ਸੁਹਣੇ ਹੱਥ ਸੁਰਾਹੀ ਪਯਾਲਾ

ਦੇਖ ਦੁਖੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਈ,

ਖੁਸ਼ ਹੋਈ ਮੁਖ ਦੇਖ ਸਜਨ ਦਾ

ਦੇਖ ਸੁਰਾਹੀ ਰੋਈ ।

ਰੋਂਦੀ ਵੇਖ ਸਜਨ ਹੱਸ ਆਖੇ,-

'ਕਉੜੀ ਸ਼੍ਰਾਬ ਨ ਲਯਾਯਾ,-

'ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਏਸ ਸੁਰਾਹੀ ਭਰਿਆ,

ਪੀਏ ਤੇ ਜੀਵੇ ਮੋਈ' ।੧੦।

ਦਿਹ ਇਕ ਬੂੰਦ ਸੁਰਾਹੀਓਂ ਸਾਨੂੰ

ਸੋਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੋੜੇ,

ਬੇਖ਼ੁਦੀਆਂ ਦੇ ਚਾੜ੍ਹ ਅਰਸ਼ ਤੇ

ਆਸ ਅੰਦੇਸੇ ਤੋੜੇ,

ਰੰਗ ਸੁਹਾਵੇ ਤੇ ਨੌਰੰਗੀ

ਪੀਂਘ ਘੁਕੇ ਆਨੰਦੀ,

ਆਣ ਹੁਲਾਰੇ ਅਮਰ ਸੁਖਾਂ ਦੇ,

ਮੁੜਨ ਨ,-ਐਸਾ ਜੋੜੇ ।੧੧।

11. ਪਸਾਰੀ ਕਿ ਮਖੀਰ ?

ਤੋੜ ਗੁਲਾਬ ਪਸਾਰੀ ਲਯਾਇਆ

ਮਲ ਮਲ ਖੰਡ ਰਲਾਈ,-

ਭੀ ਕਉੜੱਤਣ ਰਹੀ ਸਵਾਦ ਵਿਚ

ਬਣੀ ਨ ਉਹ ਮਠਿਆਈ,

ਮੱਖੀ ਬਣ, ਕਣ ਰਸ ਜੇ ਚੁਣਦਾ,

ਤੋੜ ਨ ਆਬ ਗੁਆਂਦਾ,

ਮਾਲੀ ਨਾਲੋਂ ਨੇਹੁੰ ਨ ਟੁਟਦਾ,

ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਸੁਖਦਾਈ ।੧੨।

12. ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ

ਡਾਲੀ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਨ ਸਾਨੂੰ,

ਅਸਾਂ ਹੱਟ 'ਮਹਿਕ' ਦੀ ਲਾਈ !

ਲੱਖ ਗਾਹਕ ਜੇ ਸੁੰਘੇ ਆਕੇ

ਖਾਲੀ ਇਕ ਨ ਜਾਈ,

ਤੂੰ ਜੇ ਇਕ ਤੋੜ ਕੇ ਲੈ ਗਿਓਂ,

ਇਕ ਜੋਗਾ ਰਹਿ ਜਾਸਾਂ,-

ਉਹ ਭੀ ਪਲਕ ਝਲਕ ਦਾ ਮੇਲਾ-

ਰੂਪ ਮਹਿਕ ਨਸ ਜਾਈ ।੧੩।

'ਕਿਉਂ ਹੋਯਾ ?' ਤੇ 'ਕੀਕੂੰ ਹੋਯਾ ?'

ਖਪ ਖਪ ਮਰੇ ਸਿਆਣੇ,-

ਓਸੇ ਰਾਹ ਪਵੇਂ ਕਿਉਂ ਜਿੰਦੇ !

ਜਿਸ ਰਾਹ ਪੂਰ ਮੁਹਾਣੇ,

ਭਟਕਣ ਛੱਡ, ਲਟਕ ਲਾ ਇਕੋ,

ਖੀਵੀ ਹੋ ਸੁਖ ਮਾਣੀਂ,

ਹੋਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਸਤੀ ਚੰਗੀ

ਰਖਦੀ ਸਦਾ ਟਿਕਾਣੇ ।੧੪।

14. ਮਗਨਤਾ

ਬਾਗ਼ ਅਦਨ ਵਿਚ ਵਸਦਿਆਂ ਆਦਮ

ਕਣਕ, ਆਖਦੇ ਖਾਧੀ,-

ਧੱਕਿਆ ਗਿਆ ਬਾਗ਼ ਤੋਂ ਸ਼ੁਹਦਾ

ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਪਰਾਧੀ:

ਭਬਕੇ ਪਾ ਕੇ ਕਣਕ ਚੁਆਂਦਾ

ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਜੇ ਆਦਮ,

ਅਦਨੋਂ ਹੋਰ ਉਚੇਰਾ ਹੁੰਦਾ,

ਅਟਲ ਮੱਲਦਾ ਗਾਧੀ ।੧੫।

(ਸ਼ੁਹਦਾ=ਵਿਚਾਰਾ, ਗਾਧੀ=ਅਮਰ ਪਦ)

15. ਹਠ-ਰਸ

ਨਾ ਕਰ ਤਪ ਸਿੰਗੀ ਰਿਖ ਹਠੀਏ !

ਰੁੱਸ ਨ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲੋਂ,

ਲੁਕਵੇਂ ਤੇਜ ਵਸਣ ਇਸ ਅੰਦਰ,

ਸੂਖਮ ਹਨ ਜੋ ਵਾਲੋਂ,

ਹਠ ਤੋਂ ਟੱਪ, ਰੰਗੀਜ ਰੰਗ ਵਿਚ,

ਰਸੀਆ ਹੋ ਰਸ ਜਿੱਤੀਂ,

ਇਕ ਝਲਕਾਰੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਏ

ਗੁਆ ਦੇਸਣ ਇਸ ਹਾਲੋਂ ।੧੬।

ਅੱਜੋ ਪੀ ਤੇ ਹੁਣ ਹੀ ਪੀ ਤੇ-

ਪੀਂਦਾ ਪੀਂਦਾ ਜਾਈਂ,

'ਪਿਰਮ-ਰਸਾਂ' ਦੇ ਪਯਾਲੇ ਨਾਲੋਂ

ਲਾਏ ਬੁੱਲ੍ਹ ਨ ਚਾਈਂ,

ਹਰਦਮ ਪੀ ਤੇ ਖੀਵਾ ਹੋ ਰਹੁ

ਇਹ ਮਸਤੀ ਨ ਉਤਰੇ,-

ਕਲ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰੇ ਕਾਲ ਆਇਕੇ

ਦੇਵੇ ਖਾਕ ਰਲਾਈ ।੨੨।

20. ਲੱਗੀਆਂ ਨਿੱਭਣ

ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਨੇਹੁੰ ਲਾ ਬੈਠੀ-

ਨਾ ਹੱਸੇ ਨਾ ਬੋਲੇ,

ਸੁਹਣਾ ਲੱਗੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ

ਘੁੰਡੀ ਦਿਲੋਂ ਨ ਖੁਹਲੇ,

ਛੱਡਯਾਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਨਾਹੀਂ,

ਮਿਲਿਆਂ ਨਿੱਘ ਨ ਕੋਈ:

ਹੱਛਾ ਜਿਵੇਂ ਰਜ਼ਾ ਹੈ ਤੇਰੀ,

ਅੱਖੀਅਹੁੰ ਹੋਹੁ ਨ ਉਹਲੇ ।੨੩।

21. ਭੈ ਵਿਚ

ਬੱਦਲ ਆਇਆ ਦੇਖ ਕੰਬਿਆ

ਪਰਬਤ, -ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਇਆ:

'ਮਿੱਠੇ ਬਣ ਅੰਦਰ ਵੜ ਲੋਟੂ

ਫਿਰ ਫੇਰਾ ਆ ਪਾਇਆ ?

'ਕੱਜਣ ਐਡਾ ਕਿੱਥੋਂ ਲਯਾਵਾਂ ?

ਲਵੇ ਲੁਕਾ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ।

'ਹੇ ਸਰਪੋਸ਼ ਜਗਤ ਦੇ ਓਲ੍ਹਣ !

ਰੱਖੋ ਕਰਕੇ ਦਾਇਆ' ।੨੪।

ਮਿੱਠੀ ਖਿਰਨ ਬੋਲਿਆ ਬੱਦਲ

ਹਿਰਦਾ ਚਮਕ ਦਿਖਾਇਆ :-

'ਲੇਖਾ ਸਾਫ ਨ ਮੈਂ ਕੁਛ ਪੱਲੇ,

ਤੈਂ ਦਿੱਤਾ ਵੰਡ ਆਇਆ;

'ਉਹ ਦਾਤਾ, ਭੰਡਾਰੀ ਤੂੰ ਹੈਂ

ਮੈਂ ਹਾਂ ਵੰਡਣ ਹਾਰਾ,

'ਭੈ ਵਿਚ ਕਾਰ ਤੁਸਾਂ ਮੈਂ ਕਰਨੀ-

ਸਭ ਮਾਲਕ ਦੀ ਮਾਇਆ' ।੨੫।

ਸਾਗਰ ਪੁਛਦਾ :-'ਨਦੀਏ ! ਸਾਰੇ

ਬੂਟੇ ਬੂਟੀਆਂ ਲਯਾਵੇਂ,

ਪਰ ਨਾ ਕਦੀ ਬੈਂਤ ਦਾ ਬੂਟਾ

ਏਥੇ ਆਣ ਪੁਚਾਵੇਂ ?'

ਨਦੀ ਆਖਦੀ :-'ਆਕੜ ਵਾਲੇ,

ਸਭ ਬੂਟੇ ਪਟ ਸੱਕਾਂ,

'ਪਰ ਜੋ ਝੁਕੇ ਵਗੇ ਰਉਂ ਰੁਖ਼ ਨੂੰ

ਪੇਸ਼ ਨਾ ਉਸ ਤੇ ਜਾਵੇ' ।੨੬।

23. ਯਾਦ

'ਯਾਦ ਸਜਨ ਦੀ' ਹਰਦਮ ਰਹਿੰਦੀ

ਲਹਿ ਗਈ ਡੂੰਘੇ ਥਾਈਂ,

ਵਾਂਗ ਸੰਗੀਤ ਲਹਿਰਦੀ ਅੰਦਰ

ਬਣ ਗਈ ਰਾਗ ਇਲਾਹੀ ।

ਦਾਰੂ ਵਾਂਗ ਸਰੂਰ ਚਾੜ੍ਹਦੀ,

ਤਰਬ ਵਾਂਗ ਥਰਰਾਵੇ,

ਖਿੱਚੇ ਤੇ ਰਸ ਭਿੰਨੀ ਕਸਕੇ-

ਲੱਗੇ ਫਿਰ ਸੁਖਦਾਈ ।੨੭।

24. ਇਲਮ, ਅਮਲ

ਸਿਰ ਕਚਕੌਲ ਬਨਾ ਹਥ ਲੀਤਾ

ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਦਵਾਰੇ ਫਿਰਿਆ,

ਦਰ ਦਰ ਦੇ ਟੁਕ ਮੰਗ ਮੰਗ ਪਾਏ,

ਤੁੰਨ ਤੁੰਨ ਕੇ ਇਹ ਭਰਿਆ;

ਭਰਿਆ ਵੇਖ ਅਫਰਿਆ ਮੈਂ ਸਾਂ

ਜਾਣਾਂ ਪੰਡਤ ਹੋਇਆ,-

ਟਿਕੇ ਨ ਪੈਰ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਮੇਰਾ

ਉੱਚਾ ਹੋ ਹੋ ਟੁਰਿਆ ।੨੮।

ਇਕ ਦਿਨ ਏ ਕਚਕੌਲ ਲੈ ਗਿਆ

ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਮੁਹਰੇ ਧਰਿਆ:

ਜੂਠ ਜੂਠ ਕਰ ਉਸ ਉਲਟਾਇਆ

ਖਾਲੀ ਸਾਰਾ ਕਰਿਆ;

ਮਲ ਮਲ ਕੇ ਫਿਰ ਧੋਤਾ ਇਸ ਨੂੰ

ਮੈਲ ਇਲਮ ਦੀ ਲਾਹੀ:

ਦੇਖੋ, ਇਹ ਕਚਕੌਲ ਲਿਸ਼ਕਿਆ;

ਕੰਵਲ ਵਾਂਙ ਫਿਰ ਖਿੜਿਆ ।੨੯।