe hetth aa ke aseen is de naal, eis de laage likhe hoe dooje shabadaan val bahutaa dhiaan naheen dinde, jis karake saaree gal daa roop badal jaandaa hai jaan badal jaan daa ddar paidaa ho jaandaa hai|
ethe uh shabad kiharraa hai, bee
vaak daa aaranbhak shabad asurakhiata saadde dhiaan dee mang karadaa hai| vaak haiasurakhiat jeevan lee sach ate jhootth doven hee aatamarakhiaa de saadhan han inhaan vichon koee vee sreshatt jaan asrestt naheen doven iko jihe han, je rakhiaa vich sahaaee han taan|
changee tarhaan samajhaa ke gal kar, bee|
paapaa, akal dee gal kite sach hee taan naheen
kiharree gal, bettaa
saradaaree ate afasaree vaalee gal|
ho sakadaa sach hove| enaa parriaa likhiaa aadamee jaroor soch ke gal karegaa| je naa vee kare taan vee saanoo us dee izat rakhanee chaaheedee hai|
suno, main visathaar karadee haanjiharraa jeevan surakhiat naheen, jis jeevan vich avishavaas ate bhai hai, auh jeevan jangalee pashoojeevan hove bhaaven sabhia samaajak jeevan, aus vich svairakhiaa param manorath manee jaavegee| svairakhiaa daa
sangharash saare vikaas daa neenhapathar hai| is sangharas vich yogatam hee jeeviaa hai; ate yogatam hon lee jithe sareerik vikaas dee lorr pee hai, othe maanasik vikaas vee zarooree baniaa rihaa hai| jeevaan daa saaraa maanasik vikaas aapane virodheean noo dhokhaa den dee dishaa vich hee hoeaa hai chaahe uh virodhee doosare jeev san, chaahe virodhee prasathiteean sareerak vikaas dee mool preranaa vee surakhiaa dee paraviratee hee hai; par aseen ethe maanasik vikaas dee gal karaange kiaunj sach ate jhootth daa niranaa, manakhee jeevan vich maanasik vishes karake bauadhaka niranaa hai|
bettaa, zaraa ih dasoge ki pashoojeevan vich jhootth kis roop vich boliaa jaan varatiaa jaandaa hai|
haan, pitaa jee sach jaan jhoon man, bachan ate karam de tin roopaan vich kiaasiaa giaa hai| pashoojeevan vich sach inhaan tinaan hee roopaan vich boliaa jaandaa hai ate jhootth man ate karam de roopaan vich|
misaal de ke samajhaao|
jadon koee shikaaree pasoo chhup ke chheh ke doosare pasoo noo ih zaahar karadaa hai| ki us lee, aus thaan ute kise prakaar daa koee khataraa naheen, audon uh man ate karam karake jhootth bol rihaa hundaa hai| us hinsak pashoo noo ih pataa hundaa hai ki uh jo kujh pragatt kar rihaa hai, auh vaasatavikataa naheen| ese daa naan jhootth hai| kamazor pashoo vee chhup ke ate feh ke jhootth pragatt kar rahe hunde han| surakhiat hon dee haalat vich pasoo sach bolade han ate man, bachan ate karam tinaan hee roopaan vich bolade han|
sumeet, teree ih gal ttheek hai ki pashoojeevan vich saravaaeeval manorath hai ate sachajhootth, dauarrabhaj, hatiaahinsaa sabh kujh is manorath dee praapatee daa saadhan hai| ih vee mananaa pavegaa ki sach naalon jhootth vadhere safal saadhan ho; shaaeid jhootth hee saadhan hai; sach daa palaa pakarriaa shaaeid svairakhiaa sanbhav hee naheen| vises karake hinsak sikaaree pasoo je sach daa sahaaraa lain taan jee hee naheen sakade| lukanaa, chhupanaa ate dhokhaa denaa unhaan lee zarooree hai| ih saadhan hisakaan lee hee safal saadhan hai, doojiaan noo ih saadhan varat ke vee bahutee safalataa naheen miladee|dauarrabhaj ko aapanee jaan bachaa lainde han; par kinaa ku chir
eiaun taan jhootth sach naalon sreshatt ho giaa|
ais sar, par keval pashoojeevan vich, jithe rakhiaa ik aadarash hai, eik sangharash hai; jeevan ik sangraam hai, eik mukaabalaa hai|
barakhuradaar, mukaabalaa, sangharash ate jitahaar taan manakhee jeevan vich vee mauajood hai| jeevan noo ik jado jahid ate ik dharamabhoomee noo ranabhoomee aakhan vich kade sankoch naheen keetaa giaa|
je sabhia samaajak jeevan daa asalaa jangalee pashoojeevan vaalaa hee ho taan is vich jhootth noo sach naalon srestt maniaa jaanaa vee subhaavak hai|
par iaun maniaa naheen jaandaa| sach noo sreshatt aakhiaa jaandaa hai|
keval moonhazubaanee| amalee roop vich jhootth noo sach naalon sreshatt maniaa jaandaa hai| jiven jiven surakhiaa daa bharosaa ghattadaa jaandaa hai, tiven tiven sach daa saath chhadd ke jhootth dee sharan lain vich kaliaan samajhee jaan lag paindee hai|
fir vee, sach vee taan boliaa hee jaandaa hai|
kiaunk sabhia samaajak manakhee jeevan jangalee pashoojeevan jinaa asurakhiat ate bharoseheen naheen| jangalee pasoojeevan vich khataraa viakateegat hai, shreneegat naheen| isade naal naal ih khataraa jaanee khtaraa hai| pasooaan kol aapanee jaan naalon piaaree hor koee cheez naheen hundee| unhaan noo aapanee ik ik vaddamalee cheej khtare vich pee lagadee hai, jis karake jhootth roopee saadhan daa vadh ton vadh sahaaraa lainde han| sakiaa samaajak manakhee jeevan vich khataraa viakateegat naheen sagon shreneegat hai| eis karake is dee teebarataa vee viakateegat roop vich naheen mahisoosee jaandee| dooje ih khataraa jaanee khtaraa naheen sagon maalee khtaraa hundaa hai, eizat maan daa khataraa hundaa hai, chhottee mottee haar daa khataraa hundaa hai, aapane mukaabale vich aae lokaa naal zaraa pichhe reh jaan daa khataraa hundaa hai| samaajak jeevan vichalaa shrenee ghol vee pasoojeevan varagaa naheen| ik srenee noo doojee dee lorr hundee haikise noo sevaa lee, kise noo surakhiaa lee| is lee manakhee jeevan vich sach noo vee thaan hai| jinhaan kolon saanoo khataraa naheen, jinhaan naal saadde hit saanjhe han, aunhaan naal aseen sach bolade haan| parantoo, kauamee padhar ute ik desh dooje des noo dhokhaa den lee, sarakaaree padhar ute sataadhaaree lok jan saadhaaran noo uhale vich rakhan lee, vapaarak padhar ute munaafaakhoree lee, adaalatee padhar ute kaanoon naal khilavaarr karan lee, samaajak padhar ute aapane sake sabandheean noo lutt ke aapanaa ghar bharan lee, ate hor anek prakaar de kamaa kaaraan vich jine vadde paimaane ute jhootth boliaa jaandaa hai, aus de mukaabale vich sach dee maataa jhootth naalon bahutee naheen| mukaabale jaan sangharash daa jeevan surakhiaa de bharose daa jeevan naheen| ate jithe surakhiaa daa bharosaa naheen, othe sach ate jhootth doven sahoolatee maanataavaan han, kam chalaaun vaaleean cheezaan han. sand han, jis saadhan naal kam kadtiaa jaa sake uh sreshatt hai, kadee sach sreshatt, kadee jhootth sreshatt|
sun bee, sumeet, einhaan dohaan vich ik ganitachaareea hai ate doojaa saahitachaareea| inhaan de suaal zaraa baareek hunde honage| main ik jattakaa jihaa suaal puchhadaa haan| uh ih ki jadon amalee jeevan vich sach ate jhootth kise manorath jaan suaarath de saadhan han taan kitaabee roop vich sach noo aadarash banaa ke kiaun pes keetaa giaa hai
eis prashan daa ik utar main de sakadaa haan| us ton agere koee gal karanee hoee taan sumeet kar lavegaa| puraane vichaaravaan ate adhiaatamavaadee sach daa arath karade aae han auh jo sadaa hai| duneea dee koee cheez ajehee naheen jo sadaa uho
kujh rahegee, jo kujh uh aj hai, jaan jo uho kujh aj vee hai, jo aj ton pahilaan see| har cheez badal jaandee hai| is lee sach naheen sadeevee naheen| sach je pahilaan vee sach see, hun vee sach hai, ate bhavakh vich vee sach hovegaa, auh keval paramaatamaa hai| iaun sach paramaatamaa naal jaa jurriaa ate aadarash ban giaa| paletto ton lai ke hun tak saare filaasafar ate saare eesvaadee lok sach de arath iho kujh karade aae han| jis sach noo aseen aapane dainik jeevan vich varatade haan us sach noo aadaras daa darajaa naheen ditaa giaa| duneea daa vaddaa filaasafar, palett, samaajeesiaasee padhar ute vadde ton vadde jhootth noo saadde duniaavee ate dainik sach naalon vadhere upayogee manadaa see| jadon uh sach daa zikar karadaa see, audon us daa bhaav seeparamaatamaa|
pitaa jee dee gal bilakul ttheek ho; para ih vee sach hai ki jeevan de vivahaarak sach noo taan saadde duniaavee ate ttainik sach noo vee jhootth naalon sreshatt maniaa ate manaaeaa jaandaa hai| is daa ik samaajak kaaran hai| sumeet ne ik ver satiam ate sivam naam de lekh daa jikar keetaa see| use lekh ton kujh ttoh praapat kar ke main is daa kaaran biaan karan lagee haan| pasoojeevan vich vee ate samaajak manakhee jeevan vich vee jinhaan jeevaan de hit ik dooje naal ttakaraaunde han, aunhaan daa jatan ih hundaa hai ki aapane baare vich vadh ton vadh galat jaanakaaree jaan jhootth aapane virodhee noo dasiaa jaave ate aapane virodhee baare vadh ton vadh sach jaaniaa jaave jinhaan do deshaan noo ik dooje kolon khataraa hundaa hai. uh des vee kauamee padhar ute aapane baare jhootth dasade ate dooje baare sach jaanan dee kosis karade han| aaranbh ton hee manakhee samaaj de vanddaan vich vandde aae han| ik vandd hai ghattaginatee asaadhaaran lokaan dee vandd ate doojee hai bahuginatee saadhaaran lokaan dee vandd| har ik samaajak srenee vich asaadhaaran ate saadhaaran lokaan dee vandd paidaa ho jaandee rahee hai| asaadhaaran lok saadhaaran lokaan noo aapanee ichhaa vich karade aae han; aunhaan de maalak bane aae han| suaamee ate sevak de sanbandh noo kaaeim rakhan lee ih zarooree see ki maalakaan dee shrenee sevakaan dee srenee baare vadh ton vadh sachaaee ton jaanoo hove ate sevak srenee maalakaan baare sach ton vadh ton vadh anajaan rahe| samaajak maanataavaan dee sathaapatee maalak srenee de hath vich rahee hai| is srenee ne aapane lee jhootth de adhikaar noo raakhavaan rakhadiaan hoeaan saadhaaran lokaan lee sach de aadaras dee sathaapanaa keetee hai|
main pushapend dee gal naal sahimat haan| saadde samaajak, aarathak, raajaneetak, vaapaarak, vivahaarak aadik rishate sadabhaavanaa, sahiyog ate kraatee ute aadhaarit naheen han| saadde samaajak rishate yogataa, pratiyogataa ate vishes adhikaar pranaalee ute aadhaarit han| ih komal bhaavaan ute aadhaarit aatamak riste naheen han, sagon khohaa maahee dee katthorataa ute aadhaarit sangharashee riste han| ih surakhiaa daa bharosaa paidaa naheen karade sagon asurakhiaa ate avisvaas vadhaaunde
han| is lee sach keval paravaar ate mitramanddaleean tak seemat hai| inhaan seemat gheriaan ton baaharavaar sach boliaa zaroor jaandaa hai; par, siraf sahoolatee sach de roop vich keval is lee ki us duaaraa kam kadtiaa jaa sakadaa hai| je uh kise safalataa daa saadhan naa hove taan us dee thaan jhootth noo tarajeeh ditee jaandee hai| maanavee hitaan te sakhane samaajak ate antararaashattee sanbandhaan ne bevasaahee ate takhalaa paidaa kar ke sabhia samaajak jeevan vich ajeheea paasavik parisathiteean paidaa kar rakheean han, jinhaan dee vajhaa naal sach varagee saadhaaran kiriaa noo mahaan aadarashaan de ohaliaan aasariaan ton binaan jeevan daa hisaa banaaee rakhanaa naamumakin ho giaa hai| sach noo aadarasaan de aasare kaaeim rakhan dee kiriaa dojheean duaaraa moe hoe katte dee khal vich turree bhar ke us daa aakaar kaaeim rakhan varagee hai| manarath vee ik jihe han| sataadhaaree haakam varag janasaadhaaran noo dudhaaroo majh ton vadh jaan vakh naheen manadaa| sach aadaras naheen; sagon saadhaaran surakhiat ate sahij jeevan dee saadhaaran abhiviakatee hai| jis samaaj vich lokaan noo sach lee mukateean, suragaan ate sativaadataa deean hareechandee padaveean de laalach den dee lorr hove, auh samaaj nishache hee aniaan ate avisvaas daa rogee hai| sach saral ate sekhaa hai| is vich banaavatt naheen| jhootth gunjhaladaar ate aauakhaa hai, bhaaraa hai| jhootth bolan vich zor lagadaa hai| ih akaau, bakaaoo hai| jis noo kise kolon koee khataraa naheen, jis ne kise daa kujh vigaarranaa nahee, auh saral sidhe sauakhe kam noo chhadd ke aauakhe, bhaare, bakaaoo kam noo hath kiaun paaveg| is aauakhe kam noo hath uh paavegaa jisanoo aapanee hond de khatam ho jaan daa te lag rihaa hove|
sumeet, zaahar hai ki saaddaa samaajak jeevan aniaapooran ate sangharashamee hai| tere kahin anusaar ajehe jeevan vich jhootth ik lorr hai, eik sahoolat hai| sach saadde saadhaaran vivahaar daa saadhaaran hisaa naheen banaaeaa jaa sakadaa| je is daa aadarash roop vee alop ho giaa taan koorr dee amaavas chhaa jaan dee sanbhaavanaa hai|
pitaa jee, main asahimatee dee ijaazat mangadaa haan| lok is karake sach naheen balad ki unhaan noo sach balan lee aakhiaa jaan preriaa jaandaa hai| kinee preranaa he sach pichhe| par is naal sach bolan vaaliaan dee ginatee vadhan dee aas naheen keetee jaa sakadee| kinaa prachaar hai jhootth de viradh| parantoo aseen is de failaao ton, vaadhe ton ddar rahe haan| jhootth svairakhiaa de sangharash dee upaj hai| sach jeevan daa asalaa hai jo pragatt hon lee surakhiaa daa muthaaj hai| surakhiaa de muthaaj, sach noo aadarash banaaun naalon surakhiaa jaan surakhiaa de bharose noo aadaras banaaunaa uchit hai| sach noo aadaras banaa ke ghorre saahamane gaddee jorran dee bhul jaan chalaakee keetee jaandee rahee hai| is bhul noo sadh lain vich hee maanav maat dee kaliaan hai| is asanbhav aadaras ute jinaa zor lagadaa aaeaa hai, one zor naal deaa, bimaa,
sahaanubhootee ate surakhiaa de kee aadarash apanaae ate nibhaae jaa sakade han|
sach inhaan aadarashaan naalon sundar vee naheen| kee haalataan vich is noo kauarraa ate kathaa vee maniaa giaa hai| sach de aadaras noo jhootth de ttaakare vich rakhiaa is dee kujh saan ban jaandee hai par deaa, khimaa aadik de ttaakare vich rakhiaa is daa rang peelaa pai jaavegaa| dooje sansaar yudh samen aasakar shinddalar naan de ik ameer naazee ne aakharaan daa jhootth bol bol ke asalhaa banaaun de kaarakhaane vich kam karan vaale sainkarre yahoodeean dee jaan bachaaee see| uh yahoodee aj kalh polaindd vich vasade han ate aapane rakhiak de naan pichhe aapane aap noo pinddalar jiaooj akhavaaunde han| pinddalar dee deaa saahamane vadde vadde sach sramasaar ho jaande han| chintaa naa karo| saadde sangharasmee jeevan vich sad ik sahoolat hai ate is ne is roop vich kaaeim rahinaa hai| jhootth bolan dee vaddee ton vaddee preranaa is daa kujh naheen vigaarr sakegee; kiaunk is noo milee hoee vaddee ton vaddee preranaa ne is daa kade kujh savaariaa vee naheen| jadon jeevan noo surakhiaa daa bharosaa ho jaavegaa udon kise noo koee laalach, bhai jaan upadesh de ke sach bolan lee prerit karan dee lorr naheen rahegee| sach noo aadarasaan de aasare dee lorr naheen kahegee| ih saadhaaran jeevan daa sahij vateeraa ban jaavegaa ate jeevan uchere, aupayogee ate saatavik aadarashaan val vikasanaa suroo kar devegaa|
sumeet, kee toon sach noo saatavik aadarash naheen manadaa
pitaa jee, pahilee gal taan ih ki main sach noo aadarash hee naheen manadaa| ih saadhaaran surakhiat jeevan dee sahij jaan saadhaarana aviviakatee hai| jo jeevan surakhiat naa rahe taan is daa ih bhaav naheen ki sach aadaras ban jaavegaa| an saadde jeevan lee ik lorreendee vasatoo hai| je akaal de kaaran ain enaa ghatt jaave ki purreean vich vikan lag pave taan is daa ih matalab naheen ki an davaaee ban jaavegaa| ik muhaavaraa hai saanch ke aach naheen| is muhaavare vich ik sidhee gal noo ulatte roop vich aakhiaa giaa hai| sidhee gal ih hai ki jithe aanch agakhataraa, asurakhiatabevasaahee hai, othe saanch naheen| ate jithe surakhiaa hai jaan jithe aanch naheen, othe jaanch hai| sach de vivahaar lee aach jaan asurakhiaa daa hattaaeaa jaanaa zarooree hai, mudtalee sharat hai| jinhaan rajogunee yudhiaa, jaranailaan, mahaanratheean, soorabeeraan ate shaheedaan dee vaddiaaee de mahil usarade hee rajogunee sangharas dee kirapaa naal han, auh ih kiven paravaan kar sakade han ki sansaar vich aanch jaan asurakhiaa naa hove| aanch de hundiaan hoeaan saanch daa saath denaa ik prakaar dee sooramagatee hai| is lee sach daa aadarash rajogunee aadaras hai| is noo hainkarrabaazee vee aakhiaa jaa sakadaa hai ate dhaaramak sattejaan ute, siaasee manchaan ute ate nike motte vichaaravirodhaan de samen sachaaee de daavedaaraan dee hainkarr kade chhupee naheen rahee| sache hon daa garav ik saadhaaran jihee vaasatavikataa hai| diaaloo jaan vinam hon daa garav naheen keetaa jaa sakadaa| deaa ate nimrataa saatavik han, garav raajasik hai| sach de daavedaar vinam naheen
hunde| unhaan lee nimrataa ik prakaar daa ddar ho ate je sachaa hai uh kise kalon ddare kiaun
eis daa ih bhaav hoeaa ki komal saatavik bhaavaan naal sach daa koee sanbandh naheen|
mainoo naheen disiaa; jadon tusee dasoree main saveekaar karaangaa| hun tak main ih manadaa haan ki sach ate jhootth kise bhaav dee upaj naheen han| ih bandhak vateere han ate manakhee bhaav inhaan vateeriaan noo prabhaavit karade han| is de ulatt khimaan, mitrataa, sahaanabhutee, sahaaeitaa ate sahiyog aadik bhaavaan vichon upaje hoe vateere hunde han ate bauadhakataa inhaan noo prabhaavit karadee hai|
eik aakharee prashan
toon aapanaa aakharee prashan fer puchhee, pahilaan mainoo puchh lain de|
sumeet, eih das ki jadon jeevan surakhiat ho giaa ate jhootth dee thaan sach preevel kar giaa jaan fail giaa, audon jeevan saahamane hor kiharraa aadarash baakee reh jaavegaa
tthahir jaa, sumeet aje utar naa deveen| pahilaan is noo vee is daa aakharee prashan puchh leee|
meraa prashan puchhiaa giaa hai| main ih puchhanaa chaahundaa saan ki jeevan lee jaan sansaarak jeevan lee antalaa saatavik aadaras kis noo aakhiaa jaavegaa| tere kol vee koee prasn hai|
haan, meraa prashan vee eho hee hai| aj sumeet chhetee aa giaa see ate aseen doven tuhaadde aaun ton pahilaan galeen pai ge saan| is prasn ute aa ke saaddee gal daa silasilaa ttutt giaa see| main ih soch rihaa saan ate vekhanaa chaahundaa saan ki tuhaadde man vich ih prasn utthadaa hai ki naheen bhaav ih ki samajhadaar vee ho jaan nire parrhe likhe|
changaa hoeaa, teraa shak door ho giaa| chal bee de utar, sumeet|
paapaa, eis prashan daa utar main diaangee| je meraa utar ttheek naa hoeaa taan sumeet noo puchhaage | jeevan saahamane antalaa aadaras hai sundaram| sat ate chit nattatter famap; ninada daa sanjog aanand lee hoeaa hai ate aanand dee praapatee sundarataa dee upaasanaa vich hai| is lee jeevan lee antalaa aadarash aanand noo aakho jaan sundarataa noo, matalab ik hai|
ghunm fir ke gal fir kalaa ute aa gee| kiaun, sumeet, toon is utar naal sahimat hain
pitaa jee, mushakal naal taan ik hamakhiaal miliaa hai ek hee to dar hai is dahireveeraan men, kaise mumakin hai ki main khattakhattaaun naa|
saanoo te devind vee teraa hamakhiaal lagadaa hai|
eih mere usataad han, sar|
tainoo aiven bhulekhaa hai, kaakaa tere jinaa siaanaa naheen lagadaa ih|
sunehaa, eih sabhaa ethe hee samaapat ho gee| is ton pichhon inhaan mitraan ne aapaneean galaan chhuh leean| main ate sumeet, aanttee noo liaaun lee jaapoovaal noo chal pe| chhottaa jihaa safar see ih, par see bahut suhaavanaa| pindd nikaladiaan hee sumeet ne aakhiaa, gaddee rok| main raddee rok ditee| uh kaar vichon nikal ke ddraaeevar val de paase aa giaa ate daravaajaa kholh ke boliaa, tusee us paase baitthe, main chalaaundaa haan|
auho| main naheen saan jaanadee ki tuseen ddraaeeving jaanade ho|
mere vihale marad noo ih changaa naheen lagadaa ki uh vihalaa baitthaa rahe ate tuseen ddraaeeving karo|
sanehaa, eih saadhaaran jahe shabad, pataa naheen, bhaavanaa dee kis asaadhaaran teebarataa vichon aape ge san ki isatreepurash dee samaanataa, eisatreesutantarataa ate isatreekaliaanaandolan baare parriaa suniaa sabh dhundalaa ho giaa|
11
eesatt rom,
10.10.95.
pushapenda,
toon aapane pataan vich mere kolon kee galaan puchhan daa yatan karadee hai ate main aapane pataan raaheen tere kolon kujh jaananaa chaahundee haan, tere pataan vich teraa aapanaa enaa kujh hundaa hai ki mereean galaan de utar lee samaan ate sathaan naheen bachadaa| eho haal mere pataan daa hai| fir vee main puchhanaa band naheen karaangee ate tainoo iaun karan dee salaah naheen diaangee| saanoo ik doojee kolon puchhade rahinaa chaaheedaa hai| kade naa kade koee naa koee utar mil jaan dee sanbhaavanaa hai| teree hun vaalee patrakaa de aakharee vaak noo hee lai laindee haan| vaak haisunehaa, eih saadhaaran.... isatreekaliaanaandolan baare parrhiaa suniaa sabh dhundalaa ho giaa|
paapaa naal ghar vich saadhaaran vaarataalaap samen vee iaun parateer hundaa hai ki uh saadhaaran galabaat naheen kar rahe| kise had tak tere jeejaa jee dee ih bhaavanaa satikaarayog hai ki unhaan dee har gal rikaaradd kar ke rakh lee jaave| unhaan noo aapanee vidiaa ate aapane anubhav dee rasaaeinik kiriaa noo anokh tat jaan sidhaant de roop vich aapanee saadhaaran bolachaal vich ulathaaun vich kamaal haasal hai| galaan galaan vich, eisatree purash sanbandhaan noo uh ajehe dtang naal dasade han ki aapane pahile vichaaraan dee parrachol karan lee majaboor ho gee haan| sumeet de vichaar unhaan naal ralade milade maaloom hunde han; pataa naheen kiaun| samaaj vich isatree de sathaan baare paapaa de khiaalaa noo larreevaar kar ke likhanaa shuroo karaangee| ajakal darasn val bahut dhiaan hai| saare sanbandhat lok nem naal aa jurrade han ate ise manthan vich lag jaande han|
pichhale aitavaar taan had hee ho gee| binaan kise bhoomikaa de main paapaa noo aakhiaa, paapaa, aj aseen falasafe jaan darashan de janam ate vikaas de suaadal, zarooree, lame ate aauakhe kam noo aaranbh karan lee ikatthe hoe haan| man daa subhaa hai sochanaa ate ih sochadaa aaeaa hai| paretoo, jis pachhamee darashan daa itihaasak vikaas puraatan samen ton lai ke aj tak jaaree vee he ate bhalee bhaant jaaniaa vee jaa sakadaa hai, aus daa janam yoonaan vich hoeaa see| keh den noo ih ik sidhee jihee gal hai par sochan lee ik bahut vaddee samasiaa hai| aakhar yoonaan vich hee kiaun
veer jee, bette ne bahut hee aauakhaa prashan puchh liaa hai|
deedee ne aaranbh vich hee keh ditaa see ki aseen aauakhe kam noo aaranbh karan lage haan| main vee samajhadee saan ki ih kam akhaa hovegaa ate aauakhaa hon karake vadhere aanandaaeik, par, eis prashan ton iaun lagadaa hai ki ih siraf aauakhaa hee hai, aanandaaeik naheen|
eiaun haar mananaa ttheek naheen| is prashan noo vakh vakh hisiaan vich vandd ke, eik ik hise daa hal labh ke agere ture jaan naal zaroor manjil mil jaavegee| aseen ih vichaar kar chuke haan ki dharatee utale jeevan de ganbheer prashanaan ute keetee gee tarakadhaarit vichaar noo falasafaa aakhiaa jaa sakadaa hai| ganbheer tarakaadhaarit vichaar yoonaan vich hee kiaun suroo hoee eis prashan ton pahilaan ih vichaaranaa zarooree hai ki ajehee vichaar de suroo hon lee kee kujh jrooree hai| ih jaan lain pichhon is paase sochaange ki uh sabh kujh yoonaan vich kiven ikatthaa ho giaa jaan fir ih ki yunaan vich hee kiaun hoeaa kidhare horath kiaun naa|
veer jee, meraa khiaal hai ki falasafe ton pahilaan sabhiataa upajadee hai ate sabhiataa vichon falasafaa janam laindaa hai
eih gal bilakul ttheek hai| par har sabhiataa falasave noo janam naheen dindee| misar dee sabhiataa, yoonaan dee sabhiataa naalon das ku hazaar saal puraanee see| misar ne salatanat banaaee, sansakritee upajaaee par falasafaa paidaa naheen keetaa| sapaarattaa dee sabhiataa yunaan vich vikan vaaleean sabhiaataavaan vichon ik see ate us sabhiataa dee samakaalee see, jis ne falasafe noo janam ditaa| par sapaarattaa dee sabhiataa ne falasavaa naheen upajaaeaa| har sabhiataa falasavaa naheen upajaa sakee| is dee upaj lee sabhiataa vich koee vishes gun honaa chaaheedaa hai|
taa jee, dharam beshak falasafaa naheen, taan vee jeevan de ganbheer prashanaan dee vichaar zaroor hai| jiharree sabhiataa dharam paidaa karegee uh darasn noo janam devegee|
dharam ganbheer prashanaan dee vichaar ghatt hai ate ganbheer prashanaan de ilahaamee utar vadh| dharam ate falasave daa ih vaddaa antar hai| dharam duaaraa dite ge ilahaamee utaraan dee pratikiriaa vichon vee falasafe daa janam hoeaa hai| is lee ih kahinaa darusat naheen hai ki jiharree sabhiataa dharam noo janam dindee hai, ause noo falasafe dee janamadaataa hon daa maan praapat hundaa hai| aseen jaanade haan ki misar dee sabhiataa kol dharam see; aseereea ate bebeeloneea dee sabhiataa kol dharam see, par ih valasafaa paidaa naheen kar sakeean| is de ulatt bhaarat ate yoonaan ate cheen deean sabhiaataavaan kise naa kise prakaar de darashan noo janam den vich safal hoeean han|
veer jee....
zaraa tthahiro| neeraj kujh kahinaa chaahundee hai|
kee kalachar jaan sansakritee noo falasavaa naheen aakhiaa jaa sakadaa
sabhiataa naan de har rukh noo sansakritee naan daa fal jaan ful zaroor lagadaa hai| jeevan nirabaah de maanavee vaseeliaan ate uparaaliaan noo aseen sabhiaraa aakh sakade haan| iaun sabhiataa daa gheraa viakateean deean sareerik lorraan ate samashattee de samaajak sangatthan tak seemit ho jaandaa hai| sareerak lorraan dee pooratee maanasik tripateean daa saadhan naheen ban sakadee ate samaajak sangatthan vee maanasik surantaa naal ttakaraaun dee ruchee rakhadaa hai| maanasik tripatee kalachar jaan sansakritee dee den hai| maanasik tripatee de yatanaan ate vaseeliaan noo sansakritee keh sakade haan| maanasik tripatee de do roop han ik bhaavuk jaan bhaavatripatee ate doojaa bodhak tripatee| sansakritee daa uh roop jis duaaraa saaddee bauadhak tripatee sanbhav hove, darashan jaan falasafaa aakhiaa jaa sakadaa hai| sansaar deean kujh ku sabhiaataavaan ne hee bauadhak tripatee de uparaale keete han| unhaan ne hee falasafiaan noo janam ditaa hai| bahuteean sabhiaataavaan bhaav tripatee tak hee seemit raheean han ate unhaan deean sansakriteean kise darasn dee upaj de yog naheen ban sakeean|
taa jee, kise kalachar daa uh hisaa jiharraa bhaavatripatee karadaa hove, aus noo sabhiataa de bootte noo, lagaa hoeaa val ate doojaa bhaag jiharraa bodhakatripatee karadaa hai us noo sabhiataa de bootte noo lagaa hoeaa ful kahin vich kee haraj
eih doven shabad main bole zaroor han| par meraa bhaav is prakaar dee koee vandd karan daa naheen hai| main aapanee gal noo saral karan lee kade kade koee roopak jaan upamaa varat laindaa haan| aapanee galabaat de dauaraan aseen sansakritee de manoranjak jaan sundar hise noo fal ate daleel vaale jaan bodhak hise noo ful aakh lavaange| sabhiataa, dharam, sansakritee kise naal kise dtang naal filaasafee de sanbandhee ban ge han| inhaan de aapasee sanbandhaan daa vishalesn pichhon karaange| pahilaan ih vekh leee ki inhaan ton ilaavaa hor kee kujh chaaheedaa hai
kaahade lee, paapaa
vilaasavee de utapan hon lee, ho sakadaa hai likhan parrhan dee jaach ton pahilaan vee manakh ne daarashanik galaan keeteean hon, par kise falasafe dee lagaataarataa ate sanbhaal lee likhan parrhan dee kalaa daa hond vich aaunaa zarooree hai| ih kalaa jaan yogataa bhaaven ik sahaaeik hee hai, par bahut zarooree ate taakatavar sahaaeik hai| ise tarhaan de jrooree ate taakatavar sahaaeik do hor vee han vihal ate aman| aau hun ih vekhee ki ih sabh yoonaan vich kiven ikatrit ho giaa|
lau jee, aah taan mahaa udiaan meh maarag paave vaalee gal ho gee|
veer jee, saare vidavaan ih manade, kahinde aae han ki kheteebaarree de kam dee yogataa praapat kar lain ute hee manakhee samaajaan vich sabhiataa daa vikaas hoeaa| aigareekalachar jaan khetee vich ih yogataa kiven ate kiaun hai| shikaaree manakh sabhiataa kiaun naheen upajaa sakiaa
chal mil ke vichaar lainde haan|
paapaa, shikaaree manakh pakaa ttikaanaa karake naheen baitthadaa| aapane sikaar pichhe dauarradaa rahindaa hai| pake ttikaane binaan sabhiataa sanbhav naheen| khetee karan lee manakhaan noo ttik ke baitthanaa piaa hovegaa, ghar banaaune pe honage, sahaaeitaa ate sahiyog de naven sanbandh bane honage, aapane ghar daa moh upajiaa hovegaa, kujh jhagarre jhaanje paidaa hoe honage, aunhaan de nipattaare keete ge honage, einhaan nipattaariaan ton prem bane honage ate nemaan daa paalan karan vaalaa manakh ate manakhee samaaj sabhiataa de lame pandh daa paandhee ban giaa hovegaa|
ttheek aakhiaa hai neeraj ne| kisaane kam vich lage manakh noo saavadhaanee ate durandeshee dee jaach aa gee see| uh jhagarriaa de nipattaare karake bhavakh lee asoolaan jaan nemaan dee ghaarrat gharran lag piaa see| unj taan pasoopanchhee vee aaun vaale samen dee tiaaree vich bhojan ikatthaa karade han ate aalhane banaaunde han par, aunhaan dee ih kiriaa paravirateemoonak hundee hai| uh soch ke iaun naheen karade| aunhaan kol iaun hoee jaandaa hai| unhaan noo iaun karan vich ik santushattee miladee hai| unhaan dee paraviratee dee pooratee hundee hai |eis de ulatt jadon kisaan kahee chalaaundaa jaan hal vaahundaa hai, audon us noo is kiriaa vichon koee paravirateemoolak aanand naheen mil rihaa hundaa| ih kiriaavaan manakh dee paraviratee daa hisaa naheen han| isade ulatt us noo thakaavatt hundee hai| uh haddachhenaveen mihanat karadaa hai, eis vichaar adheen ki is mihanat de nateeje vajon us noo kujh samen baad kanak milegee, rottee daa prabandh ho sakegaa| uh bhavakh de kise sukh dee aas ute varatamaan vich ghaalanaa ghaalan noo tiaar hai| uh age dee soch rihaa hai| aaun vaale samen baare sochan vaale noo siaanaa aakhade han| is tarhaan khetee ne keval sabhiataa dee
hee naheen sagon filaasafee jaan siaanap dee neenh vee rakhee see| veer jee, hune jihe tusaan kihaa see ki niree sabhiataa kise darashan noo janam naheen de sakee| hun aseen vekh rahe haan ki khetee daa kitaa jaan is kite naal sanbandhat kiriaavaan manakhee soch noo ttunjh raheean han| soch dee ih ttunb jaan jaagratee darasn dee usaaree karan dee kaare naa lag ke kis paase pai gee ate kiaun eis daa kee utar hovegaa
meraa ih matalab naheen ki tuseen puchh naa| us main ese sanbandh vich kujh kahin vaalaa saan| khetee karan vaale manakh dee soch daa daarashanikataa dee thaan dharam val turanaa vadhere kudaratee see| dharam de de vadde srot han ddar ate piaar jaan bhai ate bhagatee| yahoodee dharam ddar vich upaje han ate bhaaratee dharam bhagatee vich| ih naa samajh lainaa ki yahoodee dharamaan dee teh vich bhe ton chhutt hor kujh naheen jaan bhaaratee dharam nirol bhagatee dee upaj see| meraa bhaav ih hai ki ih bhaav mukh san ik paase bhai mukh see, dooje paase bhagatee mukh see| dohaan bhaavaan noo ikatthe hundiaa bahutaa chir naheen lagaa| main keval aaranbh dee gal karadaa haan, auh vee aiven anumaan jihaa hee hai|
ajakal aadamee kol pusatakaan han, dharatee putt ke kadte ge khanddar han, saaeins hai, khoj hai, kee prakaar de yantaan naal sanasamat aadik daa pataa karan dee yogataa hai| uh kujh vadhere bharose naal gal kar sakadaa hai| us noo anumaan laaun dee majabooree naheen honee chaaheedee, paapaa|
einhaan saareean praapateean ne hee manakh noo anumaan laaun daa bharosaa ditaa| hai| inhaan binaan anumaan naheen laaeaa jaa sakadaa| anumaan ik vigiaanak vasatoo hai| kise daave naal aakhee hoee gal vigiaanak raamakaar daa ulanghan aakhee jaavegee| neel dee sabhiataa bahut puraanee manee jaandee hai| neel nadee vich aae harrhaan de paanee noo taalaabaan vich saanbh ke, misar de lokaan ne, khetee lee varatiaa ate khetee de kam ne aj ton das hazaar saal pahilaan misar vich ik sabhiataa noo janam ditaa| misar de lokaan ne ik vaddee salatanat banaaee, gulaamaan kolon kam lai ke vadde vadde mehal ate piraamidd usaare| paanee dee thurr de bho vich vasan vaale misaree lokaan ne aapane chaar chufere de doshaan vich vee jang, barabaadee ate gulaamee daa te failaaeaa hai| te vichon ik dharam noo janam ditaa, jis anusaar agale janam vich sukhaan dee aas karanee sikhaaee gee| misar de lok ih manade san ki aadamee dee rooh ik ver us de sareer noo chhadd ke sadaa lee naheen chalee jaandee, sagon murr ke use sareer vich aaundee hai ate us naven jeevan vich saare sukh ate saareean khusheean miladeean han| is visvaas adheen muradaa sareeraan noo sanbhaalan daa rivaaj piaa, raajiaan de makabariaan lee vadde vadde piraamidd usaare ge, raajiaan dee mauat ute unhaan de nauakaraan, vazeeraan ate kujh ik raaneean noo maar ke unhaan de naal dafanaaun daa rivaaj piaa, mar ge aadamee dee lorr daa saamaan us de naal dabaaeaa jaanaa zarooree samajhiaa jaan lag piaa| jithe piraamiddaan dee usaaree lee gulaamaan dee lorr see, othe is bhiaanak bhulekhe vich upaje hoe bhiaanak dharam deean gunjhaladaar ate kuroop rasamaan noo bhiaanak dabadabe bharapoor ate rangeen banaaun lee ik prahit varag dee vee lorr see|
misar de lokaan ne aapane vishavaasaan de aadhaar ute baanadaar kalaa dee usaaree keetee| misaree mandaraan de khanddaraan deean deevaaraan ute misaree baadasaahaan jaa fottoaan de pichhe banh ke liaande jaan vaale gulaamaan de jaloosaan deean moorateean ukareean miladeean han| ih kalaa peerr ate bhiaanakataa daa prabhaav paaundee hai| ih misar de dhaaramak visvaasaan adheen upajee hoee kalaa hai jiharree kise sundarataa jaan kise aanand daa anubhav naheen karaaundee ate naa hee kise aanand anubhav vich upajee hoee hee hai| misar de lokaan noo aapane jeevan sanbandhee ganbheer prasnaan de gharre gharraae utar mil ge| pohataan ne inhaan utaraan baae kise kintoo dee koee gunjaaeis naa rahin ditee| nateejaa ih hoeaa ki manakh dee soch noo sutantrataa naal sochan dee lorr vee naa pee te aagiaa vee naa milee ate kee hazaar saalaan lee sabhiataa daa kendr baniaa rahin ute vee misar kise vilaasavee noo janam naa de sakiaa|
veer jee, hazaaraan saalaan tak ik vaddee taakat baniaa reh ke misar ne kujh prabhaav taan jroor paaeaa hoaoo|
zaroor paaeaa hai| pahilaa ih ki misar ne dharatee de us khandd jaan khite vich bebeeloneea, aseereea, maisapattemeea ate foneesheea aadik kee sabhiaataavaan noo janam ditaa| ih samaaj aapoaapane samen aapoaapanee thaan takarre ho ke misar de kabaze vichon nikal ke khudamukhtaar raaj banade ge han| misar ne khetee, eimaarat usaaree ate dhaatooaan noo varatan de sanbandh vich aapane chaar chufere de doshaan noo bahut kujh ditaa hai| dharam de pakhon vee misar de prabhaav noo saare yahoodee dharamaan vich vekhiaa pachhaaniaa jaa sakadaa hai| misaree lokaan daa visvaas see ki jadon koee nek aadamee maradaa hai taan us dee rooh daa suaagat karan lee ik sundar isatree, bhojan daa baal chukee, eik rukh dee chhaaven khalotee hundee hai| meraa khiaal hai ki janat jaan bahishat daa khiaal ise misaree visvaas daa vikasit roop hai| rukh fail ke baag e janat ban giaa hai ik isatree behatar huraan vich badal lee gee hai; ate bhojan daa baal dudh deean nadeean, shahid de chasmiaan ate sraab tahoor janat dee sraaba deean nahiraan daa roop dhaaran kar giaa hai| paletto ate us ton pahilaan hon vaale yoonaanee vilaasafaraan ne misar daa varanan bahut satikaar naal keetaa hai| main ih vee khiaal karadaa haan ki rukh hetth khalotee ise isatree de prateek noo hee is ilaake vich prachalit hon vaale dharamaan ne uravaranee devee ghodadesas odd dterilitte daa roop de liaa hovegaa ate kujh chir pichhon eho devee mahaan maataa ghareatt nottahera ate ant vich rab dee maataa nottaher odd ghoda ban ke eesaaeeat daa hisaa ban gee hovegee|
jis dtang naal aseen vichaar kar rahe haan, aus anusaar misar daa prabhaav daarashanikataa noo utasaaeh den vaalaa naheen|
main is gal naal sahimat naheen haan| maiddeetteneean kulazama saagar de chufere vasan vaale deshaan vich likhan daa yatan sabh ton pahilaan misar vich aaranbh hoeaa see| misar de lok chitalipee dee varaton karade san| misareean kolon hee foneeseea de lokaan ne ih kalaa sikhee see| unhaan ne moorataan dee thaan akharaan dee kaadt kadt ke is kalaa noo agalee manjl tak puchaaeaa see ate othon hee ih kalaa bhaarat, yoonaan ate saare yauarap vich pasaree dasee jaandaa hai| misar dee ih den age chal ke daarashanikataa dee sahaaeik banee hai| is daa zikar paapaa pahilaan vee kar chuke han|
sunehaa bettee, eis den lee manakhataa misar dee rinee hai| misar te pichh bebeeloneea daa naan aaundaa hai| bebeeloneea, aisapottemeea ate foneesheea noo ajakal iraak aakhiaa jaandaa hai| bebeeloneea vich de ajehe vikaas hoe san| jinhaan ne manakhee bauadhikataa noo daarasnikataa dee preranaa ditee manee jaa sakadee hai| pahilaa vikaas see ganit ate khagol ate doojaa vikaas see janat dee khushaalee ate khoobasooratee noo dharatee ute hee paidaa karan daa khiaal| dooje vikaas de adheen
bebeeloneea de hoging gaaraddanaz banaae ge san| ih baag duneea daa satavaan ajoobaa mane jaande han| ih havaa vich lattakade naheen san, sagon mahil deean chhataa ute lagaae jaande san ate door vekhiaa iaun disade san jiven koee mahil naheen sagon baagaan daa ik silasilaa aakaash val uchaa, aucheraa hoee jaa rihaa hai| ih baag baadashaah nanboochadareezaar ne aapanee udaas raanee daa dil parachaaun lee lagavaae san; jiven shaahajahaan ne aapanee mumataaj dee reejh pooree karan lee bhaarat vich aagare daa taaj banavaaeaa see| inhaan baagaan noo ifaraat nadee de paanee naal sijiaa jaandaa see | ih paanee panpaan dee sahaaeitaa naal upar puchaaeaa jaandaa see| manakh kilhe ate mehal usaaradaa aaeaa see| uh bhai vichon upaje san| ih baag sundarataa de piaar vichon upaje hon karake manakhee man de kise navekale jhukaa dee gavaahee karade san| beej roop vich ih jhukaa man vich mauajood see ate kilhiaa, mehalaa dee usaaree vichon pragatt vee hundaa see| parantoo, aapane vikasit roop vich, mahaan manakhee yatanaan dee pradhaan preranaa ban ke ih bebeelaneea vich hee paidaa heaa maniaa jaanaa chaaheedaa hai|
dharam ate bhai ton uchere ho ke yatan karan ate sochan vaale ih lok darajan kiaun naa upajaa sake
einhaan noo samaa naheen miliaa| bebeeloneea dee sabhiataa de veh unat hoee ate doven hor baaharaleean shakateean duaaraa barabaad kar ditee jaandee rahee hai| pahilee ver ih sabhiataa hamoorabee jaa hamuraabee naame ik haakam vele eesaa te atthaaraan sau saal poorav unat hoee| do ku sau saal pichhe hittaaeett naan de kise kabeele diaan lokaan ne is salatanat daa ant kar ditaa| hajaar ku saal baad ik ver fir ih sabhiataa utthee ate hainging gaaraddanaz daa tuhafaa de ke, sau ku saal dee umar bhog lain pichhon eeraaneean duaaraa sadaa lee samaapat kar ditee gee|
bhaa jee, mainoo de galaan sidh ho raheean parateet hundeean han ik ih ki kalaa umar vich darashan naalon vadderee hai ate doojee ih ki bauadhikataa de vikaas dee tor bahut hee susat see| ik kadam puttiaa jaan vich sainkarre saal lag jaande rahe han|
eih khiaal galat naheen| kalaa asal vich kirat hai ate kirat jeevan daa asalaa hai| padaarath kiriaasheel hai har anoon har kinakaa gateeseel hai| gateeseelataa ton inakaar naheen keetaa jaa sakadaa par, eih gal bharose naal naheen keh sakade ki padaarath de kan sachade vee han| pasoopanchhee kirat karade han ate unhaan dee kirat kee thaan kalaa daa darajaa praapat kar jaandee hai| uh sochade han jaan naheen ih naheen aakhiaa jaa sakadaa| meraa anumaan hai ki sochade han| par unhaan dee kirat unhaan dee soch ute aadhaarat naheen, sagon paraviratee ute aadhaarat hai ate unhaan dee soch naalon kite vadh vikasit hai| manakh ne vee aapanee kirat noo kalaa daa roop denaa pahil sikhiaa lagadaa hai ate tarak pichhe sikhiaa hai| kirat
ate kalaa ne us de hathaan noo ate hathaan ne us de dimaag noo sanvaariaa ate vikasaaeaa hai| rahee gal bodhak vikaas dee madham tauar dee| ih tor tez naheen ho sakadee|
veer jee, hun taan zaroor tej ho gee hovegee|
mainoo naheen lagadee| ho sakadaa hai kujh tez ho gee hove par, jeevan dee chaal vich jis tezee noo vekh rahe ho, eis noo soch de vikaas dee tezee naa samajhanaa| vigiaan ate ganit aadik dee jaanakaaree de vaadhe noo soch daa vikaas samajhanaa bhul hai| ih sabh kujh masheenee jihaa hai narol makaineekal| ih even hee hai jiven koee baandar pathar naal akharott jaan naareeal torranaa sikh jaave| iven hee kanpiaoottar kolo kam lainaa vee ik sikhalaaee hai| ih bauadhak jaan daarasnik vikaas naheen takaneekee tarakee hai|
paapaa, gal daa rukh kujh hor paase ho giaa hai| tuseen bebeeloneea baare das rahe see|
changaa hai, eiaun kujh naveenataa paidaa ho jaandee hai | tuhaadde chaachaa jee dee ih gal aiven sutt paaun vaalee vee naheen see| is sanbandh vich shaaeid hor vichaar vee karanee pave, par aje naheen| is samen aseen ih vekhanaa hai ki daarashanikataa deean sanbhaavanaavaan haualee haualee misar vichon tur ke aseereea, maisopottemeea ate bebeeloneea vichon dee ho ke yoonaan tak kiven pujeea| asaan vekhiaa hai ki misar vichon sabhiataa upajee bebeeloneea tak pujadiaan is sabhiataa ne kalaa daa uh roop paidaa kar liaa j sataa, siaasat ate bhe ton par see| kalaa saaddee sansakritee daa ik ang hai| ih bhaav tripatee daa saadhan hai| bauadhak tripatee manap noo darashan jaan filaasafee ton praapat hundee hai| ih tripatee at sookham hai ate is de yog hon lee manakhee bhaavaan daa sookhm honaa zarooree hai| katthorabhaavee aam karake bauadhak sookhmataavaan de dhaaranee naheen hunde| bebeeloneea vich sundarataa ate manoranjan de manorath naal vikasan vaalee kalaa ne manakhee man noo sookham banaa ke daarasnikataa val ik kadam hor age vadhaa ditaa see|
age val vadhiaa hoeaa ih kadam, meraa khiaal hai, hun foneesheea vich rakhiaa jaavegaa| unj vee foneeseea bebeeloneea de pachham vich see ate bebeeloneea naalon yoonaan de vadh nerre see| veer jee ne pahilaan dasiaa vee see ki foneeseea de lokaan ne misar dee chitralipee noo akharaan daa roop ditaa see| is ton age veer jee dasanage|
jo aagiaa| misar dee chitralipee noo akharaan daa roop den daa kam vee ghatt mehatavapooran naheen, par foneesheea de lok kol den noo hor kujh vee see | foneeseea iraak de us hise noo aakhiaa jaandaa see, jiharraa maiddeetteneean saagar de naal lagadaa see ate jis de poorab vichale pahaarr us noo maisapattemeea ajoke libanaana naalon nikherrade san| foneesheea samundaree kadte daa des see ate is gal vich
foneesheea dee sabhiataa daa vakharaapan see| puraatan samiaan vich foneeseea poorabee ate pachhamee desaan vich hon vaale vapaarak sanbandhaan daa vichalaa see| is vicholapune de sitte vajon vaineeseea dhanavaan hon de naal naal yoonaanee, arabee ate bhaaratee boleean daa sangamasathaan vee see| chitralipee noo saral kar ke akharaan daa roop denaa foneesheea dee vaapaarak lorr see| ih sahoolat des vides de vaapaareean lee vee onee hee laahevandee see| uh unhaan akharaan noo aapoaapane desaan val lai ge| yoonaan ne uh akhar apanaa le ate yauarap vich failaa dite| utaree bhaarat deean saareean lipeean braahamee lipee vichon vikaseean han ate braahamee lipee finakee lipee daa sodhiaa hoeaa jaan bhaaratiaaeaa hoeaa roop hai|
taa jee, tusaan kihaa see ki foneesheea de lokaan kol den lee dis ton ilaavaa |
ese paase aaun lagaa haan| foneesheea poorab ate pachham vichakaar ik vapaarak addaa see| vapaaree vichole ameer hon de naal naal bahut saare desaan de rivaajaan te visvaasaan ton jaanoo vee san| is tarhaan unhaan kol padaarathak ameeree de naal naal sabhiaachaarak ameeree vee see| inhaan lokaan ne hazaar ku saal poorab eesavee ton lai ke chaar panj sau saalaa tar rom saagar maiddeettreneean saagara de chufere de dosaan noo prabhaavat karee rakhiaa| inhaan ne lipattas maiganaa ate kaarabij varage vapaarak kendaraan dee neenh rakhee| lipattas maiganaa ajoke libeea de utaree tatt ute he ate kaarabij ttiaooneeseea de tatt ute| ih doven shir sansaar daa itihaasak virasaa mane jaande han| lipattas maiganaa daa mehatav hor vee vadh giaa see, jadon us daa ik naagarik, saipatteemeeas siveeras, eesavee samat dee teejee sadee vich rom daa bahinashaah ban giaa see| inhaan kendaraan ton foneeseea de vaapaareean ne rom saagar de pachhamee kinaare de dosaan naal vaapaarak sanbandh paidaa keete ate yoonaan, eittalee ate sapen aadik sabh deshaan tak foneeseean lipee de naal naal aapanee jaanakaaree ate udaarataa noo vee failaaeaa| poorav vedik dharam vichalee bhaaratee parakiratee poojaa inhaan lokaan raaheen hee yoonaan vich pujee manee jaandee hai| us ne pichhon budh mat vee inhaan lokaan raaheen hee yorap tak pujaa maniaa jaa sakadaa hai|
veer jee, jo is noo meree gusataakhee naa mano ate je man ke muaaf kar sake taan main ih kahinaa chaahundaa haan ki hun yoonaan vich falasafe de utapan hon lee yog haalaat paidaa ho chuke han| hun foneesheean lokaan duaaraa saagaramanthan aaranbh ho giaa hai| saadde puraanaan vich jis samundaramanthan daa zikar hai uh asal vich samundaree yaatraa hee see| samundar par kar ke dooje desaan vich jaanaa, dooje deshaa vichon vapaarak vasatooaan de naal naal tin tin prakaar de vichaaraan, vishavaasaan, rivaajaan, rujheviaan, manaparachaaviaan suhajaan ate sajaavattaan dee ameeree lai ke aaunaa, eik tarhaan naal chauadaan ratanaan dee praapatee hai| hun tak iven ho rihaa hai| sanbandh bhaaven vapaarak hon bhaaven raajaneetak, bhaaven sonik hon bhaaven vidiak, har
prakaar de lok inhaan sanbandhee sadakaa ik desh vichon dooje des vich jaande han| iven hee udon vee hoeaa hovegaa| jeevan deean ganbheer samasiaavaan de vakh vakh prakaah de utaraan ate samaadhaanaan naal siaane lokaan dee saanjh pee hovegee| kujh ik lokaan de man katthor valaganaan vichon baahar aa ke sutantrataa naal sochan lag pe honage ate filaasafee daa janam hoeaa hovegaa
tusaan mere kam noo kaafee sauakhaa kar ditaa hai| hun tuhaaddee aakhee hoee gal daa itihaasak visathaar karanaa hee baakee reh giaa| yoonaan dee sabhiataa daa itihaas kutt naan de ik ttaapoo ton aarandd keetaa jaa sakadaa hai| yoonaan dakhanapoorabee yauarap daa dosh hai| is des daa mukh bhaag pahaarree hai| pahaarree ilaakaa hon karake is des dee chauathaa ku hisaa padharee dharatee nike nike ttukarriaan vich vanddee hoee hai ate pahaarraan kaaran ih hise ik dooje ton alag han| dharatee de mukh bhaag ton ilaavaa rom saagar vichale chauadaan sau ton vadh ttaapoo yoonaan daa hisaa han| kreett yoonaan daa ik ttaapoo hai ate yoonaanee ttaapooaan vich sabh ton vaddaa hai| rom saagar vichale saare ttaapooaan vich, aakaar de pakh, eis daa darajaa panjavaan hai| misar vaang kutt dee sabhiataa vee bahut puraanee see ate bahut had tak misar dee sabhiataa ton prabhaavat see| ethon de haakam varag vich milar daa uh mazahab prachalit see jiharraa mauat noo jeevan naal vadh mehatav den karake udaaseean ate sogaan daa sanbandhee see| ethon de raaj gharaaniaan de murade dabaaun daa tareekaa ain misar varagaa see ate har kinaa kujh misar naal miladaa juladaa see| aam lokaan vich bebeeloneea ton aae hoe dharam daa parachaar see| ih dharam jeevan dee khushee ate khoobasooratee naal bahut sanbandhat see| khubasoorateean paidaa karaneean aam lokaan de vas daa rog naheen| hundaa; parantoo; khush hon de changemaarre, ghatteeaavadheea tareeke uh labh lainde han| chhoott de lokaan ne vee uh labh le san| eesaa ton chaar ku hazaar saal pahilaan is jajeere ute minoan jaan maaeenean ninoana lokaan daa raaj see| inhaan duaaraa upajaae aaratt de shaanadaar namoone aj vee upalabadh han| do dtaaee hazaar saal tak kaaeim reh ke ih sabhiataa mar muk gee| kaaran daa kise noo pataa naheen| is ton pichhon maaseeneean lokaan daa samaan aa jaandaa hai ate unhaan ton pichhon ddoreean lokaa daa| ih ddoreean kidharon baaharon aae san| inhaan ne hee sapaarattaa vich us raaj prabandh dee sathaapanaa keetee see, jis daa varanan aseen pahilaan kar chuke haan| inhaan ne yoonaan ton baahar vee kee yoonaanee basateean vasaaeean san|
gal bahut lamee ho gee hai, paapaa| hun kujh khaa pee leee| iaun kujh aaraam vee kar sakaange|
chaah ban ke aa gee| chaah peendiaan ute tere jeejaa jee vee aa ge| uh saje hath naal aapaneean akhaan mal rahe san ate khabe hath vich unhaan ne ik aaddeeo ttap kurree hoee see| mere hathon chaah dee piaalee farr ke ttep unhaan ne mainoo pakarraa ditee| unhaan paapaa de baitthanabolan vaale sabh thaavaan ute maaeek laae hoe han ate saareean
meettingaan reekaaradd kar lainde han| paapaa kee ver kahinde han, kee bachiaan vaaleea kheddaan kheddadaa rahindaa hai| unhaan daa kahinaa hai ki meraa vas lag taan main paapaa dee har gal reekaaradd kar ke rakh lavaan| paapaa kahinde han ki uh aapane ghar vich jaaraj aaravail de naaval ninetteen oigahatte ddour naaeetteen etteefora1984 vaalaa vaataavaran upajan den de hak vich naheen han|
veer jee, chaah ne murr kaaeim kar ditaa hai| gal noo ag tero paleej|
lau sune| een bahut vaddaa jazeeraa hai ate is daa varanan homar ne barre satikaar naal keetaa hai| homar is noo main shahiraan vaalee sundar sanamaanat dharatee keh ke is dee usatat karadaa hai| is de naal naal ih vee sach hai ki kutt ne yoonaan dee siaasee jindagee ate sainik paasvikataa vich bahutaa hisaa naheen liaa| ho sakadaa hai ih ise karake sabhiak ate sabhiaachaarak prabhaav paaun vich vadhere safal hoeaa hove| jihaa ki main pahilaan kihaa hai, yoonaan dee upajaaoo dharatee pahaarraan kaaran vakh vakh ttukarriaan vich vanddee hoee hai ate samundaree ttaapooaan vaang hee dharatee ute bane hoe ttaapooaan varagee hai| dharatee daa har ttukarraa ik vakharaa desh maniaa jaandaa see| iau yoonaan puraatan samen vich kee dosaan vich vanddiaa hoeaa see| har des noo sittee sattett jaan nagar raaj aakhiaa jaandaa see| ih nagar raaj aape vich larrade rahinde san| jang ate jit hee inhaan de jeevan daa aadaant see| nagar raajaan vich vandde hon daa ih vaddaa nukasaan see| is de kujh laabh vee san| pahilaa ih ki kee nagar raaj hon karake kee prakaar de raaj prabandh kaaeim ho ge san| iaun yoonaan vich ekatantr, prajaatantr, kuleenatantr jaa geesaraaj ate jaravaanaa shaahee varage kee raaj prabandhaan daa tajarabaa keetaa jaa rihaa see| doojaa ih ki kee prakaar de dharamaan ute visvaas keetaa jaan karake naven visvaasaan noo jee aaeaan aakhan dee gunjaaeis see| is gunjaaeis kaaran samaaj deean vakh vakh sreneean vich vakh vakh prakaar de dharamaan daa honaa sanbhav see| ih haalat ttheek uven hee see jiven bhaarat vich bhagatee maarag baalabadh ate kamaan kaaraan vaale lokaan lee vadhere yog see; karam maarag, rajogunee hinmatee ate siralath saahasee lokaan de subhaa de anukool see ate giaan maarag, ate gunee shaant vichaaraseel lokaan noo vadhere pasand aaundaa see| har koee aapoaapane subhaa anusaar aapanaa dharam chun sakadaa see| teejaa laabh ih see ki chhotte chhotte nagar raaj aapoaapane raaj prabandh noo sanpooran jaan mukamal tauar ute sangatthit karan vich safal san| ih sanpooranataa nagar raajaa de vidhaanaan vich roopamaan kar lee jaandee see| ih vidhaan dhaaramak ilahaamaan ate aadeshaan naal ghatt mehatav naheen san rakhade| iaun dharatee ute vasade manakhaan duaaraa banaae hoe kaanoon aakaas aae rabee aadesaan naalon ghatt satikaarayog naheen san| mane jaande| iaun yoonaan de lok, misar de lokaan varage vishavaasaan de dhaaranee naheen
san ki raajaa is dharatee ute kise ik rab jaan kise ik vadd devate daa pratinidhee
hai| uh kaanoon dee saravaviaapakataa de vishavaasee san| is lee yoonaan vich,
sochavaan lok, santaa de bhe hetth naheen san vicharade|
ddaa jee, eih vee kihaa jaa sakadaa hai ki hazaaraan saalaan dee umar bhog ke hun soch kujh siaanee jaan vadderee ho gee see|
kujh vee hove maseeh de janam ton atth, sat sau saal pahilaan de yoonaan vich daarashanikataa dee utapatee deean sanbhaavanaavaan upaj chukeean san| sataa de sahim ton mukat yoonaanee santaan ne foneeseea dee lipee vich svar akharaa rroaaelasa daa vaadhaa keetaa; ganit vidiaa noo vikasaaeaa, kavitaa, ddaraamaa ate itihaas likhan daa rivaaj paaeaa; puraatan bhiaanak dharamaan de ttaakare vich naitikataa naal sanbandh rakhan vaale dharamaan daa parachaar keetaa binaan sankoch ate nirapakh ho ke dhaaramak sidhaantaan dee viaakhiaa ate aalochanaa keetee sishattee dee utapatee baare aapane mat pes karadiaan ih ddaakaa man vich naa rakhiaa ki inhaan dee kararree aalochanaa hovegee, sagon pooree sutantrataa naal vakh vakh prakaar de anumaan laae ik sidhaantakaar dee aalochanaa karan lagiaan dooje ne chaapaloosee dee thaan de ttuk gal karan dee daleree keetee ate yoonaan vich ik naveen prakaar daa samundar manthan aaranbh hoeaa| ih sochasaagar daa manthan see is vich darajanaratan praapat hoeaa| eis praapatee daa ik kaaran sittee sattett jaan nagar raaj daa hond vich aa jaanaa vee see| nagar raajaan dee sathaapanaa kiaun hoee, eis prashan daa ttheek utar kise noo pataa naheen| ik hazaar saal poo ee tak yoonaan sangatthit rihaa parateet hundaa hai| is samen kujh aarathak prasathiteean kaaran vakh vakh ilaakiaa de lokaan daa vakh vakh raajaan vich vandde jaanaa anumaaniaa jaandaa hai| inhaan raajaan de lokaan vich des bhagatee ate sutanraa dee bhaavanaa bahut parabal see| chhotte aakaaraan vich vandde jaan karake ih vadde vadde kilhiaan ate mandaraan ate mehalaan de manasoobe banaaun de yog naheen san| ih sabh kujh is ton pahilaan hee kar karaa liaa giaa see| is bhaaree muskat ton mukatee paa ke yoonaanee man ne sochan val rukh keetaa ate beleej de roop vich yoonaan daa pahilaa daarasnik paidaa hoeaa|
eis naan ton deedee zaroor jaanoon hovegee|
keval naan ton hee jaanoon haan|
naheen bettaa jee, eih tuhaaddee nimrataa hai|
ho sakadaa hai siaanap vee hove karan diau magazamaaree paapaa noo
chaachaa jee......
bettaa jee, tuseen naaraaz naa hove| magajmaaree uh karegaa jis kol magaj hovegaa| tuhaadde chaachaa jee kiaun naheen kar lainde veer jee, tuseen gal jaaree rakho|
beleez mileettas naam de shahir vich jamiaa see| ih shir eoneea naan dee jamahooree riaasat vich sathit see ate yoonaanee lokaan daa tajaaratee kend see| eoneea ajoke ttarakee daa ilaakaa see| ttarakee de vadde bhaag noo unhaan samiaan vich eseea maaeinar chhottaa eseeaa aakhiaa jaandaa see| beleej daa samaan siaasee
authal puthalaan daa samaan see| mileettas vich gulaamaan dee vaddee ginatee see ate uh aapane maalakaan viradh bagaavataan karade san| liddeea naan dee guaandtee baadashaahat daa mileettas naal mitrataanaa see ate misar, bebeeleneea aadik naal change sanbandh san| maniaa jaandaa hai ki beleez ne misar dee yaatraa keetee see| misar vich bhaarre de yoonaanee sipaaheean dee basatee see| ih mileettas ton misar ge hoe san| beleej de jeevan baare koee likhatee saboot naheen milade| kihaa jaandaa hai ki us ne 585 poo. ee vich lage sooraj grahin baare agaaoon das ditaa see| is gal noo sach man ke us de janam de samen baare anumaan laae jaande han| misar vich us ne piraamidd de parachhaaven ton hisaab laa ke us dee uchaaee dasee see ate samundar de tatt ute khalote ne ih das ditaa see ki samundar vich ter rihaa jahaaz kinaare ton kinee door see| us noo yoonaan de sat siaaniaan vichon ik maniaa jaandaa hai| ik ver uh kujh sochadaa hoeaa turiaa jaandaa see ki bedhiaanee kaaran ttoe vich ddig piaa| paletto is ghattanaa daa varanan kar ke ih dasanaa chaahundaa see ki filaasafar is duneea de bande naheen hunde| unhaan dee duneea hor hundee hai| arasatoo anusaar filaasafar is duneea de bande han ate is duneea daa suaar sakade han| uh soch kis kam jiharree saaddaa kujh vee savaar naa sake| arasatoo ne us baare ik hor kahaanee dasee hai| ik ver mauasam daa hisaab laa ke, beleez ne, mileettas ate chios de shahiraan de, saare kohaloo ttheke ute lai le| us saal jaitoon dee fasal bahut hoee| tel kadtan lee kohalooaan dee lorr pain ute beleez ne moonh mange kiraae ute kohaloo de ke khoob dhan kamaaeaa ate sidh kar ditaa ki filaasafar nikame naheen hunde| chaahun taan dhan kamaa sakade han; par, dhan unhaan daa manorath naheen hundaa| beleez daa khiaal see ki srishattee paanee ton banee hai| mileettas vich hor kee daarasnik paidaa hoe| inhaan daarasnikaan de sidhaantaan noo mileeseean sakool aaf filaasafee aakhiaa jaandaa hai| beleej is daa baanee see| uh sataveen sadee poo ee vich hoeaa hai|
ddaa jee, beleez daa likhiaa upalabadh naheen| aiven kaheean kahaaeean galaa de aadhaar ute us noo darashan daa pitaamaa maniaa jaa rihaa hai|
kujh likh denaa hee daarashanikataa daa saboot naheen| kinaa kujh likh ke vee lok saadhaaranabadhee hee mane jaande han| sukaraat ne kade kujh naheen see likhiaa gauatam budh ne kade kujh likh ke naheen chhaddiaa| parantoo jadon palett varage unhaan daa zikar karade hon taan sunan vaaliaan noo sochanaa pai jaandaa hai| aau aseen vee sochee ki beleej ne ajehaa kee keh ditaa jis kaaran uh vilaasafee daa janamadaataa maniaa giaa| us dee ih ik gal ki srishattee paanee ton upajee hai nikee jihee hai par, aus beej vaang hai, jis vich khorrh daa birakh chhupiaa hundaa hai| jis samen naanaa prakaar de devee devatiaan dee kalapanaa kar ke srishattee dee utapatee baare manakhee utasukataa noo tripat karan de haasoheene yatan keete jaande san, aus samen unhaan saareean
dhaaranaavaan ate maanataavaan de mukaabale vich bharose naal ih kahinaa ki koee paraasareerak shakatee jaa dharatee ton baaharalee koee karaamaat is noo paidaa karan vaalee naheen, sagon ih srishattee, jaan dharatee utalee ih jeevanaleelaa, dharatee jaan padaarath de aapane hee roopavigaarr daa nateejaa hai, manakhee soch daa aapane pairaan ute khalon daa pahilaa yatan see| is yatan binaan daarashanikataa dee dauarr, dorr sakanaa soch lee sanbhav naheen see|
par ih gal taan vilaasafee naalon saaeins naal vadhere sanbandhat hai, paapaa| ttheek hai, neeraj, par aaranbh vich darashan ate vigiaan vakh naheen san| jeevan de ganbheer prasnaan de utar labhan daa yatan karan vaasate vigiaanee vee daarasnik san ate daarasnik vee vigiaanee| kise had tak dharam vee inhaan de naal saamal see| jiven jiven jeevan daa khilaaraa pasaaraa khilaradaa giaa hai tiven tiven inhaan de rasate vakh hunde ge han| aaranbh vich taan haalat ih see ki beleez de ganitagiaan de kaaran ih vee maniaa jaandaa see ki ganit binaan darasn sanbhav hee naheen| jiven jiven age turade jaavaange inhaan saariaa prasnaan de utar milade jaan dee aas rakhanee chaaheedee hai|
veer jee, bahutee door chale jaan ton pahilaan ih jaan lainaa zarooree ho ki us samen yoonaan de lokaan vich kis prakaar de dharam daa parachaar see|
bilakul ttheek kahinde ho| ih gal shaaeid saanoo beleez baare jaanan ton pahilaan hee jaan lain dee lorr see; kiaunj puraatan samiaan vich siaanap ate dhaaramikataa vich bahurraa nikherraa naheen see keetaa jaandaa| sukaraat pooraa rehasavaadee ate adhooraa duneeaadaar see palotte pooraa duneeaadaar ate adhooraa rehasavaadee see arasatoo nirol duneeaadaar jaan sansaaree see| ise tarhaan hor saare puraatan vichaaravaan vee kise naa kise tarhaan dharam jaan adhiaatamavaad naal jurre hoe san| kujh ik ne taan aapoaapane dharamaan dee neenh vee rakhee see| pikhaagoras is pirr vich vishes varananayog hai| is de dharam daa varanan age chal ke karaange| ethe ih kahinaa zarooree hai ki jis samen yoonaan vich filaasafee ne janam liaa, audon is de nagar raajaan deean aapasee jangaan kaaran ajihe vishavaasaan dee lorr see, jiharre lokaan noo larran maran dee preranaa de sakade hon| jangaan vich hon vaale jaanee nukasaan noo pooraa karan lee zarooree see ki naagarik bahute bache paidaa karan| har nagar raaj vich upajeevakaa de saadhanasaamaan aratha paidaa karan dee jinmedaaree gulaamaan dee see| is lee, har nagar haaj vich gulaamaan dee ginatee naagarikaan dee ginatee naalon kee gunaa bahutee hundee see| is bahuginatee noo bagaavat ton rokan daa, sataa ate hinsaa ton vakharaa koee tareekaa naheen see| gulamaan noo maaranaa, desh nikaalaa denaa aadik aam see| naagarik sainaa ate siaasat ton chhutt hor kise kam vich hisaa naheen san lai sakade| inhaan vihale lokaan daa dtidd bharan lee anadhan dee upaj vee zarooree see, eis haalat vich, lag pag har nagar raaj daa dharam yudhadev ate uravar
jaan upajaaoo devee vich vishavaas karanaa sikhaaundaa see| inhaan devatiaan noo bhajan vajon pasooaan dee balee ditee jaandee see | kee haalataan vich manakhee balee daa vee rivaaj see| ajihe mauakiaan ute sor ate sraabe daa honaa kudaratee samajhiaa jaandaa see| ethon tak ki ddaaeoneesas naam de devate dee poojaa samen kurabaanee de pasoo noo aapane nahunaan ate dandaan dee sahaaeitaa naal valoondhar ke kachaa khaan daa rivaaj see| kurabaan keete jaan vaale pasoo vich devate de gun paraves kar ge mane jaande san ate us pasoo noo khaan vaale lokaan vich uh gun paraves kar jaanage| ih maniaa jaandaa see|
veer jee, eis prakaar de dharam daa daarashanikataa naal koee mel mainoo taan nazar naheen aaundaa|
eise lee is dharam noo aam lokaan lee raakhavaan hath liaa giaa see ate sochavaanaan ne aapane lee vakhare dharamaan dee sirajanaa kar lee see | eesaaee mant de paidaa hon tak sachavaanaan de chalaae hoe dharam kaafee had tak fel chuke san| hairaanee dee gal hai ki ddaaeoneesas dee poojaa dee jaangaleeat vich hee yoonaan de us dharam ne janam liaa see, jis ne eesaaee mat noo bahut prabhaavat keetaa maniaa jaandaa hai| ih vee maniaa jaandaa hai ki ddaaeeoneesas naal sanbandhat dharam hee bhaarat vich aa ke pahilaan chaar vaak ate pichhon tantrayog de roopaan vich vikasit ho giaa see| bhaarat ute pe yoonaanee yavana prabhaavaan vichon ih vee ik see|
bhaa jee, kee bandhak utakantthaa dee ih mang jaaeiz naheen ki is dharam dee vishalesnaatamak viaakhiaa keetee jaave one chir vich rottee vee tiaar ho jaavegee|
chalo iaun hee kar lainde haan| olinpas puraatan yoonaan daa sabh ton uchaa parabat see| is noo yoonaan daa devalok maniaa jaandaa see| yoonaanee mithihaas vichale bahute devate ithe de rahin vaale san| inhaan devatiaan dee kalapanaa yoonaanee kuleen varag jaan arisattakesee ute aadhaarat see| ih jang ate mauaj mele ton vakharaa kam, je koee karade san taan keval saazashaan karan daa, eik dooje deean pataneean noo bharamaaun ate varagalaaun daa, jhootth bolan ate choree karan daa jaan fir kise nek aadamee noo dukhee karan daa| jan saadhaaran naal inhaan dee bahutee saanjh naheen see| shaaeid ise karake yoonaan de jan saadhaaran ne dhares de ik devate baikas noo aapanee sradhaa daa paatar banaa liaa see| thares ajoke yoonaan, ttarakee ate bulagaareea de vichakaar daa ilaakaa see ate ajakal inhaan hee deshaan naal milamilaa ditaa giaa hai| ethon de lok bahute sabhia naheen san| baibas noo uh aapanaa upaj dev manade san| nase dee haalat baare unhaan daa visvaas see ki baikas unhaan vich aa varradaa hai, jis karake uh masarr, befikar, khush, takarre ate daler ho jaande han| bekas unhaan lee suraadev sharaab daa devataa vee see ate kaamadev vee yudhadev vee see ate aanandadev vee|
eih taan aalaeinavan alalainaone vaalee gal hoee, paapaa|
bilakul| ih aalaeinavan yoonaaneean ne apanaa liaa ate naan rakh liaa ddaaeoneesas| is noo yoonaan de pradhaan devate jayoos gooosha jaan jeeas daa putar man liaa giaa| yoonaanee uch varag ne is dharam daa virodh keetaa see; par chhetee hee uch varag deean isateean duaaraa apanaaeaa jaan karake ih aam ho giaa| is dharam jaan ddaaeoneesas dee poojaa daa jiharraa roop uch varagee isatree ne apanaaeaa see us vich nashe ate nase ton upajan vaalee badamasatee saamal see parantoo pasooaan noo valoondhar ke kachaa khaanaa saamal naheen see| is farak ne age chal ke uh karaamaat keetee lagadee hai jis vichon uh dharam upaje, jinhaan daa daarashanikataa naal sanbandh labhiaa jaa sakadaa hai|
veer jee, eis dee kujh viaakhiaa jaroor karo viaakhiaa ton meraa bhaav hai visathaar|
auch varagee isatree vadde vadde ttoliaan de roop vich, pahaarreean ute jaa ke, saaree saaree raat masatee dee haalat vich nachadeean, gaaundeean rahindeean san| is samaagam ute nashe dee manaahee naheen see hundee, taan vee kee nashaa naa pee ke keval kise andaroonee khumaar kaaran hee ajehaa karadeean san| is gal noo vekh ke yoonaanee vichaaravaanaan daa dhiaan rehasavaad val murriaa| unhaan ne ih mananaa suroo kar ditaa ki kise roohaanee jaan paraasareerak skatee daa kise aadamee de man vich paraves kar jaanaa sanbhav vee hai ate srestt vee| yoonaanee bolee vich is sbad daa roop ho ainathaaoozeeaajmej ate is de arath han devate jaan rab daa manakh vich paraves karanaa| angrejee vich is daa roop ainarajeeaajm hai|
veer jee, eik ver fir ih prashan paidaa hundaa hai ki yoonaan vich hee iaun kiaun hoeaa
bahute vidavaanaan daa khiaal hai ki yoonaan vich sabhiataa daa vikaas ekaa ek ate tez gatee naal hoeaa| sabhiataa de vikaas ne manakhee man dee paashavikataa ute samaajik paabandeean laaeean ate manakhee man jaan yoonaanee man dee paasvikataa dee prateekiriaa ddaaeoneesas dee poojaa de roop vich pragatt hoee| yoonaan aapo vich larrade rahin vaale nike nike nagar raajaan daa dos see| jang de kaaran des vich saikatt jaan aimarajainsee dee haalat banee rahindee hai ate pooree katthorataa naal kaanoon laagoo keetaa jaandaa hai| ho sakadaa hai aapo vich ttharrade ate ddarade rahin vaale nagar raajaa noo katthor samaajak anusaasn dee lorr pee hove ate katthor samaajak rivaajaan ate sarakaaree kaanoonaan de bhaar hetth dabe manakhee man dee ih pratikiriaa hove jis noo ddaaeoneesas dee poojaa daa roop de ditaa giaa hove| jiven jiven yoonaan vich is dharam noo maanataa miladee gee tiven tiven is daa mithihaas upajadaa giaa| hun maniaa jaandaa hai ki ddaaeoneesas jeeas daa putar see| jadon aje bachaa hee see taan dharatee de kujh lokaan ttheetthansha de kaaboo aa giaa| unhaan ne us noo cheer faarr ke us daa maas khaa liaa| uh adhe manakh adhe devate ban ge| ddaaeoneesas
daa dil zeeas ne aap khaa liaa jaa us dee maataa bhaav aapanee gharavaalee noo khaan lee de ditaa, jis kaaran us daa punar janam hoeaa| jadon poojaa samen pashoo maar ke khaadhaa jaandaa see taan us noo laaeoneesas samajhiaa jaandaa see ate maaran vaale unhaan lokaan daa roop hunde san jinhaan ne us noo maar ke khaadhaa see| jiven ddaaeoneesas noo khaa ke ttaaeittanaan vich rabee ans aa giaa see tiven hee is pasoo roop ddaaeoneesas noo khaa ke inhaan khaan vaaliaan vich rabataa paraves karadee manee |
veer jee, mainoo ih sabh kujh bahut arath bharapoor ate rauachak lag rihaa hai|
baakeean baare vee socho|
akal jee saariaan dee pratinidhataa kar rahe han|
yoonaanee naattakakaar yoorapeeddeez ne baikas ddaaeoneesasa de mithihaas noo aapane naattak daa vishaa banaaeaa hai| kise nek aadamee daa maas khaadhiaan us de gun khaan vaale vich aa varrade han| is vishavaas jaan vahim ute hee eesaaeeat daa ik karamakaandd aadhaarat hai jis noo yookairisatt aakhiaa jaandaa hai ate jis noo karadiaan rottee daa ik ttukarraa khaa ke ih aakhade han main jeesas daa maas khaa rihaa haan fir vaaeen daa ik ghutt pee ke aakhiaa jaandaa hai main jeesas daa lahoo pee rihaa haan| bhaavanaa kujh vee hove, einhaan shabadaan vichalee paasvikataa paravaan naheen see keetee jaanee chaaheedee| parantoo ih paravaan vee keetee gee hai ate hun tak kaaeim vee rakhee gee hai| ih kiven hoeaa eis daa utar vee dhares de ik aadamee aaratheeas dee kathaa vichon mitthadaa hai| kee is noo keett naan de ttaapoo daa vasaneek manade han ate kee us daa pichhokarr misar vich dasade han| koee kahinde han uh ik devataa see ate keean daa khiaal hai uh ik dharam parachaarak ate daarashanik see| uh baikas dee kathaa ute kintoo karadaa see| baikas de upaaskaan ne josh jaan guse jaan masatee dee haalat vich aa ke us noo maar ditaa see| us de parachaar de aadhaar ute us de sharadhaalooaan ne naven dharam noo janam de liaa, jis noo aarafik dharam aakhiaa jaandaa hai| aaravik lok punar janam vich vishavaas rakhade san| unhaan daa vishavaas see ki manakh dee rooh aapane kamaan anusaar age jaa ke dukh jaan sukh bhagadee hai; auh kee karamakaaddaan duaaraa aatamaa dee shudhee de visvaasee san uh maas naheen san khaande jaan kise poojaa samen keval rasam vajon khaande san| uh manade san ki aadamee vich sansaarak ate roohaanee doven ansh han| nek jeevan naal roohaaneeat vadhadee hai ate ant vich aadamee bekas naal ikamik ho jaandaa hai auh manade san ki baikas dojanamaa drija see| ik ver uh aapanee maan samelee shemale ton janamiaa see ate doojee ver aapane pitaa jeeas de patt vichon| yoorapeeddeez de naattak vich aarathik dharam de sidhaant dee chokhee jaanakaaree daraj hai| puttaaee karan vaaliaan ne ajeheean nikhataan vee labheean han, jinhaan ton unhaan de sidhaantaan daa pataa lagadaa hai| miratak dee rooh noo us de paralokapandh ute sahaaeitaa
den baare uven hee upadesiaa jaandaa see jiven tibat de lok aj vee karade han| aarafik lok baraab naheen san peende| unhaan lee sharaab roohaaneeat daa prateek maatr see| uh manade san ki rab naal ik honaa hee asalee masatee hai ate masatee dee haalat vich aadamee noo unhaan sachaaeean daa giaan ho jaandaa hai jiharreean saadhaaran haalat vich jaaneean naheen jaa sakadeean| pithaagoras ne is visvaas noo yoonaanee vichaaravaanaan vich parachaariaa see| is vichaaravaan vich darasn, ganit, saaeins ate rehasavaad daa sangam ho giaa see| beleez ate pithaagoras vichakaar kujh hor daarashanik vee hoe han| unhaan daa varanan kar ke hee is rehasavaadee daarasnik val aavaange|
paapaa, man taan ih chaahundaa hai ki tuseen kahinde rahe ate aseen sunade rahee| main filaasafee parrhee zaroor hai, par jeevan ate vilaasafee noo ik dooje naal iaun sanbandhat naheen see jaaniaa|
eih gal tuseen kinee ku ver aakhogo, bettaa
ate vichaar daa silasilaa ethe hee samaapat ho giaa| is ton pichhon mere ate neeraj vichakaar saadhaaran dainik jeevan baare galaan hundeean raheean, neeraj daa vateeraa har ver pahilaan naalon vadhere sunehapooran prateet hundaa hai| us de man vich jaanan dee parabal ichhaa hai| pikanik vaalee neeraj de man ute raashattavaadee vichaaraan daa bojh prateet hoeaa see| hun ih bhaar us ne vagaah maariaa hai ate is hetthalee giaan mimaasaa kise chasme vaang futt nikalee hai| kaas toon neeraj noo miladee|
teree sanehaa|
12
guradaasapur,
22.10.95.
sanehaa,
sumeet naal hoee galabaat ton agale hee somavaar jadon shaam noo sumeet ghar aaeaa taan paapaa ne deepoo raaheen us noo aakhiaa ki unhaan noo mile binaan jaave naa| is sunehe ton chhetee hee pichhon paapaa aap vee aapane kamare vich aa ge| main pahilaan hee othe baitthee saan| paapaa de andar aaun ute sumeet kurasee ton utth khalotaa| paapaa ne bahut piaar naal us noo us de modtiaan ton pakarr ke kurasee ute bitthaaundiaan aakhiaa, bettaa, dafatar vaaleean galaan dafatar vich; eih ghar hai |
mere lee tuseen har thaan satikaarayog ho|
ate main kinaa majaboor haan ki har thaan teree rauashan dimaagee daa pooraa satikaar naheen kar sakadaa| sumeet, toon chaparraasee dee nauakaree kiaun karadaa hai| tere varagee khiaal dee urijanailittee kee kahinde han panjaabee vich......|
maualikataa, paapaa|
haan, khiaalaan dee maualikataa jiharree tere kol hai, auh asaan aapane zamaane de usataadaan vich vee naheen see vekhee|
jee, ghar vich kujh paisiaan dee lorr see, eis lee nauakaree kar lee|
par chaparraasee dee nauakaree kiaun
main ese nauakaree jagaa parrhiaa hoeaa haan| keval maittik paas haan uh vee praaeevett| ih saratteefikett vee vele kuthale, lorr samen, maarraa mottaa kam labhan lee liaa hai|
age kiaun naheen parrhiaa
eih taan mere maataa jee hee jaanade han|
tere pitaa jee
mai do ku saal daa saan, jadon unhaan daa dihaant ho giaa see|
vaaree saidd, tere jihaa honahaar bachaa haalaat daa shikaar.....|
naheen sar, auh gal naheen| mere maataa jee ih chaahunde hee naheen san ki main koee uchee ddigaree praapat karaan|
kee main puchh sakadaa haan ki hun paisiaan dee ajihee kiharree lorr see, jis
lee tainoo ih nauakaree karanee pai rahee hai gal zaraa praaeevett jihee puchh betthaa haan| je toon naa dasanee chaahon taan teree marajee|
naheen jee, main is prakaar de ohaliaan vich vishavaas naheen rakhadaa| bahut ohale man daa bojh ban jaande han| kujh ik ohale zarooree han, kiaunj uh asal vich ohale naheen, sagon jeevan daa satikaar han ate jeevan daa satikaar hon karake sundar han| saanoo ik ven dee lorr hai| us lee saal ku bhar nauakaree karaangaa|
deepoo chaah vaalee de chukee andar aaeaa ate us de pichhe pichhe bee jee vee| sumeet ik ver vich utth ke khalo giaa| bee jee paapaa laagalee kurasee ute jaa baitthe| unhaan de baitthan magaron unhaan noo sat sree akaal keh ke sumeet vee ben giaa| bee jee ne sat sree akaal daa koee utar naa ditaa| paapaa ne pahilaan sumeet val vekhiaa, fir bee jee val ate puchhiaa, kise galon guse ho
naheen guse kiaun hovaangee| uddeek uddeek ke ethe hee chaah lai aaee haan| hun galaan hee karee jaaoge jaan chaah banaavaan
galaan vee karaange ate chaah vee peeange| banaao| haan bee, sumeet, vain dee kee lorr pai gee
sar, mere maataa jee noo beemaaraan noo davaaee aadik den lee kujh ik pinddaan vich jaanaa paindaa hai| uh taan saaeekal, sakoottar ute vee jaa sakade han; par uh kujh davaaeean vee naal rakhanaa chaahunde han| kade kade ddaakattar noo vee naal lai jaanaa paindaa hai| is lee ven zarooree hai| jo kise mareej noo aapreshan lee liaaunaa pave taan vee vain ton sivaa sar naheen sakadaa| is de naal naal uh kujh ik kurreean noo narasing dee sikhalaaee vee de rahe han| unhaan noo vee naal lai jaanaa kade kade jrooree ho jaandaa hai|
tere maataa jee kee kam karade han
auh aapane ilaake de sihat mantree han, eih taan tusaan samajh hee liaa hovegaa| is de naal uh vidiaa mantree vee han ate samaaj sevakaa vee| sabh ton zarooree kam ih ki uh mere maataa jee han|
maan honaa vee unhaan de kam vich shaamal ho eih kee kam hoeaa
eih sabh ton aauakhaa kam hai, sar| uh kahinde han jo isatree noo maan honaa aa jaave taan jeevan vichon juram ate aatankavaad daa beej naas ho jaave ate jinaa chir isatree noo maan bananaa naheen aaundaa, onaa chir sansaar dee koee siaanap te sarakaar dee koee sataa apraadh ate aatankavaad daa ant naheen kar sakadee| bee jee ne chaah deean tin piaaneean banaaeean, eik paapaa lee, doojee mere lee ate teejee aapane lee| mere lee banaaee piaalee mere age, paapaa lee banaaee piaalee paapaa age rakh ke uh aap chaah peen lag pe| paapaa ne aapanee piaalee sumeet age rakhadiaan saahamane khalote deepoo noo puchhiaa, chaah peegaa,
deepoo
main rasoee vich jaa ke saradaar jee.....|
paapaa ne de piaaleean banaa ke ik us val vadhaaundiaan kihaa, rasoee vich jaa ke kiaun, ethe peendiaan kee ddar hai piaalee farradiaan deepoo ne aakhiaa, saradaar jee, main taan sumeet huraan deean galaan sunan noo attak giaa saan| ih mainoo naheen jaanade par, main inhaan noo jaanadaa haan| einhaan de maataa jee taan bas, rab daa roop aa| bas jee, taar ditaa unhaan ne saadde pinddaan noo| profaisar saahab noo saaraa pataa| ese shahir unhaan de peke aa| unhaan de pitaa jee dee koee izat see pinddaan vich| hun taan poojaa hundee aa, saradaar jee, poojaa| bandaa chalo jaandaa, par nekee naheen maradee|
chaah peendiaan paapaa ne murr sumeer noo puchhiaa, bee, age naa parrhan vaalee gal meree samajh naheen pee|
sumeet ton pahilaan deepoo bol piaa, saradaar jee, einhaan noo parrhan dee kee lorr hai| koee nauakareean karaneean ne inhaan ne| ih taan saadde pinddaan de rab ne| lokeen hatheen chhaavaan karade ne| bee jee kichan val chale ge|
sumeet ne utth ke khalo ke, sir tukaaee, deepoo val moonh kar ke, hath jorr ke us noo aakhiaa, ankal jee, main tuhaadde bachiaan varagaa haan| mere sir enaa bhaar naa charraao, kahindiaan kahindiaan sumeet deean akhaan bhar aaeean|
deepoo, paapaa daa ishaaraa samajh ke chaah daa samaan lai ke chalaa giaa| paapaa sumeet noo kahin lage, baitth jaa, sumeet| kee galaan karan vaaleean han tere naal| je sach puchhe taan teree har gal vich rahiraaee hai| us gahiraaee noo naapan lee teree sahaaeitaa dee lorr hai| kujh taan saajhaa sochanadtang hee vakharaa hai ate kujh is lee ki saaddaa man duneeaadaaree de bhaar hetth dabiaa giaa hai|
sumeet khalotaa sunee jaa rihaa see ate paapaa aakhee jaa rahe san, toon kahindaa hain ki tere maataa jee ne tainoo uchee taaleem dee salaah naheen ditee| hun pusapend keh rahee hai uh peeaich ddee. daa iraadaa naheen rakhadee| aseen uchee taaleem noo tarakee daa vaseelaa manade aae haan| teree jeevan jaach vich ih belorree hai| ohalaa jhootth hai, eih gal taan main samajh vee lee ate man vee lee kiaunj is baare pahilaan vichaar ho chukee see; keval main hee yaad naheen saan rakh sakiaa| par, toon satikaarayog ohaliaan dee gal vee keetee hai| mere lee ih sabh kujh bujhaarat varagaa hai|
sar, eis samen main kujh naheen keh sakadaa; aunj vee tuhaadde naalon siaanaa hon daa saang karanaa mere lee aauakhaa hai| jadon kadee ikatthe hon daa samaan baniaa. ral mil ke vichaar kar lavaang| is vele aagiaa diau| maataa jee meree uddeek kar rahe han| aj uh vee ethe aae hoe han, aapane bharaavaan noo milan|
ttheek hai aj chalaa jaa par kal jaan kise hor din zaraa jiaadaa der tak tthahir sake taan changaa hai| main tere naal, devindar ate dharamapaal dee gairahaazaree vich kujh galaan karaneean chaahundaa haan| koee ohalaa hai, sar keh ke sumeet mumakaraaun lag piaa|
ohalaa naheen yaar| doojee gal hai, jindagee daa satikaar| uh doven akeddamik kisam de aadamee han| teree gal chhetee samajh lainde han| mere lee zaraa mushakil ban jaandee hai| unhaan daa vaah rahindaa hai laaeibrereean ate pusatakaan naal, meraa vaah rahindaa hai siaasatadaanaan ate apraadheean naal|
de do shabad varatan dee lorr naheen sar| doheen thaaeen ik ik sbad hee kaafee hai|
kiharre thaaeen kiharraa shabad main samajhiaa naheen|
sar, laaeibrereean te pusatakaan lee inhaan vichon koee vee ik shabad varat sakade ho ise tarhaan siaasatadaanaan ate apraadheean lee vee|
laaeibrereean ate pusatakaan lee taan dohaan vichon koee ik shabad varatiaa jaa sakadaa hai; par doojiaan dohaan vichon kiharraa saanjhaa hai
saare apraadhee siaasatadaan naheen hunde, sar|
ate siaasatadaan.....
eih chaanakiy noo puchhe jaa makaaeivalee noo| main chaladaa haan|
hath jorr, sir jhukaa ke sumeet chalaa giaa| paapaa socheen pe rahe| dasapandaraan sakinttaan pichhon jiven unhaan ne sumeet de aakharee vaakaan daa bhaav samajh liaa tubhak ke sir upar chukiaa ate musakaraa ke bole, bahut hushiaar munddaa hai| ik hor bujhaarat paa giaa hai|
agale din jadon sumeet aaeaa, paapaa vee mere vaang us dee uddeek kar rahe san| aus ne aaundiaan hee aakhiaa| aj main maataa jee kolon ik ghantte dee chhuttee lai ke aaeaa haan|
bahut changee gal hai| sun, sumeet, main kee ohalaa naheen rakhanaa chaahundaa| toon siaanaa hain, samajhadaa hain, nek hain, baashaur hain; eis vich koee shak naheen| us din sachajhootth sanbandhee tere khiaal sune sanabahut dilachasap| par, zindagee nire khiaalaa dee banee hoee naheen| is vich kujh karanaa vee paindaa hai| har aadamee aapanee, aapane gharaane dee unatee chaahundaa hai| main vee chaahundaa haan ki mere bache parrh likh ke kise yog ttikaane ute ttik jaan| pushapend noo main aijookesn val paaunaa chaahundaa haan ate aas karadaa haan ki ih uchee vidiaa praapat kar ke is pirr vich daamal hove ate reeddar, profaisar aadik dee padavee tak pahunche karanajeet noo main aapane vaale paase paaunaa chaahundaa haan| pushapend ne peeaich.ddee. daa iraadaa chhadd ditaa| hai| mainoo thorree jihee chintaa hoee hai| is daa kahinaa hai ki ih faisalaa is ne tere aakhe keetaa hai| uleekiaa hoeaa bhavakh jaraa dhundalaa hundaa jaapadaa hai| main is saare tere naal gal karanee chaahundaa haan|
sar, einhaan ne iraadaa banaaun jaan badalan lagiaa mere kolon salaah naheen mangee| je mangade taan main inhaan noo uh kujh karan dee salaah denee see jo kujh karan daa iraadaa inhaan ne banaaeaa hai|
paapaa, main ethe baitthee rahaan ki untth ke chalee jaavaan
kiaun bettaa tere baare ate tere naal hee taan saaree gal ho rahee hai|
par main tuhaanoo ih naheen aakhiaa ki sumeet de kahin ute...|
main galat lafaz varat giaa haan| asal gal ih hai ki main iaun samajhadaa haan, meraa ih yakeen hai, eih meraa bhulekhaa vee ho sakadaa hai|
shaaeid bhulekhaa hee hai| sar, einhaan de sansakaar aapane han| aapane uche suche sansakaaraan dee kirapaa naal inhaan ne jeevan noo us drishatteekon ton vekhiaa hai, jis drishatteekon ton vekhan dee jaach mainoo yatan naal sikhaaee gee hai| meraa dristteekott mere maataa jee dee saadhanaa daa sittaa hai; aunhaan de tap, tiaag daa fal hai; aunhaan daa asheeravaad hai; eik daan hai| inhaan daa drishatteekon inhaan de aapane sansakaaraan dee den hai| inhaan daa aapanaa hai| main inhaan de saahamane tuchh haan| inhaan daa man mere man naalon kite vadh vikasit hai saatavik hai| inhaan dee saatavikataa saahamane meraa sir jhukadaa hai|
jeevan prat drishatteekon koee vee hove sansakaar kine vee uche hon; tarakee karan vich kee haraj hai| main taan tainoo vee salaah denee chaahundaa haan ki agale maheene kachahiree daa ik kalarak reettaaeir hon vaalaa hai, toon us posatt lee apalaaee kar de| main tainoo rakh lavaangaa| nauakaree karadaa hoeaa praaeevett imatihaan de ke uchee ddigaree lai ate kujh ban ke vikhaa yaar| tere vich kaabaleeat hai, toon kar sakadaa hai|
saaree, sar| main saal ku nauakaree kar lee hai| chhe ku maheene hor karaangaa| aiven kise lorravand daa raah rokaa, eih changee gal naheen| tuhaaddee dasee posatt lee kee ddigaree holaddar darakhaasataan denage| main ghatt parrhiaa haan| unhaan naal be inasaafee hovegee| is beeinasaafee vich tuhaaddaa vee hath hovegaa| jeevan prat mere drishatteekon naal ih sabh kujh mel naheen khaandaa, sar|
je saare tere vaang sochade taan duneea tarakee naa karadee|
ho sakadaa hai meree thaan jis kise bee.e. paas noo tuseen ih nauakaree diau, auh vee nauakaree karadiaan hoeaa aim.e. dee preekhiaa paas karanee chaahundaa hove| aim.e. kar ke peeaich.ddee. karanee chaahundaa hove| je uh chaahundaa hove ate je uh kare taan unatee jaan tarakee vich koee ghaattaa naheen piaa| unatee zaroor hoee, meree jaa kise hor dee, eih ik vakharee gal hai| jithon tak duneea dee unatee daa savaal hai,
je uh doojaa vee tere vaang soche|
fir taan bahut unatee hove| jo saare mere vaang sochan jaan us dooje vaang sochan taan duneea svarag ban jaave| par, tarakee jaan unatee saadde edaan jaa odaa sochan naal naheen hundee| unatee jaan vikaas jeevan daa subhaa hai, eis daa asalaa hai| is ne honaa hee hai| aseen suaarathaan ate mukaabaliaan vich pai ke unatee daa
raah rokan daa siratorr yatan karade haan, taan vee unatee hundee hai| je aseen iaun naa kar ke unatee de sahaaeik ban jaaeee, taan pataa naheen kinee ku unatee hove |
sumeet jee, main tuhaaddee vichaar daa virodh naheen kar rahee aapanaa ik shankaa nivirat karanaa chaahundee haan| vikaasavaad baare ddaaravin daa ih sidhaant hai ki jeevan vich svairakhiaa lee sangharas jaaree hai ate jo sabh ton vadh yog hai; auh bachadaa hai| angrezee vich kahiaan iaun hai shattarugagale ddor enisattenache anad suravival odd ttehe ddittattenatta kee ih sidhaant tuhaaddee vichaar daa virodh naheen karadaa ethe sangharash jaa mukaabale noo vikaas dee chool aakhiaa giaa prateet hundaa hai|
naheen, pushapendr jee, eih meree vichaar daa virodh naheen jaan iaun kaho ki main eis sidhaant daa virodh naheen kar rihaa| is daa ih matalab vee naheen ki main ddaaravin deean galaan noo pathar ute lakeer manadaa hai| meraa khiaal hai ki soch ne age turee rahinaa hai ate ddaaravinaan, niaoottanaan noo pichhe chhaddee jaanaa hai| svairakhiaa de sangharash vich yogatam daa bachanaa jaan saravaaeev karanaa hor gal hai ate vikaas hor gal hai| jiharree jeevajaatee yogatam ho jaandee hai uh aapane aap noo jaan aapanee hond noo varatamaan sareerak roop vich kaaeim rakhan dee yogataa paidaa kar laindee hai| sanpooran surakhiat ho jaan karake us daa vikaas ruk jaandaa hai| jiharreean jeevashreneean fittaisatt, yogatam jaan sanpooran surakhiat naheen ho sakadeean, aunhaan noo vikasanaa paindaa hai, aunhaan daa sareerak vikaas unhaan noo surakhiat karan lee ik zaroorat ban jaandaa hai| jinhaan daa vikaas sanbhav naheen hundaa| uh jeevashreneean samaapat ho jaandeea han| vikaas dee drishattee ton jeevaan deean tin sreneea ban jaandeean han| pahilee hai, yogatamaeih aapane sareerak roop noo kaaeim rakhan vich nipun ho jaandee hai eis karake agere vikasadee naheen| doojee hai, jo nipun naheen ate vikaas vee naheen karadee| ih samaapat ho jaandee hai | teejee, auh jo sanpooranan surakhiat naa hon karake vikaas karadee hai| iaun pahilee gal ih sidh hoee ki fittaisatt honaa jaan saravaaeev karanaa vikaas karanaa naheen, aunatee naheen| hun doojee gal baare vichaar karade haan| auh hai sangharash jaan mukaabalaa| ih khiaal ki sangharas vikaas dee chool hai, keval pashoojeevan daa sach hai| pasoojeevan vich vee ih ik aasik sach hai, pooraa sach naheen| hinsak pashoo sangharas dee duneea de suaamee han, aunhaan noo vee sahiyog dee onee hee lorr hai, jinee sangharash dee| mil ke shikaar karade han| ik nav janame hiranette noo maaran lee do ton vadh sheraan noo aapasee sahiyog dee lorr pai jaandee hai| kee pashoo jamadaa hai hee fittaisatt naheen ban jaandaa| vadde ton vadde sangharasee pasooaan de bachiaan noo maapiaan daa sahiyog saath zarooree hai| meraa khiaal hai ki jeevan daa vikaas sangharash dee duneea de suaameean ton naheen hoeaa, sagon sahiyog de vishavaasee baakaahaaree pasooaan ton hoeaa hai| manakhee sareer deean pranaaleean maasaahaaree pashooaan naal naheen miladeean saakaahaareean naal miladeean han| jadon sareerak vikaas manakh roop noo praapat kar laindaa hai, audon ton sahiyog daa mehatav vadhanaa shuroo
h jaandaa hai| is lee sangharash noo vikaas dee chool mananaa bhul hai|
sumeet, main taan kise hor khiaal naal gal shuroo keetee see| ethe taan vaddaa khilaahaa khilaradaa lagadaa hai|
pushapendr jee de prasn daa utar zaraa jrooree see, sar|
par meraa prashan taan attatariaa reh giaa naa| jo main chaahundaa haan ki mere bache parrh likh ke change ahudiaan ute puj jaan ate changaa jeevan jeeaoon de kaabal ban jaan taan is vich buraaee kee hai
buraaee jaan changiaaee dee gal aje naheen karaange, sar| pahilaan taan ih sachanaa zarooree hai ki changaa jeevan kee hai ate aapane bachiaan lee us prakaar de jeevan dee kaamanaa aseen kiaun karade haan|
change jeevan ton meraa bhaav ho changaa saaf sutharaa jeevan jis vich do vel dee rottee dee chintaa hee vadt vadt naa khaandee rahe, aapane paravaar daa guzaaraa kar ke de, chaar, das rupe dee bachat dee umeed keetee jaa sake, kujh ik shauak poore keete jaa sakan, suhanaa saaf sutharaa ghar hove, kise mitr dee madad kar sakan dee samarathaa hovo, aapane bachiaan noo changee taaleem de ke yog var, ghar praapat karan vich, yog kaarobaar karan vich unhaan dee sahaaeitaa keetee jaa sake, taan jaa is sansaar ton jaan lagiaa aadamee surakharoo jihaa jaave| mainoo taan iaun lagadaa hai ki jiharre maape aapane bachiaan noo jeeaunde jeea sukhee vasadaa naheen vekh lainde, aunhaan dee mauat bahut aauakhee hundee hovegee|
kujh suaal puchhaangaa|ho| sar, main kujh suaal sakadaa hai, aunhaan vichon gusataakhee dee jhalak aave par ih meree majabooree hai, jis noo tuseen nazarandaaj karoge|
puchh bee, nijhak ho ke puchh|
kee aapane bachiaan de bhavakh dee chintaa, manakhee jeevan dee samasiaa hai| jaan saare samache jeevan de asale vich ih chintaa mauajood hai
soch lain de, yaar| meraa khiaal hai pasooaan vichalee mamataa noo bachiaan de bhavakh dee chintaa naheen aakhiaa jaanaa chaaheedaa|
ttheek hai, sar| manakhee man vitalee mamataa vee bhavakh dee chintaa naalon vakharee shea hai| mamataa samache chetan jeevan daa asalaa hai ate bhavakh dee chintaa sabhia samaajak jeevan vichon upajee hoee chintaa hai| doojaa suaal ih hai ki hazaaraa saalaa ton is samasiaa dee chintaa karadaa aaun vaalaa manakh is samasiaa daa hal karan daa yatan karadaa aa rihaa hai| kee uh safal hoeaa hai
eih suaal vee sidhaa naheen| h m | sumeet, eis daa utar toon hee de| jo aapaan safal hoeaa hai taan noo puchhegaa ki hun tak ih samasiaa kaaeim kiaun hai|
enaa hee naheen, sar| main ih vee puchhaangaa ki jo safal hoeaa ho taan fir tuseen je chokhee ton de maalak ho, pushataan ton vaddeean haveleean vich vasade aa rahe
hai, vidavaan hai, samarath ho sabh kujh hon ute is chintaa ton mukat kiaun naheen hoe bachiaan de bhavakh dee chintaa de ohane vich tuseen aapane man vichalee koee vaddoree isanaa, aapanaa kadee suaarath taan naheen lukaa rahe
bee, aapane man vich kanghee maaranee pavegee| is ton pahilaa ih man lainde haa ki manakh aapanee samasiaa daa hal labhan vich safal naheen ho sakiaa|
kiaun eih samasiaa samache jeevan de asale dee upaj naheen| ih satiaa samaajak jeevan dee samasiaa hai| satia samaajak jeevan daa uh hisaa jis noo dalit, darindar ate vanchit rahinaa piaa hai, eis chintaa daa onaa rogee naheen jinaa uh hisaa de jis kal vidiaa hai, vaseele han kiaun, sar, kiaun
kidhare kee bhul de, sumeet|
bahut vaddee bhul hai, sar| manakh ne vikaas jaan unatee ute vishavaas naheen keetaa| suaarath vas unatee daa raah rokiaa hai| us ne doojiaan noo pachhaarr ke aap age langhanaa chaahiaa, doojiaan noo litaarr ke aap uchaa hon dee aas keetee hai| lataarran pachhaarran vich unatee dee aas karadaa karadaa manakh lataarran pachhaarran noo hee unatee manan lag piaa hai| is prakaar dee unatee hun enee vadh gee hai ki kise noo ih bharosaa praapat naheen ki uh aapane bachiaan noo surakhiat sansaar vich chhadd ke is duneea ton vidaa hovegaa| is de vasaahee daa ilaaj us ne ih samajhiaa hai ki aapane bachiaan noo lataarran pachhaarran de yog banaa ke, aunhaan noo aapane saatheean noo litaarradaa pachhaarradaa vekhan dee tasalee kar ke akhaa meette| kine tiaanak arath han unatee de, kinee koee tasaveer de suhane jeevan dee| unaree de yatanaan binaan jeevan jaroor suhanaa hundaa kadee kahaa lamee ih bhattakan naa hundee, je har ik kadam te naa hunde ih rahibar | seeharaa jee daa ih shiar unatee dee soch lee ik mihanaa hai| muaaf karanaa, sar
naheen naheen| is vich ajihee koee gal naheen| aseen vichaar kar rahe haan| main teree gal naal sahimat haan par ih naheen bhulanaa chaaheedaa ki hazaaraan saalaan ton apanaaeaa jaandaa hon karake ih vivahaar chhaddiaa jaanaa sanbhav naheen|
eithe sanbhav shabad dee varaton sdh naheen| haan. ih aauakhaa kam hai| jinaa chir
samaajak dtaanche vich larreendee tabadeelee naheen aa jaandee, onaa chir ih mushakil hai ki nijee tarakee de suaarath ton pichhaa chhuddaa sakee| bahutiaan lee ih akhaa hai. par, kujh ik ajihe han, jinhaan lee iaun karanaa sauakhaa vee hai ate sukhadaaeik |
eho jihe lok kauan han ate kithe han saanoo vee milaao|
ethe hee han, sar| hune milaa dindaa haan| sabh ton pahilaa nanbar tuhaaddaa hai| aapane aap noo mile| har kise noo ih hak haasal naheen ki uh kise changiaaee noo apanaaunon ih keh ke inakaar kare ki is sisattam vich fasiaa hon karake, eis prabandh daa hisaa hon karake, main iaun naheen kar sakadaa| tuhaadde kol dhan hai,
zameen jaaeidaad hai, soojh ate suhiradataa hai| tuhaanoo is daladal vich fase rahin dee majabooree naheen| bas enaa ku soch lainaa hai ki kise prakaar daa nukasaan utthaae binaan, suaarath dee sankeeranataa vichon nikal ke santokh dee sundarataa vich paravesh kar jaanaa, ghaattevandaa sauadaa naheen|
har kiharre lok han
pushapauad varage jiharre dhan naheen, keval soojh ate suhiradataa de sahaare ih mochade han ki kee lorr hai jeevan vich bahutaa khilaaraa khilaaran ate is khilaare dee dekh bhaal sevaa sanbhaal ate chauakeedaaraa karan vaale vadde duneeaadaar banan daa uchechaa yatan karan dee| khushee ate khoobasooratee noo aapanee manzil man ke ture rahe| je raah vich vaddiaaeean miladeean han, jeeaoo sadake milan| saanoo koee inakaar naheen| je naheen miladeean, vaah vaav aseen inhaan ton binaan vee khush haan| sahij sukaae jo hoee jaandaa hai, hove| saaddaa yatan khushee ate khoobasooratee dee disaa vich hai| saadaa jeea ke ate suhanaa soch ke khus reh sakan vaale lokaan noo janjaalaan dee lorr naheen| mere maataa jee ne mainoo ih sikhaaeaa hai| mere bachiaan noo jo bache hoe taan eho sikhiaa de ke main aapane maataa jee vaang santustt ho jaavaangaa| je mainoo aapane maasaa jee naalon vadh santustt koee miliaa taan us kolon jeeaunaa sikhane sankoch naheen karaangaa| main is duneea noo......
... sundar vekhanaa chaahundee haan| unat is ne aapane aap hoee jaanaa hai vikaas is daa asalaa hai| suhanee is noo manakhee yatan ne banaaunaa hai, kiaunj vikaasayaatraa dee thakaavatt, eis sabar daa savaarath ate sangharash roop mitteeghattaa sahij ate saatavikataa ton binaan door keetaa jaanaa sanbhav naheen ho sakadaa| ho sakadaa ho suhanee honaa dee sristtee lee subhaavak hove, eis daa asalaa hove ate unatee de ucheche yatan hee is noo sundarataa val vikaas karan rok rahe hon taan vee saatavik vikaas vich sahaaee honaa aacharan ate aachaar de sodaray dee sikhar haieih sadaachaar haieih sachaaachaar hai, paapaa|
chalo, man lainde haan ki viakateegat roop vich is sachaaachaar daa supanaa vekhiaa jaa sakadaa hai| par viakatee ne samaaj vich rahinaa hundaa hai| samache samaaj us chintaa ton mukat naheen ho sakade, jis ditaa te ih saaree galabaat shuroo hoee
main sahimat naheen haan, paapaa| ankal jee yorap vich kee saal reh ke aae han ate dasade han ki pachhamee deshaan vich sosl seekiorittee dee kirapaa naal jan saadhaaran is chintaa ton kuchh had tar mukat hai| ih chintaa saravathaa alap bhaaven naheen hoee taan vee janakaliaan raaj de sankalap ne kujh asar zaroor paaeaa hai| mainoo manakhataa daa bhavakh ujalaa prateet hundaa hai|
eis vich teree umar daa vee hath hai, bettaa|
sunehaa, paapaa ate sumeet dee ih gal dekho hee khatam ho gee| uh ijaazat
lai ke chale giaa| paapaa soch vich magan ho ge| main ghasamailee shaam daa aanand lain lee laan vich chakar laaun lag pee| karanajeet aaeaa ate hole deedee keh ke sidhaa ddaaeening room val chalaa giaa| paapaa vee baahar laan vich aa ke mere naal galeen pai ge|
ho sakadaa hai main vee aapanee umar karake hee ih keh rihaa hovaan par mainoo taan sumeet deean galaan kitaabee lagadeean han|
tusaan iho jiheean galaan kis kitaab vich parrheean han, paapaa
bee, meraa ih matalab naheen ki kise kataab vich likheean hoeean han meraa matalab ih hai ki praikatteekal naheen han|
yaanee shekh chilee vaaleean galaa han|
naheen, eih vee naheen| ih charrhadee javaanee daa aadarashavaad hai|
naheen, paapaa, eih khokhalaa aadarashavaad naheen us dee maataa duaaraa uleekiaa hoeaa jeevanamaarag hai|
ho sakadaa hai ih vidhavaa maan dee majabooree daa, haalaat naal keetaa hoeaa samajhauataa hove|
je iaun hee hove taan kinee mahaan ate kaliaan roop hai uh majabooree, jis vichon ene sundar samajhauate dee sirajanaa hoee par iaun naheen hai, paapaa| ih samajhauataa naheen; jeevan de tat dee saar dee sojhee vichon upajiaa niranaa hai| sumeet dee surat, mat, man, budh dee ghaarrat barree reejh naal, ghaalanaa naal, soch samajh ke gharree gee hai| tusaan sumeet dee maataa noo vekhiaa naheen ate deepoo ankal deean galaan ute yakeen naheen keetaa| varanaa sumeet dee maataa noo majaboor ate us dee ghaalanaa noo samajhauataa naa aakhade|
ese vele pitaa jee vee aa ge| aaundiaan hee unhaan ne paapaa noo puchhiaa, sunaa gee, sumeer ho giaa paas tere imatihaan vich
paas hon dee gal chhadd uh taan mainoo velh kar giaa hai|
mainoo andar jaan daa aadesh de ke doven mitr kaafee der tak laan vich ghunmade galaan karade rahe|
13
eesatt hem,
1.11.95.
pushapedr,
ethe saradee vadhadee jaa rahee hai ate daarashanik vikaas noo jaanan dee saaddee reejh vee| tere pat dasade han ki paapaa ate pitaa jee sumeet vich dilachasapee lai rahe han| teraa mainoo pataa naheen par, mainoo is gal dee bahut khushee hai| ik gal dee mainoo hairaanee vee see ki neeraj enee badal kiven gee hai| ih prasn main us noo is karake naheen see puchh sakee ki kidhare gusaa naa kar lavo| pichhalee miladee ute main puchh hee liaa ate us ne utar den daa yatan vee keetaa| ih sabh pichh likhaagee, pahilaan us baitthak vich hoee galabaat tainoo das lavaan| sun
tthandtee valotee saver de samen, nigh valotee ddraaeing room vich baitthe mitraan dee vaarataalaap daa aaranbh, paapaa de mitr ne ih keh ke keetaa
veer jee, aj main pahil karanee chaahundaa haan| pichhalee ik baitthak vich tusaan aakhiaa see ki madhakaal vich manakhataa deean tarajeehaan galat raheean han| tuhaaddaa bhaav kujh is tarhaan see ki jeevan deean mudtaleea maanataavaan, satiam, dhivam ate sundaram vichon satiam noo pradhaanataa ditee jaandee rahee hai, jad ki asurakhiat jeevan lee satiam naan dee kise maanataa dee had hee naheen hundee| a surakhiat jeevan saahamane keval ik manorath hundaa hai surakhiaa ate sataasant jaan sach ate jhootth doven hee is manorath dee praapatee de saadhan hunde han| jadon jeevan surakhiat ho jaandaa he jaan iaun vee keh sakade haan ki jadon jeevan shivam dee praapatee kar laindaa hai, audon us noo jhootth daa vaseelaa varatan dee lorr nahee rahindee kiaunch jis manorath noo is vaseele naal praapat karanaa see, auh praapat ho giaa hundaa hai| is daa ih bhaav hoeaa ki shivam noo praapat ho chuke jeevan noo sach dee vee lodd naheen hovegee, kiaunk sach vee shivam dee praapatee daa vaseelaa hee see| main bahut vaddee ulaban vich haan ki aseen kis prakaar de nateeje ute puj ge haan aseen sach varagee maanataa noo belorree keh rahe haan|
tuseen saaree galabaat dee ik karree visar ge hai| main kahinaa chaahundaa saa ki surakhiat jeevan vich saadhan roop sach jaan sahoolatee sach bolarraa ho jaavegaa| sach noo salaamatee de saadhan vajon varatan dee lorr naheen rahegee| is de naal hee jhootth vee alop ho jaavegaa, kiaunj is saadhan dee vee lorr naheen| jhootth de alop
hon daa bhaav hai, sach daa prakaash honaa| jhootth de alap hon naal sach alap naheen ho sakadaa, kiaunj sach jhootth ute aaeit aadhaarit naheen| hun daso tuseen samasiaa noo ttheek pachhaaniaa hai ate ttheek biaaniaa hai kee tuhaaddee chintaa jaan ulajhan kujh oparee naheen eih maanataavaan, eih aadarash ate ih udes, jinhaan dee charachaa puraatan kaal ton hundee aa rahee hai, sabh manakh de sodesiraje hoe han| ih galat vee ho sakade han, einhaan ute kintoo vee keete jaa sakade han| kise ik thaan de manakh ne satiam, shivam ate sundaram noo jeevan de aadaraj aakhiaa ho taan doojee baare vasan vaale manakhaan ne mukatee jaan mekas noo jeevan daa manorath man ke is dee rooparekhaa neeat karan dee kosis keetee hai| sarachiraaanand noo vee jeevan daa mool ate manorath maniaa giaa hai| bhaav ih hai ki manakhee man sochadaa aaeaa hai ate sochee jaa rihaa hai| aau sochee| is vich ulajhan dee chintaa kiaun| sochanaa man daa subhaau hai| man noo aapane subhaau anusaar vicharan ate vikasan diau| samen sir saareean ulajhanaan sulajh jaanageean| je kujh ik naa vee sulajhan taan saareean noo sulajhaaun dee zinmedaaree saaddee naheen| bhavakh vich saadde varage anek manakh inhaan noo sulajhaaun daa yatan karade rahinage | aseen sach dee anant larree deean tuchh karreean haan| taan vee saadde raaheen sach dee larree dee lagaataarataa banee hoee hai| is noo banaaee rakhee ate mileeseean sakool dee sochasaakhaa daa varanan karee|
kamal ate neeraj noo naheen uddeekog
auh aj naheen aa sakanage chaachaa jee| unhaan de sanbandheean vich kidhare kadee viaah hai|
meree gal aje pooree hoee hee see ki chaaraa dee aavaaj sunaaee ditee| mitraaagaman dee aas naal bharapoor akhaan daravaaze ute jaa ttikeea| khulhan ute kamal ate neeraj ne ghar vich pravesh keetaa| unhaan de chihariaan ute khilaree hoee khusee dasadee see ki koee vaddee mal maar ke aae han| neeraj ne pahilaan ose daa jikar keetaa, aseen barree koshis naal jaan chhuddaa ke aae haan| dhak dhak ke maamaa ate raiddee noo ghal ditaa viaah ute| mandar vich chaar ghantte chauakarree maar ke kauan bene| ethe paapaa de paravachan ate deedee deean aaloottakeean| aj main hainaalatt paarak vaalaa ghaattaa vee pooraa karanaa hai|
khum yaad rakhiaa hai toon, par aj moreean aaloottakeean naheen mooleean vaaleean praaunttheean han ate pakaauneean han maamaa ne|
chale, ttikeean agale aitavaar sahee| naa heer mukanee hai, naa king ttuttanee |
agale aitavaar kiaun aj hee shaam dee chaah naal kiau naheen
neek hai, maamaa, par banaavaage men ate deedee|
einhaan galaan de dauaraan main ate ddere jeejaa jee ne chaah ate naamataa mej udde liaa rakhiaa| mez de vichakaar pee ik vaddee saaree de ute jadon tere jeejaa jee
ne rumaal chukiaa taan us ve vich lag aaloottakeean de dter ute are vaah| keh ke neeraj jiven ttutt hee pee| pichhaleean milaneean vich vee uh khakh see, par aj vaalee chanchalataa jaan henaalatt paarak vaalee pikanak ute pragattaaee gee tangadilee naal koee mel naheen see| main heraan saan man hee man sochiaa ki is daa kaaran puchhanaa chaaheedaa hai| par, saariaan saahamane puchhanaa shaaeid changaa naheen see| is lee is khiaal noo us samen man vichon kadt ditaa| haan, eih khiaal zaroor aaeaa ki us din dev naam daa ik nauajuaan inhaan de naal see| us noo murr kade naheen vekhiaa| chaah peen pichhon paapaa de mit ne kihaa|
aj fer pikanak vaalaa samaan ban giaa hai| veer jee hun aapanee gal noo age bhar|
beleez ne sarraveen sadee poorav eesavee vich kihaa see ki srishattee paanee ton hoee hai| ih gal saadhaaran naheen see, kiaunk prachalat vishavaasaan te uche ho ke aakhee gee see| is prakaar dee gal ddedt ku hazaar saal pichh aakhee hundee taan jeeaundaa jalaa ditaa giaa hundaa| par yoonaan vich aje siaasee sataa daa kendareekaran naheen see hoeaa ate naa hee yoonaanee dharam ne kattarrataa apanaaee see| vakh vakh nagar raajaan vich vakh vakh siaasee tajarabe ho rahe san ate soch ne vee pareepooran sidhaantaan dee sathaapanaa kar ke aapanee sutantrataa daa raah aje naheen see rokiaa| us noo anumaan de aakaas vich ucheean uddaareean laaun dee khulh see| chheveen sadee poorav eesavee vich mileettas de ik hor vichaaravaan, anaikaseemainkar dee soch ne uch aakaashee udd ke beleez de dase hoe daarasnik disaehadiaan ton door durorr dekhan dee daleree keetee| us ne dasiaa ki sristtee paanee ton naheen hoee| ag, paanee, havaa ate dharatee aadik koee vee srishattee daa mool naheen| ih kise ik tat ton upajee hai ate uh tat anaadee anant ate abadal hai| saaddee dharatee varageean hor kee dharateean han ate us anaadee ate anant ne saareean noo aapanee valagan vich valiaa hoeaa hai| ik anaadee tat ne unhaan saariaan tataan daa roop dhaariaa hoeaa hai jinhaan daa saanoo giaan hai; ate ih saare tat ik dooje vich ghul mil ke srishattee rachade han|
veer jee, eis aadamee ne taan vigiaan ate darasan dee bahut sohanee sandhee kar ditee hai|
eis daa matalab ih vee hai ki aakaashaan paataalaan de anaginat hon dee gal vee bahut puraanee hai| aapane poor vichon baahar aaunaa bahut zarooree hai|
par hai zaraa aauakhaa, chaachaa jee khoohaan deean kottheean bahut ucheean han|
eik tareekaa hai; paanee kadtan lee khooh vich vahaaee hoee baalattee vich beh jaau|
khooh de ddaddoo vaalaa roopak bahut puraanaa hai, par hai kise had tak ttheek| tuhaanoo saariaan noo ih vichaaravaan bahut rodak bhaasiaa hai ate ih hai vee rauachak| is
dee ik ukatee daa uladhaa karadaa haan, kise attal nem adheen har main us vich leen ho jaandee hai, jis vich uh upajee hoee hundee hai| is tarhaan neeat samen ute ik dooje naal keetee hoee beeinasaarree dee haaneepooratee jaan darusatee kar ke tataan noo santokh miladaa hai|
veer jee, pachhamee darashan daa pitaamaa beleez dee thaan anaikaseemainddar noo maniaa jaanaa chaaheedaa hai|
ankal jee, tuseen ankur dekh rahe ho jinhaan ne beleez noo darashan daa pitaamaa aakhiaa hai, aunhaan ne beej dee gal keetee hai|
saaree, bettaa jee, main kujh ulaar ho giaa saan|
tataan de sanjogavijog noo tataan dee ik dooje prat baeinasaafee eenajusattiche ate is beeinasaajhee dee talaakee jaan haaneepooratee noo jasattis keh ke is daarashanik ne aadhunik darasn de pitaamaa, palotto daa maaragadarashan keetaa aakhiaa sakadaa hai|
auh kiven, paapaa
zaraa ttedtee jihee gal hai| edhar odhar ghunm fir ke aaunaa pavegaa asee aja kal is shabad de arathaan noo kaanoon ate inasaach naal jorrade haan par, palatte de arathaan vich ik sookham jihaa farak hai| us ne aapanee pusatak reepabalik vich jasattis dee pareebhaashaa labhan daa yatan keetaa hai ate anr vich is sitte ute pujaa hai ki aapane zinme lage kam noo pooree eemaanadaaree ate mihanat naal karadiaan hoeaan, dooje de kam vich dakhal naa denaa jasattis de | is pareebhaashaa anusaar jasattis de arath ddiaoottee jaan varaj naal ralade milade han| geetaa vich bhagavaan krisn ne arajun noo dharam de paalan dee taakeed keetee hai| uh dharam vee palette dee jasattis naal raladaa miladaa hai| jasattis de ajoke arath is arath naal kujh vakhare han| anaikaseemainddar ne sristtee de tataan vichalee jasattis dee viaakhiaa karadiaan aakhiaa hai ki is sristtee vich ag, paanee ate mittee dee ik nishachit mikadaar jaan maataa hai| ih saare devate han ate aapane vaadhe daa yatan karade rahinde han| ajihaa karadiaan hoeaa ih aapoaapane vaadhe de naal naal ik dooje dee haanee ate haaneepooratee vee karade rahinde han| jiven ag baladee hai, taan suaah upajadee hai, jiharree mittee daa hee ik roop hai| is tarhaan jasattis daa nem kise ik tat noo hadon vadhan naheen dindaa| ih jasattim koee devataa naheen, sagon ik niraakaar nem hai|
veer jee, eis aadamee ne kamaal dee gal keetee hai; dimaag kharaab kar ditaa is ne|
dimaag kharaab kar ditaa te tuhaaddaa bhaav hai sochan lee majaboor kar ditaa hai| hor soche| anekaseemainddar daa khiaal hai ki ag, paanee, havaa, mittee aadik sabh devate han| anant kaal ton inhaan deean hadaan jaan seemaavaan neeat kar diteean geean han| koee aapanee had naheen ulangh sakadaa| ho sakadaa hai| us ne ih khiaal yoonaanee
mithihaas vichon liaa hove ate us noo tataan de aapasee jorravichhodd ute laagoo kar liaa hove| yoonaanee mithihaas daa koee devataa ethon tak ki juas jaan cheas jo ki saare devatiaan daa haakam hai honee jaan bhaavee naalon takarraa naheen| ih har kise ute bhaaroo hai| jadon koee devataa magaroor ho ke aapanee seemaa daa ulanghan karadaa hai, audon bhaavee jaan honee naan dee shakatee harakat vich aa ke us noo sazaa dindee hai| ih bhaavee jaan honee devatiaan vich jaan unhaan de vivahaar vich uh kujh karadee hai je kujh tataan de aapasee sanbandh vich jasattis karadee hai| jasattis vaang honee daa vee koee roopasaroop naheen| ih ik niraakaar nem hai jo pooree nirapakhataa, nirabhaitaa ate saravaviaapakataa naal laagoo hundaa hai| takadeer, honee jaan bhaavee de khiaal ne yoonaanee aaratt, littarechar, dharam ate galasar vich bahut hee mehatavapooran thaan malee rakhee hai| takadeeravaad yahoodee dharamaa duaaraa apanaaeaa jaa ke saare sansaar ute vel giaa| hun is daa roop bahut badal giaa hai| yoonaan vich ih kise ghumandd jaan anadh de nateeje vajon hond vich aaundaa see| pichhe lokaan ne har nikee vaddee gal noo bhaagaan, karamaan jaan takadeer naal sanbandhat kar liaa hai| yoonaanee dukhaant unhaan de saahit daa sreshatt roop see| us vich vee honee noo uchechee thaan praapat see | palett ne honee noo jasattis keh ke is noo ik lorreendee samaajak maanataa daa darajaa ditaa hai| je har koee aapoaapane faraz noo eemaanadaaree naal nibhaave taan samaaj vich kee samasiaa utapan naheen ho sakadee; par, jis hankaar ton devate mukat naheen han. us ton saadhaaran manakh kiven bache reh sakade han| is lee bhaavee jaan honee anaadee ate anesh hai
paapaa, kee bhaavee jaan honee daa khiaal rab naal miladaa juladaa naheen jo miladaa juladaa hai, taan kee ih ras de khiaal daa badaliaa hoeaa roop naheen
bettaa jee, jithon tak niraakaar daa sanbandh hai, eih khiaal us naal bahut miladaa hai| par, yahoodee dharam yahoodee, eesaaee ate musalamaana jis prakaar de shakhasee jaan viakateeroop rab dee kalapanaa karade han, aus rab daa khiaal bhaavee jaan honee de khiaal ton pichhon upajiaa lagadaa hai| shakhsee rab noo saravaskateemaan man lain ate sidh karan de yatan vich ih khiaal upajiaa lagadaa hai ki honee rab de adheen hai ate adheen hon karake us naal miladee juladee hai| ag de adheen ho jaan naal koee cheech ag de saare gun bhaaven naa hee grahin kar sake par tatee zaroor ho jaavegee| anaikaseemainddar ne jiharree sabh ton mehatavapooran gal keetee hai, aus val tuhaaddaa khiaal naheen giaa lagadaa|
uh kiharree gal veer jee
auh ih ki us ne tataan noo beshak devat aakhiaa hai ate iaun keh ke lokadhaaranaa dee adheenataa pragatt keetee hai; par, jasattis noo us ne sataa vich vicharan vaalaa ik attal nem aakh ke manakhee soch dee dharatee vich ik ajihaa beej beej ditaa see, jiharraa aj vijikas daa vaddaaakaaree khorrh ban giaa hai| ih kahinaa vee kise had tak ttheek hai ki jasattis daa khiaal haualee haualee vikasadaa
hoeaa kaanoon daa raaj rule odd laa ho nibarriaa hai|
ddaa jee, einhaan puraane lokaan kise tarak de aasare ih sabh kujh dasiaa hai jaan inhaan deean betukeean jaan sahijasubhaa aakheean hoeean galaan vich aj de vidavaan aapane arath vekhan dee kalaakaaree kar rahe han
teraa shak bebuniaad naheen| vigiaan dee charrh mach jaan karake aj kal saare dharamagranthaan vich vijikas de nemaan daa ilahaamee ailaan sainkarre saal pahilaan ton hoeaa maniaa ate manavaaeaa jaan lag piaa hai | taan vee arasatoo ne likhiaa hai ki anaikaseemainddar kahindaa see, srishattee daa mudtalaa tat paanee naheen, ate naa hee saaddaa jaaniaa hoeaa koee hor tat hee srishattee daa seej hai| ih tat sadaa hee ik dooje de virodhee han ag garam hai, paanee silhaa hai, hadaa tthandtee hai| je kadee ik tat anaadee jaa srishattee ton pahilaan daa hundaa taan saariaa daa vadderaa hon karake aapane virodheean noo hun tak khatam kar chukaa honaa see | is lee sristtee daa mudtalaa tat nisache hee naa tthandtaa, naa tataa, naa gilaa, naa sukaa, naa is tarhaan daa naa us tarhaan daa, koee agiaat tat hai| ih gal neree nantee naal kinee miladee juladee hai ate aakhee vee ik viaunt naal gee hai| is noo tarak maniaa jaa sakadaa hai| jis ne iaun keetaa hai, auh nisache hee daarashanik hai|
paapaa, eis dee tarak vidhee vich mainoo ik kamazoree najr aaee hai| uh ih ki ih daarashanik kujh ku galaan sadeean man ke turadaa hai ate agale nateeje unhaan sacheean galaan ute aadhaarit karajaa hai| ih jrooree naheen ki is ne jis noo buniaadee sach maniaa hai, auh zaroor sach hove|
bettaa neeraj, veer jee bhaaven tuhaaddee gal samajh ge hon par mere lee misaal de ke gal karo|
akal jee, anaikaseemantar tataan noo devate manadaa hai, tataan noo ik dooje de sadeevee virodhee manadaa hai| ih doven galaan us lee svataasadh han| saadde lee ih doven galaan galat han| is prakaar deean avigiaanik neehaan ute usariaa hoeaa daarashanik kachaa kett pahile hale hee dteh jaaegaa|
main neeraj dee gal naal sahimat haan parantoo ethe prashan ih naheen ki us deean daseea galaa ttheek han jaan galat| prasn ih hai ki uh daarasnik see jaan naheen| ik saaeinsadaan libaarattaree vich kujh tajarabe karadaa hai, nirakh parakh dee vidhee varatadaa hai, kise nateeje ute puj ke aapanee labhat noo dooje saaeinsadaanaan saahamane parakh parrachol vaasate rakh dindaa hai| vigiaanik parakh ih faisalaa de dindee hai ki is vigiaanik duaaraa dasee gee gal galat hai| uh vee vigiaanik dtang naal praapat keete ge nateeje noo paravaan kar ke man laindaa hai ki us noo kidhare koee galatee lagee hai| keeh ih kahinaa ttheek hai ki uh vigiaanee jaan saaeinsadaan naheen naheen, eiaun kahinaa ttheek naheen| sach eho hai ki uh vigiaanee hai, kiaunk us ne aapanee manzal tak pujan lee vigiaanik vidhee apanaaee hai| ese tarhaan anaikaseemainddar ik daarashanik see,
kiaunk us dee vidhee taarakik see| rahee gal us de tarak daa aadhaar galat jaan ttheek hon dee; so is prakaar hai ki puraatan kaal vich tarak dee nigamanee jaan nigamanaatamaka vidhee dee pradhaan manee jaandee see | tarak jaan daleel dee ih vidhee tarak karan jaan daleel den vaale noo ih bharasaa dindee see ki uh ik sanpooran sach ton tur ke dooje sanpooran sach tak puj giaa hai| eis vich kise bhulekhe dee gunjaaeish naheen see manee jaandee| is lee puraatan kaal de daarasnik is tarak vidhee de moh jaal vich faso hoe san| keval yoonaanee hee naheen saaree duneea de daarasnik param sach noo tarak daa aadhaar banaaunde san| madhakaal de eesaaree daarasnikaan noo ih vidhee bahut pasand see kiaunk unhaan anusaar giaan indreean duaaraa jaaniaa jaan vaalaa jagat ik taram see, kuchh see, asand see| koras adrishatt jaan alokik hee sach see | is lee chisade jagat dee koee sachaaee tarak daa aadhaar naheen see ban sakadee| keval adristt sach hee tarak daa aadhaar ho sakadaa see|
taan jee, eis ton chhutt laajik dee doojee vidhee kiharree hai
tarak dee doojee vidhee de aaganaatamak jaan aagamanee vidhee| is vidhee anusaar nireekashan duaaraa praapat keete ge giaan noo tarak daa aadhaar banaaeaa jaandaa hai| panj giaan indreean dee sahaaeitaa naal aapane aaleduaale de jeevan naal paaee jaan vaalee dimaagee saanjh noo nireekasn keh sakade haan| nireekaran dee sahaaeitaa naal aseen is sitte ute pujade haan ki sristtee vich bahut kujh ajihaa hai jo kise nem adheen nischit tor ute vaaparadaa hai| iaun aseen tarosaa kar sakade jaan ki unhaan hee parisathiteean vich uh kujh jaan us varagaa jaan us naal raladaa miladaa kujh zaroor vaaparegaa| is bharose noo bharose dee thaan aas jaan anumaan kahinaa vadhere yog hai| aagamanee vidhee nireekasn duaaraa praapat keete ge giaan dee saravaviaapakataa ate saravakaaleenataa dee sanbhaavanaa ute aadhaarit tarakavidhee hai| nigamanee vidhee adristt ilahaamee sach ute aadhaarit see| us vidhee ne dharam ate darasn de sanbandh noo pakiaa keetaa see| aagamanee vidhee vigiaanak vidhee hai| is noo apanaaun karake darasn ate vigiaan vich mitrataa vadhanee subhaavak hai| ajoke daarasnik is vidhee noo apanaaun karake ik prakaar de vigiaanee hee han| ajokaa daarasnik je nigamanee tarak vidhee noo apanaave taan vee uh ilahaamee adhikaar vichon upaje hoe sach noo aapanaa aadhaar naheen banaaundaa, sagon vigiaan duaaraa pravaanit galaan noo sach man ke turadaa hai|
veer jee, kee us samen de yoonaan vich koee ilahaam jaan aakaashabaanee naheen see hoee jo hoee, taan inhaan lokaan ne us daa virodh karan daa hauasalaa kiven kar liaa
yoonaan vich bhavakhabaanee ate aakaashabaanee dee hond udon see| yoonaan de bahute devate yoonaanee parabat olinpas de vasaneek san ate aakaasbaanee raaheen yoonaan de lokaan noo aapanee hond daa ahisaas karavaaunde rahinde san| par, eis
ahisaas dee teekhanataa door duraadde ttaapooaan de yoonaanee vasaneekaan ate ittalee, sapen aadik deshaan vich sathaapat yoonaanee basateean tak pujadiaan pujadiaan bahut ghatt jaandee see| yoonaanee lokaan daa khilare ate faile hoe honaa, aunhaan lee sach dee sutanrataa de mauake paidaa karadaa see|
kaa jee, yahoodeean daa itihaas ih dasadaa hai ki ih lok vee ujarrepajarre ate khilar rahe han| inhaan ne sutantrataa naal kade naheen sochiaa| is daa koee kaaran labhiaa jaa sakadaa hai
mohaa khiaal hai ki de shabadaan vich is daa bhet chhupiaa hoeaa hai| ik toon bol ditaa hai; auh hai aujarrepajarre| yahoodee lok ujarrepajarre hon karakeasurakhiat mahisoos karade rahe han| asuramiat aadamee dee soch, gadee kute ton ddaradeean bhejaan vaang ikatthee, sankuchit jaan kendrit hon daa yatan karadee hai| doojaa shabad ho vaahadaaneeat| yahoodee lok bahut devatiaan de vishavaas noo tiaag ke ik rab jaan ik vadde saare devate de visvaasee ho ge san| unhaan daa kiaasiaa hoeaa rab viakateeroop ferasonala see, eis lee ik devataa hee see| ik rab daa khiaal jaan vaahadaaneeat daa khiaal shakatee ate vichaar de bandeekaran daa jinmedaar hai|
veer jee, hun fir anaikaseemainddar val aa jaao|
eis aadamee ne aapanee soch noo khulhee chhuttee do rakhee see| khulhaa maanadee soch ne ajiheean galaan socheean jinhaan noo sutt paaunaa, naa ud sauakhaa see, naa aj sanbhav hai| us daa khiaal see ki tataan daa virodh hee srishattee daa aadhaar hai| jis samen ih virodh muk jaavegaa, saare virodhee tat ik niralep jaan nirapakh neuttrala tak daa roop dhaar lainage, srishattee samaapat ho jaavegee| samaan paa ke is mudtale tat vich murr harakat hovegee ate virodhee tat hond vich aaunage| iaun us ne sristtee ate pale de garr jaan chakar dee gal keetee| us ne harakar noo jeevan daa mudtalaa roop aakhiaa| us ne mudtale niravikaar jaan nirapakh tat vich virodhee takaa dee hond noo sanbhaavanaa de roop vich sadaa kathit dasiaa| us ne anekataa vich ekataa ate ekataa vich anekataa dee daarasnikataa val sanket keetaa|
veer jee, kee us ne ih sabh kujh sapashattataa naal aakhiaa see
jee naheen, aus ton pichhon hoe vichaaravaanaan ne iaun aakhiaa hai| us ne vichaar daa ik beej beejiaa see| fulafalapate upajaaoo bandhakataa dee dharatee daa krishamaa han| us ne aakhiaa see dharatee soorajachanataariaan de vichakaar hai, eih saariaa ton ik nishachit dooree ute hai, eis noo kise cheez daa sahaaraa naheen, eih ik dtol varagee hai, jis daa gheraa uchaaee naalon tin gunaa hai| sooraj ag daa gheraa hai, jisadee dooree dharatee de viaas ton safaaee jaan anaaee gunaa hai, chan dee dooree dharatee de viaas ton atthaaraan gunaa hai| ih sabh kujh ttheek hove bhaaven galat, brahimandd vigiaan daa aadhaar zaroor hai|
veer jee, tarak dee vidhee is ne uho apanaaee jo us samen prachalat see
ate satikaarayog see| is vich uh bahut kujh naheen see kar sakadaa| par drishattee us dee vigiaanik see, eis gal ton inakaar naheen keetaa jaa sakadaa|
tuhaaddaa faisalaa saanoo saariaan noo manazoor hai| itihaas ne 494 poorav eesavee vich mileettas nagar viradh aapanaa faisalaa sunaa ditaa see| us saal eeraaneean ne is nagar noo ujaarr ditaa see| par ujaarre jaan ton pahilaan is ne daarashanikataa dee fulavaarree dee sajaavatt vich vaadhaa karan lee anankaseemeenaz naan daa ik hor pusp pauadaa kar liaa see| ih anaikaseemainddar vaang hee sutant dtang naal sochadaa see| is daa khiaal see ki dharatee daa tal ik gol mej vaang hai| ih havaa noo sristtee daa mudtalaa tat manadaa see| is anusaar ag havaa daa sookhm jaan patalaa roop see| jiaadaa gaaharree ho ke havaa paanee ban jaandee hai ate hor jiaadaa gaaharree ho jaan naal mittee ate kujh hor gaahatee ho ke pathar ho jaandee hai, eih is daa vichaar see| unj taan mileettas de inhaan tinaan hee vichaaravaanaan dee den aapoaapane thaan nigar hai; par, antale daarashanik ne pithaareeras noo bahut prabhaavat keetaa see| anaikaseemeenaz dharatee noo padharee, gol ate kise sahaare ute ttikee hoee dasadaa see| aadhunik drishattee te vekhiaa uh anaikaseemainddar naal ik kadam pichhe chalaa giaa see| parantoo, aus dee vaddiaaee is gal vich hai ki kise de pichhe lagan dee thaan us ne aapane lee aap sochiaa| eeraaneean duaaraa mileettas noo sharabaad kar ke eoneea ute kabazaa keete jaan naal soch daa ik ajihaa paravaah ruk giaa see, jis daa koee siraa kise dharam naal pake tauar ute jurriaa hoeaa naheen see| yoonaanee lokaan dee is basatee ne sutanr soch vaale siaaniaan noo janam den vich |
paapaa dee gal khatam ho gee| sunan vaale saare ik udaasee jihee vich baitthe prateet hunde san| kise noo ih aas naheen see ki mileettas ate mileettas vich vasan vaale inhaan siaane lokaan noo kaal enee katthorataa naal kuchal devegaa|
main utth ke kichan val aaee taan neeraj vee mere pichhe aa gee ate bolee,
deedee, main tuhaadde naal ik zarooree gal karanee hai| pahilaan meree gal daa utar de ki toon mainoo hainaalatt paarak vaalee neeraj kiaun naheen lagadee| gusaa naa kareen|
nahee deedee, guse vaalee gal naheen, eho kujh taan main dasanaa chaahundee haan| ih sabh dev jee de kaaran hoeaa hai|
kett dev auh chup jihaa aadamee
haan deedee, aus dee chup pichhe kineean udaaseean lukeean hoeean han| pikanak ton vaapas aa ke us ne mainoo dasiaa ki mere vichaar suasath naheen han| is prakaar de vichaar saanoo galat paase lai jaande han| jinee chhetee hove maataa jee de aaun naal neeraj dee gal kattee gee|
teree sanehaa|
14
guradaasapur,
10.11.95.
sanehaa,
sumeet naal hoeean vaarataalaapaan ne paapaa ute ajeeb jihaa prabhaav paaeaa hai| uh mere naal pahilaan naalon bahuteean halaan karan lag pe han ate aapane man dee haalat nirasankoch paragatt karade han| kahinde han, dhoopee, eih main manadaa haan ki sumeet deean dhaaranaavaan noo galat saabat karanaa aauakhaa hai, shaaeid mere vas dee gal hee naheen; parantoo, varatamaan duneea vich us de vichaaraan noo saarathak man sakanaa vee sauakhaa naheen| sach, jhootth, kalaa ate filaasafee baare tuseen jo marazee sochade ate aakhade rahe| par, jeevan vich unatee jaan khushahaalee baare aadarasvaadee honaa mainoo oparaa lagadaa hai| tuhaadde kol kaabaleeat hai, avasar hai ate saadhan vee mauajood han taan tuhaanoo inhaa dee yog varaton karanee chaaheedee hai| eho jihee koee gal uh manan noo tiaar naheen| kiho jihaa aadamee de ih
eis prakaar de shakaan sosiaan de baavajood sumeet vich unhaan dee dilachasapee vaadhe ute hai| kee ver bee jee dee haajaree vich vee us deean galaan karan lag painde han| bee jee noo ih changaa naheen lagadaa| uh khijh ke aakhade han, kee har vele use deean galaan lai ke betth jaande ho| tuhaanoo hor koee kam naheen eih vee ik jarooree kam hai, saradaaranee jee, keh ke paapaa has painde han| paapaa de sansiaan daa utar main de sakadee haan, par, ajihaa kar ke sumeet dee vakaalat karanaa mainoo changaa naheen lagadaa| is lee aam karake chup rahindee haan| paapaa shaaeid meree chup noo, aapane vichaaraan daa samarathan samajh lainde han, eis lee aakhade han, toon us noo samajhaa sakadee hai, shaaeid| aje vakat hai, beetiaa hath naheen aaundaa murr ke|
mainoo iaun aakhade han, par, aapanee haalat kujh is tarhaan haipichhale shukaravaar unhaan ne deepoo noo keh ke chaah dafatar vich hee mangavaa lee| meraa khiaal hai ki ih doojaa mauakaa see, jadon unhaan lee ddaaeening room dee thaan ghareloo dafatar vich chaah liaandee gee see, pahilee ver bee jee dee marazee naal ate doojee ver unhaan de aapane kahin ute| bee jee us din ghar naheen san| uh bhaaee jee naal baajaar ge hoe san ate karanajeet unhaan daa ddraaeevar see| andarale daravaaje valon, tto chukee deepoo kamare vich daakhal hoeaa ate baaharale daravaaziaun de vaddeean vaddeean kitaabaan
chukee sumeet| sumeet ne kitaabaan mez ute rakheean| use vele paapaa ne kurasee ute utth ke aapanaa hath sumeet val vadhaaeaa| sumeer ne unhaan de hath noo aapane dohaan hathaan vich aadar naal farr ke sir jhukaaeaa| ih sabh vekh ke main cheraan saan aje deepoo khus deepoo ne te mej ute rakhee taan paapaa ne aakhiaa, jaa bee, hun toon aapanaa kam kar par de piaaleean dindaa jaaveen|
jee, saradaar jee, keh ke deepoo kichan val giaa, de piaaleean liaa ke mez ute rakheean ate sumeet de modte ute thaapee de ke kamariaun baahar ho giaa| aje asaan chaah peenee shuroo naheen see keetee ki pitaa jee vee aa ge| unhaan ne aaundiaan hee sumeet noo puchhiaa, sunaa bettaa, teree arajee manajoor ho gee
haan pitaa jee, ho gee hai| har sarakaar ik ghanttaa|
eih changaa hoeaa| pahilaan saanoo saariaan noo bharee jaanaa paindaa see| hun devindar noo ethe bulaa liaa karaange|
par ih sabh kis lee, sar
sumeet, sachee gal ih hai ki tereean galaan sunan daa ik suaad jihaa pai giaa hai| tere naal ik din vich keeteean hoeean galaan noo hafataa bhar duharaaunde ate sochade raheedaa hai| barre vilakhan vichaar han tere| inhaan naal sahimat hoeee bhaaven naa, eih galat hon bhaaven ttheek, tin gun inhaan vich jaroor hana pahilaa ih ki ih sochan dee preranaa dinde han, eik prakaar daa chailanj han| doojaa ih ki ih vichaar suhane han, ate teejaa ih ki inhaan noo toon satarak pesh karadaa hai| saanoo karasaan deean kitaabaan vich vihal naheen miladee| saal saal uh galaan parrheeparrhaaee jaande haan| je koee akhabaararasaalaa hath lag jaave ate saanoo parrhan lee vihal mil jaave taan uh puraaneean ghaseeanpitteean galaan, jinhaan noo je hazaaraa ver naheen taan sainkarre vett duharaaeaa giaa hai naveean han taan keval khabaraan jaa kujh siaasee horaa vanddeean| hun unhaan vich vee naveenataa ghattadee jaa rahee hai| nem naal akhbaaraan parrhan vaale lok hun poore bharose naal das sakade han ki kiharraa siaasee utth kis karavatt baitthegaa, ate kar|
barakhuradaar tere vichaar aam parrhe likhe lokaan naal vakhare kiaun han
eis lee ki main parrhiaa likhiaa naheen| meraa dimaag pusatakaan ate pareekhiaavaan de bhaar hetthaan dabiaa naheen rihaa; naa hee tarakeean dee mrig trishanaa mere man noo mohadee hai| mere guzaare jagaa mere kol bahut hai| lorr pain ute mihanat kar sakadaa haan jaan sahaaeitaa mang sakadaa haan| main sahaaeitaa ute aapanaa hak samajhadaa haan kiaunk aap sadaa sahaaeitaa karan lee tiaar haan| meraa man tokhaliaa, avishavaasaan ate mukaabaliaan daa maidaan naheen, sagon surakhiaa, sahaaeitaa, sahiyog ate sadabhaavanaa de rangaan naal banaae hoe sundar chintaan dee chitrasaalaa hai| mere supaniaa dee sundarataa mere vichaaraan raaheen viakat hundee hai| shaaeid ese lee mereean galaan sunan daa suaad pai giaa ho tuhaanoo|
sumeet, jo ih supane nire supane hee reh ge taan|
nire supane taan ih hun vee naheen han| mere shabadaan raaheen mere vichaar ate mere vichaaraan raaheen mere supane safalataa naal viakat ho rahe han| is ton agalee jis supanasaakaarataa dee gal tuseen kar rahe ho, auh bahut vaddee gal hai| jo main aapane supaniaan noo us duniaavee roop vich saakaar naa kar sakaa taan vee mere man, mere vichaaraan ate meree bhaashaa dee sundarataa vich koee ghaattaa naheen paindaa| enee vaddee maanasik sundarataa daa suaamee hon noo main aapanee khusnaseebee samajhadaa haan, sar|
barakhuradaar aapanee maanasik sundarataa daa suaamee honaa hor ho ate aapane maataapitaa, patanee ate paravaar deean aasaan umeedaan ute pooraa utaranaa hoe|
pitaa jee, main is pakh dee khusanaseeb haan| mech maapiaan dee sabh ton vaddee aas meree maanasik sundarataa hai| is ton vakhareea aasaa rakhan vaale maape aapane bachiaan de manaan vich kise prakaar dee sundarataa upajaa hee naheen sakade| duneea vichale bahute maape is sansaar de samaajak aarathak gadde age jorre hoe unhaan baladaan varagaa jeevan jeeaunde han jinhaan de age age ture jaa rahe maalak ne hare patthiaan dee mutth is dtang naal farree hundee hai ki uh baladaan noo disadee vee rahe ate baladaa daa moonh vee us tak naa pahunche| maalakaan de hathaa vich vadde hoe apahunch hare pantth hee han uh tarakee, jis tak pujan daa bhulekhaa, samaajak, aarathak gaddiaan noo maalakaa dee manachaahee chaale dorraa ke, aunhaan de munaarriaan vich vaadhaa ate aapane samaajak sanbandhaan dee sundarataa vich ghaattaa kahee jaandaa hai| mere maataapitaa ne jeevan noo kise naveen drishattee naal vakhiaa ho ate ucheche yatan naal mainoo us naveen dristtee naal vekhanaa sikhaaeaa hai| main unhaan deean aasaan ute pooraa utaran daa uchechaa yatan karan dee lorr mahisoos naheen karadaa| ih mere lee sahij hai, kiaunj unhaa ne mainoo banaaeaa hee is tarhaan daa hai| haan, aunhaan deean aasaa umeedaan de ulatt jaan lee mainoo uchechaa yatan karanaa pai sakadaa hai, jiharraa mere lee dukhadaaee hovegaa|
paravaar vich patanee ate bache vee shaamal han, bee|
meraa paravaar meree maan ate mere tak seemit hai parranee ate bache aje is vich shaamal naheen hoe|
paapaa, chaah tthandtee ho gee hai| main garam kar liaavaan
are vaah, chaah val dhiaan hee naheen giaa| keh ke paapaa ne mez ute pee ghanttee vajaaee| deepoo andar aaeaa ate paapaa de kahin ute chaah vaalee ve chuk ke lai giaa| paapaa ne aapanaa prashan duharaaeaa, shaamal ho taan sakade han ki is dee sanbhaavanaa hee naheen
pahilaan naheen see, sar, hun | kahindaa kahindaa sumeet ruk giaa|
je ghar vaalee kol naveen drishattee naa hoee taan kee banegaa
tuseen mainoo ddaraaun daa pooraa yatan kar rahe hai| keh ke sumeet musafaaeaa|
naheen bee, ddaraaun daa naheen, khatare ton jaanoon karaaun daa|
ajehaa koee khataraa naheen hai, mainoo| sachiaan dee paravarish aseen aapanee marazee anusaar kar sakade haan| jiharraa bharosaa meree maataa noo mere ute hai, auh bharosaa ikaadh maataapitaa dee pahunch vich honaa asanbhav naheen aauakhaa jaroor hai| patanee daa prashan kujh ganbheer hai| kiaun, pushapauad jee, tuhaaddaa kee khiaal hai|
mainoo aas naheen see ki sumeet ajihaa prashan lai ke mainoo sanbodhan hovegaa| kahinaa main ih chaahundee saan ki eih prashan vee bahut ganbheer naheen| sumeet de vichaaraan naal sahimatee rakhan vaaleean kurreean mauajood han parantoo parisathitee ne mere kolon akhavaaeaa, zaroor ganbheer hai| jrooree naheen ki sumeet jee dee bhaavee patanee noo vee inhaan varage maataapitaa mile hon ate uh jeevan noo inhaan dee drishattee naal vekhan dee jaan rakhadee hoe|
jeevan noo jis drishattee naal vekhan dee jaach mainoo sikhaaee gee hai, auh drishattee meree jaan mere maataapitaa dee nijee maalakee jaan aapanee banaaee hoee dristtee naheen| ih dhuraa ton jeevan vich mauajood hai| ih vikaas dee preranaa vee ho ate sedh vee| kidhare kidhare ih manakhee man vich vee paragatt hundee aaee hai hun vee ho rahee hai kite naa kite kite naa kite kiaun. bahut manaan vich hundee hai| saadde duniaavee aadaras is noo panapan naheen dinde| saaddeean trisnaavaan noo aadarasaan daa roop den vaalee vidiaa ate chalaakeean, chaturaaeean raaheen jitaan praapat karan daa vishavaasee samaaj, eis naveen par asal vich sanaatana drishattee noo belarree, alokik ate avivahaarak keh ke band kar dindaa hai| mainoo lagadee vaahe, aus vidiaa ate samaaj, dohaan ton pare rakhiaa giaa hai| meree paalanaa is dtang naal keetee gee hai ki meree paraviratee meree bhaavukataa ate meree bodhakataa daa saavaa vikaas hove| main aapane jeevan daa koee faisalaa nirol paraviratee pravritee, bhaavukataa jaan bauadhakataa ton prerit ho ke naa karaan| is lee main aapane jeevan de saath lee zaroor kise ajehe saathee dee bhaal kar sakaangaa, jis kol uh drishattee hove je mere kol hai| jo safal naa hoeaa taan mere man vichalee sundarataa daa saath mainoo praapat hai| main ikalaa naheen haan| sadaa sundarataa de saadh vich haan
bahut sukhaavaa saath miliaa ho tainoo, sumeet sundarataa daa saa
jiharraa aanand vich lai jaandaa hai|
eis saath noo banaaun vich teree maataa daa hath hai| us ne ucheche yatan naal tainoo samaaj vichale haaneekaarak prabhaavaan ton bachaaeaa hai| vidiaa ton vanchit rap ke tainoo aapanee soch de sache vich vaaliaa hai| saare maape iaun naheen kar sakade| jaan iaun kar ki naheen karade | tere kahin anusaar manakhee man ate sundarataa dee saanjh sadaa ton hai, anaadee he| saaddee vidiaa, saadde samaajak prabhaav, saaddee trishanaa is saanjh de rasate deean rukaavattaan han| kee saadde jeevan vich ajehaa kujh dee naheen, je is saanjh daa sahaaeik hove
bee sadeean jeevan ne dharam kolon is sahaaeitaa dee aas keetee hai| kidhare
kidhare ih aas pooree vee hoee hai| sataa ate siaasat daa saath chhadd ke dharam aj vee is paase kujh kar sakadaa hai| par, dharam hun asaadh rogaan daa rangee ho chukaa hai| dharam ne jangalee manakh vich paasavikataa ghattaaee hai ate satia hon vich us dee sahaaeitaa keetee hai| sabhia manakh vich saatavik sundarataa de sanchaar karan daa samaan aaun tak dharam aap hee saatavikataa ate sundarataa ton sakhanaa ho chukaa see ate is dee khaalee thaan santaa ate siaasat ne lai lee see | hun samaan age nikal giaa hai ate dharam pichhe reh giaa hai| samen de naal naal turan dee thaan ih samen noo pichhe khichan dee koshis karadaa hai| is lee jeevan lee ik bojh banadaa jaa rihaa hai|
eis daa ih bhaav hoeaa ki koee aam naheen |
eiaun naa aakho, sar| main bahut aashaavaadee haan| mainoo saaeins, sanat, vidiaa, vapaar ate saahit de naal naal hanasaadhaaran dee suhiradataa ute bahut bharosaa hai| hune tusaan kihaa see ki mainoo vidiaa ton vanchit rakhiaa giaa hai| ih gal ttheek naheen| mainoo sundarataa naal saanjh paaun vaalee vidiaa ditee gee hai| jis vidiaa ton mainoo vanchit rakhiaa giaa hai, auh vidiaa ghatt ate ddigareean dee dauarr jiaadaa hai| mainoo is dauarr vich paa ke bakaaeaa naheen giaa| main sangharashee naheen, sahiyogee haan| main jit daa abhilaashee naheen ate naa hee kise noo haar dee namosee den daa visvaasee haan| main kise vidiaa daa virodhee naheen| haan, eih chaahundaa haan ki saaree vidiaa vich sundarataa naal saanbh dee sikhalaaee shaamal honee chaaheejee hai| saaeins ate sanat noo munaave dee thaan manakh dee sevaa vich laaeaa jaanaa aaranbh hon vaalaa hai| komaaree padhar ute aarathak nirabharataa vich upajan vaalee vapaarak ate udayogik saanjh dharatee noo manakh daa saanjhaa ghar banaaun dee samahadhaa rakhadee hai| suhirad samaajikaan noo saatavik saahit dee sahaaeitaa naal kavakh dee duneea de shiree banaaun daa yatan hun ton aaranbhiaa jaanaa chaaheedaa hai| kalaa daa har roop saatavikataa dee sevaa kar sakadaa hai; par, saahit naal jan saadhaaran dee saanjh kujh aauakhee hai|
siaasat ate sarakaar ton vee koee aas hai jaa ih nire pure chitte haathee hee han
manakh dee saanjhee lorr vichon upajee hoee har cheez dee lorr banee reh sakadee he, jo uh manakh deean lorraan anusaar badaladee raho| siaasat ate sarakaar daa roopavikaas hundaa aaeaa hai| janakaliaan raaj vailafear sattett je asal vich janakaliaan daa saadhan ban gee taan siaasat noo hinsaa, hatiaa, jhootth, faroth ate dhokhe daa tiaag karanaa pavegaa| ih sabh kujh lame samen ate saravapakhee vikaas dee mang karadaa hai| manakhataa dee sabh ton pahilee lorr ih hai ki uh bhaavuk ate bauadhak tauar ute is yog hunde ki is vikaas noo jee aaeaa aakhan vich aauakh naa mahisoos karo| saaree maanav jaatee de bhaavuk ate bodhak vikaas dee gal vee zaraa
vaddege hai| aaranbh vich akhaautee budheejeeveean ate kalaakaaraan jaan saahitakaaraan daa saatavik vikaas hee ik vaddee praapatee manee jaavegee|
sumeet, kee toon chaahundaa hai ki saahitakaar ate kalaakaar bhavakh dee rangeen duneea de khiaalee khaake uleekan taan ch manakhee man kise vikaas noo jee aaeaa
naheen, pitaa jee, main iaun nahee keh rihaa| kavakh saare jaan sakanaa katthan hai; keval anumaan laae jaa sakade han ate is kam lee vee balavaan pratibhaa dee lorr hai| sabazabaag vekh vikhaa ke aseen saatavik vikaas dee mang naheen kar sakade| sabajbaagaan de laare laaun vaale saahit noo samaajavaadee yathaarathavaadee saahit aakhiaa jaandaa hai| is prakaar daa saahit naa taan saahitakaar daa saaravik vikaas kar sakadaa hai, naa samaaj daa| vaadaan dee valagan, saahit noo dtanddoraa ate saahitakaar noo dtanddorachee banaa dindee hai| kise dheemaa kanpanee de ejantt noo jaan kise vapaaree kanpanee de vikataa noo saahitakaar naheen keh sakade bhaaven unhaan deean aakheean hoeean galaan ate likheean hoeean chittheean dee sahaaeitaa naal kanpanee noo kinaa vee laabh kiaun naa ho rihaa hove| meraa khiaal hai ki bhavakh de rangeen supane unan vaalaa saahitakaar vee chanddacharee jaan kanpanee ejantt varagaa hee hovegaa|
yathaarath vee tainoo changaa naheen lagadaa|
kiaun changaa naheen lagadaa, jee bahut changaa lagadaa hai| yathaarath hee saaddaa saramaadiaa hai; eis de suhajakuhaj saadde aapane han| is de sukhadakh saadde dhiaan dee mang karade han| ise noo sauandaray vich badalan daa beerraa chukanaa hai kalaa ate saahit nen| eho kalaa daa dharam hai| jiharree kalaa jaan jiharraa saahit ih kahin dee koshis karadaa hai ki jeevan de yathaarath vichalaa ked main naheen ghattaaunaa, sagon ih kam kise vishes prakaar de raaj prabandh duaaraa keetaa jaanaa hai, auh saahit aapane aap noo belorraa aakh rihaa hai| unj dtanddaradee unke belorre naheen hunde| jinhaan daa dtanddoraa pittade han, aunhaan lee uh bahut...|
eis samen bee jee ne kamare daa daravaazaa kholh ke andar bhaatee maaree ate daravaajaa band kar ke konee vich chale ge| sumeet dee gal adhooree reh gee| paapaa ne has ke aakhiaa, lai bee sumeer, saaddee chhuttee muk gee|
mere jaan daa vakat vee ho giaa hai, sar|
doven mit ik dooje val vekhade rahe| aj pahilaa din see jadon paapaa ne dafataron aa ke chaah naheen see peetee| achaanak paapaa ne kihaa, kiaun poopee, aj chaah daa koee lalh naheen|
ddaaeening room vich chalade haan, paapaa|
tthahire bettaa, eik gal puchhanee baakee hai|
puchhe, pitaa jee|
toon kis prakaar de saahit noo sreshatt jaan saatavik aakhengaa
aus noo jiharraa kise vaad daa sevak naa hove| aapanaa suaamee aap hove ate manakh noo surantrataa naal sochan dee jaach sikhaave| jis daa vishaavasatoo sundar hove, kaalapanik bhaaven yathaarath| jis saahitakaar dee sundarataa naal saanjh hai uh kanbaan noo kade naheen uchhaaladaa| uh aapanee kalapanaa vichon vee suhaj dee sirajanaa karadaa hai ate yathaarath vichon vee suhaj hee chunadaa hai| jo andaron kojh han, aunhaan noo kanjh dee kalapanaa naheen karanee paindee| unhaan lee jeevan de yathaarath vich hee batheraa kojh hai| jad jeevan vichale kajh ate kalesh aapane hadaan bane torr ke bebaaboo ho jaade han, audon inhaan saahitakaaraan dee chaandee ho jaandee hai| inhaan daa manabhaaundaa vishaavasatoo sulabh ho jaandaa hai ate ih handtaae hoe sach noo chitan vaale maahar hon daa maan praapat kar lainde han| pichhale das pandaraan saalaan ton saache saahitakaar iaun karade aa rahe han| bhavakh vich kalesaan lee aradaasaan karade rahinage| srestt saahit uh hai jiharraa keval niramal, niradesh saatavik aanand lee upajaaeaa jaave jiharraa manakh noo komal bhaavee banaave| komal bhaav hee manakh dee aatamaa han| manakh de aatamak sanbandhaa daa satikaar karan vaalaa saahit hee srestt hai| ajokaa yathaarathavaad kojh dee upaasanaa hai, kise had tak hai|
enaa keh ke sumeet chalaa giaa| sunehaa, main vee paapaa lee chaah banaaun jaa rahee haan|
15
eesatt haim
20.11.95
pushapendr,
aj ishanaan aadik ton vihalee ho ke kichan val jaan lagee taan main vekhiaa ki paapaa pahilaan hee ddraaeing room vich baitthe chaah pee rahe san| main puchhiaa, paapaa, ene savere maamaa vee jaage han
chaah main aap banaaee hai| ih doojaa piaalaa tere lee hai| tuhaadde maamaa aje naheen jaage| chaah pee ke kichan vich jaande haan| dev, piaudhee, mil ke chhaah velaa banaavaange| aj saaraa din meenh pain dee sanbhaavanaa hai| siaalee kurree hai, saadde mitraan lee naa aaun daa bahaanaa naa ban jaave kite|
eithe kiharraa chikarr hai, paapaa| pakeean sarrakaan han, kaaraan han baitthe aauar gar..... r.. so chal dee...
paapaa mitthe de shauakeen han| is sek ne unhaan noo adhepachadhe halavaaee banaa ditaa hai| unhaan de kichan vich aaun daa matalab hai ki vasan, moongee de laddoo jaan halavaa jaan kheer aadik koee mitthee cheej jaroor banegee| unhaan noo dasan ziaadaa pasand hai par, main moongee de laddooaan de hak vich vott paaee| kam shuroo ho giaa| laddoo vatte jaa rahe san, jadon neeraj, kamal, baachaa jee ate ankal, saare de saare, khushabe dee sodhe, sidhe kichan vich aa ge| laddoo vattan daa kam mainoo ate neeraj noo sauanp ke paapaa baakee saariaan noo lai ke kanzaravanttaree vich chale ge| maamaa mitthaa ghatt khaande han ate tainoo pataa hai. main vee, neeraj ne aakhiaa, kujh namakeen vee banaa leee| maamaa vee aa ge ate das pandaraan minttaan vich upamaan ban ke tiaar ho giaa| aj daa chhaah velaa ghanttaa bhar chaladaa rihaa| mainoo de dter chaah banaaunee pee ate teejee ver banaaun lee tere jeejaa jee aa ge san|
veer jee, aj lorron vadh khaa liaa hai jaan khuaa ditaa giaa hai|
gal de doven roop aapoaapanee thaan ttheek han| panjaab vich chhinjhaan paindeean han; mele lagade han| kujh lok vechanavihaajan jaande han kujh chhinjh vich ghulan jaade han| ate kujh ajihe hunde han jiharre keval melaa vekhan jaande han| je puchhee ki inhaan tinaa vich sreshatt kauan han, taan utar vakh vakh honage| kee kahegaa vechanavihaajan vaale sreshatt han, jinhaan ne siaanap kar ke samen daa laabh liaa
ate munaafaa kamaaeaa| doojaa kahegaa sreshan uh han, jo pirr vich aapane jehar vikhaa ke naamanaa khatt ke ge ate teejaa kahegaa ki sabh ton vadh change uh rahe jiharre is tamaashe noo vekhade ate anand maanade rahe| tinaan ne aapoaapanee dristtee ton utar ditaa hai, tinaan de utar unhaan dee aapoaapanee drishattee anusaar ttheek han| iven hee pakaaun vaale ih jaan ke khus han ki asaan enaa suaadee pakaaeaa ki khaan vaale noo bahuraa khaan ute majaboor honaa piaa ate khaan vaale ih jaan ke pathamaan han ki asee suaadavas bahutaa khaa ge haan| aapoaapanee thaan doven ttheek han|
palett vichon ik laddoo hor chukadiaa hoeaa chaachaa jee ne aakhiaa, enaa naheen khaadhaa ki pamaan hoeede| haan pakaaun daaliaan dee khushee jaaeit hai| eho jihee khusee lee hath pair maarade rahinaa chaaheedaa hai|
aj toon kiven chhetee utth ke aa giaa paapaa ne tere jeejaa jee noo puchhiaa taan unhaan utar ditaa, moongee bhejan dee khushabo upar pahunch gee see, paapaa|
veer jee, aj shaaeid pithaagoras dee ral karanee hai asaa|
ankal jee, aus dee gal taan shuroo ho chukee hai| mele dee misaal use dee ditee hoee hai| paapaa ne taan ulanpik kheddaan dee thaan chhinjh keh ke siraf naan, thaan hee badale han|
veer jee, eih.....
bilakul ttheek hai| pithaagoras daa kathan hai ki vechanavihaajan ate kheddaan de mukaabaliaan vich hisaa lain vaaliaan naal sreshatt han uh, jo keval melaa vekhan aae han| sabh ton hetthalaa darajaa de kamaaee karan lee aaeaan daa|
veer jee, eih taan adhiaatamavaad dee sikhar hai|
ho sakadaa hai iven hee hove; par ene kaahale faisale naa karo| age sune| pithaagoras jaan paaeeshaagoras kahindaa see ki ih sareer saaddee aatamaa daa makabaraa hai, jis vichon rihaaee paaun lee mauat dee madad lain dee ijaazat naheen| manakhee ijarr daa aajarree rab hai ate us dee aagiaa binaa aseen mukat hon daa hak naheen rakhade| us dee aagiaa praapat karan lee saaddee aatamaa daa shudh honaa jarooree hai ate sdhee daa tareekaa hai giaan ate niskaamaraa| ganit daa giaan sabh giaanaan ton utam hai ate mukatee daa saadhan hai| ganit binaan valasafaa sanbhav naheen ate keval sachaa filaasafar hee mukatee praapat kar sakadaa hai| jinaa chir mukat naheen ho jaande, onaa chir aseen is sansaar vich ajanabeean vaang bhattakade rahinde haan, eik janam vich dooje vich jaande haan kade neeveen shrenee de pasoo daa janam dhaarade haan, kade manap daa aavaagaun daa chakar chaladaa rahindaa hai| is daa ant keval daarashanikataa naal hee sanbhav hai|
veer jee, hor saareean galaan samajhe aaundeean han par ganit ate daarashanikataa daa sanbandh kujh oparaa jihaa lagadaa hai|
par ih oparaa hai naheen| aseen ganit parrhiaa naheen jaan je parrhiaa hai taan keval larr jogaa, saral, saadhaaran jihaa ganit| ih vee h sakadaa hai ki sakool vich parrhadiaan ganit saanoo aauakhaa vee lagaa hove ate akaaoo vee| adhiaapak val niraadar vee miliaa hovegaa ate pareekhiaa vich ghatt nanbar lain karake namoshee vee jhalanee pee hovegee| inhaan kaaranaan karake asaan ganit noo ghiranaa karanaa vee sikh liaa hovegaa| jiharre uchechaa ganit jaan pior maithemaittikas parrhade han, aunhaan noo pataa hai ki ih bahut ganbheer ate suaadalaa vishaa hai| is vich vidiaarathee de man noo pooree tarhaan aakarasit karan ate keel lain dee khoobee hai| jadon kise aauakhee ghunddee noo sulajhaaun vich safal ho jaave taan ganit de vidiaarathee daa man uven hee aanand magan ho jaandaa hai, jiven kise bhagat daa man bhagatee vich ate kise yogee daa man samaadhee vich| pithaagoras ik ganit shaasatree see| us ne kee theeaoottam labh san ate inhaan labhataan daa aanand maaniaa see| is lee us noo ganit ate rehasavaad vich bahut graharraa ristaa nazar aaundaa see|
taan jee, tuhaadde dasan ute vee saadde lee mananaa mushakal hai|
ganitaanand daa anubhavee main vee naheen haan| keval parrheeparrhaaee gal duharaa rihaa haan| pithaagoras de chalaae hoe dharam deean khaas khaas galaan daa varanan karanaa ethe kujh zarooree hai| uh manadaa see ki rooh amar hai te pashoo dee joon vee praapat kar sakadee hai| ik ver kise noo ik katoore noo maaradaa vekh ke uh karunaatur ho giaa| ate kahin lagaa, eis noo naa maaro| ih meraa mitr hai, eis dee cheek sunade saar hee main is noo pachhaan liaa see| us daa dharam manaaheean ute aadhaarat see| inhaan manaaheean dee lisatt kaafee lamee hai| ee chitte kukarr noo hath naa laao, 2 lohe dee seekh naal ag noo naa folo, 3 ddigee hoee cheez naa chuke, 4 rottee noo torr naa, 5 pooree rattee naalo khaanaa naa shuroo karo, eis noo katt lavo, 6 valeea naa khaao, 7 kise jangale noo naa ulangho, 8 shahirakaan noo aapane ghar vich aalhane naa paaun diau, 9 kise pashoo daa dil naa khaao, 10 koee haar jaan maalaa naa torro, 11 beeaasan naa baittho, 12 vaddee sarrak ute naa turo, 13 koliaan ute rakhiaa| bhaanddaa chuk lain pichhon, suaah ute battiaa nishaan mittaa dio, 15 savere un ke sisatare uton aapane sareer daa nishaan mittaaun lee bisataraa padharaa karo ate lapett dio|
veer jee, kujh ik manaaheean arath bharapoor lagadeean han; par, bahuteean bearatheean jaapeean han| ih kiho jihaa dharam see eik paase ganit shaasat ate falasafaa, dooje paase ih bachiaan vaaleean galaan|
jee haan, aus noo sansaar daa sabh ton vaddaa siaanaa vee maniaa jaandaa hai ate sabh ton vaddaa moorakh vee| us deean manaaheean moorakhaaleean han, par jadon uh kahindaa hai ki sansaar dee har shaia ankarre hai, audon ganit shaasatree chakrit vee hunde han| keean ne is daa arath ih vee liaa hai ki uh ih jaanadaa see ki sabh kujh
aittamaan daa baniaa hoeaa hai ate aittamaan dee ginatee ate tarateeb badal jaan naal har shea daa roop badal jaandaa hai| uh ih vee kahindaa see ki is duneea vich devate vee han, manakh vee han ate pithaagoras varage jeevadhaaree vee|
eis kathan dee koee khaas vishestaa mainoo taan nazar naheen aaundee| haan, eih zaroor jaaehar hai ki anaikaseemainddar ate anaikaseemeenaj varagee koee gal is ne naheen keetee| uh dharatee, chand, sooraj baare aapane galat jaan ttheeka anumaan laaunde san, belees piraamidd dee uchaaee dasan daa yatan karadaa vekhiaa see| par, eis baare tusaa ajehee koee gal naheen aakhee|
bettaa jee, tuseen falasave de vidiaarathee hai tuhaanoo is aadamee dee uprekat gal vich vishestaa disanee chaaheedee hai| aau, main tuhaaddaa dhiaan us paase lai jaandaa haan| main pahilaan kihaa see ki aarafeeas ne saikas jaan ddaaeoneesas naal sanbandhat sharaabakhoree ate niradaitaa bharapoor dharam noo roohaanee masatee ate us masatee de sabhia pragattaave daa roop ditaa see | pithaagoras ne use aarathik dharam noo bekas jaan ddaaeoneesas naan de devate naalon torr ke ik rab naal jorr ditaa hai| baikas yoonaanee devataa naheen see| us daa naan badal ke us noo yoonaanee naagarikataa ditee gee see| is daa bhaav ih see ki yoonaanee devatiaan dee pradhaanataa kaaeim rakhan dee ruchee kaaeim see| pisaagaras ne is ruchee daa virodh keetaa hai| uh devatiaan dee hond ton inakaaree naheen| naa hee ih kahindaa hai ki duneea de aadameean noo devatiaan dee poojaa naheen karanee chaaheedee| taan vee kujh ik ajehe pithaagoras varage vee han, jinhaan noo is poojaa dee lorr naheen| uh aapane vikaas sadakaa rab naal jaa jurre han|
eih taan ik eesaravaadee ho giaa, veer jee|
eeshvaravaadee hoe binaan rehasavaad sanbhav naheen| jadon bodhee lok niravikalap samaadheean de chakar vich pai ge san, audon unhaan noo vee eesharavaadee honaa pai giaa see| kujh ik ne siv noo istt thaap liaa see ate bahutiaan ne budh noo hee rab banaa dhariaa see| samaadhee, liv, masatee, hatthooleeat, vajad, aavesh, anumaad ate haal aadik man dee kise asaadhaaran avasathaa de naan han| kise vee sansaarak praapatee lee is asaadhaaran avasathaa vich jaan dee lorr naheen| ih avasathaa kise alokik praapatee daa saadhan hai| is lee je ih avasathaa ik vaasatavikataa hai taan is daa koee alokik manorath vee zarooree hai| uh manorath eeshvar hai| je eesvar ik alokik vaasatavikataa hai taan us dee praapatee lee kise alokik jaan asaadhaaran saadhan dee hond vee jrooree hai| iaun ih vee keh sakade haan ki rehasavaad binaan eesvar dee hond vee sansaarak vasatooaan varagee ho jaandee hai|
veer jee, hun sanehaa bettee de dooje prashan daa utar diau|
prashan see ki is ne anaikaseemainddar jaan beleez vaang brahamandd baare kujh aakhiaa jaan naheen| utar hai, naheen aakhiaa| kaaran ih hai ki uh bebeeloneean dharam ton prabhaavit zaroor san par kise dharam naal bajhe hoe naheen san| bebeeloneean
lokaan vich is sansaar noo suhanaa banaaun dee reejh see ate is de naal naal unhaan noo khagol sitaariaan de giaana vich dilachasapee see| pishaagaras is duneea vich dilachasapee naheen see rakhadaa| uh jeevan noo maanan dee salaah naheen see dindaa, sagon manaaheean de bhaar hetth daban daa yatan karadaa see| us anusaar ih sareer saaddee aatamaa daa makabaraa see, bandhan see, kaid see| is sareer naal sanbandhat giaan indreean noo uh satikaarayog kiven man sakadaa see| us daa manorath paralok see ate paralok daa giaan inhaa indreean duaaraa sanbhav naheen sagon inhaan de daman dee lorr hai| us giaan lee is lee pithaagoras nireekhashan noo satikaarayog naheen see manadaa| uh vigiaanee naheen see| uh rehasavaadee see, paralokavaadee see |
ddaa jee, ganit taan vigiaan dee jind jaan hai|
hun hai, jadon is daa sanbandh vigiaan naal ho giaa hai| pahilaan naheen see| puraatan kaal vich ih rehasavaad ate falasafe daa sanbandhee see| ganit ate falasafe dee madad naal rehasavaad dee manzal tak taan koee viralaa hee pujadaa see; par is sanbandh ne kuleen varag noo vaddiaaun vich kamaal kar ditee see| ganit ate falasafe lee lorreendee vihal uchavaragee lokaan kol hee see| iaun ih vee keh sakade haan ki rehasavaad varagavishes dee sresttataa daa vaad hai| pithaagoras kuleenavaragavaadee see| us de pairokaar hon karake sukaraat ate palett vee arisattokasee de hamaaeitee ate ddimaakusee de virodhee san|
veer jee, rehasavaad varagavishes dee thaan viakatee vises daa samarathak kiaun naheen aakhiaa jaanaa chaaheedaa
zaroor aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai| eesaaeeat de failaau ton magaron kee man ate ddere banan ute ih viakatee vishes noo tarajeeh den lag piaa see| yoonaanee sittee sattett ate roman ainpaaeir vichalaa antar yauarap de dharam ute vee asaraandaaj hoeaa hai| rehasavaad vich vises tabadeelee ih aa gee see ki rab naal viakatee de sidhe sanbandh de khiaal vich janam lain vaalaa ih saadhan jaan sanjam, jis ne devatiaan de vicholepune ton inakaar keetaa see, hun murashad, peer, avataar ate paiganbar de roop vich vicholiaan daa samarathak ban giaa see| is sanbandhee age chal ke vichaar karan daa mauakaa milegaa|
veer jee, manakhee soch ne pithaagoras raaheen ik ajeeb morr kattiaa hai| koee ucheche kaaran honage|
je ih vichaaravaan mileettas jaan eoneean de vichaaravaanaan naalon vakhare dtang naal sochadaa rihaa hai taan is ne aapane chogirade de jeevan vichon nisade hee vakharee kisam de prabhaav grahin keete honage| uh gauatam budh daa samakaalee see| is de vishavaas budh naal milade julade hon ute vee is daa dasiaa hoeaa mukateemaarag us de dase astt maarag naalon vakharaa see| budh bahut kujh karan dee preranaa dindaa see ate ih bahut saareean manaaheean laaundaa see| ih ganit ate
falasafe ute aadhaarat bauadhak rehasavaad vich viakatee vishes dee kaliaan dasadaa see ate budh naitikataa vich samaajak jeevan dee sundarataa noo aadaras manadaa see| is deean parisathiteean budh deean parisathiteean naalon vee zaroor tin honageean| ih semos naan de ik ttaapoo daa jamapal see| eis daa pitaa ik ameer naagarik see| saimos tijaaratee kendar see, jis dee tijaarat sapen tak failee hoee see| ih ttaapoo ttarakee de pachhamee tatt ton keval ddedt meel door samundar vich hai| is ttaapoo de vasaneek zias devataa dee patanee horaa naal sanbandhat tiauhaar manaa rahe san| ih tiauhaar shahir deean deevaaraan ton baahar manaaeaa jaandaa see| jadon saare naagarik, haakam ate sainik shahiron baahar san, paleeketteez naan de ik aparaadhee prakaar de aadamee ne aapane de bharaavaan ate aapane varage hor saadheean dee sahaaeitaa naal bahir ute kabajaa kar liaa| kabajaa kar lain pichhon aapane bharaavaan noo katal karavaa ke ih shahir daa khudamukhtaar haakam ban giaa| chhetee hee is ne vaddee samundaree sainaa tiaar kar lee ate tijaaratee jahaajaan noo lutt ke chokhaa ameer ho giaa| jaalam ate atiaachaaree karake jaane jaan vaale is niradee aadamee vich kalaa naal kujh moh jroor see| is ne saimos noo bahut hee sundar nagar banaaun daa bharapoor safal yatan keetaa|
ddaa jee, aauarangazebee siaasat dtedd puraanee cheej hai|
siaasat deean do kisamaan kade naheen hoeean| kade kade ih aauarangazebee pattarree ton laanbhe vee ho jaandee hai par, yaad rakhanaa chaaheedaa hai ki siraf kade kade| eis aauarangajethee siaasatadaan ne misar dee sahaaeitaa naal mileettas noo vee jit liaa see| jadon eeraanee fauajaan misar ute hamalaavar hoeean taan is ne eeraan daa paasaa bhaaree vekh ke misar daa saath chhadd ditaa ate chaalee jahaazaan daa ik berraa eeraanee sainaa dee sahaaeitaa lee ghal ditaa| is dhokhebaaj aadamee ne is berre dee vaagaddor aapane siaasee virodheean de hath sonpee ate aas is ne ih keetee ki inhaan vichon kujh jang vich maare jaanage ate baakee bache main aap bile laa diaangaa| dooje vee siaasatadaan san| unhaan ne bagaavat kar ditee ate misar dee thaan saimos ute halaa kar ditaa| paaleeketteech jit giaa par kujh chir pichhon is daa paasaa putthaa pai giaa| is deean kuchaalaan ton tang aa ke saaraddas de eeraanee soobedaar ne chaal chalee te is noo aakhiaa ki uh eeraan de baadashaah viradh bagaavat karanee chaahundaa hai ate is kam vich us dee sahaaeitaa daa bhaaree mul taar sakadaa hai| ih lobhee man giaa ate bagaavat de viauntabaajee karan lee eeraanee soobedaar kol chalaa giaa| us ne is noo kaaboo kar liaa ate soolee ute ttang ditaa| is noo maar ke eeraaneean ne saimos ate mileettas noo maleeaamett kar ditaa| ise eeraanee hale ne mileettas dee vigiaanak vichaaradhaaraa dee samaapatee keetee see|
veer jee, je paleekatteez de chharrayantr naa hunde taan shaaeid mileettas bachiaa rahindaa |
ddarose naal kujh naheen aakhiaa jaa sakadaa| aap vich larrade rahin dee beemaaree yoonaaneean noo vee see| eeraaneean ton pahilaan saimos de yoonaanee hee mileettas ute charrh aae san ate saimos daa rahin vaalaa pithaagoras eeraaneean de hale ton pahilaan, paleekatteez de atiaachaar ton tang aa ke saimos noo chhadd ke dakhanee ittalee de yoonaanee nagar raaj kuttenaa vich jaa vasiaa see| ittalee vichale yoonaanee nagar raajaa noo eeraanee hamaliaan daa ddar naheen see jaan ghatt see par, aapo vich larran daa shauank yoonaan dee dharatee utale nagar raajaan naalon kite ziaadaa see| jadon pithaagoras kottonaa pujaa see, audon is nagar raaj noo lokaree naan de nagar raaj kolon haariaan bahutaa samaan naheen see hoeaa| pataa naheen aapanee haar dee namoshee noo dhon lee jaan dharamayadh daa chaa pooraa karan lee kuttanaa ne ik hor yoonaanee basatee sibaaris ute dhaavaa bol ditaa ate sanpooran vije praapat keetee| is jang samen pithaagoras kuttonaa vich reh rihaa see| ih 510 poorav eesavee dee gal hai| kottanaa vich rahindiaan hoeaa pithaagoras ne kujh pairokaar ikatthe kar le ate aarathik dharam daa parachaar shuroo keetaa| aaranbh vich lokaan ne is noo bahut salaahiaa par, kujh chir magaron virodh shuroo ho giaa| ih virodh enaa vadhiaa ki pigaras noo kottanaa chhadd ke ittalee vich hee, dooje yoonaanee nagar raaj, maittaapenashan vich jaanaa pai giaa| ithe is daa dharam khoob paravaaniaa giaa| kee nagar raajaan dee siaasee sataa is dharam noo manan vaaliaan de hath aa gee| iaun aapane chalaae dharam noo khoob vadhadaa fuladaa vekh ke pithaagoras dee mauat hoee| us daa dharam ganit, darashan ate rehasavaad ute aadhaarat hon karake keval kuleen varag dee bodhakataa tak seemit see| amalee jeevan de kheddoo vich ih manaaheean ute jor dindaa see| kise vee des dee arisakasee kuleen varaga noo kade vee manaaheean paravaan naheen hoeean| yoonaanee arisattaikasee noo vee manaaheean, samache tauar ute paravaan naheen san| is lee pithaagaras daa dharam yoonaan de alee jeevan daa hisaa naa ban sakiaa| taan vee is dharam ne ganit, darashan ate rehasavaad vich sanbandh sathaapat kar ke pachhamee manakh dee soch noo ik nivekalee sodhe toriaa hai| ganit ate rekhaa ganit dee rehasavaadee mahaanataa ethon tak vadh gee see ki yoonaanee daarasnik ajehe kise viakatee naal gal karanee vee hetthee samajhade san, jis noo ganit jaan rekhaa ganit daa giaan naa hove|
paapaa, mainoo taan lagadaa hai ki aam aadamee vee is de dharam noo apanaa naheen sake honage| aam lokaan noo karam kaanddaan, rasamaan ate poojaapaatthaan dee rangeenee vadhere pasand hundee hai| tiauhaaraan deean rauanakaan khich paaundeean han| falasavaa uh jaanade naheen ate manaaheean paravaan kar lainde han, je jeevan dee khushee daa raah naa rokadeean hon| kujh vee hoeaa hove, mainoo ganit ate adhiaatamavaad daa rishataa zaraa visathaar naal samajhaao|
neeraj, yoonaanee nagar raajaan deean arisatteseean noo vee dharam naalon
siaasee farayantr vadhere mehatavapooran lagade san| thorrhe samen vich hee pithaagoras daa dharam siaasat de bhaar hetth dab giaa see| aseen vekhaange ki agere chal ke is dharam ne kee vakh vakh roop dhaaran kar laine han ate eesaaeeat vich vee paravesh kar jaanaa hai| ih sabh kujh unhaan vichaaravaanaan raaheen honaa hai, jiharre siaasee dangalaan vich shaamal naa ho ke keval darasn dee duneea vich vicharanage| siaasat ate sataa noo mehatav den vaale vichaaravaanaan daa raah vakharaa ho jaanaa hai; parantoo rahinumaaee pithaagoras ne hee karanee hai| madhakaal de vadde vadde eesaaee daarashanik ganit saasatree san| ganit noo darasn vich kendaree thaan kiven praapat hoee, eih jaanan lee yog shaasat dee gal karanee pavegee| is anusaar saare sareer vich vakh vakh praan jaan pranaaleean han, jiven paachan pranaalee, rakat pranaalee aadik| ih pranaaleean saadde vas vich naheen han, taan vee svaasaan dee pranaalee ajehee hai jis ute saaddaa kujh adhikaar hai| aseen kujh samen lee aapane fefarriaan dee kiriaa vich dakhalaandaazee kar sakade haan| is sach de sahaare paatanjalee ne ih sittaa kadtiaa hai ki praanaan ute sanpooran adhikaar praapat keetaa jaa sakadaa hai| ttheek ese tarhaan pithaagoras daa ih khiaal see ki is padaarathak sansaar ton vakharaa koee sookhm sansaar hai| jadon koee aadamee saadhaaran dimaagee haalat vich hon dee thaan kise aavesh vich hundaa hai, audon us noo paraabhauatak jagat de sach dee sojhee hundee hai| is daa bhaav ih ki paraabhauatak jagat jaan kise vee paaralokik hond daa giaan sanbhav hai|
veer jee, aus dee daleel taan yog naal raladee miladee hai|
aus noo yog daa giaan see jaan naheen, kujh kihaa naheen jaa sakadaa| main aapanee gal samajhaaun lee is noo yog naal milaaun daa yatan keetaa hai| je suparanecharal daa giaan sanbhav hai taan us sanbhaavanaa noo saakaar kiven keetaa jaave aus giaan dee praapatee lee dtang kiharraa varatiaa jaave pithaagoras ne is daa visathaar iaun keetaa hai| is sansaar daa sabh kujh padaarathak hai par, nanbar jaan hindaso padaarathak naheen han| aseen kahinde haan ki ik aadamee, do panchhee, jaan tin ghorre aadik| ankarriaan naal aseen vasatooaa dee ginatee karade haan par, vasatooaan ton binaan ankarriaan dee koee sansaarak hond naheen| ih paraasareerik han| ankarriaan jaan hindasiaan daa doojaa subhaa jaan asalaa ih hai ki ih attal han, eih badalade naheen, einhaan ute samen jaan sathaan daa prabhaav naheen, eih nirapakh han, einhaan ute pooraa bharosaa keetaa jaa sakadaa hai| tin ate de mil ke sadaa panj hee honage, ghatt jaan vadh naheen ho sakade| sabh ton vaddee gal ih ki inhaan daa giaan sanbhav hai| ih onee hee saralataa naal samajhe jaa sakade han jinee saralataa naal aseen padaarathak vasatooaan daa giaan aapaneean giaan indreean raaheen praapat karade haan| je aseen hindasiaan de giaan noo vadhaaunde jaaeee taan aseen alauakik jaan suparanecharal baare vee vadhere jaanade jaavaange| ganit daa giaan paraasareerak daa giaan hai| sachaa
daarashanik uh hai jo is lok de paaralokik sach noo jaanadaa hai, jis noo sathool
sansaar de sookham sach daa giaan hai| ih giaan keval ganit raaheen sanbhav hai| is lee keval ganit shaasatee hee daarasnik ho sakadaa hai| ganit binaan darasn sanbhav naheen|
taan jee, aseen manee bhaaven naa manee; eih saaddee marazee hai par gal karan vaale ne kasar naheen chhaddee|
eise karake do hazaar saal tak ganit ate falasafe de sanbandh ute shak naheen keetaa giaa| saaddee sadee de vichaaravaan, barattundd rasal ne saaddee sadee de aaranbh vich is sanbandh ute sandeh kar ke is noo nararr kahin dee ate rorran de yatan dee pahil keetee see| is yatan lee vaataavaran, rinesaans de hond vich aaun naal hee, ausaranaa shuroo ho giaa see| pirraagoras dee gal samaapat karan ton pahilaan ih kahinaa zarooree samajhadaa haan ki us ton pichh darasn ate rehasavaad vich vich painee aaranbh ho gee see| rehasavaad te darasn doven hee adristt ate duragea noo jaanan de saadhan han| rehasavaad aaves ute aadhaarat hai ate darasn ganit ate tarak jaan laajik ute| pithaagoras duaaraa ganit ute jor ditaa jaan karake aaves jaan rehasavaad ate darasn dee dosatee ttuttadee gee hai; kiaunk, aavesh ate tarak vich ikasurataa jaan mel sanbhav naheen| yauarap de dharam saasateean ne dharam noo sadaa hee daarasnik jaan bauadhik dristteekon ton vekhiaa hai jad ki poorab vich is ute rehasavaad jaan aaves daa galabaa piaa rihaa hai| pachhamee dharamasaasat sradhaa ate daarasnikataa de misran kaaran ik safal taarakeekaran rattionalisattiona ho nibarriaa hai| poorabee vishes karake bhaaratee dharam saasat nirol sradhaa dee upaj hon karake haasoheenaa andh visvaas baniaa aaeaa hai| pachhamee prabhaav naal, auneeveen sadee vich saadde dharam shaasatr daa tarakeekaran aaranbh hoeaa see| vivekaanand jee is dee sikhar san|
pushapendr, vaarataalaap dee samaapatee pichhon mere man dee uho haalat see jiharree is ton pahilee milanee samen neeraj de man dee see| us din uh mainoo kujh dasan lee utaavalee see, aj main us kolon kujh puchhan lee utaavalee saan| main dev jee baare jaanan dee kaahal vich saan| jaanan dee kaahal mainoo see; par, dasan dee pahil neeraj ne keetee|
deedee, dev jee daa naan pooraa sukhadev hai, aunhaan ne mainoo dasiaa, main sangatapur, zilhaa amritasar daa jamapal haan| raajaparaane dee sevaa de badale vich mere vadderiaa noo chauadhar milee hoee see| samen dee takaseem ne chauadhar noo nikeean nikeean vanddaan vich vandd ditaa hoeaa see| par is chauadhar de maan noo kee prakaar deean charabaan lag geean san| unhaan zarabaan sadakaa saadde khaanadaanee maan daa gunanafal, avimaan ban chukaa see| teeh ku saal dee umar vich meraa abhimaan sikhar ute see, jadon ik bhiaanak jhattake ne is noo choor choor kar ditaa| aapane abhimaan dee uchee attaaree de malabe noo folan vich main aapane jeevan de kee saal laae han| is
kalaafolee ne jeevan prat meraa ik drishatteekon banaa ditaa hai| aapane dtang naal aapane ateet val jadon main vekhadaa haan taan mainoo lagadaa hai ki aarathak sresttataa dee neenh ute usaree hoee maan dee nikee jihee kandh noo abhimaan dee uchee attaaree daa roop den vich mere mazahab daa vises hath see| ho sakadaa hai dharam de parachaarakaan daa ih bhaav naa hove par, mainoo sadaa hee ih jaapadaa rihaa see ki meraa dharam sansaar de sabh dharamaan naalon vadheea hai| enaa hee naheen, holee holee ih vishavaas banadaa giaa see ki ik meraa dharam hee sachaa dharam ho, baakee saare dharam bakavaas han| iaun samajhan daa nateejaa ih hoeaa ki sharadhaa naan dee koee cheez mere man vich nivaas naa kar sakee| meraa sradhaa heen man aapane dharam dee sresttataa daa abhimaanee ho giaa ate dooje dharamaan te dharamaan de manan vaaliaan noo ghatteea ate ghiranat samajhan lag |
enaa das lain pichhon neeraj ne mainoo puchhiaa, deedee, mainoo ih samajh naheen aaee ki dev jee de man vich aapane dharam prat sharadhaa kiaun naa upajee
main utar ditaa, neeraj, sharadhaa manakhee man dee ik ruchee hai| je ih kise man vich hove taan ih manakh de samache vivahaar noo prabhaavit karadee hai| aapane dharam prat sradhaa rakhan vaalaa aadamee dooje dharamaan noo ghatteea naheen samajh sakadaa| sradhaa daa gun us noo iaun naheen karan devegaa| jinhaan lokaan de manaan vich doojiaa de dharam prat ghiranaa hai uh aapane dharam prat sradhaavaan naheen hunde, auh aapane dharam dee sreshattataa de abhimaanee hunde han| aapane abhimaan noo sradhaa samajhan dee bhul karade han, auh lok|
ttheek, deedee, dev jee dee gal sune| unhaan ne dasiaa, mere maanasik rog noo vadhaaun vich dharam de itihaas daa vishes hath see| zulamaan, jabaraan, kurabaaneean, bahaadareean ate badaliaan deean bhiaanak ghattanaavaan de dil kanbaaoo varanan sun sun ke mere man daa ulaar vadhadaa giaa| udon main is ulaar noo sudhaa samajhadaa saan| ik ajehaa samaan vee aaeaa see jadon is ulaar ne deshapiaar daa roop dhaar liaa see| us samen bhaarat varas maatabhoom, bhaaratee sansakritee dee sanaatanataa ate iho jihaa hor nikasuk mere lee vee aadarash roop ho giaa see| par chhetee hee ih saare aadaras khokhalo jaapan lag pe, einhaan dee saarathakataa ute shak hon lag piaa| ih keval dimaagee san, eiriaatamak naheen san| ih mere dhaaramak vishavaasaan naal mel naheen san khaande| holee holee bhaarat varas sungarr ke panjaab ban giaa ate siaasee aadaras alokik dhaaramik aadarasaan daa sansaarak, kiriaatamak roop disan lag pe| pahilaan kaalaj ate pichhon maiddeekal kaalaj vich parrhadiaan mainoo siaasat naal moh ho giaa| ih mere jeevan vich aaun vaalaa ik khataranaak morr see| aapane dharam dee sreshattataa daa abhimaanee, meraa man, aapane siaasee virodheean noo vee onee hee ghiranaa karan lag piaa, jinee dooje dharamaan naal karadaa see| mere siaasee paagalapan ne meree taaleem ute vee asar paaeaa
ate mere do saal zaaeaa hoe| aapane is nukasaan lee main aapane siaasee virodheean ate anadharameean noo hee jinmevaar samajhadaa saan| ant panjaab dee siaasat ne at ghinaaunaa roop dhaaran kar liaa ate main, jis noo peerraan daa ilaaj karanaa sikhaaeaa giaa see, peerraan beejan ate peerraan vanddan dee kaare lag giaa|
paapaa de aa jaan naal ih galabaat ruk gee| paapaa mainoo koee zarooree kam das ke aapane kamare val chale ge| neeraj ne kahinaa jaaree rakhiaa
deedee, eis ton age dev jee ne dasiaa, mainoo shakatee, sreshattataa ate aadaras de moh ne paagal keetaa hoeaa see| mainoo ih yakeen ho giaa see ki jiharre vee mere hamakhiaal naheen han, auh dushatt han ate mauat unhaan de dos daa uchit dandd hai| hor kee dalaan dee reeso reese main vee dusttadaman dal banaa ke us daa netaa ban giaa| aj ih sabh kujh yaad karanaa ate duharaaunaa mainoo changaa naheen lagadaa par, mainoo ih vee changaa naheen lagadaa ki koee viakatee samachee manakhataa de piaar ate bhale ton urale kise vichaar noo aapanaa aadarash banaaun dee bhul kare, jis de nateeje bhugatadee hoee manakhataa aapane aap ton vee sharamasaar hon lag pee hai|
panjaab de dooraduraadde shahiraan vich hatiaa dee khedd kheddan chale jaande san
mere dal de lok| kis tarhaan daa samaan see uh| eiaun lagadaa see jiven kise rabee hukam dee paalanaa vich aseen ih sabh kar rahe haan ate koee rok saaddaa raah naheen rok sakadee| pataa lagaa ki guradaasapur de laage ik vakharee soch daa somaa hai, jis noo lukaaeaa jaanaa at zarooree hai| main te meraa saathee moonhahanere chal pe| saathee mottarasaaeekal chalaa rihaa see ate main masheenareen lee pichhe baitthaa saan| ttheek ttikaane puje taan vekhiaa ki saanoo milee hoee soochanaa bilakul ttheek see| aseen ik ghar dee chaaradeevaaree naal luk ke khalo ge| aapane ttheek samen sir vakharee soch daa samaa ghar baahar nikaliaa ate meree maseenagan vich chaleean hoeean galeea ne ttheek ttikaane vaj ke dharam nibhaaun vich saaddee sahaaeitaa keetee| aseen nisachint, nirajo murran hee vaale saan ki pindd de ik ghar dee chhat ute khalo ke chalaaee gee raaeefal dee golee meree vakhee vich aa vajee| iaun pahilee ver hoeaa see ki kise pindd de lokaan ne saaddaa mukaabalaa karan dee hinmat keetee see| main murr ke golee daa utar golee naal den hee vaalaa saan ki ik hor golee mere modte vichon paar ho gee| gan mere hath ddig pee| main aapane saathee noo ghutt ke farr liaa ate mottar saaeekal tez bhajaaun lee aakhiaa| us ne dohaan hathaan naal mange pakarr torr ke mainoo mottar saaeekal ton thale sutt ditaa ate aap dauarr giaa| deedee, eis ton age dev veer jee kolon hor kujh aakhiaa naa giaa|
pushapenda, eih sabh sun ke main ddaree vee ate hairaan vee hoee| is ute vishavaas karan noo jeea naheen see karadaa|
teree sanehaa|
16
guradaasapur,
3.12.95.
sanehaa,
tainoo yaad hovegaa ki agasat de maheene vich toon mainoo ik lamaa parr likhiaa see, jis vich suhajasuaad sanbandhee hoee vaarataalaap daraj see| main chaahundee rahee ki sumeet de maataa jee naal is vishe ute murr charachaa karan daa avasar mile ate main aapanaa pakh vadhere yogataa naal pes karaan| ucheche yatan naal main gal baat daa room is paase naheen saan morranaa chaahundee| paapaa ate pitaa jee jadon ton sumeet vich dilachasapee lain lage han, aud te unhaan de duniaavee jihe vishe hee saaraa samaan lai jaande han| hun taan har sukaravaar uh iho jihe prasn puchh ke vakat jaaeaa kariaa karanage, jinhaan daa jeevan de sundar supaniaan naal bahutaa sanbandh naheen| toon bahutaa parrhiaa kiaun naheen toon vadde ahude ute kiaun naheen laganaa chaahundaa toon valaanee posatt lee apalaaee kar| ih saare prashan ate sujhaa sumeet varagee pratibhaa daa niraadar karade han| inhaan saareean prasnaan daa bhaav ik hai ki toon baakee saariaan varagaa kiaun naheen main chaahundee haan ki is daa utar labhiaa jaave| pataa naheen aseen ih kiaun chaahunde haan ki saadde kam kise hor duaaraa keete jaan| ih vee afasar hon daa ik prabhaav hai shaaeid
eik pakhon ih changaa vee hai ki paapaa ate pitaa jee shukaravaar noo us naal baitth ke galaan karan| uh inhaan vaarataalaapaan vich mainoo zaroor saamal karade han ate sumeet har duniaavee prasn daa utar aapane dristteekon ton dindaa hon karake har gal soch de uchere manddalee jaa biraajadee hai| is ton ilaavaa mainoo jhangeen jaan jaapoovaal jaa ke sumeet noo milan ute koee manaahee vee naheen| is lee hun mainoo sumeet de nerr vich bahut samaan gujaaran dee sahoolat praapat ho gee hai| ise sahoolat anusaar main, lag pag har aitavaar jhoree jaan lag pee haan| pichhalee gal baat vich jadon sumeet yathaarathavaad noo kor dee upaasanaa keh ke giaa see, aus ton agale aitavaar main savere suvakhate hee jhoree puj gee ate ankal jee noo dasiaa ki main sumeet naal us dee is ukaree sanbandhee vichaar karanee chaahundee haan| ankal jee ne aakhiaa, pushapee, aj daa din gal baat lee hai vee bahut vadheea par, sumeet naal naheen, neeloo naal| aj aseen toshee val jaa rahe haan| navanbar daa doojaa sanicharavaar neeloo
daa janam din giniaa jaandaa hai| chhiaan pinddaan de lok ih din manaaunde han| saaraa din us de ghar aavaajaaee lagee rahindee hai| koee asees dindaa hai kee sugaat| bahut rauanak hundee hai| pinddaan deean kurreean vanasuvane pakavaan pakaa ko liaaundeean han| saare bache pikanik varagaa aanand maanade han| har kise noo ghar de andar baahar kite vee jaan dee khulh hundee hai ddraaeing room vich vee par aapreshan theettar ate laaeibreree vich naheen| lok poore satikaar naal ghar vich jaande han, neeloo deean baneean hoeean tasaveeraan vekhade han| iaun jaande han ghar vich jiven kise mandar vich jaaeedaa hai| iaun aaunde han baahar jiven kise teerath sathaan ton ho ke aae hon| toon kal aaundee taan ih sabh rauanakaan vekhadee| aj saaraa din uh koee kam naheen karegee, mukamal chhuttee hovegee us dee|
jadon aseen sumeet de ghar puj, maanpat chaah pee rahe san| sumeet ne aaee noo kihaa, zaraa pahilaan aaunde taan cheh mainoo naa banaaunee paindee| tuhaaddee santoshee taan aj koee kam karegee naheen|
are kaamachor, saal vich ik taan chhuttee karadee haan main| sumeet de maataa jee ne musakaraa ke aakhiaa|
mainoo ik vee naseeb naheen; auton naan pai giaa kaamachor|
achhaa baabaa, galatee hoee| teree pushapee aaee hai, eis lee aj main chhuttee naheen karaangee|
aanttee ate sumeet ddaaeening room vichon kichan val chale ge, ankal jee, main ate sumeet de maataa jee ddraaeing room vich aa ge| ddraaeing room deean kandhaan ute lageean vaddeean vaddeean tasaveeraan naal de nikeean tasaveeraan lagaaeean hoeean san| ih nikeean tasaveeraan kujh adhooreean vee san ate aje inhaan noo prem vee naheen see keetaa giaa| uh doven ankal ate neeloo sove ute baitth ge| main vishaal chitraan noo vekhan lag pee| kul milaa ke veeh ku chitr san| chhe chitr panjaabee viaah naal sanbandhat sanavaagaan gundadee bhain, jany de dtukaa vele jaanyeean daa suaagat karade pindd de patavandde, rottee khaandee jany, bhain noo ddolee paaunde veer, paanee vaaradee maan ate gaane kheddade patee patanee| saare chitraan vich bheerr, harakat, rangeenee ate khushee dee bharamaar parateet hundee see| baakee teraan chitr prakiratee chitran naal sanbandhat san| inhaan vich jheelaan, pahaarraan, nadeean de naal naal saaun de meenh vich nahaaunde bache, pipal dee chhaaven betthe vaan vattade budte, sute hoe nojuaan, taash kheddade mundde ate akhaan meettee baitthe yugaalee karade pasoo vee chitr hoe san| ik chitr vich de biradh maataavaan charakhaa katadeean vikhaaeean geean san ate unhaan de laage panj chhe chuke hoe charakhe khalhaare hoe san| is pichhokarr de saahamane das ku kurreean saaeekal sanbhaalee balateean vikhaaeean hoeean san| kujh jaaeekalaan de hainddalaan naal lageean ttokareea vich ate kujh ku saaeekalaan de sapingadaar kaireearaan ute kitaabaan vikhaaeean geean san| muttiaaraan de vasatar naven faisn de, fabaven ate bharrakeele san|
main tasaveeraan vekhan vich magan saan jadon ankal jee ne mere kol aa ke aakhiaa, pushapee, mainoo yaad aa giaa| main tere paapaa noo milanaa ho aj| kaar dee chaabee mainoo de ate ethe hee mainoo uddeekee| shaaeid saam noo uh vee mere naal hee aa jaave|
adhaa ku ghanttaa tasaveeraan noo vekh jaat ke main sumeet de maataa jee val murree taan vekhiaa ki aanttee ate sumeet vee unhaan kolaa baitthe san| aanttee ne mainoo puchhiaa, pasand aaeean tasaveeraan haan, bahut ziaad, keh ke main chup kar gee| kujh chir soch ke main kihaa, main is kamare vich do tin ver aaee haan| ih tasaveeraan main pahile kade naheen vekheean| eih sabh kithon aaeean han ate pahileean kidhar geean
pushapend, mauasam ate mauake anusaar ddraaeing room vich tabadeelee hundee rahindee hai| pahileean tasaveeraan sattor vich rup diteean han| toon garameean vich aaundee rahee hain| udon madham halake rang de chitr lage hoe san| baahar dhup dee tejee see| hun baahar mauasam dee bharrakaahatt ghatt hai, eis lee andar gooharre bharrakeele chitr nagaa le han|
kinee mihanat karade ho tuseen
eis vich mainoo bahutaa kujh naheen karanaa paindaa| laagale pinddaan de mundde kurreean saaraa kam karade han| kiharreean tasaveeraan kithe ate kadon lagaauneean han, auh faisalaa karade han| inhaan vich bahuteean tasaveeraan vee unhaan bachiaan deean baneean hoeean han| kee toon das sakadee hai ki inhaan vich kiharree tasaveer kise bache dee banaaee hoee hai ate kiharree meree soch ke dasee|
jithon tak kalaa dee kushalataa daa sanbandh hai mainoo bahutaa farak naheen disiaa| saaeid is lee ki main chitr kalaa baare jaanadee naheen| visevasatoo de pakhon vekh ke main andaazaa laa sakadee haan ki charakhiaan vaalaa chitr tuhaaddaa banaaeaa hoeaa hai| is vich charakhaa katadeean biradh maataavaan noo pristtabhoomee vich rakh ke unhaan laage kujh ku charakhe bekaar pe vikhaa ke ih das rahe ho tuseen ki ih sabh kujh pichhe reh giaa hai ate jeevan age nikal giaa hai| bidh maataavaan vee hun charakhaa naheen katadeean| kurreean sakoolaan kaalajaan vich jaan lag peean han| unhaan noo chitr de saahamane rakh ke tusaan ih kahin daa yatan keetaa hai ki ajokaa jeevan kis disaa vich vikaas kar rihaa hai ate kinaa age nikal giaa hai jaan pahilee peerrhee noo kinaa pichhe chhadd giaa hai|
vishevasatoo dee viaakhiaa toon ttheek keetee hai, pushapend par, chitakaar dee pachhaan naheen kar sakee toon| ih chitr laagale pindd dee ik kurree daa banaaeaa hoeaa hai| main us noo chitr banaaun dee jaach zaroor sikhaaee see, par, eih chit us ne mere ton pare reh ke aap banaaeaa hai| main is noo udon vekhiaa see jadon ih sanpooran ho chukaa see| is de vishe vasatoo noo samajhan vich mainoo koee aauakarr naheen see bhaasee par, eih mananaa mere lee mushakal see ki pandaraan saal dee ik penddoo kurree ne is visevasatoo dee chon keetee hai|
eih gal bahut hairaanee dee hai|
hor vee hairaan hovegee jadon ih sune ate jaanegee ki ih chitr us larrakee ne ik mahaan kavee dee ik prabal bhaavanaa dee sundar samaalochanaa de manorath naal banaaeaa hai|
main hairaan honaa chaahundee haan|
changee tarhaan vekh ki chitr dee prishattabhoomee vichale charakhe vee sekh rogaan vich han khoob reejh naal banaae ge han ate maataavaan vee prasanamakh han; aas, autashaah ate chaa naal kurreean val vekh raheean han| chitr dee agabhoomee vich khalateean kurreean vee oneean hee khus han; suhane jeevan de sundar supane sajaaee jeevan de ramaneek rasatiaan dee rangeenee vich vaadhaa han ih kurreean| jeevan, eik sundarataa vich doojee sundarataa vich paravesh karadaa jaapadaa hai; eik khushee vichon doojee khusee val vadh rihaa hai| profaisar pooran singh jee ne puraane panjaab noo aavaazaan maareean han, eis larrakee daa ih chitr puraane jeevan noo alavidaa keh rihaa hai| navaan jeevan age hee age jaa rihaa hai, eis chitr vich| par, eis ne jhoriaan daa bhaar naheen chukiaa hoeaa sagon khusheean ate khoobasoorateean noo aapaneean hamasavar banaaeaa hoeaa hai| is chit raaheen jitiaa hoeaa jeevan bhootakaal noo aavaazaan maar maar ke vaapas bulaaun dee rumaanttik ruchee vaalaa naheen, sagon bhootakaal deean kulaan de bhaar ton mukat, aus dee sundarataa dee samriteesanpatee noo sanbhaalee, varatamaan deean vaasatavikataavaan naal sondaray saanjh sathaapat karadaa hoeaa bhavakhamukhee, vigiaanak jeevan hai|
sumeer de maataa jee deean galaan noo dhiaan naal sunadee hoee noo ih pataa naheen see lagaa ki sumeet ate aanttee kis vele ddraaeing room vichon utth ke chale ge san| unhaan baare kujh vee sochan daa khiaal us samen mere man vich naheen see| haan, sanehaa, sumeet baare vee naheen| us samen main sumeet naalon vadderee sundarataa de sanamukh baitthee hairaan ho rahee saan ki saaddee dharatee utale jeevan vich kinee sundarataa hai| mirazaa jee daa ih shiar chete aa giaa
sabh kahaan, kujh laalaa o gul men numaaeaan ho gee|
khaak main, kiaa sooraton hogee ki pinahaan ho gee|
athaah sundarataa deean anant sanbhaavanaavaan vaale jeevan de pichhale pandaraan panjaabee saalaan daa chetaa aaun te meraa dhiaan ik ver fir jeevan dee katthor vaasatavikataa val murr giaa ate main aakhiaa, tuseen ttheek keh rahe ho ate is tasaveer raaheen jeevan dee ese agaragaamataa daa giaan hundaa hai; parantoo jeevan vichalee kuroopataa daa khilaaraa paasaaraa vee ghatt naheen| aadhunik ttaikanaalojee dee sahaaeitaa naal sukh ate sauandaray deean sanbhaavanaavaan vee saakaar keeteean jaa sakadeean han; keeteean jaa raheean han par, eis de naal naal eeh aadhunik ttaikanaalojee madhakaaleen aadarashaan dee aarr vich dharatee utale jeevan lee peerraan
ate namosheean vee beej rahee hai| dharatee ute failade hoe aatankavaad de sanamukh, nit deean bhukhamareean, be ghareean ate behumateean dee haazaree vich, guaandtee deshaan deean dusmaneean de roo b roo khalo ke, jeevan vich kise saanjhasauandaray de vikaas dee aas karanee kujh katthin vee hai|
kujh katthin kiaun, pushapee, bahut katthin, sagon asanbhav hai| kuroopataa de sanamukh khalotaa jeevan sundarataa dee kalapanaa naheen kar sakegaa| ese lee ih zarooree hai ki manakhee man noo kujh samen lee sundarataa de sanamakh hon daa mauakaa ditaa jaave| us noo bharosaa divaaeaa jaave ki uh anant kaal ton kuroopataavaan noo pichhe chhaddadaa hoeaa nit deean sundarataavaan dee sodhe turiaa jaa rihaa hai| ih kam kalaa daa hai| main kise kuroopataa noo kalaa daa vishaa naheen manadee, bhaaven uh jeevan daa kinaa vee vaddaa yathaarath kiaun naa hove| kalaa de vishe noo komal, pavatr ate sundar honaa lorree| jeevan noo kojh de sanamakh karanaa kalaa naheen, sagon juram hai|
jis jeevan noo asaan sundarataa dee sodhe turade rahin lee utasaahit karanaa hai, aus jeevan noo us deean kuroopataavaan ton jaanoon hon dee lorr hai jaan naheen| je hai, taan kalaa ih kam kiaun naa kare
meree bachee, mere shabad jaraa katthor honage par, dhiaan naal sunan dee lorr hai, gusaa karan dee lorr naheen| sun| jo ih samajhadaa hai ki jeevan noo aapane kojh daa pataa naheen, aapanee peerr daa ahisaas naheen, auh kalaakaar jaan samajhadaar inasaan naheen sagon moorakh ho jaan makaar hai| kee toon ih man sakadee hai ki saadhaaran jaagat avasathaa vich tere sir noo ho rahee peerr daa giaan tainoo kise dooje duaaraa ditaa jaan dee lorr hai pichhale saalaan vich nipateean kar diteean geean panjaabee maavaan dee mamataa noo hoee peerr, kee unhaan maavaan duaaraa udon mahisoosee gee see, jadon panjaabee kaveean ate kahaaneekaaraan ne us peerr noo aapanee kalaa raaheen roopamaan keetaa see kalaa raaheen jeevan noo uho kujh de ke jaan das ke jo kujh jeevan kol pahilaan hee hai ate jis baare jeevan pahilaan hee jaanadaa hai, aseen jeevan de giaan vich vaadhaa karan de bhulekhe vich haan, moorakh haan| je jeevan de kojhaan noo chattakhaare laa laa ke chirrade hoe aseen jeevan de hamadarad hon daa daavaa karade haan taan makaar haan, mujarim haan|
jeevan de kaleshaan kojhaan vich jeevan dee sachee hamadaradee daa tareekaa kee hovegaa
ttheek samen ute, ttheek dtang naal aapoaapanaa dharam nibhaaunaa hee jeevan naal hamadaradee karanaa hai| saaeins, dharam, darashan, vaapaar, siaasat, sanat ate kalaa, sabh jeevan de sevaadaar, mitr jaan hamadarad aakhe jaa sakade han| sabh daa aapoaapanaa vakhovakharaa dharam hai| ih sevak ik dooje dee sahaaeitaa kar sakade han; par ik dooje dee thaan naheen lai sakade| jeevan de sevak ate ik dooje de sahaaeik hon lee ih zarooree hai ki inhaan noo aapoaapanaa ate ik dooje de dharam ate
karam daa giaan ate satikaar hove| hun tak inhaan ne aapo aapane zinme lagee| sevaa noo nibhaaun val ghatt dhiaan ditaa hai ate jeevan de khilaaf siaasee ate dhaaramak saazashaan vich hisaa lain val vadh| is lee naa taan inhaan de aapasee sanbandh hee sundar han ate naa hee jeevan naal hee inhaan de sanbandh sukhaaven han| baakee saariaan dee gal kise dooje samen kar lavaange| is samen kalaa de dharam dee gal karade haan kalaa daa dharam jeevan noo sundarataa de sanamukh khalhaaranaa hai, jeevan vich sundarataa paidaa karanaa hai| sundarataa dee sahaaeitaa naal jeevan noo anandit karanaa hai ate aanand dee sahaaeitaa naal jeevan vich ucheree sundarataa dee reejh dharrakaaunee hai| maanasik sundarataa ton aanand val ate aanand ton maanasik sundarataa val de vikaas vich sahaaee honaa kalaa daa dharam hai ate manakhee man vich komal taavaan daa sanchaar manakhee man dee sundarataa hai|
kalaa de uche aadarashaan sanbandhee iaun sochiaa jaanaa yog hai| par har kalaakaar kalaayaatraa noo aaranbh karadiaan hee sikhar ute jaa biraajan dee aas naheen kar sakadaa| is lee is sikhar ton hetthaan hetthaan kalaa de hor kee parraa ate padhar vee aakhe, soche jaa sakade han; aakhe, soche jaane chaaheede han|
main tere naal saravathaa sahimat haan| enaa hee naheen; main aadarash noo apahunch manan lee vee tiaar haan parantoo, apahunch hon daa ih bhaav naheen ki aadarash saaddaa preranaasrot ate pathapradarask naheen| sundarataa ton aanand ate aanand ton sundarataa jis kalaa dee sedh hai, auh aapane har parraa ute, aapane har padhar ute, jeevan dee suhirad sahaaeik hai| jis kalaa saahamane siaasee, aarathak jaan dhaaramak aadarash hunde han, aus ute kujh shak keetaa jaanaa zarooree hai| dharam vich ajiheean kee maanavee kadaraankeemataan daa samaaves hai, jinhaan daa sadakaa dhaaramak aadarashaan vaalee kalaa jeevan dee sahaaeik ate sevak aakhee jaa sakadee hai| parantoo siaasat ate sataa dee sevaa vich lagee hoee kanaa jeevan naal kise prakaar dee mitrataa naheen karadee| sundarataa ate aanand de aadaras dee agavaaee vich turan vaale kalaakaar vee aaranbh vich kee prakaar de vakatee vaadaan de prabhaav noo kaboolade han; par, aunhaan de aadarash dee agavaaee unhaan noo uchereean manzalaan dee sedh dendee rahindee hai ate koee viralaa vaanjhaa sikhar tak puj vee jaandaa hai| jiharre sikhar tak naheen pujade uh vee sikhar val jaandee sarrak de meel pathar ho nibarrade han| kalaa, kavitaa ate saahit daa uh hisaa jiharraa jeevan vich vaaparan vaaleean vaddeean vaddeean ghattanaavaan de prabhaav vajon upajadaa hai, aus noo do bhaagaan vich vanddiaa jaa sakadaa hai| ik, auh jiharraa jeevan de kashattaan kalesaan vichon upajadaa hai ate doojaa uh jiharraa jeevan deean aasaadharan praapateean ate prasanataavaan vichon upajadaa hai| doojee prakaar daa kalaabhaag jeevan dee sundarataa vich vaadhaa vee karadaa hai ate is dee umar vee lameree hundee hai| kasttaankalesaan de samiaan daa kalaabhaag naa sundar hundaa hai, naa chirajeevaa| asal vich uh manakh maat de kalaatamak virase daa hisaa
hee naheen hundaa| bhaaratee sutantataa sangraam naal sanbandhat kavitaa aj bearathee vee hai ate belorree vee| iho haal har lahir naal sanbandhat kavitaa ate kalaa daa hundaa aaeaa hai. hundaa rahegaa| veehaveen sadee de atthaven dahaake dee panjaabee kavitaa mukaane aae lokaan de jhootthe rudan ate moonharakhanee hamadaradee ton vadh mehatav naheen rakhadee ate mukaan dee rasamee umar naal lamee umar vee naheen bhog sakadee| jis kise ne us abalaa noo, jis dee maang daa sidhoor binas giaa hai, koee ajihaa rangeen rujhevaan denaa hundaa hai, jis dee sahaaeitaa naal us daa jeevan sadeevee sog dee kaleshakahaanee bananon bachaaeaa jaa sake, auh sanehee mukaane aave jaaven naa aave, aapane dharam karam ton avesalaa naheen hundaa| jeevan vichale kashattaan de kavee, meree jaache, peshaavar mukaanee han|
auh kee hunde han, maataa jee
shaaeid toon naheen jaanadee, jaan ke lainaa vee kee hai| inhaan daa rivaaj misar vichon turiaa see| panjaab vich aa ke ih alaahuneean den vaaleean naaeinaan daa roop dhaar giaa see|
fraaeiddavaadee kalaa baare vee kujh aakhenge
jadon kalaa noo manakhee man de saatavik vikaas daa saadhan man liaa udon samachaa manovigiaan kalaa daa sakaasodharaa ban giaa samajho| main vaaeidd dee ghaalanaa daa satikaar karadee haan| us ne manakh de maanasik rogaan dee viaakhiaa karadiaan hoeaa manovigiaan de mehatav dee gal keetee hai| kaam dee praviratee noo lorre vadh mehatav denaa us daa ulaar hai| us de is ulaar dee, jung ne bharapoor nukataacheenee keetee hai ate aakhiaa hai ki manakhee manorogaan daa kaaran kaam dee praviratee de vigaarr vich onaa naheen labhiaa jaa sakadaa, jinaa prabhutaa ate sataa dee ichhaa vich| kujh vee hove, manorog hasapataalaan, ddaakattaraan ate manovigiaaneean dee chintaa han, kalaa manorogee daa vishaa naheen| das hazaar aadameean pichhe koee ik manorogee hundaa hovegaa| ik man rogee noo das hajaar aadameean naalon vadh mehatavapooran samajh ke us dee aarr vich kaamavikritee dee abhivianjanaa karan vaaliaan noo main kalaakaar naheen manadee| is lee ajihee kise kalaavandd dee koee hond naheen| haan, je kise manorogee dee kise kalaaroop naal thorree bahutee saanjh hove taan us rogee duaaraa us de maanasik rang dee chhoot failaaee jaan daa apraadh zaroor hundaa hai| ih rogee ate apraadhee sansaar de satakaarayog naagarik vaaeidd noo sikhaddee banaa ke us dee aarr vich aapanee kaam vaashanaa de puspavaan chalaaun daa mahaan apraadh karade han|
maataa jee, eih chitrasaalaa keval tuhaadde ate sumeet lee ho jaan
naheen pushapend, eih ghar, eih jameen ate is ghar vichalaa sabh saamaan meree nijee maalakee naheen| main taan is dee rakhavaalee karadee haan, pahiredaar haan| pinddaan de lok nem naal aaunde han ate ethon dee saaree sundarataa noo satakaarade, piaarade
ate maanade han|
taan te inhaan de suhaj suaad bahut uche aakhe jaane chaaheede han|
tuhaanoo yaad hai ki ik ver tusaan aakhiaa see ki neeven daraje dee kalaa lee lokaan daa neevaan suhajasuaad zinmevaar hai main tuhaadde vichaar naal sahimat naheen saan par, aapanaa pakh pesh karan dee yogataa mere vich naheen see|
bilakul yaad hai ate ih vee yaad hai ki us samen main aapane vishavaas de ulatt aakhiaa see taan ju toon aapane pakh dee prorrataa lee saamagree haasal kar sak| mainoo pataa hai ki aj toon aapanaa pakh pes kar sakadee hai| ate ih saare prasn jo toon puchhe han ih sabh, meree us din dee gal vaang, tere vishavaasaan vichon naheen upaje| toon meree pareekhiaa lai rahee main| bahut husiaar hain, toon|
pareekhiaa vaalee gal kujh galat hai| jinhaan kol sikhanaa hundaa hai, aunhaan dee pareekhiaa kiven lai sakade haan|
aunhaan noo taan siraf galat hee aakh sakade haan, keh ke uh has pe, meraa vee haasaa nikal giaa| mere haase vich thorree jihee lajaa daa misharan vee see| uh aapanee thaan ton utth ke mere kol aa baitthe meraa sir aapane modte naal ghutt ke kahin lage, bahut siaanap hai is sir vich ate us ton vee bahutee suhiradataa hai| hirade vich|
aanttee ne kamare vich aa ke aakhiaa, rottee lee vee kidhare koee thaan hai ki naheen...
rottee khaa lee gee taan main kihaa, maataa jee, tuseen kujh aaraam kar lavo fir main ik do galaan hor jaananeean chaahavaangee|
pushape, keval thak jaan jaan rogee ho jaan ute hee manakh aaraam daa adhikaaree aakhiaa jaa sakadaa hai| hor kise vee haalat vich aaraam ik ayaashee hai| sahij ate suhiradataa naal keete hoe din de kam kaaran raatee aaun vaalee sukhaaveen neend manakhee man dee sundarataa ate manakhee sihat, dohaan vich vaadhaa karadee hai| is ton vakharee kisam daa aaraam vilaas dee upaj hai jaan vilaas daa kaaran hai| puchh, kee puchhanaa hai|
hun tak main jine chitr vekhe han, aunhaan vich aadhunik aaratt dikhaaee naheen ditaa|
pahilaan ih das ki aadhunik aaratt ton teraa kee bhaav hai
main is dee pareebhaashaa taan naheen kar sakaangee, sidhe saade dtang naal dasan daa yatan karadee haan| ajakal vekhan vich aaundaa hai ki chitakaar kise drish jaan kise viakatee daa samachaa chitran naheen karadaa sagon kujh lakeeraan ate rangaan ate dtaanchiaan dee sahaaeitaa naal suhaj utapan karan daa yatan karadaa hai|
toon bilakul ttheek aakhiaa hai| is noo angarezee vich aikasattaikatt aaratt aakhade han| panjaabee vich aibasattaikatt noo amoorat sookham ate gurrh aakhiaa jaa sakadaa hai|jathe
tak sookham hon daa khiaal hai, har kalaa sookham hai| amoorat daa bhaav shaaeid ih hai ki aibasattaikatt aaratt drisaan ate viakateean noo unhaan de kudaratee ate saadhaaran roop vich naheen chitradaa, auh saadhaaran soorataamoorataan ton uchaa, pare ate niralep hai, aus vich kise viakatee jaan drish noo hoo b hoo moorataaeaa naheen jaandaa, eis lee uh amoorat hai| ate goorrh daa bhaav ih liaa jaa sakadaa hai ki us vich koee gal sapashattataa naal naheen vikhaaee jaan aakhee gee| us vich chhupe hoe bhaavaan ate arathaan noo saamaajik dekhan vaale ne aap labhanaa hundaa hai| bhaavaan, arathaan ate roopaan noo chhupaa ke, vigaarr ke jaan unhaan noo bachiaan varagee saralataa vich pesh kar ke kalaa de arathaan ate bhaavaan noo goorrh, gahin ate aauakhe banaaun daa uchechaa yatan keetaa jaandaa hai|
bachiaan varagee saralataa dee gal kise misaal raaheen samajhaao|
je tusee kise bache noo rukh daa chitr banaaun lee aakho taan uh ik sidhee kharree lakeer de utale sire ute ik gol gheraa banaa devegaa jivenrakhakhab varagaa aakaara| ise tarhaan je us ne ghar banaaunaa hove taan uh ik varagaakaar jihaa nakashaa khich devegaa| aibasattraikatt aratt is ton vee agere chalaa jaandaa hai ate skalaan, soorataan ate dibaan ton ukaa pichhaa chhuddaa laindaa hai ate keval rogaan raaheen bhaavavianjanaa karadaa hai|
hun ih das ki tusaan ajihe kalaaroop noo kiaun naheen apanaaeaa
eis lee ki main is noo kalaaroop naheen manadee| meree jaache ih manorog hai, jaan kise manarang dee abhivianjanaa hai| is ne vaasatavavaad de virodh vichon janam liaa hai| main virodhaan dee vishavaasee naheen haan, main sahiyogaan dee sundarataa daa sunehaa denaa chaahundee haan|
tuseen yathaarathavaad ate vaasatavavaad vich kee farak vekhade ho
einhaan vich ik sookham farak har kise duaaraa vekhiaa jaanaa zarooree hai| ghatto ghatt main inhaan vich ih farak vekhadee haan ki yathaarathavaad kojh dee upaashanaa hai| uh jeevan vich sundarataa naheen vekhadaa sagon kise ucheche aarathakaraajaneetak prabandh noo sundarataa daa srot manadaa hai| vaasatavavaad jeevan dee vaasatavik tasaveer pes karadaa hai| jeevan vich kojh vee ho ate suhaj vee hai| is de naal jeevan vich vikaas vee hai ate ih vikaas kojh ton suhaj val noo hai| ih vikaas kudaratee hai, par, eis vich sahaaee hoeaa jaa sakadaa hai| sanbhav hai ki koee aarathak raajaneetak prabandh is vikaas daa sahaaeik hove ate ih vee ho sakadaa hai ki koee aarathakaraajaneetak prabandh is vikaas daa virodhee vee hove| is lee inhaan jhameliaan ton pare reh ke kalaa, vaasatavik jeevan noo us de suhajakojhaan samet jitadee hoee, aus de kojhaan noo suhajaan vich vikasadaa dasadee hai| is prakaar dee kalaa noo me vikaasavaadee kalaa kahindee haan| suhaj deean sanbhaavanaavaan noo jeevan de sahij vikaas vich ate manakhee man dee saatavikataa vich vekhanaa kalaa daa dharam hai|
saamaajik hindeedarashak dusattaa dekhanahaar|
je koee aarathakaraajaneetak prabandh jeevan de saatavik vikaas vich sahaaee ho sakadaa hai taan kalaa us dee sahaaeitaa kiaun naa kare
kalaa viakateean naal vee sanbandhat ho ate viakateean duaaraa banaae ge prabandhaan naal vee| par, eih sanbandh vakh vakh prakaar de han| viakatee de sanbandh vich kalaa us de saatavik vikaas dee sahaaeik hai prabandhaan de sanbandh vich kalaa is gal dee kasavattee hai ki koee prabandh jeevan de saatavik vikaas daa sahaaee hai ki naheen| kalaa prabandhaan dee sevaadaar naheen, sagon niyatak hai, jiven niaanpaalakaa pulees dee sahaaeik jaan sevaadaar naheen hundee, sagon kattular hundee hai| kalaa noo prabandhaan naal naheen, sagon viakatee de manovikaas naal sanbandhat maniaa jaanaa chaaheedaa hai| is tarhaan dee kalaa dee vakharee sutantr hond kaaeim rahindee hai| parantoo aseen aibasattraikatt aaratt dee gal ton bahut door chale ge haan, pushape|
pataa naheen kiaun ih prashan mere man vich utth khalotaa tuseen aapanee gal age tor|
eih kalaaroop vaasatavavaad de virodh vichon upajiaa hai ate virodhaan vichon sundarataavaan upajadeean mainoo naheen disadeean heegal noo disadeean san| satth lakh yahoodeean dee bhiaanak mauat noo jeevan dee sundarataa keval heegal de pairokaar hee keh sakade han| is lee aibasattraikatt maaratt daa pahilaa dosh ih hai ki ih virodh dee upaj hai| is daa doojaa dos ih hai ki ih asapastt hai| is noo samajhan lee jis prakaah dee chetanaa dee lorr hai, auh aanand de hasate dee rukaavatt hai| ise lee is noo maanan vaale ghatt han ate is dee daarashanik viaakhiaa karan vaale bahute| giaan de gal rasaa vaalee gal hai; daarashanikataa taan ajakal apraadhaan vich vee labhee jaa rahee hai| jang varage mahaan apraadh noo dharamayadh dee padavee ditee hoee hai duneea de daarasnikaan ne| is daa teejaa dos is de dooje dos daa hee ik hor pakh hai| ih maanavaman noo ulaar karadee hai| jiharree kalaa uchechee bandhak chetanaa dee mang karegee, auh bhaavaan noo baaee paas kar jaavegee| opare lok pindd dee firanee ute turade hoe agale pindd chale jaande han| pindd de praahuniaan ate saneheean noo firanee chhadd ke pindd deean galeean vich aaunaa hundaa hai| bhaavaan noo baaee paas kar ke bauadhakataa dee firanee ute firade rahinaa manakhee man noo ulaar karanaa hai| kalaa mudtaleean tin maanataavaan, satiam, shivam ate sundaram vichon sundaram naal sanbandhat hon karake niree pooree teejee sutant hond hee naheen, sagon jeevan de param manorath dee sanganee hon karake samachee hond de manorath dee praapatee daa sreshatt saadhan vee hai| sat, chit ate aanand vichale aanand dee sahaaeik hon karake aapane aap vich ik manorath hon daa daavaa vee kar sakadee hai|
maataa jee, tuseen kahinde ho ki vaasatavavaad de virodh vajon ih kalaaroop hond vich aaeaa see| ttheek hai| par koee samaajak avasathaa vee taan is noo utashaahat ate utejit karan vaalee zaroor hovegee|
zaroor he, saadde samaajak jeevan dee dishaaheenataa is kalaaroop raaheen bhalee bhaant pragatt hundee hai| ih disaaheenataa is kalaa daa kaaran vee hai| madhakaal de jeevan saahamane savarag ate mokas de sapastt manorath san| vigiaanak vichaar noo inhaan manorathaan dee asaleeat noo nangiaan keetaa hai| par, einhaan dee thaan ajihaa koee duniaavee manorath jeevan de sanamakh naheen rakhiaa jiharraa inhaan jinaa satakaarayog hove ate saravaviaapak hove| viakateegat manorath pahilaan vee san ate hun vee han; par, samache jeevan noo ih pataa naheen ki main kis manorath dee praapatee lee haan| ih sandeh, pareshaanee ate hafarraa dafarree aibasattaikatt aaratt dee jarrh vich vee hai ate is de sikhar ute vee| inhaan saareean galaan noo mukh rakhadiaan main aibasattaikatt aaratt noo kalaa naheen manadee| meraa khiaal hai ki jeevan saahamane aanand daa manorath hai, sundarataa is daa saadhan hai| jeevan ik sundarataa vichon doojee vich vikas jaan lee upajiaa hai| jeevan bujhaarat naheen, visamaad hai|
visamaadee kalaa lee mahaan pratabhaa dee lorr hai|
haan, pushapend| parantoo, pratibhaa naa rab utaradee hai, naa hee viakateegat hundee hai| is dee utapatee lee giaan, lagan, abhiaas ate anubhav dee lorr hai| kise ik viakatee lee ih sabh kujh sanbhav naheen| ik viakatee de aayookaal vich inhaan vichon kise ik dee sikhar chhohee jaanee hee sanbhav ho sakadee hai| is lee kee viakatee ral mil ke ik ik dishaa vich age vadhade han| unhaan de virase noo sanbhaalan vaalee doojee peerrhee unhaan dee leeh noo age karadee hai| iaun kee peerrheean de saanjhe yatan naal ik samaan aaundaa hai, jadon pratibhaa dee utapatee daa vaataavaran banadaa hai| us vaataavaratt vich vicharan vaale saare kalaakaar pratibhaa de bhaaeevaal hunde han, saare pratibhaavaan hunde han| prasadhee ate prasansaa daa moh, guttabandeean ate vaadaan dee valagan, einaamaan ate sanamaanaan dee dauarr, pratibhaa de sadeevee shataroo han| jis ne pauarree de dooje ddandde noo aapanee manzil man liaa hai uh teeje ddandde ute kiaun charrhe samaajak haalat vee pratibhaa noo janam den vich sahaaeitaa karade han| jis samaajak jeevan saahamane sundar maanavee aadarash upasathit ho jaande han, aus samaaj de janasaadhaaran noo jeenabeen daa chaa hundaa hai| surakhiaa, sahiyog ate sromaan daa bharosaa maanavee aadarashaan dee taangh paidaa karadaa hai| yorap vich ik hazaar saal de adhakaal pichhon maanavee aadarasaan daa punarajaagan hoeaa see| 1453 ee vich eesaaee deshaan dee mukamal haar naal dharamayadhaan karooseddaza dee vahist daa ant ho jaan ute yauarap de lokaan ne madhapoorabee eesaaee dharamaasathaanaan noo mukat karaaun dee thaan aapane lokaan de jeevan noo suhanaa banaaun baare sochanaa suroo keetaa see| aapanee agavaaee lee unhaan ne murr yoonaanee soch val vekhiaa ate rinesaans daa janam hoeaa| is lahir ne yauarap vich pratibhaa de janam lee vaataavaran paidaa keetaa see| a....
ate iven hee bhaarat vich hindoomusalim virodh de madham ho jaan ute bhagatee
lahir daa janam hoeaa see| ih lahir rinesaans dee samakaalee see| bhagatee lahir ne bhaaratee pratibhaa noo vikasan daa sundar mauakaa paidaa keetaa see|
tuhaaddeean galaan aje mukeea naheen ankal jee vaapas aa chuke san| main aanttee ate ankal jee noo pahunchaaun lee bhoraan noo jaandee hoee khaamosh saan, vaataavaran vich pasaree hoee siaasee sajh khaamosh see| ankal ate aanttee dee khaamos san | sundarataa dee devee mere khiaalaan vich samaaee hoee see| main man hee man us dee tulanaa gurr dee delee naal kar rahee saan| jiven uh har paasiaun mitthee hundee hai tiven hee sumeet do maataa jee man, bachan ate karam de har pakhon sundar han| safar chhottaa see, chhetee hee samaapat ho giaa| main havelee vich kaar rokee taan ankal jee ne aakhiaa, aa pushapee, zaraa tthahir ke chalee jaaveen |
binaan kujh bole main unhaan naal ghar chalee gee ate aseen saare ddraaeing room vich jaa baitthe| baitthadiaan hee main puchhiaa, ankal jee, jis maan sarovar kandtiaun main utth ke aaee haan usadaa rehas mere lee dino din apahunch hundaa jaa rihaa hai| is tak pujan vich tuseen meree sahaaeitaa zaroor kar sakade ho| karoge
zaroor karaangaa puchho, kee puchhade ho, bettaa|
main, sumeet dee maataa, santosh ate is ilaake dee dhee, neeloo baare jaananaa chaahundee haan|
aus baare taan toon bahut kujh jaanadee hai| saaraa saaraa din baitth ke us naal
galaan karadee rahindee hain, aje jaanapachhaan baakee hai
haan, bahut kujh jaanan vaalaa hai| chalo eho daso ki us ne chitr kalaa kis kolon sikhee hai|
aapane pitaa kolon|
aus de pitaa jee kott san
eih prashan puchhiaa jaan ute mankal jee ne akhaan band kar leean, adhe ku mintt pichhon uven hee akhaan meettee bole
aus de pitaa daa naan keval krishan see| uh fatahagarrh choorreean daa rahin vaalaa see ate sat saal dee umar vich yateem hajaan kaaran aapane naanake ghar, guradaasapur aa giaa see| us de maamiaan dee maalee haalat bahut changee naheen see par, enee kharaab vee naheen see| pataa naheen, aunhaan noo chamelee daa ful bhaaraa kiaun lagadaa rihaa| bhaaraa lagadaa rihaa ate sharamen srameen unhaan is bhaar noo chukee rakhiaa| haualee haualee ih bhaar sukhaavaan ate haualaa vee hundaa giaa; par, eiaun hon naal ih bhaar aapane lee hor bhaaraa ho giaa| keval krishan meraa jamaatee see| bahut husiaar see parrhan vich| par pareekhiaa vich pahilaa nanbar| us de hathaan vich aakharaan dee sundarataa see| baitthaa baitthaa minttaan vich tasaveeraan banaa dindaa see| sakool de har adhiaapak de ghar us deean baneean hoeean ik ik, do do tasaveeraan aje tak lageean hoeean han| saare adhiaapak us noo piaar karade san ate uh us piaar daa hakadaar see|
aus de de maame san| dohaan dee ikatthee dukaan see| suniaare san uh| hathaan vichalee sundarataa ne, keval noo sukh den dee thaan dukh hee ditaa| sakoolon chhuttee hundiaan uh sidhaa maamiaan dee dukaan ute puj jaandaa see| ih unhaan daa hukam see| raat de atth ne vaje tak uh dukaan de pichhavaatan baitthaa kam karadaa rahindaa see| uh nirajind sone vich jaan paa dindaa see | maamiaan noo naven naven ddeezaaein banaa ke dindaa see| unhaan daa kam vadhadaa giaa ate keval dee majdooree de ghantte vee vadhade ge|
maameean us noo keval do vele rottee dindeean san savere sakool jaan lagiaa ate raat noo dukaan ghar aae noo| uh shaaeid rajadaa naheen see us rottee naal| jadon adhee chhuttee vele saare mundde rottee khaa rahe hunde san, auh kise adhiaapak dee faramaaeish ute tasaveer banaa rihaa hundaa see| ik din jaapoovaalee deepe haradeep singha ne us noo aakhiaa, main hisaab daa kam naheen keetaa| suaal aauakhe ne| adhee chhuttee suaal kadt de, yaar| aus din keval gharon rottee khaa ke naheen see aakhiaa| us dee ik maamee peke gee hoee see ate doojee beemaar see| us ne utar ditaa, suaal kadt daoon, par toon mainoo adhee rottee de de khaan noo| deepaa man giaa| keval ne suaal kadt dite ate deepaa maar ton bach giaa| hun inhaan dohaan vich ik vapaarak saanjh pai gee| deepaa us lee ik parauantthaa ne aaundaa see ate keval deepe daa hamavarak kar dindaa see| chhetee hee keval ate deepaa ik ddaisak ute baitthan lag pe| adhabhakhaa reh ke enee mihanat karan vaale, keval de moonh ute rauanak aaun lag pee ate riaaeitee paas hon vaalaa vichaaraa deepaa dasaven baarav nanbar ute aaun lag piaa|
keval atthaveen de imatihaan vich aval aaeaa| je uh hor agere parrhadaa taan vazeefaa milanaa see| par maamiaan ne iaun naa hon ditaa, shaaeid is lee ki bahutaa parrh ke ih mufat daa nauakar hathon nikal naa jaave| unj vee san santaalee diaan raualiaan ne keean dee parrhaaee rok ditee see | deepaa age parrhadaa rihaa ate dasaveen paas kar ke kachahiree vich kalarak lag giaa| deepe noo keval, rabaroop disadaa see| uhee dukhee see ki keval varagaa laaeik munddaa bee e, aim.e. paas kiaun naa kar sakiaa| us de vas hundaa taan uh keval noo zaroor parrhaaundaa|
keval dee kirapaa naal us de maamiaan daa kam changaa chal rihaa see| unhaan ne chhetee hee keval daa viaah kar ditaa| us samen us dee umar unee ku saal dee see| ih kam maamiaan lee putthaa pai giaa| keval dee patanee bahut hee samajhadaar see| us ne ik dderrh saal vich hee ih jaan liaa ki keval de maame us baare kee sochade han| uh maamiaan de ghar nauakar ban ke rahin lee tiaar naheen see| us ne keval noo aapanee dukaan kholhan lee aakhiaa| dukaan kholhan lee paise dee lorr see ate keval ne aj tak aapane hatheen paisaa kharach ke naheen see vekhiaa, kamaaeaa zaroor see| us ne aapanee mushakal haradeep singh noo dasee| haradeep singh de pitaa daa dehaant hoe noo tin saal ho chuke san| us daa viaah aje naheen see|
hoeaa| us dee maataa us noo aapanee karano rokadee naheen see| haradeep singh ne do kile gahine rakh ke keval dee jholee rupiaan naal bhar ditee|
pindd de lok hairaan ho ke kahinde san, suniaare ute enaa itabaar|| kachiaan moonh daarrheean vaalee gal naa hove kite| par haradeep singh ne jiven keval de hirade dee saaree sundarataa vekh lee see| uh aape vich naheen see miaundaa| saal ku pichhon haradeep singh daa viaah ho giaa ate saal ku pichhon sumeet daa janam hoeaa| ose saal keval de ghar neeloo ne janam liaa| keval daa kaarobaar bahut vadhiaa ate teeje ku saal uh haradeep singh dee rakam lai ke us de ghar puj giaa| paise vekh ke haradeep singh ne aakhiaa, vekh, keval, mainoo inhaan paisiaan dee lorr naheen| naa hee main koee zameen gahine rakhee hai| saaree pailee mere kol hai| main hee vaahundaa haan| paisiaan dee gal main jheraan vaale davindar de baapoo jee naal keetee see| unhaan ne paise de dite ate likh likhaa koee naa keetaa| main tanakhaaeh de paise jorr ke adh unhaan noo morr dite hoe aa| baakee saal khandd vich morr diaangaa| toon paisiaan dee fikar naa kar| kam chalaa aapanaa| setth ban jaa ik vaar fer vekh lavaange paise|
keval kujh saalaan vich hee change guzaare vaalaa saraaf ban giaa| har dooje chauathe uh jaapoovaal jaandaa see | pindd de lokaan noo uh haradeep dee reese chaachaa, taaeaa ate chaachee, taaee aap ke bulaaundaa see| jaapoovaal dee jiharree dhee ddolee paindee, aus noo ik saitt keval val zaroor ditaa jaandaa| je koee aakhadaa, keval bee. enee khechal kaahanoo keetee taan utar dindaa, chaachaa jee, moraa mujh men kuchh naheen| main yateem saan| tuhaadde aasare paliaa haan| sabh tuhaaddaa hai| pindd vich aaee har naveen viaahee nooh noo uh us de patee samet ghar sad ke bhojan dee sevaa karadaa see ate kaparre late naal ik jevar zaroor dindaa see| laagale pinddaan vich keval dee charachaa hoee taan us noo kam vadhaaunaa piaa| us ne panj chhe kaareegar rakh le ate saare pinddaan deean dheean naal uven hee varatan lag piaa, jiven jaapuvaal deean dheean naal varatadaa see| aapane maamiaan dee uh izat vee karadaa see ate sahaaeitaa vee aapane vichon baaharaa saaraa kam uh maamiaan val ghal dindaa see| lokeen haradeep singh noo kahinde san, teraa beejiaa pun bahut faliaa, haradeep siaa|
chhiaa pinddaan vich koee ajihaa ghar naheen, jis vich neel de nike nike pair naheen pe| uh inhaan pinddaan dee dhee hai| saare nike vadde us noo jaanade han, piaarade han, satakaarade han| koee rad ajihee naheen, jis daa neeloo ne nigh naheen maaniaa koee hath ajihaa naheen, jiharraa neel noo asees den lee neen utthiaa| kalaa neeloo noo virase vich milee see| uh ik suhirad kalaakaar dee sugharr bachee banee ate aapane pitaa de saare gunaan noo grahin karadee gee|
ankal jee, raat po rahee hai| baakee gal fir kise vele sunaangee| hun aagiaa dio| bee jee fikar karade honage|
eik visamaad jihe vich guaaree main guradaasapur noo chal pee|
teree pushapendr|
17
eesatt hem,
12.12.95.
pushapendr|
kadee kadee sochadee haan ki aj ton do ku so saal pahilaan pachhamee yauarap de lok siaal dee rut kiven bitaaunde honage| ithe siaal bahut sarad, silhaa ate sogee jihaa ho jaandaa hai| kee ver taan saaraa saaraa din jaan de do, tin tin din sooraj de darashan naheen hunde| pai rahee baraf bhaaven suhanee lagadee hai; par, kujh chir pichhon ik ajeeb chikarrachoddaa jihaa ban jaandaa hai, barabh de kaaran| galeean bazaaraan vich turanaa muhaal ho jaandaa hai| sanatee tarakee ne bijalee, paanee ate gais aadik deean sahoolataan paidaa kar ke jeevan lee mauasamaan daa mukaabalaa karanaa sauakhaa kar ditaa hai| inhaan sahoolataan ton virave siaal dee kalapanaa kar ke man ddar jaandaa hai| inhaan aadhunik sahoolataan kaaran gharaan, dafataraan faikattareean, gaddeean, mottaraan, kaaraan ate dukaanaan vich mauasam daa farak bahutaa naheen mahisoosiaa jaandaa parantoo inhaan ton pahilaan.....
kujh vee hove kisamis deean rauanakaan ate rangeeneean mauasam de prabhaav noo ukaa naheen kabooladeean, eis de ulatt inhaan rangeeneean de prabhaav naal siaalee rut rangeen ho jaandee hai| baraf, baarash jaan jhakharr kujh vee lokaan de chaa daa raah naheen rakadaa| dukaanaan sajaaeean jaandeean han ate lokaan deean bheerraan, bhareean dukaanaan noo khaalee karan de aahar vich aaundeean, jaadeean rahindeean han| dasanbar daa saaraa maheenaa khareedaaree naheen mukadee| har kise ne har kise naal sugaataan ate mubaarakaan raaheen krisamis ate naven saal dee khushee saanjhee karanee hundee hai| aj kal es daa aahar ho rihaa hai| khusee ate utasaaeh vich guaarriaa hoeaa hai pachhamee sansaar inheen dineen| is jeevan val vekh ke ih manan noo jee karadaa hai ki sundarataa ate aanand hee jeevan daa aadaant han| khusgavaar rujheviaan vich rujhaa hoeaa jeevan ganbheer soch vichaar ton ukaa pare hai, mukat hai, mere ton baaharalaa jeevan hee naheen, sagon main vee| sumeet noo puchhee kee sundarataa ate aanand noo puj chuke jeevan vich daarashanikataa noo koee thaan naheen hovegee main vee paapaa noo puchhaangee ate unhaan daa utar tainoo likh diaangee| is patr raaheen pichhalee ikarataa daa haal dasadee haan|
chaah peen ton vihale hundiaan hee paapaa de mitr ne aakhiaa, veer jee, pichhale
dinaan vich....
ankal jee, saanoo ih baratan ddishavaasr vich rakh lain dio|
saaree, bettaa jee, keh ke uh kujh chir lee ruk ge| main ate neeraj ne baratan rakh ke ddishavaasr chaaloo kar ditaa ate sabhaa vich aa biraajeean| neeraj
ne kihaa, ankal jee, hun shuroo karo aapanee gal|
main ih kahin lagaa saan ki pichhale dineen kee ver mere man vich ih miaal aaeaa hai ki palotte ton pahilaan yoonaaneean vich soch dee enee ameeree aa chukee see ki yoonaan vich ik mahaan pratibhaa dee lorr vee pe gee see ate us pratibhaa dee utapatee vich sahaaee hon vaalaa vaataavaran vee ban chukaa see|
aje aseen paletto ton kaafee door haan| dderrh ku sadee daa safar aje baakee hai| is safr vich aseen is prakaar de vichaaraan ate viakateean noo milaange, jinhaan naal hoee vaakafeeat saanoo ih niranaa karan vich sahaaee hovegee ki palette dee pratibhaa ne manakhee soch dee kinee ku sevaa keetee ate kinee ku haanee pahunchaaee is soch noo|
paapaa, aseen yoonaanee soch dee sutantaraa daa namoonaa vakh chuke haan, hun hor kee vekhanaa baakee hai
yoonaanee soch vich niree sutantrataa hee naheen sagon is de naal naal aakharaa dee vibhinataa vee hai| sutantr yoonaanee soch ne bhin bhin prakaar de sidhaantaan dee ghaarrat gharran vich kamaal kar ditee hai| ajoke vigiaanee brahamandd dee utapatee baare jinhaa theeaooreean dee charachaa karade han uh saareean deean saareean aj ton do dtaaee hazaar saal pahilaan yoonaaneean duaaraa socheean geean san| saadde dharamaan vich jinhaan sudhaaraa dee charachaa uneevee ate veehaveen sadee vich honee aaranbh hoee hai, aunhaan sudhaaraan ate dhaaramak andhavishavaasaan dee nukataacheenee vee aj ton dtaaee hazaar saal pahilaa yoonaanee vichaaravaan kar chuke san|
bhai jee, tuhaadde khiaal vich bhaaratee andhavishavaas daa sabh ton vadh prabhaavasaalee aalochak kis noo aakhiaa jaanaa chaaheedaa hai|
andhavishavaas dee aalochanaa daa silasilaa dter puraanaa hai, yoonaan vich vee ate bhaarat vich vee| jithon tak saaddee is veehaveen sadee ate is ton pahilee sadee daa suaal hai, suaamee dayaa nand sarasvatee jee noo is samen daa sabh ton vadh kattarr dhaaramik aalochak aakhiaa jaanaa uchit hai|
ate tuseen kahinde ho ki unhaan varagee aalochanaa yoonaanee vichaaravaanaan ne aj ton dtaaee hazaar saal pahilaan vee keetee see|
haan, neeraj, main iho kahindaa haan| ih ttheek hai ki dayaanand jee kattarr aalochak san par, eih vee ttheek ho ki duneea de kattarr aalochakaan ne puraatan kaal de yoonaanee aalochakaan de vaakaan noo duharaa ke aapanee kattarrataa dee prorrataa keetee hai|
suaamee vivekaanand jee yahoodee dharamaan vichale shakhasee rab dee kalapanaa daa mazaak
auddaaun lee kahinde hunde san, je bileean, filaasafar hundeean taan rab ik vaddaa saaraa bilaa honaa see| eis dtang naal uh yoonaan de us sudhaarak daa havaalaa dinde san, jis daa naan see zeenoveneej| jeenoveneej eoneean vich janamiaa see| is dee janam tithee daa pakaa pataa naheen| ih gal nisache naal aakhee jaa sakadee hai ki uh pithaagoras ton pichho hoeaa hai ate ik hor prasadh vichaaravaan, horaakaleettas ton pahilaan hoeaa hai, kiaunk is ne pithaagoras daa zikar keetaa hai ate heraakaleettas ne is daa jikar keetaa hai| is noo pahilee paal daa daarashanik naheen maniaa jaandaa, par is duaaraa daleree naal keetee hoee aalochanaa sutantr soch noo ditee hoee mahaan den manee jaandee hai| eoneean daa jamapal see ih, par aapane desh vich upajee mileeseean vichaaradhaaraa ton vakh ho ke sochadaa see| ih aapane nagar de raajaprabandh dee aalochanaa karadaa see, ameer varag dee vilaasataa daa virodhee see| eis lee is noo panjhee saal dee umar vich aapanaa nagar, kolofon, chhaddanaa piaa see| kujh chir sisalee vich vas ke ih dakhanee ittalee de yoonaanee nagararaaj eeleea vich aa giaa see, jithe is ne aapanaa baakee saaraa jeevan guzaariaa ate ik vichaaradhaaraa dee neenh rakhee jis daa naan see eileeaattik sakool|
veer jee, je is noo kise vichaaradhaaraa daa modtee maniaa jaandaa hai taan ih niraa aalochak naheen hovegaa| niree aalochanaa kise vichaaradhaaraa noo janam naheen de sakadee| is kolon aapanee, maualak, haanpakhee vichaaradhaaraa jaroor hovegee| pahilaan us daa zikar karo taan changaa hai|
ttheek hai, pahilaan is de aapane vichaaraan baare gal kar lainde haan| ih vichaaravaan narak, surag ate punar janam daa vishavaasee naheen see| is daa khiaal see ki aseen dharatee de utale sire ute vas rahe haan; hetthaan val noo dharatee athaah hai, anant hai| sabh kujh dharatee ate paanee ton upajadaa hai ate ant vich sabh kujh dharatee vich samaa jaandaa hai| manakh vilaasataa daa jeevan jeeaoon lee paidaa naheen hoeaa ate naa hee kasarataan kar ke sareerak shakatee vadhaaunaa hee jeevan daa manorath hai| manakh noo saadhaaran tauar ute sukhee ate suhanaa jeevan jeeaunaa chaaheedaa hai ate bauadhakataa daa vikaas us daa manorath honaa chaaheedaa hai| vilaas ate kasarat dohaan vichon koee vee bauadhikataa de vikaas daa saadhan naheen| naa hee ih doven change raajaprabandh lee hee lorreende han| rab ik hai ate us daa roop, rang, rep, bhekh, gharaghaatt koee naheen| uh kise agiaat shakatee naal sabh kujh kar rihaa hai ate kujh karan lee us noo kidhare jaan dee lorr naheen naa hee us de hath pair han ki aam manakhaan vaang kite jaa ke kujh kare| uh samachaa netr hai, samachaa kan hai, samachaa man hai| uh manakhee sareer vaang vakh vakh angaan daa samooh naheen| uh sadaa ik thaan, eik ras, attal sathit hai ate kidhare aaundaa jaandaa naheen| saaree anekataa asal vich ik hai ate eik paramaatamaa hai|
veer jee, eis deean saareean galaan vigiaanak han| is duaaraa keetee
gee aalochanaa vee zaroor vigiaanak ate saarathak hovegee|
eih niranaa tusaan aap kar lainaa| us daa khiaal see ki manakh sansaarak vasatooaan baare vee nisache naal kujh naheen keh sakadaa taan vee devatiaan baare sabh kujh jaanan daa daavaa karadaa hai| har desh de lok aapoaapane devatiaan noo aapo aapanee pasand daa rooparang dinde han| afareekaa de devate kaale han ate feene nak vaale han| threseea de lok aapane devatiaan noo bhoore vaalaan vaalaa ate neeleean akhaan vaale chitrade han| je kutiaan, bileean ate bailaan de hath pair hunde ate uh vee aadameean vaang moorateean ate tasaveeraan banaa sakade, taan unhaan ne devatiaan noo kutiaan, bileean ate bolaan de roop de dene san| homar ne yoonaanee devatiaan noo aapanee kauam de netaavaan varage chor vilaasee ate danbhee banaaeaa hai| us de biaane hoe devato manakhataa lee sharamasaaree han| samach sach daa kise noo pataa naheen| antar giaan naal aseen sabh kujh anumaan laa sakade haan| main vee sach varage anumaan laaundaa haan| samache sach noo jaanan daa daavaa main naheen karadaa| us de jeevan kaal vich pithaagoras dee chauakhee maanataa see| par uh pithaagoras de punar janam de sidhaantaan daa makhaual uddaaundaa see | prabhaavasaalee viakateean, vichaaraan ate vishavaasaan daa kattarr virodhee hon ute vee uh 95 ku saal dee umar bhog ke paralok sidhaariaa, kiaunk us samen virodhee vichaar rakhan vaaliaan lee sangasaareean ate sooleean daa rivaaj aam naheen see hoeaa| ih yahoodee rivaaj eesaaeeat de raajadharam ban jaan pichhon hee sansaar vich veliaa see|
veer jee, main pahilaan hee kihaa see ki is de vichaar vigiaanak han|
par uh vigiaanak naheen see| us dee tarak vidhee vee nigamanee dheduchattive see| is vidhee noo vigiaanak naheen maniaa jaandaa| vigiaanak tarak vidhee nireekhan ate anubhav raaheen praapat niraniaan noo aadhaar manadee hai| jad ki nigamanee tarak vidhee vich nireekhan noo koee thaan naheen| uh dhuraan de paravaanit sach noo aadhaar banaaundee hai| cheenefoneez noo vigiaanak dee thaan tarakavaadee aakhiaa jaanaa vadhere ttheek hai|
eis ton ih maniaa jaa sakadaa hai ki puraatan yoonaan vich darashan de tin mukh roop san| ik roop rehasavaadee rang daa see, doojaa vigiaanak dtang daa ate teejaa tarakavaadee|
eis de naal naal ih vee yaad rakhanaa chaaheedaa hai ki rehas ate vigiaan vich nerralee saanjh see| vigiaan, rehas ate ganit janasaadhaaran dee pahunch par deean cheezaan san, eis lee darashan daa nirol tarakavaadee roop hee unhaan naal saanjh paaun dee samarathaa rakhadaa see| puraatan ate madh kaal daa saaraa darasn falasafaa ganit ate rehas dee agavaaee vich turadaa hon karake janasaadhaaran dee soch noo aapanee hamasafar naheen see banaaundaa| us samen vigiaan daa vakharaa roop saroop aje hond vich naheen see aaeaa| is lee ih vee rehasavaad daa hee ik hisaa see|
aus samen daa vigiaan anumaanaavasathaa vich see ate har anumaan dee paramaaneekataa anumaan laaun vaale dee shakhaseeat ute nirabhar karadee see| anumaan laaun vaalaa jinaa vadh satikaarayog hundaa see, aus de anumaan vich onee vadh sachaaee vekhee jaandee see|
aus samen shakhaseeat daa maanadandd kee see, veer jee
meraa khiaal hai ki samaajak sathaan jaan janam, vidiaa ate antaradrishattee, eih tin aadhaar san kise dee shakhaseeat de satakaar de| antaradristtee daa mehatav sabh ton vadh see| sukaraat kise ameer de ghar vich naheen see janamiaa, naa hee bahutee vidiaa see us kol| uh keval antaradrishattee de aadhaar ute sarakaariaa jaandaa |
veer jee, antaradrishattee ate tarakavaad dee saanjh mere manan vich naheen aaee| mainoo taan iaun lagadaa hai ki antar dristtee ate tarak daa virodh hai ate haualee haualee ise antaradristtee noo hee, saravasataa daa adhikaar den lee, eilahaam jaan devabaanee aakh liaa giaa see| meree jaache tarakavaad noo ilahaamaan daa virodhee honaa chaaheedaa hai|
tuseen ttheek kahinde ho| tarakavaad daa navekalaa itihaas hai| ih vikaas karadaa hoeaa kee bhin bhin roop dhaaradaa giaa hai| samaan aaun ute is de itihaas ute ik jhaatee paavaange| unj tuhaaddee gal solaan aane sach hai| aapane sikhar tak pujan lee tarakavaad noo bahut kujh tiaaganaa ate kee kujh apanaaunaa piaa hai| us daa zikar suaadalaa hovegaa par aj aseen us manakh daa jikar kar rahe haan jis ne tarak noo sreshatt manan dee pahil keetee see| uh daarasnik ghatt ate sudhaarak vadh see| us ne kavitaa de maadhiam noo apanaaeaa see ate bahut joseele dtang naal aapanee kavitaa sunaaundaa see| us dee kavitaa jaan kaavapusatak atth hisiaan vich vanddee hoee hai| ih hise giaan, dharam, srishattee vigiaan, samaajak jeevan, punar janam ate devatiaan de maanaveekaran varage vishiaan naal sanbandhat han|
paapaa, eis vichaaravaan dee vilakhanataa is gal vich hai
hun tak saaree gal saaf ho gee honee chaaheedee see, mere bache| main murr duharaaundaa haan| is aadamee ne antaradrishattee jaan inattreesn de aadhaar ute sach daa daavaa keete jaan daa virodh keetaa hai ate aakhiaa hai ki nisachit sach jaan pake sach daa jaananahaar koee naheen, naa hee kade koee jaan sakegaa| devatiaan ate hor saareean unhaan galaan baare jinhaan daa zikar main karadaa haan, main samache sach noo jaanan daa daavaa naheen karadaa| je kise aadamee ne kade koee ajihee gal aakhee hai, jiharree nisachit sachaaee daa darajaa praapat kar gee hai taan us aadamee ne sach noo jaan ke uh gal naheen aakhee, sagon us kolon achaanak aakhee gee hai| antale sach daa giaan kise noo naheen keval anumaan hee han|
veer jee, eis ne iaun keh ke saare ilahaamaan ate andhavishavaasaan daa raah rok ditaa parateet hundaa hai|
yatan hee keetaa hai vichaare ne, raah rokiaa naheen giaa us kolon| uh duneea de eemaanadaar ate suhirad lokaan vichon ik see| parantoo, aus samen daa maanavaman enaa vikasit naheen see ate samaajakapadaarathak haalaat ajihe naheen san ki lok ilahaamaan dee shakatee saahamane kharre ho sakade| jiharree sachee gal us kolon achaanak aakhee gee see, aus gal dee sachaaee dee saravaviaapakataa lag pag saare ilahaamee dharamaan duaaraa mahisoosee gee hai| uh rab ate rab de hukam dee harafabaharaf viaakhiaa karadiaan hoeaan us noo agoa naa jaaniaa jaa sakan vaalaa aakhade han| ih vee kahinde han ki us noo kujh ku jaan lain ut vee us noo bhaashaa raaheen biaan naheen keetaa jaa sakadaa| iaun lagadaa hai ki ih saare biaan zeenofoneej dee aakhee hoee gal dee sachaaee noo saveekaar karadiaan hoeaan aapanee ilahaamee pahunch daa dabadabaa kaaeim rakhan lee viaunte ge han| inhaan vich diaanatadaaree kinee ku hai, ate suhiradataa kithe ku, eih pataa tuseen aap karo|
veer jee, kujh ik puraatan filaasafaraan de naan ute dharam chalade aae han| pithaagoras dee misaal saadde saahamane hai| zeenofoneej de naan ute koee dharam chaliaa see jaan naheen
bhaa jee, eis prashan daa utar main dendaa haan| mere kolon je koee kasar reh jaave taan tuseen pooree kar denee| ih tusaan pahilaa hee keh ditaa see ki is noo ileeaattik vichaaradhaaraa daa modtee maniaa jaandaa hai| is de naan ute koee dharam turiaa hon dee sanbhaavanaa naheen hai| uh is lee ki dharamaan daa aadhaar nisachitataa hai, anisachitataa naheen| anisachitaraa kise de vishavaas daa aadhaar naheen ban sakadee| ih aadamee buniaadee tauar ute dharam daa virodhee see kiaunj ih kahindaa see ki rab jaan kise devate baare nisachit roop vich kujh naheen jaaniaa jaa sakadaa; keval anumaan laae jaa sakade han| anumaan galat vee ho sakade han ate ttheek vee| ih duchatee vaalee gal hai| dharam daa sanchaalak taan ih kahegaa ki main rab noo jaanadaa haan| mainoo pakaa pataa hai rab ne ih duneea kadon ate kiaun banaaee hai| mainoo rab ne aap dasiaa hai ki us noo kee changaa lagadaa hai ate kee buraa lagadaa hai, eitiaadik| is de naal naal dharam de sanchaalak jeevan de manorath noo jaan taan alauakik aakhanage jaan dooraduraadde bhavakh vich ttikaaun daa yatan karanage| is ne jeevan de manorath noo naa taan alauakik dasiaa hai ate naa hee bhavakh vich ttikaaeaa hai| is anusaar saadhaaran sukh jeevan daa manorath hai| ih manorath naa alauakik hai ate naa hee kidhare door bhavakh dee vasatoo hai| ih hun praapat keetee jaan vaalee cheez hai| eis lee ih aadamee kise dharam daa sanchaalak naheen ho sakadaa|
veer jee, budh ne kise rab de nisachit giaan dee gal naheen keetee see
taan vee uh dharam daa sanchaalak see|
eis daa utar toon hee de, bee|
haan jee, eih ttheek hai ki budh ne rab baare kujh naheen kihaa; par ih vee ttheek hai ki us ne jo kujh kihaa see, aus noo anumaan naheen see aakhiaa| us ne sabh kujh nisachit roop vich poore bharose ate poore adhikaar auttahoritte naal aakhiaa see| us de dase utam sach kise duchatee vichon naheen uchaare ge san, sagon daave naal aakhiaa giaa see ki 1 sansaar dukhaan daa ghar hai 2 trishanaa dukh daa kaaran hai; 3 trishanaa ute kaaboo paaun naal dukh ton nijaat mil sakadee hai ate 4 ashatt maarag trisnaa ton chhuttakaaraa paaun daa saadhan hai| is nisachitataa ton ilaavaa us ne niravaan noo jeevan daa manorath dasiaa see ate is noo lokik dee thaan alauakik hee aakhiaa see| budh ate baakee saariaan vich keval enaa farak hai ki us de dase alokik manorath dee praapatee lee varatiaa jaan vaalaa saadhan lokik see ate saadhaaran dainik jeevan dee kiriaa see| taan vee jiven jiven samaan beetadaa giaa hai tiven tiven budh dharam dee lokik jeevan dee sundarataa dee thaan saadhaaran dainik jeevan naal chheke hoe karamakaandd daa dhaaranee banadaa giaa hai| kujh vee hove main ih keh rihaa haan ki dharam daa aadhaar rab honaa jarooree naheen parantoo nisachitataa, adhikaar, daave ate athaarittee ton binaan dharamasanchaalan sanbhav naheen| ih nisachitataa dee hee kirapaa see ki pooran roop vich lokik hundiaan hoeaan vee maarakasavaad dharam hon daa bhulekhaa paaun lag piaa see|
pushapendr, eih vaarataalaap ethe hee samaapat ho gee| dev baare aapanee utasukataa noo kaaboo vich rakhanaa mere lee mushakal see| mauakaa milan ute main neeraj noo puchh hee liaa| us daa utar see ki aapane baare onaa kujh das lain ton pichhon uh udaas ho giaa see ate baahar andar aaun jaan ghatt giaa see us daa| hasapataal ton ghar ate gharo hasapataal, bas| aap yatan kar ke kujh aakhanaa jaan puchhanaa neeraj ne uchit naheen samajhiaa| is lee us baare aje kujh naheen likh sakadee|
teree sanehaa|
nott pushapendr, ho sake taan aapanaa agalaa patr pahilee janavaree ton pichhon hee posatt kareen| je toon pahilaan posatt keetaa taan vee mainoo agale saal janavaree vich hee milegaa; eih vee ho sakadaa hai ki ziaadaa lett ho jaave jaan gunm hee ho jaave| kaaran ih hai ki inhaan deshaan vich krisamas ate naven saal ute ddaak daa bahut jor hundaa hai| patraan ate paarasalaan daa harrh aa jaandaa hai, asalee arathaan vich harrh| shubh ichhaavaan de kaaraddaan ate tuhafiaan dee ginatee karorraan deean hadaan ttap jaandee hai| adh dasanbar ton pahilee janavaree tak ik ik din vich kee kee ver das ver taka ddaak vanddee jaandee hai ate laittar bakas khaalee keete jaande han|