ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਕਟ: ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਈਗ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਈਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਕਾਰਕ ਵੀ ਹਨ। ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜਾਈ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਆਈ.ਈ.ਐਲ.ਟੀ.ਐਸ (IELTS) ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉੱਚ-ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਸਰ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਨਵੇਂ ਵਿਅਪਾਰ, ਉਮੀਦਾਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਵਿਸ਼ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।  

ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। 2021-22 ਅਤੇ 2023-24 ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪਲੱਸ ਲਈ ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (UDISE+) ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 2.66 ਲੱਖ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈ। ਇਸਦੀ ਮੁੱਖ ਵਜ੍ਹਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਘੱਟਦੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਵਧਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।  

ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਲ ਜਾਣ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਰਣ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦੀ ਕਾਰਨ ਨਵੇਂ ਉਦਯੋਗਕਾਰੀ ਮੌਕੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਰ ਪੈਂਡੇ ਵਾਲਾ ਅੰਕੜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿੱਚਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।  

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੱਸ ਰਹੀਆਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਸੰਖਿਆ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਝਾਰਖੰਡ, ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ, ਵਿਉਪਾਰੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਵਾਂ ਵਰਗ ਜਨਮ ਦਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।  

ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨਾਲ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਉੱਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ, ਅਤੇ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਾਈਆਂ ਜਾਣ, ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਹੈ।  

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ? ਕੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘੱਟਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਨਵੇਂ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ?  

ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਕੜਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਆਗੂ ਇੱਕਠੇ ਹੋ ਕੇ ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ।