ਸਾਗਰ ਪੁਛਦਾ :-'ਨਦੀਏ ! ਸਾਰੇ

ਬੂਟੇ ਬੂਟੀਆਂ ਲਯਾਵੇਂ,

ਪਰ ਨਾ ਕਦੀ ਬੈਂਤ ਦਾ ਬੂਟਾ

ਏਥੇ ਆਣ ਪੁਚਾਵੇਂ ?'

ਨਦੀ ਆਖਦੀ :-'ਆਕੜ ਵਾਲੇ,

ਸਭ ਬੂਟੇ ਪਟ ਸੱਕਾਂ,

'ਪਰ ਜੋ ਝੁਕੇ ਵਗੇ ਰਉਂ ਰੁਖ਼ ਨੂੰ

ਪੇਸ਼ ਨਾ ਉਸ ਤੇ ਜਾਵੇ' ।੨੬।

23. ਯਾਦ

'ਯਾਦ ਸਜਨ ਦੀ' ਹਰਦਮ ਰਹਿੰਦੀ

ਲਹਿ ਗਈ ਡੂੰਘੇ ਥਾਈਂ,

ਵਾਂਗ ਸੰਗੀਤ ਲਹਿਰਦੀ ਅੰਦਰ

ਬਣ ਗਈ ਰਾਗ ਇਲਾਹੀ ।

ਦਾਰੂ ਵਾਂਗ ਸਰੂਰ ਚਾੜ੍ਹਦੀ,

ਤਰਬ ਵਾਂਗ ਥਰਰਾਵੇ,

ਖਿੱਚੇ ਤੇ ਰਸ ਭਿੰਨੀ ਕਸਕੇ-

ਲੱਗੇ ਫਿਰ ਸੁਖਦਾਈ ।੨੭।

24. ਇਲਮ, ਅਮਲ

ਸਿਰ ਕਚਕੌਲ ਬਨਾ ਹਥ ਲੀਤਾ

ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਦਵਾਰੇ ਫਿਰਿਆ,

ਦਰ ਦਰ ਦੇ ਟੁਕ ਮੰਗ ਮੰਗ ਪਾਏ,

ਤੁੰਨ ਤੁੰਨ ਕੇ ਇਹ ਭਰਿਆ;

ਭਰਿਆ ਵੇਖ ਅਫਰਿਆ ਮੈਂ ਸਾਂ

ਜਾਣਾਂ ਪੰਡਤ ਹੋਇਆ,-

ਟਿਕੇ ਨ ਪੈਰ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਮੇਰਾ

ਉੱਚਾ ਹੋ ਹੋ ਟੁਰਿਆ ।੨੮।

ਇਕ ਦਿਨ ਏ ਕਚਕੌਲ ਲੈ ਗਿਆ

ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਮੁਹਰੇ ਧਰਿਆ:

ਜੂਠ ਜੂਠ ਕਰ ਉਸ ਉਲਟਾਇਆ

ਖਾਲੀ ਸਾਰਾ ਕਰਿਆ;

ਮਲ ਮਲ ਕੇ ਫਿਰ ਧੋਤਾ ਇਸ ਨੂੰ

ਮੈਲ ਇਲਮ ਦੀ ਲਾਹੀ:

ਦੇਖੋ, ਇਹ ਕਚਕੌਲ ਲਿਸ਼ਕਿਆ;

ਕੰਵਲ ਵਾਂਙ ਫਿਰ ਖਿੜਿਆ ।੨੯।

ਦਿਹ ਇਕ ਬੂੰਦ ਸੁਰਾਹੀਓਂ ਸਾਨੂੰ,

ਇੱਕੋ ਹੀ ਦਿਹ ਸਾਈਂ !

ਅੱਧੀ ਅੱਧ ਪਚੱਧੀ ਦੇ ਦੇ

ਨਿੱਕੀ ਹੋਰ ਗੁਸਾਈਂ !

ਇੱਕ ਵੇਰ ਇੱਕ ਕਣੀ ਦਿਵਾ ਦੇ,

ਸੂਫੀ ਅਸੀਂ ਨ ਰਹੀਏ-

ਇੱਕ ਵੇਰ ਦਰ ਖਲਿਆਂ ਤਾਈਂ

ਸਾਈਂ ਸਵਾਦ ਚਖਾਈਂ ।੩੦।

26. ਸੰਗੀਤ

ਉੱਚੇ ਭਾਵ ਵਲਵਲੇ ਸੁਹਣੇ,

ਸੂਖਮ ਰੰਗ ਸੁਹਾਵਨ,

ਸਰਦ ਮਿਹਰ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਮਿਲ

ਠਰ ਠਰ ਜੰਮ ਜੰਮ ਜਾਵਨ :-

ਰਾਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਘ ਪੁਚਾਵੇ

ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਾਵੇ:

ਤਾਹੀਓਂ ਰਸੀਏ ਏਸ ਰਾਗ ਨੂੰ

'ਪੌੜੀ ਅਰਸ਼' ਸਦਾਵਨ ।੩੧।

27. ਵਿਛੋੜਾ-ਵਸਲ

ਸਾਬਣ ਲਾ ਲਾ ਧੋਤਾ ਕੋਲਾ,

ਦੁੱਧ ਦਹੀਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ,

ਖੁੰਬ ਚਾੜ੍ਹ, ਰੰਗਣ ਭੀ ਧਰਿਆ

ਰੰਗ ਨ ਏਸ ਵਟਾਇਆ;

ਵਿੱਛੁੜ ਕੇ ਕਾਲਖ ਸੀ ਆਈ

ਬਿਨ ਮਿਲਿਆਂ ਨਹੀਂ ਲਹਿੰਦੀ;

ਅੰਗ ਅੱਗ ਦੇ ਲਾਕੇ ਦੇਖੋ

ਚੜ੍ਹਦਾ ਰੂਪ ਸਵਾਇਆ ।੩੨।

28. ਬ੍ਰਿੱਛ

ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇ ਤੰਗ-ਦਿਲ ਲੋਕੋ !

ਨਾਲ ਅਸਾਂ ਕਿਉਂ ਲੜਦੇ ?

ਚੌੜੇ ਦਾਉ ਅਸਾਂ ਨਹੀਂ ਵਧਣਾ,

ਸਿੱਧੇ ਜਾਣਾ ਚੜ੍ਹਦੇ;

ਘੇਰੇ ਤੇ ਫੈਲਾਉ ਅਸਾਡੇ

ਵਿਚ ਅਸਮਾਨਾਂ ਹੋਸਣ;

ਗਿੱਠ ਥਾਉਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੱਲੀ,

ਅਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹੋ ਲੜਦੇ ? ।੩੩।

ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅੱਖਾਂ ਮਸਤਾਂਦਾ

ਪਾਇ ਤਣਾਵਾਂ ਕੱਸਦਾ,

ਝਰਨਾਟਾਂ ਜੋ ਜਾਣ ਨ ਝੱਲੀਆਂ

ਮਨ ਨੂੰ ਪਾ ਪਾ ਦੱਸਦਾ,

ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਬਹਿ ਕਦੇ ਆਪ ਆ

ਹੱਸੇ ਰਸੇ ਰਸਾਵੇ,

ਅੰਦਰ ਵੜੇ, ਵਲਵਲੇ ਛੇੜੇ,

ਤੁਣੁਕੇ ਦੇ ਦਿਲ ਖੱਸਦਾ ।੩੮।

ਮੋਹੀ ਮੱਤੀ ਤੇ ਰਸਲਹਿਰੀ

ਫੜਨ ਉੱਠਾਂ, ਉਠ ਨੱਸਦਾ,

ਮਿਲਿਆਂ ਫੜਿਆਂ ਹੱਥ ਨ ਆਵੇ

ਵੱਸ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਵੱਸਦਾ,

ਕੋਮਲ ਪਯਾਰ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦਰ

ਕਿਵੇਂ ਫਧੀਂਦਾ ਨਾਹੀਂ,

ਪਾਇ ਭੁਲੇਵਾਂ ਤਿਲਕ ਜਾਂਵਦਾ,

ਗਲਵੱਕੜੀ ਨਹੀਂ ਫਸਦਾ ।੩੯।

34. ਰਾਗ ਦੀ ਸੁਰ

ਸੁਰ ਇਕ ਕੋਮਲ ਗਲਿਓਂ ਨਿਕਲੀ

ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਖੜੋਤੀ ਆਇ,

ਕੰਬੇ ਤੇ ਲਹਿਰੇ ਥਰਰਾਂਦੀ

ਦਿੱਤੀ ਇਕ ਝਰਨਾਟ ਛਿੜਾਇ,

ਆਪਾ ਕੰਬ ਸਰੂਰ ਹੋ ਗਿਆ,

ਸਵਪਨ ਵੰਨ ਰੰਗ ਰੂਪ ਅਰੂਪ,

ਅਰਸ਼ ਕੁਰਸ਼ ਦੇ ਝੂਟੇ ਝੂੰਮੇਂ

ਲਾ ਮਕਾਨੀ ਡੋਬ ਡੁਬਾਇ ।੪੦।

35. ਜਿਤ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਉਤੇ ਵਲ ਸੱਜਣ

ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਜਨ ਬਹਾਇਆ

ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਧਸਿਆ,

ਧਸਿਆ ਅੰਦਰਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ

ਜਾ ਡੂੰਘਾਣੀਂ ਫਸਿਆ,

ਨੈਣ ਮੀਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਦਿਸਦਾ,

ਖੁਲ੍ਹਿਆਂ ਬਾਰ੍ਹ ਦਿਸੀਵੇ,

ਜਿਤ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਉਤੇ ਵਲ ਦਿਸਦਾ,

ਵਣ ਤਿਣ ਸੱਜਣ ਵਸਿਆ ।੪੧।

ਅੱਖੀਆਂ ਜੇ ਘੁਮਿਆਰ ਮੈਂਡੜਾ

ਸਿਰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਲਾਂਦਾ,

ਸਹੁੰ ਅੱਲਾ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸਦਾ ਮੈਂ

ਅਰਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਰਹਾਂਦਾ,

ਹੁਣ ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਮੱਥੇ ਥੱਲੇ,

ਰੁਖ਼ ਏਹਨਾਂ ਦਾ ਹੇਠਾਂ,

ਨੀਵੀਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਇਸ ਰੁਖ਼ ਤੋਂ

ਜ਼ੋਰ ਨ ਪਾਰ ਵਸਾਂਦਾ ।੪੨।

ਇਹ ਤਾਂ ਸੱਚ ਅਜ਼ਲ ਨੇ ਅੱਖਾਂ

ਸਿਰ ਤੇਰੇ ਨਹੀਂ ਲਾਈਆਂ,

ਪਰ ਗਿੱਚੀ ਦੀਆਂ ਨਾੜਾਂ ਉਸਨੇ

ਲਚਕਾਂ ਦੇ ਦੇ ਪਾਈਆਂ,

ਦਿੱਤੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨਜ਼ਰ ਦੀ, ਤੱਕੇਂ

ਹੇਠਾਂ ਉੱਪ੍ਰ ਚੁਫੇਰੇ,-

ਹੁਣ ਜੇ ਲੋਅ ਉਤਾਹਾਂ ਲਾਵੇਂ

ਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ।੪੩।

37. ਨਾਮ, ਧਯਾਨ, ਰਜ਼ਾ

ਨਾਮ ਸਜਣ ਦਾ ਜੀਭ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ,

ਜਾਂ ਸੱਜਣ ਉੱਠ ਤੁਰਿਆ ।

ਮੱਲ ਲਏ ਦੋ ਨੈਣ ਧਯਾਨ ਨੇ,

ਸਬਕ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਫੁਰਿਆ,

ਬਿਰਹੋਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸੌਂਪ ਅਸਾਨੂੰ

ਜੇ ਸੱਜਣ ! ਤੂੰ ਰਾਜ਼ੀ,

ਯਾਦ ਤੁਸਾਡੀ ਛੁਟੇ ਨ ਸਾਥੋਂ,

ਪਯਾਰ ਰਹੇ ਲੂੰ ਪੁੜਿਆ ।੪੪।

38. ਸਿਞਾਣ

ਮਿਸਰੀ ਕਿਸੇ ਬਨਾਂਦਿਆਂ, ਹੇਠਾਂ

ਜਦੋਂ ਕੜਾਹੀ ਲਾਹੀ,

ਕੋਲੇ ਕੋਲੇ ਖੰਡ ਹੋ ਗਈ

ਵੇਖ ਵੇਖ ਪਛੁਤਾਹੀ,

ਹੇ ਭੋਲੇ ! ਜਿਸ ਸੇਕ ਨਾਕ ਸੀ

ਸ਼ਰਬਤ ਮਿਸ਼ਰੀ ਬਣਨਾ,

ਤਾਰ ਸਿਞਾਤੀ ਨਹੀਂ ਓਸਦੀ,

ਸਯਾਣ ਬਿਨਾਂ ਸੁਖ ਨਾਹੀਂ ।੪੫।