ਵੱਧ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਇਕ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਜੋੜਾਂਗਾ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ।

ਇਸਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਲੈਟੋ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਿਨਕਤਾ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਹਸਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਉਤਾਰਨ ਵੱਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸੁਕਰਾਤ ਬਾਰੇ ਕਰੀਬਨ 30 ਸੰਵਾਦ ਲਿਖੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਉਹ ਸੰਵਾਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸੁਕਰਾਤੀ ਸੰਵਾਦਾਂ' ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰੋਲ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਆਧਾਰਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਬਹਿਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿਚ ਅਪੋਲੋਜੀ, ਕੀਟੋ ਚਾਰਮੀਡੀਜ਼, ਲੈਚਿਜ਼, ਲਾਇਸਸ ਜਾਂ ਦੋਸਤੀ, ਯੂਥਾਈਫਰੋ ਤੇ ਈਓਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਉਹ ਸੰਵਾਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਲੈਟੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ ਤੇ ਰਿਪਬਲਿਕ ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਬੇਹੱਦ ਮੁੱਲਵਾਨ ਸੰਵਾਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿਚ ਗੌਰਜੀਅਸ, ਪ੍ਰੋਟਾਗਰਸ, ਮੇਨੋ, ਯੂਥਾਈਡੀਅਮਸ ਕ੍ਰਾਈਟੇਲਸ, ਫੋਡ, ਫੀਦਰਸ, ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ, ਰਿਪਬਲਿਕ, ਥੀਆਟੇਟਸ, ਪਾਰਮੈਂਡੀਸ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਉਹ ਸੰਵਾਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਔਖਾ ਕਾਰਜ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਦੀ ਥਾਹ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੋਫਿਸਟ, ਸਟੇਟਸਮੈਨ, ਫਿਲੋਬਸ, ਟੀਮਾਇਸ, ਕੀਟੀਅਸ, ਲਾਜ਼ ਅਤੇ ਦ ਸੈਵੇਂਥ ਲੈਟਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਪਲੈਟੋ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦੇਣ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਸੋਖਿਆਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਵਾਦਾਂ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਹਿੱਸਾ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੁਕਰਾਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਚਿੰਤਨੀ ਗੁਣ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪਲੈਟੋ ਵਰਗੇ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ ਤੇ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੀ ਬਿਪਤਾ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਦਰਵੇਸ਼ ਦਰਸ਼ਨ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ 'ਸੁਕਰਾਤੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਨਿਰੋਲ ਤੱਥਵਾਦੀ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ 'ਸਮੱਸਿਆ' ਮੰਨਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਅਰਿਸਤੋਫੋਨਸ, ਦੀਨਫੋਨ, ਪਲੈਟੋ ਤੇ ਅਰਸਤੂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਸੁਕਰਾਤ ਉਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਤਰਕਯੁਕਤ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ