ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨਵਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਜੇਕਰ ਸੋਫਿਸਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਵੀ ਸਨ ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਾਸਤੇ। ਜੇਕਰ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਮਨੌਤਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੋਫਿਸਟ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਬੋਲਣ ਲੱਗਦੇ ਸਨ।

ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਰਸ਼ਨ-ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਚੇਤਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਉਂਤਿਆਂ। ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਉਪਦੇਸ਼-ਵਾਹਕ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ: ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਰੇ ਐਸੇ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਸ਼ੰਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ। ਜਿਸਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੇ ਘੁਮੱਕੜੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ, ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋਇਆ ਤੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸੋਫਿਸਟਾਂ ਨੇ ਅਮੀਰ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਉੱਪਰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਵੰਡਿਆਂ ਘਰਾਂ ਤੇ ਰੁਤਬਿਆਂ ਦੇ ਕਈ ਇਛੁੱਕ ਗਿਆਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ। ਪਲੇਟੇ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਅਮੀਰ ਘਰਾਣੇ ਵਿਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲੈਟੋ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਬਣਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਪਾਂਧੀ ਬਣਿਆ। ਐਸੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ/ਸਮਝਣ ਲਈ ਸੁਕਰਾਤ ਕੌਲ ਆਏ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਖਤ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪਖੰਡ ਨੂੰ ਸਵਾਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖੁਰਚ-ਖੁਰਚ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਰਟਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕੀਤੀ। ਪਲੈਟੋ ਦੇ ਇਕ ਸੰਵਾਦ ਵਿਚ

ਸੁਕਰਾਤ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਕਹਿੰਦਾ ਵੀ ਹੈ:

          ਆਖਿਰ ਅਜਿਹੀ ਕੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਏਥਨਜ਼ ਵਾਸੀਓ, ਤੁਸੀਂ     ਸੁਣ ਹੀ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਪੂਰਾ ਸੋਚ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ    ਇਹ ਲੋਕ          ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਸੌਟੀ ਤੇ ਪਰਖੇ ਜਾਂਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ      ਗਿਆਨੀ ਹਨ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਗੋਲਬਾਤ ਮਨੋਰੰਜਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।