ਵਿਛੜਨ ਵੇਲੇ ਮਾਂ ਪੁੱਤ ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਮਿਲੇ, ਫਿਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਮੇਲੇ ਹੋਣੇ ਸਨ।
ਮੈਂ ਐਸਾ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਤੇ ਉੱਕਾ ਘੁੱਟ ਭਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਕੱਚੀ ਕੌਡੀ ਵੀ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਗਈ।
ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਘੁੱਟ ਵੱਟਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਸ਼ਰੀਕਾ ਜਮ੍ਹਾ ਹੈ ; ਰੌਲਾ ਤੇ ਨਹੀਂ ਨਾ ਪਾਣਾ।
ਘੁੱਟੇ ਹੋਏ ਦਿਲ ਦੇ ਅਰਮਾਨਾਂ ਵੱਲ ਤੱਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਪਾਨਾ ਏਂ, ਭਰੀਆਂ ਹੀ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਤੂੰ ਪੜਿਆ ਏਂ ? ਸੱਖਣਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਕਿਉਂ ਕੰਨੀ ਕਤਰਾਨਾ ਏਂ ?
ਭਾਵੇਂ ਦੁੱਖਾਂ ਤੇ ਤਕਲੀਫਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਣੀ ਤੋਂ ਨਿਡਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਤੇ ਅਮਲਾਂ ਦੇ ਫੈਲਾਉ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਸ ਫਿਜ਼ਾ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਘੁੱਟੀ ਘੁੱਟੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।
ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਤੇ ਉਹ ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦਮਾ ਉਸ ਨੂੰ ਘੁਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਖਾਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਫੈਲ ਦਾ ਅਰਥ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਧਿੰਗ ਜ਼ੋਰੀ ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਘਰ ਦਾ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਂਦਾ, ਤੇ ਕਿਸੇ ਮੁੰਦਰੀ ਦੇ ਪਤਲੇ ਨਕਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰਾ ਹੀ ਘੁਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ।
ਇਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਮੁਲਖ ਯਾ ਰਾਜ ਖਾਲੀ ਹੋਊ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਾਬ ਕੌਰ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂ ਨਾ ਛਣਕਦੇ ਹੋਣ।
ਮੁਨਸ਼ੀ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਵਾਕਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਮਿੱਠਾ ਮਿੱਠਾ ਅਸਰ ਬਾਬੇ ਦੇ ਦਿਲ ਤੇ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਿਟਣ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਅਸਲ ਗੱਲ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਪੈ ਸਕੀ । ਉਸ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਘੁੰਡੀ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ।
ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਅੱਗੇ ਵੀ ਆਖਿਆ ਏ, ਪਈ ਮੁਟਿਆਰ ਧੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬੂਹੇ ਬੈਠੀ ਏ। ਘੇਸ ਮਾਰ ਕੇ ਨਾ ਪਏ ਰਹੇ । ਚੰਗਾ ਵਰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕਰ ਛੱਡੋ ਤੇ ਰੱਬ ਵੱਲੋਂ ਸੁਰਖਰੂ ਹੋਵੇ।
ਸੁਆਮੀ ! ਸੱਲ ਜੁਦਾਈ ਦੇ ਬੁਰੀ ਕੀਤੀ, ਲੁੜਛ ਲੁੜਛ ਕੇ ਘੇਰਨੀ ਖਾਈ ਦੀ ਏ, ਕਰ ਕਰ ਕੀਰਨੇ ਸੰਧਿਆ ਪਾਈ ਦੀ ਏ, ਲਿੱਲਾਂ ਲੈਂਦਿਆਂ ਟਿੱਕੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਏ।
ਭਾਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਬੜਾ ਚੌੜਾ ਹੈ, ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਾਉਂ ਤੇ ਜਿਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਬੜਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਸੰਜੀਵ ਅੰਗ ਹੈ।