ਇਸ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਪੰਦਰਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਾਲਕ ਕਾਰਖਾਨਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ, ਘਾਟੇ ਕਰਕੇ।
ਰੁਕਮਣ-ਰਾਧਾਂ ! ਤੂੰ ਭੋਲੀ ਹੈਂ । ਤੂੰ ਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਹਰਦੁਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? ਰਾਧਾਂ-ਪਈਆਂ ਹੋਣ । ਨਿੰਦਕ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਲੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਤੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਸਮਝਾਇਆ ਏ, ਪਈ ਏਹਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਆਖਿਆ ਕਰ। ਖੌਰੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇਰੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੀ।
ਇਕਰਾਰ ਤੇ ਇਹੋ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਜੇ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਬਾਨ ਫੇਰ ਲਈ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।
ਸੱਸ ਮੇਰੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ ਹੋਣੀ ਏ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਨਾ ਫੜੀ ਜਾਂਦੀ। ਮੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ।
ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ਜਬਾਨ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ ਭੋਗਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਜਾਨ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਬੋਲ ਕੇ ਕੁਝ ਮੰਗ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਬਣ ਚੱਲਿਆ ਸੀ ਜੇ ਜਰਾ ਜ਼ਬਾਨ ਨੂੰ ਲਗਾਮ ਦੇ ਕੇ ਰੱਖਦੇ। ਹੁਣ ਕੀ ਰੋਨਾ ਏਂ ? ਇਹ ਤੇ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਪੈਰੀਂ ਆਪ ਹੀ ਕੁਹਾੜਾ ਮਾਰਿਆ ਏ।
ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਨੋਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ । ਜੇ ਕਦੇ ਉਸ ਦੇ ਵੈਰੀ ਭੀ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਆ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਦ੍ਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਸਰਾ ਦੇਣ ਕਰ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਪਤਾ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਬਾਨ ਦਾ ਧਨੀ ਬੀਰ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਬਚਨਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਇਹਨੂੰ ਪੁੱਛੇ ਪਈ ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਜਬਾਬ ਕਰਨ ਕਿੱਥੋਂ ਸਿੱਖੀ ਏ ? ਕੈਂਚੀ ਵਾਂਗ ਜ਼ੁਬਾਨ ਚਲਦੀ ਏ ! ਤਦੇ ਹੀ ਤੇ ਇਹਨੂੰ ਮਾਰ ਪੈਂਦੀ ਏ।
ਹਾਲੀ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਸ ਭੇਤ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਫ਼ਿਕਰਾ ਹੀ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਬਾਨ ਦੱਬ ਲਈ।
ਮੈਂ ਜ਼ਬਾਨ ਦੱਬ ਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵਹਾ ਦਿੱਤੀ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਚੁੱਕ ਲਈ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰੌਲਾ ਪੈ ਗਿਆ।
ਉਹ ! ਮੈਂ ਕੀਹ ਕਰ ਬੈਠਾ ਇਤਨੀ ਜਲਦ-ਬਾਜ਼ੀ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ । ਪੁੰਨਿਆਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਉੱਤੇ ਏਡਾ ਤਬਾਹਕੁਨ ਹਮਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਉਂ ਨ ਜੁਬਾਨ ਢਹਿ ਪਈ।