تاج مهِل

بھارت دے آگرا سهِر دا نام سُندے هی سبھ توں پهِلاں جو گّل ساڈے دِماگ وِّچ آاُںدی هَے, اُه هَے – تاج مهِل ۔ چِّٹے سںگمرمر دا بنِآ ِاه مهّل بےاںت پِآر دا پرتیک هَے۔ تاج مهِل دا نِرمان مُگل ساسک ساهجهاں نے کروايا سی۔ ِاه دُنیآں دے سّت اجُوبِآں وِّچوں ِاّک هَے ۔ تاج مهِل نُوں ےُونَےسکو دُآرا وِسو وِراست ستھان گھوسِت کیتا گِآ هَے۔

ِاس دی وِسو وِراست ساایٹ وجوں پُوری دُنیآ دُآرا پرسںسا کیتی گای “ماسٹرپیس منُّکھی رچناواں” وِّچوں ِاّک کِها گِآ هَے۔ ِاس مهان رچنا بارے ِاه منِّآ جاںدا هَے کِ ِاس نُوں بنوااُن توں بااد ساهجهاں نے آپنے سارے کاریگراں دے هّتھ وّڈھ دِّتے, تاں جو ِاس تاج مهّل ورگی ِامارت هور کوای نا بنا سکے۔

تاج مهِل دا ِاتِهاس 

ِاس بارے اسیں سارِآں نے تھوڑھا-تھوڑھا سُنِآ هووےگا۔ جو لوک ِاس نُوں دےکھن آاے هن, اُه تاج مهِل نُوں ِاک وار پھِر دےکھنا چاهُںنگے اتے جِنھاں نے نهیں دےکھِآ, اُه جرُور ِاّتھے جانا چاهُںدے هن۔ تاں آاَو جاندے هاں تاج مهِل نال جُڑیآں کُجھ دِلچسپ جانکاریآں۔

• تاج مهِل کِّتھے ستھِت هَے?

ِاه بھارت دے اُّتر پردےس دے آگرا سهِر وِّچ ےمُنا ندی دے کںڈھے ستھِت هَے۔ ِاه مُگل ساسک ساهجهاں نے آپنی پتنی مُمتاج دی ےاد وِّچ بنوايا سی۔

• مُمتاج کَون سی ? (Who was Mumtaz?)

مُمتاج (1 ستںبر 1593 – 17 جُون 1631) پرسیآ دی ِاّک راجکُماری سی, جِسنے بھارت دے مُگل ساسک ساه جهاں نال وِآه کیتا سی۔ مُمتاج ساهجهاں دی سبھ توں پِآری پتنی سی۔ اُه مُمتاج نُوں بهُت پِآر کردا سی۔ 1631 وِّچ, 37 سال دی اُمر وِّچ, مُمتاج نے آپنے 14وےں بّچے, گَوهرا بےگم نُوں جنم دِںدے سمےں مَوت هو گای۔

• تاج مهِل دے نِرمان دا ِاتِهاس

ِاس دی اُساری دا سِهرا پںجوےں مُگل ساسک ساهجهاں نُوں جاںدا هَے۔ ساهجهاں نے 1628 توں 1658 تّک بھارت ‘تے راج کیتا۔ ساهجهاں نے آپنیآں ساریآں پتنیآں دی پِآری پتنی مُمتاج مهِل دی ےاد وِّچ تاج مهِل بنوايا سی۔

ِاس نُوں “مُمتاج دا مکبرا” وی کِها جاںدا هَے ۔ مُمتاج دی مَوت توں بااد ساهجهاں بهُت بےچَےن هو گِآ۔ پھِر اُسنے آپنے پِآر نُوں کاِام رّکھن لای آپنی پتنی دی ےاد وِّچ تاج مهِل بنااُن دا پھَےسلا کیتا۔

ِاه 1631 توں بااد هی سی کِ ساهجهاں نے ادھِکارت تَور ‘تے تاج مهِل دے نِرمان دا اَےلان کیتا اتے 1632 وِّچ ِاس دی اُساری دا کںم سُرُو کیتا۔ تاج مهِل نُوں بنااُن وِچ کاپھی سماں لّگا۔ بھاوےں ِاس مکبرے دی اُساری دا کںم 1643 وِچ هی پُورا هويا سی پر ِاس دے سارے پهِلُوآں ‘تے کںم کرن توں بااد ِاس نُوں بنااُن وِچ لگبھگ 10 سال هور لّگ گاے۔

پُورا تاج مهِل 1653 وِّچ لگبھگ 320 لّکھ رُپاے دی لاگت نال بنايا گِآ سی, جِسدی کیمت اّج 52.8 بِلیان رُپاے (827 مِلیان ڈالر) هَے۔ ِاس دے نِرمان وِّچ مُگل کاریگر اُستاد اهِمد لاهَوری دے ادھین 20,000 کاریگراں نے کںم کیتا۔ کِها جاںدا هَے کِ ِاس دے نِرمان توں بااد ساهجهاں نے آپنے سارے کاریگراں دے هّتھ وّڈھ دِّتے سن۔

تاج مهِل دی بنتر اتے رُوپ-رےکھا

ِاس دی بنتر اتے رُوپ-رےکھا پھارسی اتے پراچین مُگل کلا ‘تے آدھارِت هَے۔ پرسیآ راجوںس دی کلا اتے کای مُگل ِامارتاں جِوےں کِ گُر-اے-امیر, هُماےُوں دا مکبرا, ِاتمادُد-دَولا دا مکبرا اتے ساهجهاں دی دِّلی دی جاما مسجِد تاج مهِل دی اُساری دا آدھار بندے هن۔

مُگل ساسن دَوران, لگبھگ ساریآں ِامارتاں دے نِرمان وِّچ لال پّتھراں دی ورتوں کیتی جاںدی سی, پر ِاس دی اُساری لای ساهجهاں نے چِّٹے سںگمرمر دی چون کیتی۔ ِاس دیآں کںدھاں نُوں ِانھاں چِّٹے سںگمرمر ‘تے کای ترھاں دیآں نّکاسی اتے هیرے جڑ کے سجايا گِآ سی۔

• تاج مهِل دے وّکھ-وّکھ هِّسے

ِاس دے نِرمان وِّچ مُمتاج دا مکبرا مُّکھ هَے۔ ِاس دے مُّکھ هال وِچ ساهجهاں اتے مُمتاج دی نکلی کبر هَے۔ اُنھاں نُوں بهُت ودھیآ ڈھںگ نال سجايا گِآ هَے۔ اُس دی اسلی کبر سبھ توں هےٹھلی مںجِل ‘تے ستھِت هَے۔ ِاس مکبرے نُوں بنااُن لای تاج مهِل دے اُّپر ِاّک گُںبد, ِاّک گُںبد چھّتری اتے ِاّک مینار بناای گای سی۔ تاں آاَو جاندے هاں ِاس دے ِانھاں سارے هِّسِآں نُوں-

• کبر

پُورے تاج مهِل دا کےںدر مُمتاج مهِل دا مکبرا هَے۔ ِاه وّڈے, چِّٹے سںگمرمر دا بنِآ هويا هَے۔ ِاس مکبرے دے اُّپر ِاّک وِسال گُںبد ِاس دی سُںدرتا نُوں ودھا رِها هَے۔ مُمتاج دی کبر 42 اےکڑ وِّچ پھَےلی هوای هَے۔ ِاه چارے پاسيوں باگ نال گھِرِآ هويا هَے۔ ِاس دے تِنّ پاسے کںدھ بناای گای هَے۔ ِاس مکبرے دی نیںه چَورس هَے۔ ورگ دا هر پاسا 55 میٹر هَے۔ اسل وِّچ ِاس ِامارت دی سکل اسٹبھُج (8 کوناں والی) هَے, پر ِاسدے اّٹھ کوناں دیآں کںدھاں باکی چار پاسِآں توں بهُت اُّچیآں هن, ِاس لای ِاس ِامارت دی نیںه دی سکل ورگاکار منِّآ جاںدا هَے۔ مکبرے دے چار مینار ِامارت دے درواجے دے پھرےم پرتیت هُںدے هن۔

• گُںبد

مُمتاج دے مکبرے دے سِکھر اُّتے ِاّک چِّٹے سںگمرمر دا گُںبد هَے۔ ِاس گُںبد نُوں اُلٹے کلس واںگ سجايا گِآ هَے۔ کِریٹ کلس گُںبد اُّتے ستھِت هَے۔ ِاه کلس پھارسی اتے هِںدُو وستُو کلا دا مُّکھ تّت هَے۔

• وِسو وِراست

ِاه پُوری دُنیآ وِّچ سبھ توں پسںدیدا سَےر-سپاٹا ستھاناں وِّچوں ِاّک هَے۔ ِاّتھے هر سال سّت توں اّٹھ لّکھ سَےلانی آاُںدے هن۔ ِاه بھارت سرکار دی سَےر-سپاٹا توں آمدن دا مُّکھ سروت هَے۔ ِاس نُوں دےکھن لای دُنیآ بھر دے کای دےساں توں لوک آاُںدے هن۔ 2007 وِّچ ِاس نے ِاّک وار پھِر نوےں سّت اجُوبِآں وِّچ آپنی تھاں بناای۔

تےجابی میںه دے تاج مهِل ‘تے پربھاو

اّج کّلھ تےجابی میںه دا اسر منُّکھی جیون اتے منُّکھ دُآرا بناایآں ِامارتاں ‘تے وی پَےن لّگا هَے۔ ِاه وی ِاس دے پربھاو توں اچھُوتا نهیں رِها۔

آاَو پهِلاں جاندے هاں کِ تےجابی میںه کی هُںدا هَے?

آم تَور ‘تے پانی دا pH مُّل 5.6 هُںدا هَے۔ پر جدوں پانی وِّچ سلپھر اتے ناایٹروجن دے آکساایڈ مِلااے جاںدے هن, تاں پانی دا pH مُّل 5.6 توں هےٹھاں ڈِّگنا سُرُو هو جاںدا هَے۔ ِاس ستھِتی وِّچ, جدوں میںه پَےںدا هَے, تاں میںه دا پانی رساِانک تَور ‘تے ِانھاں آکساایڈاں نال پرتیکرِآ کردا هَے اتے پانی دی ph مُّل نُوں گھٹا کے, پانی وِّچ اَےسِڈ دی ماترا ودھ جاںدی هَے۔ جو پھِر اَےسِڈ رےن دا رُوپ دھار لَےںدا هَے۔

آگرا وِّچ کای پھَےکٹریآں اتے پاور پلاںٹ هن, جِّتھوں کای کھترناک رساِانک پدارتھ نِکلدے هن۔ ِاه اَےسِڈ هوا نال پرتیکِرِآ کردا هَے اتے تےجابی میںه وِّچ مدد کردا هَے۔ ِاه تےجابی میںه تاج مهِل دے سںگمرمر ‘تے پَےںدا هَے اتے تاج مهِل دے سںگمرمر (کَےلسیام کاربونےٹ) نال پرتیکِرِآ کرنا سُرُو کر دِںدا هَے۔ ِاس کارواای کارن ِاس وِلّکھن ِامارت نُوں نُکسان پُّجا هَے۔

تےجابی میںه کارن چِّٹے سںگمرمر دا رںگ پیلا پَےنا سُرُو هو گِآ هَے, جِس کارن تاج مهّل دی سُںدرتا کھتم هو گای هَے۔ ِاس لای تےجابی میںه دے پربھاو نُوں روکن لای وّدھ توں وّدھ رُّکھ لگااُنے پَےنگے اتے کارکھانِآں توں آاُن والے تےجاب نُوں روکنا پوےگا۔

تاج مهِل نال سبںدھت اپھواهاں اتے سّچاایآں

اّج اسیں تاج مهِل نال جُڑیآں کُجھ مِّتھاں نُوں سّچ منّ لِآ هَے, اسیں ِاّتھے اُنھاں مِّتھاں دی سّچاای دّسن جا رهے هاں-

اپھواه - تاج مهِل بنااُن والے مجدُوراں دے هّتھ کّٹے گاے ۔

سّچ - ساهجهاں نے تاج مهِل بنااُن والے مجدُوراں نُوں اُمر بھر دی تنکھاه دےن دا واادا کیتا اتے اُنھاں نُوں کںم نا کرن دی سلاه دِّتی۔ اتے اُه آپنے واادے انُسار سارے مجدُوراں نُوں تنکھاه دِںدا سی۔

اپھواه – تاج مهِل دا رںگ بدلدا رهِںدا هَے۔

سّچ – اجِها کُجھ وی نهیں هَے, سُورج دی روسنی نال تاج مهّل چمکن لّگدا هَے اتے رات نُوں چںدرما دی رَوسنی نال تاج مهِل دا رںگ بدلدا نجر آاُںدا هَے۔