سکُولی پھیساں وِّچ بھاری وادھے کارن بھارتی پرِواراں دیآں مُشکِلاں ودھیآں

14 سالا آدِتِآ مَےٹی, 9 مای نُوں آپنی اںگرےجی دی پریکھِآ لای آتموِسواس نال گِآ۔ اُسدے پِتا نے اُسنُوں بھارتی راجدھانی دِّلی وِّچ سکُول وِّچ چھّڈ دِّتا, پر آدِتِآ نُوں پریکھِآ وِّچ بَےٹھن نهیں دِّتا گِآ۔ آدِتِآ نے دّسِآ, "مےرے کلاس وِّچ داکھل هون توں دو جاں تِنّ مِںٹ بااد, گارڈاں اتے بااُوںسراں نے مَےنُوں کمرے توں باهر جان لای کِها۔" اُسدے پِتا اجے سکُول دے گےٹ دے باهر هی کھڑھے سن جدوں آدِّتِآ اتے کُجھ هور وِدِآرتھیآں نُوں سکُول بّس 'تے چڑھن لای کِها گِآ, جِسنے اُنھاں نُوں اُنھاں دے گھر چھّڈ دِّتا۔ آدِتِآ دا نام دِّلی پبلِک سکُول دُآرکا دے رولاں توں هٹا دِّتا گِآ سی کِاُںک اُسدے پِتا نے هال هی وِّچ پھیس وادھے دا بھُگتان کرن توں ِانکار کر دِّتا سی جِسنُوں اُه منمانی اتے انادھِکارت منّدے هن۔ بیبیسی نے ٹِّپنی لای ڈیپیاَےس دُآرکا اتے دِّلی پبلِک سکُول سوساِاٹی - جو کِ ڈیپیاَےس سکُولاں دی لڑی چلااُںدی هَے - نال سمپرک کیتا, پر اُسنُوں کوای جواب نهیں مِلِآ۔ آدِّتِآ دا ماملا کوای ِاکّلا نهیں هَے اتے ڈیپیاَےس ِاکلَوتا سکُول نهیں هَے جو منمانی نال پھیس وادھے دے دوساں دا ساهمنا کر رِها هَے۔ پِچھلے دو مهینِآں وِّچ, بھارتی سهِراں وِّچ کای وِرودھ پردرسن سُرُو هو گاے هن۔ دِّلی, پُونے توں هَےدراباد تّک ماپِآں دی وّڈی گِنتی پراایوےٹ سکُولاں 'تے پھیساں وِّچ بھاری وادھا کرن دا دوس لگااُںدی هَے۔ دِّلی جو وِرودھ پردرسناں دا کےںدر بن کے اُّبھری هَے, ِاه مُّدا هال هی وِّچ سُرکھیآں وِّچ آيا هَے جدوں ڈیپیاَےس دُآرکا نے کتھِت تَور 'تے وِدِآرتھیآں نُوں لاِابرےری وِّچ کَےد کر لِآ, اُنھاں نُوں کلاساں وِّچ داکھل هون توں روکن لای سُرّکھِآ گارڈ رّکھے اتے اُنھاں نُوں بکايا نا دےن 'تے باهر کّڈھ دِّتا۔ ماپِآں نے سکُول 'تے اُنھاں دے پرِواراں دُآرا لاے گاے وِّتی پھَےسلِآں لای بّچِآں نُوں سجا دےن دا دوس لگايا هَے۔ سرکاری سکُول دےس بھر وِّچ مَوجُود هن پر اکسر ماڑی, اسںگت گُنوّتا توں پیڑت هُںدے هن, جِس کارن بهُت سارے گھّٹ آمدن والے پرِوار وی بّچِآں دے بِهتر بھوِّکھ لای پراایوےٹ سکُولاں دی چون کردے هن۔ دِّلی وِّچ نِےماں انُسار, سرکاری لیج 'تے دِّتی گای جمین 'تے نِّجی سکُولاں نُوں پھیساں ودھااُن توں پهِلاں سِّکھِآ ڈاِارَےکٹورےٹ (DoE) دی پروانگی لَےنی چاهیدی هَے اتے 25% آرتھِک تَور 'تے کمجور جاں پچھڑے وِدِآرتھیآں نُوں داکھلا دےنا چاهیدا هَے۔ ِاه سرت اُنھاں دے سبسِڈی والے لیج نال جُڑی هوای هَے۔ بیبیسی نے پھیس وادھے 'تے ٹِّپنی لای سِّکھِآ وِبھاگ نال سمپرک کیتا هَے, جِسدی رِپورٹ ماپِآں نے سانُوں دِّتی هَے, پر اُنھاں نُوں کوای جواب نهیں مِلِآ۔ دُوجے پاسے, سکُولاں نے ادالت وِّچ دلیل دِّتی هَے اتے ماپِآں نُوں دّسِآ هَے کِ اُه سںگھرس کر رهے هن۔ اُه مهِںگاای, ودھدی سٹاپھ دی تنکھاه, آرتھِک تَور 'تے کمجور وِدِآرتھیآں لای سرکار توں دےری نال اداِاگی اتے بُنِآدی ڈھاںچے دے نوینیکرن دی جرُورت نُوں پھیساں ودھااُن دے کارناں وجوں درسااُںدے هن۔ دِوِآ مَےٹی کهِںدی هَے کِ اُسدے پُّتر آدِّتِآ دی 2020 وِّچ سالانا پھیس 93,400 رُپاے ($1,077; £802) سی۔ اُه کهِںدا هَے کِ ِاه 2025-26 وِّچ دُّگنی توں وّدھ کے 189,096 رُپاے هو گای هَے۔ مَےٹی اُنھاں درجناں ماپِآں وِّچوں ِاّک هن جِنھاں نے سکُول نُوں ادالت وِّچ گھےرِآ هَے, ِاه دوس لگااُںدے هواے کِ ِاسنے وِدِآرتھیآں نُوں گَےر-کانُونّی تَور 'تے سُوچیآں توں هٹا دِّتا هَے اتے پھیس دے مُّدے 'تے پرِواراں نُوں پرےسان کیتا هَے۔ "اسیں کدے نهیں سوچِآ سی کِ ِاس پّدھر دا سکُول بّچِآں نال ِاس ترھاں دا وِوهار کرےگا - اُنھاں نُوں کلاسرُوماں توں کّڈھِآ جاوےگا, بااُوںسر نِےُکت کیتے جانگے اتے اُنھاں نُوں دِناں لای لاِابرےری وِّچ بِٹھايا جاوےگا۔" سکُول نے ادالت وِّچ کتھِت تَور 'تے دلیل دِّتی کِ اُنھاں وِدِآرتھیآں نُوں رّکھن دی ساڈی کوای کانُونّی جِںمےواری نهیں هَے جِنھاں دیآں پھیساں دا بھُگتان نهیں کیتا گِآ هَے۔ د ِاںڈیان اَےکسپرَےس اکھبار دی ِاّک رِپورٹ دے انُسار, ڈیپیاَےس نے دااوا کیتا کِ اُسنُوں پِچھلے سال 490 مِلیان رُپاے دا نُکسان هويا سی اتے پھیساں ودھااُنیآں پایآں سن۔ اَونلااین کمِاُونِٹی پلےٹپھارم, لوکلسرکلس دُآرا کیتے گاے ِاّک تاجا سروےکھن وِّچ پايا گِآ هَے کِ پراایوےٹ سکُولاں وِّچ 80% توں وّدھ ماپِآں نے کِها کِ ِاس اکادمِک سال وِّچ پھیساں وِّچ 10% توں وّدھ وادھا هويا هَے۔ دِّلی, مُںبای اتے بَےںگلُرُو ورگے سهِراں وِّچ, کُجھ سکُولاں وِّچ وادھا 30% تّک سی۔ بھارت وِّچ پراایوےٹ سکُولاں لای کوای کےںدریکرِت نِےم نهیں هَے; هر راج آپنے نِےم نِردھارت کردا هَے۔ اُداهرن وجوں, مهاراسٹر هر دو سالاں وِّچ 15% پھیس وادھے دی آگِآ دِںدا هَے - جےکر 25% ماپے ِاتراج کردے هن تاں سمیکھِآ دے ادھین - جدوں کِ کرناٹک آڈِٹ جاِاجتا دے نال 10% سالانا وادھے دی آگِآ دِںدا هَے۔ هالاںک, لاگُوکرن کمجور هَے, اتے پھیساں نُوں لَے کے کانُونّی وِواد اکسر سالاں تّک چّلدے رهِںدے هن, جِس نال پرِواراں نُوں بهُت گھّٹ سمےں سِر راهت مِلدی هَے۔ گگندیپ سِںگھ, جِسدا پُّتر پّچھمی دِّلی دے میرا ماڈل سکُول وِّچ پڑھدا هَے, کهِںدا هَے کِ پِچھلے سال پھیساں وِّچ 45% وادھا هويا سی اتے ِاس سال هور 7% هويا هَے۔ ماپِآں نے کِها کِ سکُول نے ِاس سال بِناں کِسے اگااُوں سُوچنا دے پھیساں وِّچ 25% وادھا کیتا هَے۔ ساڈے کول کوای وِکلپ نهیں سی, ِاسلای سانُوں بھُگتان کرنا پِآ۔" ِاّک هور ماتا-پِتا, جو آپنا نام گُپت رّکھنا چاهُںدے سی, نے کِها کِ اُه ِاس سال "استھاای" 30% پھیس وادھے کارن آپنے پُّتر نُوں اُس سکُول توں هٹااُن بارے وِچار کر رهی هَے جِّتھے اُه بچپن توں پڑھدا سی۔ اُسنے کِها, "مَےں اتے مےرا پتی دووےں کںم کردے هاں, پر ساڈیآں تنکھاهاں وِّچ کوای کھاس وادھا نهیں هويا هَے۔ ِاّک ماتا-پِتا هون دے ناتے, تُسیں آپنے بّچے نُوں سبھ توں ودھیآ بھوِّکھ دےن دی کوسِس کردے هو پر کای وار ِاه بهُت نِّجی کیمت 'تے آاُںدا هَے۔"  ِاس هںگامے نے دِّلی سرکار نُوں کارواای کرن لای پرےرِت کیتا هَے۔ 10 جُون نُوں راج مںتری مںڈل نے دِّلی سکُول سِّکھِآ (پھیساں دے نِردھارن اتے نِےمن وِّچ پاردرستا) آرڈینَےںس, 2025 نُوں منجُوری دے دِّتی جو اجے اُپ راجپال دی پروانگی هےٹھ هَے۔ هالاںک ِاسنُوں اجے جنتک نهیں کیتا گِآ هَے, سِّکھِآ مںتری آسیس سُود کهِںدے هن کِ ِاه پراایوےٹ سکُولاں لای پھیس نِےماں نُوں سکھت کرےگا۔ پر ماپے ودھےرے پاردرستا دی مںگ کر رهے هن۔ پِچھلے هپھتے دے اںت وِّچ, دِّلی وِّچ سَےںکڑے لوکاں نے وِرودھ پردرسن کیتا, سرکار نُوں بِّل دا کھرڑا تِآر کردے سمےں اُنھاں دے پھیڈبَےک 'تے وِچار کرن دی اپیل کیتی۔ سُپریم کورٹ دی وکیل اتے جسٹِس پھار آل نامک سمُوه دی سکّتر سِکھا سرما بّگا, سمےں سِر آڈِٹ دی مںگ کردی هَے۔ "هر اکادمِک سال توں پهِلاں سکُولاں دے وِّت دا آڈِٹ کیتا جانا چاهیدا هَے تاں جو ماپِآں نُوں پتا لّگ سکے کِ اُه کِس لای بھُگتان کر رهے هن۔"