ماں بولی: منُّکھی وِکاس اتے سّبھِآچار دی جڑھ

ماں بولی دے سبںدھ وِّچ وی ِاه تّتھ سولھاں آنے سّچ هَے کِ جِس رُّکھ دیآں جڑھاں جِنّیآں ڈُوںگھیآں هونگیآں اَونا هی اُه جھّکھڑاں-تُوپھاناں دا ساهمنا کرن دے سمرتھ هُںدا هَے۔  دُنیآ بھر دے مهان لےکھکاں, سِّکھِآ-شاستریآں, وِدواناں تے وِگِآنیآں نے ِاس تّتھ نُوں آپنے تجربِآں راهیں بولاں تے لِکھتاں وِّچ پےش کیتا هَے۔ رسُول همجاتوو نُوں چاهے دُنیآ بھر دیآں بهُت ساریآں بھاساواں وی آاُںدیآں سن پر اُس نُوں آپنی ماں بولی ‘اوار’ وِّچ گّل کرنا هی پسںد سی۔ اُه آپنی رچنا ‘مےرا داگِستان’ وِّچ ِاه وی دّسدا هَے کِ اُّتھے جے کِسے نُوں گالھ دےنی هووے تاں ِاه کِها جاںدا هَے کِ “جاه تَےنُوں آپنی ماں بولی بھُّل جااے۔” ےُونَےسکو نے 1968 وِّچ ِاّک رِپورٹ ’چ ِاه ادھِاَےن پےش کیتا کِ “مات-بھاشا دی سِّکھِآ لای ورتوں جِنّی دُور تّک سںبھو هو سکے اَونی دُور تّک کیتی جاوے۔” افریکی لےکھک نگُوگی وا تھيوںگو دا کتھن هَے کِ “جےکر تُهانُوں سںسار دیآں ساریآں بھاشاواں آاُںدیآں هن پر تُهانُوں آپنی ماں-بولی جاں آپنے سّبھِآچار دی بھاشا نهیں آاُںدی تاں ِاس نُوں غُلامی کهِںدے هن۔” دُنیآ بھر وِّچ اںگرےزی بھاشا سِکھااُن تے آای.ای.اَےل.ٹی.اَےس (IELTS)دا سںچالن کرن والی ِاںگلَےںڈ دی سںستھا ‘برِٹِس کَوںسل’ دی پرکاشِت کِتاب رُوپی رِپورٹ ‘ِاںگلِش لَےںگُاےج اَےںڈ میڈیام آپھ ِاںسٹرکشن ِان بےسِک اَےجُوکےشن’ وِسےس اهِمیات رّکھدی هَے جِس وِّچ کھوجکرتا جَوهن سِمپسن نے ِاه ساف جِکر کیتا هَے کِ “جےکر وِکاسشیل مُلک دا بّچا اںگرےزی دی بجااے آپنی ماں بولی وِّچ پڑھدا هَے تاں اُه ودھےرے ودھیآ تریکے نال گِآن هاسل کردا هَے تے اُه اکادمِک تَور ’تے سپھلتا پراپت کرن دے نال-نال آرتھِک تے سماجِک تَور ’تے وی فاِادے وِّچ رهِںدا هَے۔” کِسے وی کَوم دے لای ساهِت اتے  سّبھِآچار سںبھال لای ماں بولی  ِاک اهِم بھُومِکا نِبھااُںدی هَے۔ سّبھِآچار سماج دی پچھان بنااُن وِچ ماں-بولی 'تے آدھارِت هُںدا هَے۔ ِاسے کرکے ساهِت نُوں سماج دا سیسا (درپن) منِّآ جاںدا هَے۔ هور بولیآں واںگ پںجابی ماں-بولی دا آپنا لںما ِاتِهاس هَے۔ گُرمُکھی پَےںتی اّکھری ورنمالا دی سِںگار بنی۔ ِاه مان والی گّل هَے کِ پںجابی بھاسا لِکھن لای ِاس کول وّدھ دھُنیآں هن, وِاںجن هن۔ دُوجیآں بھاساواں نُوں اُچارن دی سمرّتھا اتے لِکھن دی کلا هَے۔ ڈا. اَےّماَےّس رںدھاوا آپنے لےکھ 'مَےنُوں پںجابی کِاُں چںگی لّگدی هَے' وِچ لِکھدے هن کِ جِوےں پںجابن نُوں سلوار-کمیج سوهںدی, اےوےں هی پںجابی نُوں گُرمُکھی لِپی۔ کِنّے سوهنے لگدے هن گُرمُکھی دے گول-مول اّکھر جِوےں موتی لڑی وِچ پرواے هون۔ ِاه منِّآ گِآ هَے کِ ماں-بولی دی جِنّی مهّتتا نُوں سمجھِآ جاوے, چںگا هَے۔ ماں-بولی منُّکھ دے وِرسے تے وِراست دی ٹکسال هُںدی هَے۔ ِاسے لای کِها جاںدا هَے کِ مات-بھاسا وِچاراں دی چالک هَے تے سںسکاراں دی جنم داتی۔ گُربکھس سِںگھ پریتلڑی لِکھدے هن کِ منُّکھ اےنا آپنی ماں دا بّچا نهیں جِنّا آپنی ماں-بولی دا هُںدا هَے۔ جِنّی کھُوبسُورتی تے سِّدت نال منُّکھ آپنے دِل دی گّل, بھاوناواں تے کلپنا آپنی ماں-بولی راهیں پرگٹ کر سکدا هَے, دُوجی کِسے هور بھاسا وِچ نهیں۔ بّچے نُوں بچپن 'چ لوری دےنی اُس دی ماں-بولی کاو رُوپی کوِتا هُںدی هَے۔ ماں-بولی سِّکھن دی سُرُوآت بّچے دی ماں, اُس دے پالن-پوسن اتے چَوگِردے دیآں پرستھِتیآں راهیں هُںدی هَے۔ ِاسے لای هرےک وِاکتی لای اُس دی مُول-بھاسا اُهدی ماں دی بولی هُںدی هَے۔ جے لوریآں نا هُںدیآں تاں دُنیآ 'چ ساِاد دُوّجے گیت وی نا هُںدے۔ ِاس لای ماواں پهِلیآں کوِّتریآں هُںدیآں هن۔  ِاس لای بّچے دی پهِلی مُسکان اتے منُّکھ دا آکھری هںجھُو, ماں-بولی دا گیت هُںدا۔ 'مےرا داگِستان' پُستک 'چ رسُول همجاتوو ماں-بولی بارے بهُت جور دےںدا هَے: "اّلا کرے, تےرے بّچے اُس بولی توں واںجھے رهِن, جِهڑی اُنھاں دی ماں بولدی هَے۔" ِاس توں وّڈی بد-اسیس هور کوای نهیں۔ بھاسا دی مُهارت بارے اُه لِکھدا هَے کِ بّچا بولن تاں دو-تِنّ سال دا لّگ جاںدا هَے پرںتُو منُّکھ نُوں بھاسا سِّکھن لای سّٹھ سال لّگ جاںدے هن۔ بھاو بھاسا دی سبد-سکتی نُوں جاننا بهُت جرُوری هَے۔ ماں-بولی تے ماں دی مهِما ِاںج وی کهی جا سکدی هَے کِ جِهڑا منُّکھ آپنی ماں دی چِںتا نهیں کردا, اُه بےگانی اَورت دی چِںتا وی نهیں کر سکےگا۔ ٹامس ڈےوِس دا کهِنا هَے کِ ماں-بولی هِردے نُوں اُتےجِت کردی هَے۔ ماں-بولی من نُوں درِڑھ بنااُںدی هَے۔ ماں-بولی آتما نُوں سُّدھ رّکھدی هَے۔  بابا پھرید  دُآرا آپنی بولی وِّچ رچنا کرنا اُنھاں دُآرا ماں-بولی نال پرگٹايا پِآر هی هَے۔ گُرُو نانک دےو جی نے وی آپنے سمِآں دی سرکاری بھاسا پھارسی دی بجااے لوکاں دی آم بولچال دی بولی پںجابی وِّچ بانی رچی۔ اُنھاں نے لوکاں نُوں پھارسی نُوں باهرلی بولی آکھدِآں لِکھِآ: گھر گھر میآ سبھنا جیآ بولی اور تُماری۔۔ اّج دے سمےں وِّچ وی بھاسا کھوج نال سبںدھِت سںستھاواں دیآں ماں بولی نال سبںدھِت سںستھاواں دیآں کھوجاں تے سروےکھناں دیآں رِپورٹاں نے وی ماں بولی دی مهّتتا نُوں سِّدھ کیتا هَے۔ ماں بولی وِّچ مُّڈھلی سِّکھِآ پراپت کرن والا وِدِآرتھی هی هور بھاساواں دا گِآن- اُس دی سبداولی, وِآکرن آد نُوں چںگی ترھاں  سمجھ سکدا هَے۔ ماں بولی وِّچ پراپت گِآن نُوں بّچا بےهتر ڈھںگ نال سمجھ سکدا هَے۔ ِاس ترھاں اُس دا آتم-وِسواس وی ودھیآ بنِآ رهِںدا هَے تے اُس دی وِسے ’تے پکڑ وی مجبُوت هُںدی هَے۔ ِاس لای سانُوں  آپنی ماں-بولی اُتشاهِت کرن لوڑ هَے۔